۲ -۴ - گذشته تحقیق
۲ -۴ -۱ - جهان
در سطح جهانی، اولین موشکافی جغرافیایی پخش اندازه شهرها در نظامای شهری به اوایل قرن بیستم برمیگرده. فیلکس اوئرباخ، جغرافی دان آلمانی در سال ۱۹۱۳ قانون مرتبه- اندازه شهری رو ارائه داد که بین اندازه شهرها و رتبه اونا رابطه برعکس هست. بعدا به وسیله کسایی مثل لوتکا (۱۹۲۴)، گودریچ (۱۹۲۶) و سینگر(۱۹۳۶) استفاده شد. در آخر در سال (۱۹۴۹) این نوع بررسی در شهرا به وسیله جورج زیپف به صورت کامل فرمول بندی و مورد بررسی واقع گردید. (حکمت نیا و موسوی، ۱۳۸۵: ۱۹۱)
ایده اول شهری اولین بار به وسیله جفرسون در سال ۱۹۳۹ در مقاله ای با عنوان “قانون اول شهری” مطرح گردید. اون واسه توضیح پدیده بزرگ شهری، که بخش کلی ای از جمعیت و فعالیتای اقتصادی کشورها در اونا متمرکز شده و بیشتر پایتخت کشورها حساب می شن، این جور شهرها رو اول شهر و پدیده نامبرده رو اول شهری نامید. (لیوارجانی و شیخ اعظیمی، ۱۳۸۸: ۱۸۳) به نظر اون شهر اول (بزرگترین شهر) در نظام شهری کشورها کمتر پیشرفته، در مقایسه با نظام شهری کشورای پیشرفته، به طور نسبی زیادتر از اندازه بزرگتر از دومین و سومین شهر این کشورها هستش. اون مدعی شد که بیشتر کشورای در حال پیشرفت دارای نظامای اول شهری هستن. اینجوری که اول شهرهای موجود در نظام شهری این کشورها، کانونای تمرکز ملی بوده و بر نظام شهری این کشورها مسلط هستن فریدمن و کلینگسون (۱۹۶۷) اول شهری رو پدیده ای جدای از “شهرنشینی بیش ازحد” اونا فکر می کنند که شهرنشینی زیادتر از اندازه در اثر تمرکز در حال افزایش فعالیتای شهری اتفاق میفته که یکی از نتیجه های اون اول شهریه. (زبردست، ۱۳۸۶: ۳۰- ۳۲)
جفرسون واسه تعیین شهر در ۴۴ کشور پیشرفته جهان از “روش نسبی” استفاده کرد که محاسبه در اون براساس نسبت شهر اول به شهر دوم انجام می گرفت. (حکمت نیا و موسوی، ۱۳۸۵: ۱۹۸) اما بدون این دست اون دست کردن بعد از نظریه جفرسون در مورد اول شهری، زیپف (۱۹۴۱) با ارائه قانون رتبه- اندازه خود، نظرها رو متوجه کل نظام شهری کرد. اون مدعی شد که تو یه “نظام برابر اقتصاد- اجتماعی” است که قانون رتبه- اندازه صدق می کنه و این وقتیه که نظام شهر یه کشور به حالت تعادل رسیده باشه. (زبردست، ۱۳۸۶: ۳۱) کلارک پیشنهاد کرد که بهتره به جای دو شهر، چهار شهر اول نظام شهری واسه محاسبه اندازه اول شهری انتخاب شه، از همین رو اصطلاح “شاخص چهار شهر” رو مطرح کرد، که منظور از اون نسبت جمعیت شهر اول به کل جمعیت شهرهای رتبه دوم، سوم و چهارمه. (حکمت نیا و موسوی، ۱۳۸۵: ۱۹۸) در ادامه ریچاردسون با تطبیق شاخص چهار شهر با رتبه- اندازه نسبت مطلوب شهر اول به کل چهار شهر اول نظام شهری رو ۰٫۴۸ دونسته و به نظر اون این پخش بهترین شکل برتری میشه. (فرهودی و بقیه، ۱۳۸۸: ۵۸)
برایان بری به فکر بود که پخش اول شهری در کشورای پیشرفته عموما در کشورای بسیار کوچیک^[۳۷] به وجود میاد. (بزرگی، ۱۳۸۱: ۶۰). بری بر این عقیده بود که اول شهری به عنوان “آسونترین شکل پخش اندازه- شهر” در اثر نیروهای قوی اما معدود ایجاد میشه. پس اول شهرها ممکنه پایتختای اداری- سیاسی و یا پایتخت امپراطوریای بزرگ تاریخی باشن. (همون: ۶۰-۶۱)

یکی از محققینی که شاید بیشترین مطالعه رو در مورد اول شهری انجام داده، هندرسونه. و نقل و مسکن در اول شهرها همراه هستش، با جذب منابعی که وگرنه به دیگر شهرها و واسه بهبود کیفیت زندگی اونا جذب می شد، کل نظام شهری کشورها رو تحت تاثیر خود قرار میده. در نتیجه کیفیت زندگی در شهرهای دیگه این کشورها شدیدا رو به نابودی میره. (بزرگی، ۱۳۸۱: ۶۷)
دیویس و هندرسون (۲۰۰۳) نشون دادن که اگه اول شهر پایتخت کشوری باشه، اندازه اون حدود ۲۰ درصد بزرگتر از اندازه نرمال اون میشه. اونا هم اینکه نشون دادن که سرمایه گذاری در زیر ساختای حمل و نقل در مناطق پیرامونی باعث کم شدن اندازه اول شهری می شه. (زبردست، ۱۳۸۶: ۳۲)
موریس با بررسی اول شهری در کشورای آمریکای لاتین به این نتیجه رسید که رابطه ای بین اول شهری و استعمار وجود نداره. به خاطر همین توجه نظریه پردازان به مکانیزمای اقتصادی معطوف شد. (لیوار جانی و شیخ اعظمی، ۱۳۸۸: ۱۸۳)
لی (۱۹۹۷)^[۳۸] در بررسی رابطه بین تغییرات تمرکز شهری و تحولات صنعتی در کره جنوبی به این نتیجه می­رسد که در مراحل اولیه پیشرفت، صنایع کارخانه ای اول در اول شهر متمرکز شده و بعد از یه مدت این صنایع به بقیه نقاط کشور پراکنده می شن. هندرسون در مطالعه ای، به این نتیجه می­رسد که اول شهری که معمولا با هزینه های بسیار بالای حمل و نقل و مسکن در اول شهرها همراه هستش، با جذب منابعی که در غیر این اینصورت به دیگر شهرها و واسه بهبود کیفیت زندگی اونا جذب می شد، کل نظام شهری کشورها رو تحت تاثیر خود قرار میده. در نتیجه کیفیت زندگی در شهرهای دیگه این کشورهابه شدت رو به نابودی میره. (زبردست، ۱۳۸۶: ۳۲) دیویس و هندرسون (۲۰۰۳) نشون میدن که اگه اول شهر پایتخت کشوری باشه، اندازه اون حدود ۲۰ درصد بزرگتر از اندازه نرمال اون میشه. اونا هم اینکه نشون میدن که سرمایه گذاری در زیر ساختای حمل و نقل در مناطق پیرامونی باعث کم شدن اندازه اول شهری می‌شه. (همون: ۳۲)
راندینلی (۱۹۸۳) با مطالعه ۳۱ شهر میانی در ۱۷ کشور جهان، نتیجه میگیره که با ظرفیت سازی واسه رشد شهرهای میانی به شکل شبکه ای از شهرهای میانی کامل و تقویت شده، فشارهای جمعیتی بر شهرهای بزرگ رو کم میشه و به درجه ای از رشد می رسن که قابل مدیریت باشه^[۳۹]. هندرسون (۱۹۹۷) هم نقش شهر میانی رو در نظامای اقتصادی با اشاره به تجربیات کشورای برزیل، ژاپن، کره جنوبی، آمریکا و دیگه کشورها مورد آزمایش قرار داده و به این نتیجه رسیده که شهرهای میانی تا حدود زیادی، به خصوص در فعالیتای تولیدی دارای تخصص هستن و باید به مبادله با هم بپردازند (تقی اقدم، ۱۳۸۴: ۱۱). اشمیت و هنری (۲۰۰۰) هم در بررسی اثرات اندازه و رشد شهرها بر تغییرات جمعیت دهاتی و تغییرات اشتغال در فرانسه، نتیجه گرفتن که شهرهای میانی بیشترین اثر مثبت رو بر تغییرات جوامع دهاتی داشتن^[۴۰].
هیندرینک وتیتوس (۲۰۰۲؛ به نقل از زبردست، ۱۳۸۵: ۲۵) با مطالعه شهرهای کوچیک در چهار منطقه جاوه، مالی، سوازیلند، و مکزیک و رابطه اون با پیشرفت منطقه ای می گن که شرایط منطقه ای در توانایی اجرای نقش به درد بخور پیشرفت ای به وسیله شهرای کوچیک خیلی با اهمیته و نباید به نقش به درد بخور شهرهای کوچیک در پیشرفت مناطق دهاتی دور و بر اونا عمومیت داد. برابر تحقیقات لاکور و پوسانت (۲۰۰۹) هم خلاقیت در شهر کوچیک منتهی به فرهنگ اقتصادی می شه^[۴۱]. یافته های تحقیقات پوسانت و لاکور (۲۰۱۱) در فرانسه هم نشون داد که واسه ورود شهرهای میانی به اقتصاد جدید، تشویق فعالیتای خلاقانه و با مهارت بالا حیاتیه^[۴۲]. کواتک (۲۰۱۱) هم با بررسی مشکلات و عوامل رشد شهرهای کوچیک لهستان بیان می داره که بنظر بدون ابتکار مقامات محلی، امروزه عوامل مثبت به تنهایی واسه فعال کردن شهرهای کوچیک از نظر اقتصادی کافی نیس^[۴۳].
۲ -۴ -۲ - ایران
قاسمی، رضایی و ستوده (۱۳۹۲)، در پژوهشی به بررسی، تحلیل سلسله مراتب شهری استان فارس طی سالای ۱۳۹۰- ۱۳۴۵ پرداخته ان. یافته های تحقیق نشون دهنده اینه که سلسله مراتب شهری در استان فارس تحت اثر عوامل به جز کشاورزیه. عوامل سیاسی از جمله انتخاب شهرها به عنوان مرکز شهرستان (لامرد و نورآباد) و عوامل اقتصادی در تخصیص منابع به شهرها (به کار گیری قطب رشد) از جمله عوامل اصلی در پارگی وتحول در نظام سلسله مراتب شهری استان فارسه. محاسبات و یافته ها به دست اومده از شاخص آنتروپی شهرهای استان فارس نشون میده که شبکه شهری استان فارس به طرف تمرکز وعدم تعادل در پخش جمعیت استان تا دهه ۶۵ و از این به بعد روند متعادل تری رو از سر گرفته. یافته های حاصل شده از محاسبات دو شاخص مهتا و الوصایی مربوط به اول شهری نشون دهنده افزایش تسلط شهر اول بر نظام شهری استان فارس و شدت پیدا کردن اول شهریه. محاسبات مربوط به ضریب جینی هم نشون میده که پخش سلسله مراتب شهری از سال ۴۵ تا سال ۶۵ غیر یکنواخت وسپس از دهه ۷۵ به بعد به سمت تعادل سیر کرده.
رضایی پور (۱۳۹۱)، در آخر نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان: بررسی تحولات نظام شهری استان کرمان طی سالای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵، سلسله مراتب شهری استان کرمان رو بررسی کرده. طبق تحلیلای انجام شده در سطح استان هم از دست دادن تعادل سلسله مراتب شهری هنوز یکی از مشخصه های نظام شهریه.
خادم الحسینی و عباسی(۱۳۹۰)، در تحقیقی به بررسی سلسله مراتب شهری با مدلای کمی(نمونه موردی: استان آذربایجان غربی) پرداخته ان. یافته های این تحقیق نشون دهنده از اون هستش که با بررسی الگوی اول شهری در این استان، شهر ارومیه به عنوان اول شهری و مادر شهر منطقه ای، خارج از سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی در نظام شهری استان نیمه متعادله. براساس مدل رتبه- اندازه کاهش شده، شهر ارومیه طی دوره های گذشته به دلیل زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تفریحی باعث جذب جمعیت شده و شهرها رو از قانون رتبه- اندازه تا حدودی دور کرده. با بررسی منحنی لورنز نتیجه می گیریم که منحنی دارای فرورفتگی و تعقر زیادی نسبت به خط نرماله . با در نظر گرفتن روند ضریب جینی میفهمیم که این روند یکی از موزون ترین سلسله مراتب شهری کشور رو واسه استان به ارمغان آورده.
هاشم داداش پور جمشید جشن (۱۳۹۰)، سلسله مراتب شهری استان اردبیل رو در مقاله ای با عنوان بررسی و تحلیل ساختار سلسله مراتب شهری در استان اردبیل بررسی کردن. طبق تحلیلای انجام شده در سطح این استان، با گذشت یه دوره ۳۰ ساله از دست دادن تعادل سلسله مراتب شهری هنوز یکی از مشخصه های نظام شهریه. تزریق زیادتر از اندازه و بدون برنامه امکانات و خدمات به شهر اردبیل مخصوصا پس از تبدیل شدن اون به مرکز استان، موقعیت جغرافیایی این شهر در مرکز استان، دور افتادگی و تنهایی شهرهای پر جمعیت مانند پارس آباد و …، بعضی از دلایل این نبود تعادل گفته شده.
فرهودی و همکاران (۱۳۸۸)، در تحقیق خود با عنوان «چگونگی پخش فضایی جمعیت در نظام شهری ایران طی سالای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵»، با دسته بندی و به کار گیری روشای تحلیل پخش و تمرکز نظام شهری، به یافته های مشابه یافته های تحقیق اشاره شده دست پیدا کردن.
لیوارجانی و شیخ اعظمی (۱۳۸۸)، در بررسی خود با عنوان «بررسی پدیده اول شهری در ایران در سال ۱۳۸۵»، ضمن تحلیل و مقایسه شاخصای اول شهری در استانای کشور و مقایسه اندازه اول شهری استانا با یه دیگه، اینجور نتیجه گیری کردن که: الگوی اول شهری در ایران از الگوی اول شهری به الگوی اول شهرها تبدیل شده و در آینده به جای یه شهر برتر و یه نظام شهری متعادل، دارای اول شهرهای برتر هستیم. هم اینکه، پدیده اول شهری در ایران بیشتر از این که نتیجه انباشتگی سرمایه و صنعت (کشورای صنعتی) باشه، نتیجه انباشتگی سیاسی و خصوصیات جغرافیایی (سرزمین) هستش.
کمال امیدوار و بقیه (۱۳۸۸)، در مقاله تحلیل شبکه شهری و پخش فضایی جمعیت در کانونای شهری استان هرمزگان به این نتیجه رسیدن که شبکه شهری هرمزگان در سالای ۱۳۸۵- ۱۳۶۵ دچار نبود تعادل بوده و کاهش قطب گرایی در پیشرفت شهری و تمرکززدایی از شهر مسلط از راه راه حل تقویت شهرهای متوسط رو اقدامی منطقی در حهت متعادل سازی پخش فضایی جمعیت در کانونای شهری دونسته ان.
«بررسی و تحلیل وضعیت شبکه شهری در استان بوشهر» عنوان پژوهشیه که تقوایی و گودرزی (۱۳۸۸) طی سالای ۳۵ تا ۸۵ مورد بررسی قرار دادن. یافته های تحقیق ایشون نشون میدن نیمه متعادل بودن پخش فضایی تعداد شهرهای استان بوشهر طی سالای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ بوده، ولی در سال ۱۳۸۵ به متعادل ترین سطح خود طی این شش دهه می رسه، هم اینکه سال ۱۳۶۵، بهترین حالت تعادل پخش فضایی جمعیت شهری استان بوشهر و سال ۱۳۳۵ بدترین حالت اون بوده.
کبری سرخ کمال (۱۳۸۷)، درجه پیشرفت یافتگی شهرستانای استان خراسان رضوی رو در سال ۸۴ شاخص پیشرفت به شکل ۹ بخش با به کار گیری مدل تاکسونومی عددی، تاپسیس، موریس و امتیاز استاندارد، مورد بحث قرار داد. یافته های پژوهشی ایشون نشون میده که الگوی حاکم بر ساختار فضایی استان خراسان رضوی، پیرو الگوی مرکز- پیرامونه و ۶۴٫۴ درصد شهرستانای این استان محرومه.
تولایی و خزایی (۱۳۸۵)، در تحقیق خود با عنوان «الگوی پخش فضایی جمعیت در نظام شهری استان مازندران» اینجور نتیجه گیری کردن که: نظم فضایی موجود در چگونگی پراکندگی شهرهای استان در برابری کامل با نظما و تئوریای تجربه شده در سطح جهانی نیس اما به طور شماتیک چهره عمومی سلسله مراتب شهرهای استان مازندران رو بازگو می کنه.
زبردست (۱۳۸۵)، در پژوهشی با عنوان «تحولات اول شهری در ایران»، با معرفی و به کار گیری روشای تحلیل اندازه اول شهری، به بررسی این سؤال پرداخته که: به کار گیری سیاستای تمرکززدایی تونسته ان از تمرکز زیادتر از اندازه فعالیت و جمعیت تو تهران کم کنن؟ یافته های بدست اومده از این بررسی نشون میده که اول شهری بازم در کشور هست. علارغم این، پخش نظام شهری کشور از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ با روند تمرکز زیادتر از اندازه و یا اول شهری بیشتر همراه بوده و از سال ۱۳۵۵ به بعد و تا ۱۳۷۵ کم کم از تمرکز اون کم شده و به سمت پخش متناسب تری در حال حرکت بوده و اعمال سیاستای تمرکززدایی از اواسط دهه ۱۳۴۰ به بعد باعث کم شدن اندازه اول شهری تهران شده و در تشکیل نظام موجود کشور تأثیرگذار بوده.
زیاری و موسوی(۱۳۸۴)، تحقیقی با عنوان تحلیل سلسله مراتب شهر آذربایجان غربی طی سالهای۱۳۷۵- ۱۳۵۵ انجام دادن. نویسندگان در این تحقیق به تحلیل سلسله مراتب شهری آذربایجان غربی طی سالای ۱۳۷۵-۱۳۵۵ با به کار گیری مدلای حد اختلاف طبقه ای، رتبه- اندازه و منحنی لورنز پرداخته ان. براساس یافته های این مطالعه سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی نیمه متعادله و با ارائه عملکرد ایجاد فرصت برابر واسه همه شهرهای استان و سرویس دهی برتر میشه سلسله مراتب بهینه رو در سطح استان بوجود آورد.
خلیل حاجی پور و اسفندیار زبردست (۱۳۸۴)، در پژوهشی به بررسی، تحلیل و ارائه الگویی واسه نظام شهری استان خوزستان پرداخته. یافته ها و یافته های تحقیق نشون دهنده اون هستش که:
۱- قانون رتبه- اندازه زیپف در مورد تبیین و طراحی نظام شهری منطقه مورد مطالعه مصداقی نداره و مدل “کاهش شده رتبه- اندازه” نتایجی به مراتب مطلوب تر و منطق تر رو بدست میده.
۲ - بخشی از نبود تعادل رو در پخش فضایی جمعیت و کانونای زیستی استان رو میشه به فضای ناهمگن طبیعی و بستر جغرافیایی منطقه نسبت داد، هر چند که اثر عوامل اقتصادی- اجتماعی و سیاسی در تشکیل نظام موجود رو نمیشه ندیده گرفت.
کرامت الله زیاری و میرنجف موسوی (۱۳۸۴)، در مقاله بررسی سلسله مراتب شهری در استان آذربایجان غربی عنوان کرده که سلسله مراتب شهری در شبکه شهری این استان نیمه متعادل بوده و با عملکرد ایجاد فرصت برابر واسه همه شهرهای استان و سرویس دهی برتر میشه سلسله مراتب فضایی بهینه رو در سطح استان بوجود آورد.
حکمت نیا (۱۳۸۳)، در پژوهشی با عنوان بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح پیشرفت و نابرابریای ناحیه ای در استان یزد (۱۳۷۵- ۱۳۵۵) به این نتیجه رسید که طی این دوره در نواحی استان یزد تفاوتای ناحیه ای وجود داشته که نواحی به طور برابر و یکنواخت پیشرفت نیافته. هر چند بعد از انقلاب سرمایه گذاریا، پخش یکنواختی داشته ولی برابر با نیازای جمعیتی و توانمندیای ناحیه ای نبوده. همین امر دلیل پیشرفت نابرابری نواحی شده.
اسحاق جلالیان (۱۳۸۳)، طی مطالعه ای با عنوان بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح پیشرفت و نابرابریای ناحیه ای در استان فارس (۱۳۷۵-۱۳۵۵) به این نتیجه رسید که نواحی استان فارس در دوره های متفاوت در زمینه های جور واجور دارای تفاوتای پیشرفت بودن که نشون دهنده نبود پیشرفت هماهنگ و منطبق نواحی با نیازای جمعیتی اونا هستش. این نابرابریا درخشش و برآیند عوامل طبیعی، اقتصاد سیاسی، نارساییای نظام برنامه ریزی و قطب رشد (شهر شیراز) هستش و الگوی پیشرفت فضایی منطقه استان فارس به صورت مرکز- پیرامونه.
اسماعیل پور (۱۳۸۰) در تحقیقی با عنوان “بررسی و تحلیل اثر شبکه شهری بر سازمان فضایی شهرهای استان آذربایجان شرقی” به این نتیجه رسید که شبکه شهری استان آذربایجان شرقی تحت اثر شرایط طبیعی، تاریخی و سیاسی شکل گرفته. این عوامل نقش اساسی و قابل توجه در ساختار فضایی نامتوازن و نامتعادل فعلی استان اجرا می کنه.
نوربخش (۱۳۸۰)، موضوع پایان نامه ارشد خود رو به موضوع تحلیل جغرافیای بر شبکه شهری استان چهار محال بیختاری اختصاص داده. نویسنده در این رساله با کمک تکنیکایی مثل قانون مرتبه- اندازه و منحنی لورنز به بررسی شبکه، شهر استان چهار محال پرداخت و در آخر به این نتیجه رسیده که پخش فضایی شهرها در سطح نظام شبکه شهری استان چهارمحال متعادل نیس و نقاط شهری استان دارای روابط منظم و سیستماتیکی در مقایسه با الگوهای مورد انتظار نیستن.
نظریان (۱۳۷۴) در مطالعه ای، ضمن بررسی نظام شهری ایران طی سالای ۱۳۵۵، ۱۳۴۵، ۱۳۶۵ به بررسی شاخص اول شهری در ایران پرداخته. طبق باور ایشون طی این چند سال، تهران همیشه به عنوان شهر برتر مطرح بوده. در سال ۱۳۴۵ اصفهان به عنوان شهر دوم خود نمایی کرد. در سال ۱۳۵۵ و ۱۳۶۵ مشهد به مرتبه دوم صعود کرد و درعوض اصفهان به رتبه سوم سقوط یافت.
گیتی اعتماد (۱۳۷۰)، در مقاله ای با عنوان “تغییرات شبکه شهری ایران در دهه گذشته” به بررسی این موضوع پرداخته؛ ایشون پدیده کلی و زیادی که در دهه ۱۳۷۵- ۱۳۶۵ در شبکه شهری ایران بوجود آمده رو واگرایی شهرهای بزرگ (و گاه میانی) و مخصوصا متروپل تهران دونسته ان و عوامل کلی این تغییرات و نتیجه اون رو به این صورت برشمرده ان. (حسامیان و بقیه، ۱۳۸۵: ۱۵۴- ۱۵۳):
۱) تمرکز فوق العاده شهرهای بزرگ در نتیجه اقتصادی بودن این تمرکز در کشورهایی مثل ایران؛
۲) گرانی مسکن و محال بودن اقشار پایین و حتی میانی واسه اسکان در کلان شهر.
طلا مینایی (۱۳۵۳)، در تحلیل ویژگیای منطقه ای اصفهان با نگاه سیستمی به موشکافی اجزاء جور واجور نظام منطقه ای اصفهان پرداخته و با تحلیل کمی و کار میدونی به بیان ویژگیای هر کدوم از خوشها و بهترین شکل نظام سلسله مراتبی و سرویس دهی در منطقه پرداخته. (حاجی پور و زبردست، ۱۳۸۴: ۶)
۲ -۵ - نتیجه گیری و ارائه چارچوب نظری تحقیق
شاید سؤال اصلی در این مطالعه این باشه که شبکه ها و مراکزسکونتگاهی در ساختار فضایی به چه صورت سازماندهی شده. ضرورت پیدا کردن جواب به اینجور سؤالی به وجود اومده توسط اهمیت داشتن معمای توسعه س، چون در راه رسیدن به پیشرفت شهرها و روستاها (مراکز سکونتگاهی) از نظر کارکرد، تعداد، اندازه و چگونگی پخش، نقش مهمی رو دوش دارن. پس، تو یه جمع بندی میشه گفت، راهبردهای معطوف به چگونگی سازمانیابی شهرها در زیر سه گروه از نظریه های پیشرفت قرار می گیرن. (جدول ۲ -۵): (طرح کالبدی منطقه فارس، ۱۳۸۶: ۵۴ – ۵۲)
گروه اول شامل نظریه هاییه که افزایش کارایی به کمک رشد اقتصادی رو شرط رسیدن به پیشرفت می دونن. این دیدگاه دلیل پیشرفت نیافتگی کشورها رو کمبود سرمایه و تکنولوژی و راه برون رفت از بن بست عقب موندگی رو نوسازی اقتصادی، افزایش تولید و جمع شدن سرمایه می دونه. تجسم این نظریه تشکیل یه یا تعدادی قطب رشد به عنوان موتور پیش برنده توسعه س. قطب رشد عموما معنی کالبدی و مکانی یافته و در کشورای پیشرفت نیافته و در حال پیشرفت به شکل یه کلانشهر ظاهر می شه. دلیل آوردن اون هستش که شهرهای بزرگ به دلایل بیشترین حد کردن صرفه های به وجود اومده توسط تجمع و اندازه از کارایی اقتصادی بالایی برخودار بوده و می تونن تا ثروت بیشتری تولید و جمع شدن کنن. می گن قطبای رشد پس از تشکیل از راه ساز و کار رخنه، به منتشر کردن سرمایه و نوآوری به دور و بر خود می پردازه و مثل یه موتور پیش برنده بقیه سکونتگاه ها رو به دنبال خود به طرف پیشرفت میکشن.
این نظریه ها از نظر سازمان یابی فضایی، تمرکز گرا ومشوق الگوی «تمرکز متمرکز» در سازمان یابی مراکز سکونت گاهی. نتیجه تجربی این نظریه در کشورای پیشرفت نیافته با تشویق شهرهای اول به الگوی اول شهری رسید که در اون شهر قطب فاصله خیلی از نظر جمعیت و امکانات با بقیه شهرهای پایین تر از خود داره. عموما میان شبکه شهری الگوی پارگی وجود داشته و علاوه بر حلقه های مفقوده، از نظر سطح پیشرفت یافتگی میان شهر بزرگ ناحیه و بقیه سکونتگاه ها اختلاف شدید ایجاد شده.
جدول (۲ -۵) عناصر اصلی نظریه های سه گانه مربوط به الگوی شبکه شهری