۱-۵-۴ بعد افسردگی (DEP)
معیار افسردگی طیف وسیعی از نشانه های بالینی افسردگی را انعکاس می دهد. علائم شامل خلق وخوی افسرده، بی علاقگی نسبت به لذّات زندگی، نداشتن انگیزه واز دست دادن انرژی حیاتی است. به علاوه احساس، درماندگی، افکار خود کشی وبعضی جنبه های شناختی وجسمی افسردگی در این معیار گنجانده شده است (هادی ۱۳۷۸، ۵۷).
۱-۵-۵ بعد اضطراب (ANX)
بعد اضطراب علائم و نشانه هایی را نشان می دهد که از نظر بالینی اضطراب آشکار شدید را منعکس می کند. علائم مانند عصبی بودن، احساس فشار ولرزش در اندام ها، ترسهای نا گهانی، احساس وحشت، بیم و نگرانی نسبت به آینده و برخی جنبه های جسمانی اضطراب در این مجموعه آورده شده اند (هادی ۱۳۷۸، ۵۷).
۱-۵-۶ بعد خصومت (HOS)
این بعد نشان دهنده افکار، احساس ویا اعمالی است که نشان دهنده وضعیت خلقی منفی ناشی از خشم است. این مجموعه سوال ها شامل تظاهرات خشم وچگونگی عکس العمل نشان دادن به آنها مانند.(حالت تهاجمی، تحریک پذیری وخصومت) می‌گردد (هادی ۱۳۷۸، ۵۷).
۱-۵-۷ بعد فوبیا (PHOB)
ترس مرضی در بر گیرنده علائمی مانند ترس شدید نسبت به یک فرد، شیئی به خصوص ویا موقعیتی که ویژگی آن غیر منطقی بودن وعدم تناسب با محرک آن ترس بوده و منجر به رفتار اجتنابی و فرار از آن محرک است (هادی ۱۳۷۸، ۵۸).
۱-۵-۸ پارانویا (PAR)
این بعد رفتار پارانوئیدی را به عنوان اختلال تفکر مطرح می نما ید .سوال های آن شامل ویژگی‌های اولیه این اختلال مانند سوءظن، خود بزرگ بینی، خود محوری وترس از دست دادن خودمختاری، هذیان و پرخاشگری است(هادی ۱۳۷۸، ۵۸).
۱-۵-۹ روان پریشی
تشخیص اختلال روان پریشی گذار،مستلزم وجود هذیان، توهّم، آشفتگی تکلّم، رفتار ی کاملاً آشفته یا کاتا تو نیک به مدّت حداقل یک روز وکمتر از یک ماه است. فرد سپس از بهبودی به سطح معمول عملکرد خود باز می گردد (کاپلان و سادوک^[۱۰] ۱۳۸۸، ۳۳).
۱-۶- معرفی متغیرها وتعریف نظری و عملیاتی آنها
دراین پژوهش، نقاشی درمانی، متغیر مستقل وسلامت روان متغیر وابسته و جنسیت متغیر کنترل می باشد.
متغیر مستقل: نقاشی درمانی
تعریف نظری نقاشی درمانی
نقاشی درمانی عبارتست از ترسیم خود انگیخته تصاویر که فرصتهای برای ارتباط وبیان کلامی فراهم می‌کند (لویک ۱۹۸۳، ۳۰).

تعریف عملیاتی نقاشی درمانی
منظور از نقاشی درمانی در این پژوهش اینست که کلیه لوازم نقاشی از قبیل مداد رنگی ،مداد شمعی، آبرنگ، ماژیک وگواش در اختیار دانش آموزان قرار بگیرند.تا آنها بتوانند آزادانه وسایلی را که دوست دارند، به کار گیرند، درمورد موضوع نقاشی نیز هیچ گونه رهنمودی به افراد مورد مطالعه داده نمی شود، تا خود آنها موضوعاتی را که مایلند، ترسیم کنند. آزمودنی ها حتی در استفاده از رنگهای روان نظیر آبرنگ وگواش آزاد می باشد و می توانند از آنها به کمک قلم مو و یا انگشت برای کشیدن نقاشی استفاده کنند.
متغیر وابسته: سلامت روان
تعریف نظری سلامت روان
سلامت روان، حالت خوب بودن کامل، از نظر جسمی- روانی و اجتماعی است، واین به معنای فقدان بیماری و ناتوانی نیست (بهداشت جهانی۱۹۴۶).
تعریف عملیاتی سلامت روان
دراین پژوهش شامل افراد ی است که در آزمون( (GHQ نمره لازم راکسب نموده باشد.
تعریف نظری پرخاشگری
واضح است که در پرخاشگری قصد وغرضی در کار است آن هم از راه حرف های نیشدار یا اعمالی مانند فریاد زدن برای ترساندن یا وارد آوردن اسیب عا طفی یا جسمانی به فرد دیگراست (فرجی۱۳۸۹، ۵۱).
تعریف عملیاتی پرخاشگری
دراین پژوهش نمره‌ای که آزمودنی‌ها در آزمون SCL90 -R کسب نموده باشد.
فصل دوم:
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- پیش درآمد
این فصل دارای سه بخش است که در بخش اوّل سلا مت روان مورد برسی قرار میگیرد و در بخش دوّم تعریف و انواع پرخاشگری وعوامل موثر برآن بیان می گردد ودر بخش سوم نقاشی و نقاشی درمانی مورد بحث قرار خواهد گرفت.
۲-۲- سلامت روان
۲-۲-۱ روان شناسی سلامت
روان شناسی سلامت عبارت است از شناسایی رفتارها و سبک های زندگی فردی که بر سلامت جسمی یک فرد تاثیر میگذارند. پیشگری ودرمان بیماری، شناسایی عوامل خطرزایی که با بیماری مرتبط است، بهبود بخشیدن به نظامهای مراقب بهداشتی از طریق شناسا یی تمرین های خوب و شکل دادن به افکار عمومی ،در جهت سلامت مرد م کمک کرده است.
به کارگیری اصول روان شناسی در زمینه سلامت به طیفی از پیامدهای مثبت کمک کرده، که پایین آوردن فشار خون، مهار سطح کلسترول خون، ترک دخانیات، پیشگیری و مقابله با سرطان و ایدز و تعدیل رفتارهای ناسالم دیگر از جمله آنهاست. روانشناسی سلامت با بسیاری رشته ها و زمینه های مرتبط با بهداشت وسلامت در پیشگیری و ارتقای سطح سلامت و بهزیستی، از جمله گرایشهای مختلف پزشکی، شاخه های مختلف روان‌شناسی، فیزیولوژی وجامعه شناسی همپوشی و وجه اشتراک دارند (آشتیانی ۱۳۸۵، ۴۴).
در زمینه ارتقای سلامت، روان شناسان سلامت به تشویق تمرین های منظم ورزشی، معاینه های کامل دندانپزشکی و تمرین رفتار های سالم تر (مانند تشویق به رفتا رجنسی سالم)پرداخته اند (آشتیانی ۱۳۸۵، ۴۴).
۲-۲-۲ مکتب تحلیل بیوانرژتیکی
بیوانرژتیک، شیوهای جهت درک و شناخت «شخصیّت انسان» است اساس این روش‌شناختی را بدن و فرایند‌های انرژیکی آن تشکیل میدهند بنیان گذار روش تحلیل بیوانرژیکی، الکساندر لوون (متولد ۱۹۱۰ میلادی) است.
نام دیگر روان درمانی به شیوه بیو انرژتیک «تحلیل انرژتیکی» است در چنین درمان بیوانرژتیکی به فرد کمک می شود از طریق بدنش با خویشتن خود ارتباط بر قرار سازد. بیوانرژتیک، راهی است که از طریق ارتعاش به سلامتی می انجامد ومی توان آن را«سلامت ارتعاشی» نیز نامید منظور ما از سلامت ارتعاشی فقط بیمار نبودن فرد نیست، بلکه سر زندگی کامل او است.
تمرین های بیوانرژتیک، میزان ارتعاشات بدن را بالا می برند و به فرد کمک می کنند تا سالمتر باشد. بدن سالم، چه در خواب چه در بیداری همواره در حال ارتعاش است. هدف از درمان بیوانرژتیک دارای بودن بدنی سر زنده است که بتوانند به تمام و کمال، درد، لذّت، غم و شادی های زندگی را احساس کند هر چه میزان سرزنده بود فرد افزایش یابد توانایی او در تحمل هیجانهای مربوط به زندگی روزانه جنسی اش نیز بیشتر می شود.تنفس خوب برای «سلامت ارتعاش» امری ضروری است (صفایی۱۳۸۲، ۱۰۲).
۲-۲-۳ مسایل اخلاقی در معنویت وسلامت روان
دستورالعملهای انجمن روان شناسی(۱۹۹۳) بر اهمیّت توجّه به باورها و ارزش های مذهبی درفرایند مداخله درمانی تاکید دارد مطابق با این دستورالعمل:
روان شناسان به باورها و ارزش مذهبی یا معنوی مراجعان مانند خصایص وتابوهای آنان احترام می‌گذارند. زیرا چنین مواردی جهان بینی، عملکرد روان شناختی و چگونگی بیان نارحتی مراجعان و مواردی از این دست را تحت تاثیر قرار می دهد. دانسته های رهبران یا دست اندر کاران مذهبی یا معنوی و کسب مشورت از آنها در باره سیستم های فرهنگی و باورهای مراجعان می تواند به امر مداخله روان شناختی موثر کمک کند (کامکار و جعفری ۱۳۸۷، ۷۹).
۲-۲-۴ ضوابط اخلاقی انجمن روان شناسی امریکا
انجمن روان شناسی امریکا (۲۰۰۳) نیز بر اهمیّت توجّه به تفاوت های فردی از قبیل تفاوت ‌های مذهبی تاکید می کند.آنها همچنین دلایل اهمیّت مشورت با افراد مربوطه هنگامی که درمانگران با رویکرد مذهبی یک مراجع آشنا نیستند. لازم است با یک کشیش یا همکار مطلع در این باره مشورت کنند تا بهتر بتوانند به مراجع کمک کنند (کامکار و جعفری ۱۳۸۷، ۷۹).
۲-۲-۵ معنویت و سلامت روان
اکنون بسیاری از درمانگران علاقه زیادی به گنجاندن معنویت درمان بالینی دارند. یکی از دلایل این تغییر پژوهش های است که نشان میدهد فعالیّت مذهبی ارتباط مثبتی با سلامت وروان دارد. با این حال، نمی‌توان به طور قطع گفت که همیشه مذهب باعث سلامت بهتر می شود(کامکار و جعفری ۱۳۸۷، ۸۰).
۲-۲-۶ بخشایش و نادیده گرفتن خشم
در سالهای اخیر متخصصان سلامت روان، بخشایش را به عنوان یک راه مداخله درمانی برای مراجعانی که از آزارهای گذ شته خشمگین هستند، به کار برده اند باوجود اینکه متخصصان همیشه به مراجعان کمک کردهاند تا «ازخشم خود رها شوند» درمانگران اکنون ترجیح میدهند از واژه بخشایش استفاده کنند. بخشایش عملی است که مذاهب دنیا سنت دوازده گانه الکلیهای بی نام آن را پیشنهاد میکنند. سنت دوازده گانه فقط بر بخشوده شدن تاکید میکند، در حالی که مذاهب دنیا علاوه بر اهمیّت طلب بخشایش از سوی دیگران نیز توجّه میکنند. تمام ادیان بخشایش را بی چون و چرا میپذیرند (کامکار و جعفری ۱۳۸۷، ۸۰).

آژانس‌ها‌ی مسافرتی به وسیله اپراتور‌ها‌ی تور، نحوه گذراندن تعطیلات و ترتیبات یک سفر سفارشی را ساخته و بر اساس آن تماس با مشتری را سازماندهی و بررسی میکنند.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی از طریق نرم افزار رایانها‌ی بلیت هواپیما و هتل را برای مشتریان رزرو نموده و برای کرایه خودرو و سفر‌ها‌ی تفریحی پیشنهادها‌یی مینمایند.

آژانس‌ها‌ی مسافرتی در مورد گذرنامه، واکسیناسیون مورد نیاز قبل از ورود به کشور مقصد، روادید و بیمه مسافرتی به مشتریان پیشنهادها‌یی مینمایند. آژانس‌ها‌ی مسافرتی پس از فروش بلیت تماس مشتریان را با تور اپراتور‌ها‌ برقرار مینمایند.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی با شرکت‌ها‌ی هوایی پس از فروش تعامل مالی دارند.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی گاهی در روز‌ها‌ی تعطیل و بیش از پنج روز اداری هفته ( شنبه تا پنجشنبه ) و ساعات معمول روزانه کار میکنند.
محیط دفاتر، میز‌ها‌ی کار و محل نشستن برای مشتریان جذاب و انجام کار‌ها‌ به سرعت با رایانه انجام پذیرفته و برای کارکنان از یونیفرم مناسب و زیبا استفاده میشود.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی جهت بهبود کیفیت کار و افزایش دانش کاری برای کارکنان دوره‌ها‌ی آموزشی کوتاه مدت را فراهم میآورند.
باید دارای مهارت‌ها‌ی ارتباطی عالی و برخورد دوستانه و مودب بوده و از کارکردن با مردم و فروش لذت ببرند.
باید به جغرافیا و سفر علاقه داشته و مقاصد مختلف در سراسر جهان را بشناسند.
باید هنگام برخورد چهر‌ها‌ی مطمئن داشته باشند.
باید دارای مهارت‌ها‌ی رایانها‌ی باشند.
باید فروش بلیت را خوب بدانند.
باید انعطاف پذیر و سازگار باشند.
باید حتی زمانی که تحت فشار هستند موثر، آرام و صبور باشند.
باید به عنوان بخشی از یک گروه در کار گروهی خوب کار کنند.
باید با توجه به تجربه خود و توان مالی مشتریان آن‌ها‌ را راغب به سفر برای تفریح و گذراندن تعطیلات یا انجام کسب و کار کنند.
نخستین آژانس‌ها‌ی خدماتی و مسافرتی
شرکت کاکس و پادشا‌ها‌ن (Cox and Kings Co) یکی از قدیمیترین آژانس مسافرتی در جهان و به عنوان آژانس مسافرتی مدرن برای اولین بار در بریتانیا مشغول فعالیت بوده و خدمات خود را از نیمه دوم قرن نوزدهم به مشتریان ثروتمندش در ارتباط با راه آهن میدلند ارائه نموده است ، با توسعه تور نه تنها‌ خدمات تور خود را به عموم مردم فروخته بلکه نمایندگی شرکت‌ها‌ی گردشگری دیگر را نیز داشته است. از قدیمیترین آژانس‌ها‌ی مسافرتی در شمال امریکا، شرکت Brownell travel است که در تاریخ ۴ ژوئیه ۱۸۸۷ ، مسافران را در قالب تور به اروپا اعزام میکرده است.
گرایش آژانس‌ها‌ی مسافرتی با توسعه صنعت هوانوردی تجاری در ابتدا تا حد زیادی معطوف به مشتریان طبقه متوسط و بالا بود و آژانس‌ها‌ به عنوان عاملین شرکت‌ها‌ی هوایی وظیفه فروش خدمات سفر از طرف تامین کننده آن خدمات را داشتند و بر خلاف کسب و کار خرده فروشان دیگر دارای نقش دوم یعنی حفظ ثبات ارزش سهام شرکت‌ها‌ی هوایی بودند، در فرایند کاری آن‌ها‌ بسته تعطیلات با یک بلیت از شرکت هوایی به درخواست مشتری خریداری شده و به آنان ارائه میشد و سود آژانس به صورت کمیسیون به آژانس مسافرتی پرداخت میگردید.
در برخی از کشور‌ها‌، خطوط هوایی دادن کمیسیون به آژانس‌ها‌ی مسافرتی را متوقف کرده‌اند، با این حال برخی از شرکت‌ها‌ هنوز هم درصد تعیین شده برای فروش بلیت را به آن‌ها‌ میدهند.  چرا که اگر آن‌ها‌ به فروش هزار بلیت با نرخ ارزانتر اقدام کنند، بهتر و سودآورتر از فروش صد بلیت با نرخ و هزینه بالاتر در دفاتر آن‌ها‌ است و مزایای فرایند همکاری نیز برای هر دو طرف است مثلاً در ایالات متحده، کمیسیون پرداخت نمیشود و بیشتر شرکت‌ها‌ی هواپیمایی معمولاً هزینه خدمات را به قیمت خالص بلیت میافزایند.
برای آژانس‌ها‌ فرایند کاری تجاری میتواند شامل : بسته‌ها‌ی برنامه ریزی شده و زمان بندی شده برای سفر، فروش بلیت و بیمه ، اجاره خودرو، کتاب راهنمای سفر و خدمات در محل، خرید و فروش ارز در تعطیلات باشد.
اکثر آژانس‌ها‌ی مسافرتی برای تضمین و حفاظت از حقوق خود و مشتریان در برابر بحران‌ها‌ی اقتصادی و پیشگیری از شکست تجاری در تبلیغات، هزینه معادل روز‌ها‌ی تعطیلات را که مشتریان در صورت بروز مشکلات در برنامه سفر از دست بدهند به آن‌ها‌ بازپرداخت مینمایند. بسیاری از آژانس‌ها‌ی انگلیس و آمریکا و اپراتور‌ها‌ تور و همکار انجمن بین المللی حملونقل هوایی یاتا International Air Transportation Associatio IATA ، سازماندهندگان سفر هوایی، انجمن نمایندگی‌ها‌ی سفر بریتانیا، جامعه آژانس‌ها‌ی مسافرتی آمریکا موارد فوق را سر لوحه کار خود قرار داد‌ها‌ند.
آژانس‌ها‌ و عاملین سفر توصیه‌ها‌ی بیطرفانه و کم هزینه سفر هوایی را از طریق بروشور به مشتریان خود ارائه میکنند و به توسعه مفهوم “سوپر مارکت تعطیلات"، تعطیلاتی متنوع و با صرفه اقتصادی را برای آن‌ها‌ فراهم مینمایند.
درآمد آژانس‌ها‌ی مسافرتی بر اساس دریافت درصد کمیسیون نسبت به میزان فروش بلیت و یا بار است، به این معنی که انجام رزرو و ذخیره جا توسط آنان و پرداخت غرامت ناشی از خسارات وارد شده به مشتریان از عملکرد و نحوه ارائه خدمات به وسیله شرکت‌ها‌ی: هواپیمایی، اجاره خودرو، خطوط کروز، هتل‌ها‌، راه آهن، تور‌ها‌ی گردشی و اپراتور‌ها‌ تور و غیره صورت میپذیرد.
در حال حاضر بسیار رایج است که شرکت‌ها‌ی تور گردان بزرگ به منظور کنترل توزیع و علاقه مشتریان، محصول و خدمات خود را در بازار برای خرید به زنجیر‌ها‌ی از آژانس‌ها‌ی مسافرتی بر اساس مناطق خاص، مرتبط و پخش مینمایند.
نگاه آژانس‌ها‌ی مسافرتی معمولاً به ویژگی‌ها‌ی بازار محلی از جمله نیاز‌ها‌ی منطقه و اهداف ساکنان یا یک گروه‌ها‌ی خاص از رفت و آمد و مسافرت و گروه‌ها‌ی علاقهمند به فعالیت‌ها‌ی ورزشی مانند فوتبال، گلف یا تنیس یا فعالیت‌ها‌ی دیگر است.
روش اول (سنتی) که معمولا آژانس‌ها‌ی مسافرتی اپراتوری بزرگتر متشکل از چند قسمت است که در خارج از محدوده آژانس‌ها‌ به صورت غیرمتمرکز، در محل با توجه به میزان مسافر واقع شده‌اند. روش دوم آژانس‌ها‌ی مسافرتی معمولاً کوچکتر و متمرکز و یک اپراتور مستقل است.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی پرفروش متخصص در بازار و با توجه به حجم شرکت‌ها‌ی هوایی بازار، چند شرکت هواپیمایی و انواع سفر را ادغام میکنند که در این فرایند ممکن است انواع مختلف خدمات را ارائه دهند تا در یک نقطه مشتریان بتوانند به مجموعها‌ی از خدمات خاص آن‌ها‌ مانند پرواز‌ها‌ی زیاد، رزرو هتل‌ها‌ی مختلف یا اجاره خودرو و سایر خدمات دسترسی داشته باشند. گاهی اوقات خدمات موجود در بسته‌ها‌ی تعطیلات ترکیبی از سفر‌ها‌ به مکان و محل‌ها‌ی مختلف است. ارائه خدمات شرکت‌ها‌ فوق معمولاً به طور مستقیم در قرارداد به عامه مردم در سفر با اعطاء امتیازات به مقصد خاص صورت میپذیرد.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی با استفاده از خدمات عمده سیستم‌ها‌ی نرم افزاری کامپیوتری رزرو شرکت‌ها‌ی هوایی، از جمله سیستم توزیع جهانیGlobal Distribution System GDS معروف مانند: گابریل، آمادئوس و… قادرند اقدام به فروش بلیت خطوط هوایی، رزرو هتل، اجاره خودرو و خدمات مرتبط دیگر با سفر نموده و از طریق بعضی از وب سایت‌ها‌، مسافرین را به صورت آنلاین بپذیرند. این امکانات به بازدید کننده اطلاعاتی را در مورد نرخ هتل‌ها‌ و بلیت شرکت‌ها‌ی مختلف هواپیمایی را به صورت رایگان جهت مقایسه ارائه نموده و آژانس‌ها‌ی مسافرتی را برای ترتیب دادن سفر بر اساس بسته‌ها‌ی پیشنهاد شده، امکانات موجود، قیمت و اطلاعات مورد نیاز دیگر کمک و راهنمایی میکند.
آژانس‌ها‌ به عنوان ارائه دهندگان خدمات مستقیماً در پورتال ادغام کننده خدمات سفر( اعم از خطوط هوایی مختلف و زنجیره هتل‌ها‌) بر روی اینترنت در یک وب سایت رزرو آنلاین را ارائه مینمایند. سود آن‌ها‌ از طریق دریافت کمیسیون از هتل‌ها‌ و خطوط هوایی است و اغلب نرخ‌ها‌ی ارائه شده ارزانتر از ارائه دهندگان اصلی خدمات بوده و با این روش معاملات عمده را برای ارائه دهندگان اصلی خدمات و نرخ ارزانتری را برای مشتریان خود فراهم میآورند.
در بریتانیا برخی از آژانس‌ها‌ی مسافرتی و متخصص بزرگ دارای زیر شاخه‌ها‌ی کوچک و مستقل و تعداد زیادی از کارکنان هستند که به عنوان HomeWorkers استخدام شده‌اند.
امروزه از طریق منابع مختلف مانند آژانس‌ها‌ی مسافرتی، وب سایت ، کمک‌ها‌ی آنلاین، مراکز تماس، ادارات فرودگاه، سیستم‌ها‌ی اطلاعات در دسترس کاربران شرکت‌ها‌ی بزرگ هوایی قرار میگیرد.
خطوط هوایی با بهره گرفتن از سیستم برنامه نویسی تحت وب و استفاده از تجارت الکترونیک و برون سپاری بخشی از خدمات جهت کاهش هزینه‌ها‌ اقدام به توزیع و فروش صندلی‌ها‌ی خود با فراهم آوردن رابطه رزرو، ابطال و استرداد بلیت برای مسافرین را فراهم نموده‌اند، مدیریت موجودی آن‌ها‌ بهبود یافته، تعداد کارکنان آن‌ها‌ کاسته شده، هزینه آن‌ها‌ کنترل شده و روند خروجی به طور چشمگیری بعد از استفاده از ویژگی‌ها‌ی این سیستم افزایش یافته است.
در صنعت سفر شرکت‌ها‌ی هواپیمایی و آژانس‌ها‌ی مسافرتی میکوشند تا به منظور ارتقاء و همچنین بازگشت سرمایهگذاری و یکپارچه سازی سیستم‌ها‌، فناوری زیرساخت‌ها‌ و فناوری برای پیادهسازی اتوماسیون و سرمایهگذاری در فناوری اطلاعات به عنوان عامل اصلی در ایجاد بهره وری، بهینه سازی و کاهش هزینه‌ها‌ و مدیریت درآمد از خدمات Business Process Outsourcing استفاده میکنند. با برون سپاری (BPO) و روند انجام مشاوره، ایجاد نقشه راه، برنامه ریزی، استراتژی تجارت الکترونیک، ادغام وب، برنامه‌ها‌ی واسط کاربردی، رشد فرصت‌ها‌ی نامحدود، خدمات بی عیب و نقص به این شرکت‌ها‌ در بازار جهانی بزرگ، به سادگی به گسترش کسب و کار آن‌ها‌ در مکان دیگر کمک میشود.
چالش‌ها‌ی عمده رو در روی آژانس‌ها‌ی خدماتی مسافرتی
در بریتانیا بیش از ۴۰،۰۰۰ آژانس مسافرتی وجود دارد که در چند سال گذشته، تعداد آن‌ها‌ عمدتاً به دلیل رشد رزرو اینترنتی و افزایش افراد استفاده کننده از این روش، رکود اقتصادی جهانی و کم شدن مسافرت رو به کاهش گذاشته است، برخی از آژانس‌ها‌ی مسافرتی با تجربه برای ادامه حیات و رقابت با تغییر شکل راهبردی کار و تمرکز بر کار مشارکتی و منابع دیگر، از طریق استفاده از کاربران اینترنتی در خانه قصد را‌ها‌ندازی و رونق کسب و کار و افزایش درآمد‌ها‌ی خود را دارند. بیشتر کارکنان آژانس‌ها‌ افراد جوانند که پس از گذراندن دوره‌ها‌ی کارآموزی پیشرفته در مسافرت و خدمات گردشگری و اخذ گواهی کسب و کار مسافرت که توسط انجمن صنفی مدیریت شرکت‌ها‌ی سفر و شهر انگلیس ارائه شده، وارد  این حوزه شده‌اند.
آژانس‌ها‌ی مسافرتی با بکارگیری ابزار‌ها‌ی کامل و بستهبندی پویا برای انجام سفر از لحاظ  قیمت به صورت آنلاین قادر به خریداری خدمات برای مشتریان خود میگردند. بدین ترتیب با توصیه‌ها‌ی مسافرتی آژانس‌ها‌ی حرفها‌ی، دارایی مشتریان و شرکت‌ها‌ی خدماترسان تضمین و محافظت میشود اما از طرفی دیگر مشتریان می‌توانند با جستجو در اینترنت مستقیماً با برخی سایت‌ها‌ی فروش و تامین کنندگان خدمات مورد نیازشان مانند شرکت هوایی یا هتل مرتبط شده و از نرخ‌ها‌ی آن‌ها‌ و موجودی اتاق هتل‌ها‌ آگاه شوند و این بدان معنی است که رزرو بلیت هواپیما یا اتاق هتل در وب سایت منجر به صرفهجویی در وقت و هزینه و پاسخ فوری و تایید میشود.
با این تغییر نحوه ارائه خدمات در وب سایت‌ها‌ی اینترنت و گرایش بسیاری از مردم به آن، تعداد مشاغل موجود در قالب آژانس‌ها‌ و عوامل مسافرتی شروع به کاهش گذاشته و تعداد زیادی از آژانس‌ها‌ی مسافرتی از صنعت گردشگری خارج شده و تعداد نسبتاً اندکی از افراد جوان با رضایت دادن به کسب درآمد و حقوق کمتر و با ترویج توانایی خود و پژوهش و جمعآوری بسته‌ها‌ی سفر پیچیدهتر و انواع متنوع خدمات و محصولات سفر، در این میدان باقی میماند.
برای شرکت‌ها‌ی هوایی استفاده از منابع خاص و تمرکز رزرو بر آن منابع بوسیله تعداد  محدود آژانس مسافرتی میتواند بهتر و سودآورتر بوده و روابط کاری خوبی را بین شرکت‌ها‌ی هوایی و آژانس‌ها‌ و تامین کنندگان خدمات دیگر و کاهش یا تغییر و حذف هزینه‌ها‌ و مزایای ویژه‌ای برای مشتریان به ارمغان آورد.
از زمان دسترسی عموم مردم به اینترنت، بسیاری از شرکت‌ها‌ی هواپیمایی و شرکت‌ها‌ی حمل ونقل سفر دیگر شروع به فروش مستقیم به مسافرین کرده‌اند. در نتیجه، شرکت‌ها‌ی هواپیمایی دیگر نیازی به پرداخت کمیسیون به  آژانس‌ها‌ و عوامل سفر برای هر بلیت فروخته شده ندارند.  از سال ۱۹۹۷ ، با کاهش هزینه‌ها‌ی ناشی از بین بردن لایه‌ها‌ی شبکه توزیع، تعداد بسته تعطیلات آژانس‌ها‌ی مسافرتی به تدریج کاهش یافتها‌ند. با این حال، آژانس‌ها‌ در برخی کشور‌ها‌ هنوز عهده دار  ۷۷٪ رزرو و تهیه ۷۳٪ سفر‌ها‌ی بسته بندی شده مسافرتی هستند.
نقش نرم افزار سفر
سفر واقعیتی انکار ناپذیر و یکی از فعالیت‌ها‌ی انسان پیشرفته به منظور لذت بردن از تعطیلات، کسب درآمد و سود است. اگر قصد مسافرت دارید نیازمند رزرو بلیت هواپیما و هتل و طرح خوب برای سفر خود هستید. گزینه‌ها‌ی نرم افزاری بسیاری در اینترنت برای سفر در بازار امروز وجود دارد. برخی از آن‌ها‌ با ابزار کارآمد و یکپارچه مالی و مختص این کار به خوبی و به راحتی می‌توانند انجام یک سفر را برایتان فراهم آورند. امروز استفاده از نرم افزار سفر جهانی شده و با توزیع سیستم سازگار GDS (سامانه توزیع جهانی) و ارتباطات، کسب و کار با یکدیگر مرتبط است، با بهره گرفتن از یک نرم افزار و برنامه کاملا فشرده و یکپارچه، ضمن صرفه جویی در زمان و پول، به سرعت و کارآمد ، قادر به مدیریت سفر خود میگردید. بدین طریق نرم افزار سفر رضایت مشتری را به دست آورده و میتواند نتایج را در چند ثانیه در اختیار مشتری قرار دهد.
با نرم افزار سفر درخواست سفر از هر نقطه به نقطه دیگر و ذخیره جا و نام میتواند با هر ارز انجام پذیرد و مشتری در مورد درخواست رزرو خود آگاه و از طریق ایمیل پاسخ هرگونه پرسش را دریافت و از مسائل اداری مطلع شود و از طریق راه‌ها‌ی ایمن مالی، اطلاعات کارت‌ها‌ی اعتباری و دیگر اطلاعات مهم ساخته شده، محرمانه باقی بماند و برای مشتری هیچگونه هزینه نصب و اجرا در هر زمان و یا برای رزرو و لغو پرواز وجود ندارد.
شرکت‌ها‌یی که در کسب و کار مسافرت فعالیت میکنند برای گسترش آن و برآورده سازی نیاز مشتریان خود می‌توانند از نرم افزار سفر که دارای نسخه‌ها‌ی بسیاری است و باید بر روی کامپیوتر نصب شود، استفاده کرده تا یک سامانه ذخیره آنلاین انعطافپذیر و دقیق و با قابلیت‌ها‌ی زیاد و کارآمد خاص با توجه به نوع شرکت‌ها‌ و جزئیات مربوط به سفر در اختیار مشتریان قرار گرفته و رزرو سفر تایید شده و معتبر را برای آنان تضمین نمایند.
.http://behsite.persianblog.ir
از تعداد دقیق آژانس‌ها‌ی مسافرتی تهران اطلاعاتی در دست نیست.
۴-۲-۱۲ هتل‌ها‌ و مراکز اقامتی تهران
در بررسی‌ها‌ی به عمل آمده و در جریان تحقیق مشخص شد که تعداد مراکز اقامتی استان تهران طی سال‌ها‌ی ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۸ روندی صعودی داشته و به میزان آن‌ها‌ افزوده شده است. به طوری که تعداد مراکز اقامتی از ۱۹۱ مورد در سال ۱۳۸۰ به ۲۳۲ مورد در سال ۱۳۸۸ رسیده است.
در بررسی به عمل آمده ملاحظه می‌گردد با افزایش گردشگران داخلی و خارجی طی سال‌ها‌ی ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۸ تعداد تاسیسات اقامتی (که شامل هتل و هتل آپارتمان میباشد).

عرصه درونی رفتاری
(behavioral insideness)

دقت و توجه سنجیده به ظاهر مکان(به عنوان مجموعه ­ای از اشیاء، مناظر و فعالیت­ها) و جزئیات آن به طور آگاهانه، شناسایی مسیرها، نشانه­ها و دیگر عناصر مکان، فهم “اینجا” بودن نه در جای دیگر
(مانند آشنایی با یک مکان جدید)

 

عرصه درونی همدلانه
(empathetic insideness)

مشارکت عاطفی و همدلانه در یک مکان که مستلزم تلاش آگاهانه جهت ادراک و شناخت عمیق مکان، اشتیاق برای پذیرش معانی یک مکان، علاقه و توجه صمیمانه و صادقانه به مکان، دانستن و احترام به نمادهایش و همذات­پنداری با مکان می­باشد

(یکی از جنبه­ های مهم بررسی مکان به روش پدیدارشناسانه است، مانند تجربه مکانی مقدس)

 

عرصه درونی وجودی
(existential insidense)

تجربه مکان بدون تفکر خودآگاهانه و از پیش سنجیده شده اما لبریز از معانی، حس آشنا بودن و تعلق به مکان، عمیق­ترین نوع تجربه مکان
(مانند تجربه افرادی که در خانه، زادگاه یا محلشان هستند)

 

 

(منبع: برگرفته از کتاب مکان و بی­مکانی، رلف،۱۳۸۹ و پدیدارشناسی مکان، پرتوی،۱۳۸۷)
۲-۱-۲-۲ حس­مکان^[۷]
اصطلاح حس­مکان از ترکیب دو واژه حس و مکان تشکیل شده است. واژه حس در فرهنگ لغات آکسفورد سه معنای اصلی دارد: نخست، یکی از حواس پنجگانه. دوم، احساس، عاطفه و محبت که در روانشناسی به درک تصویر ذهنی گفته می­ شود، یعنی قضاوتی که بعد از ادراک معنای شیء نسبت به خود شیء در فرد به وجود می ­آید که می ­تواند خوب، جالب و یابد باشد. سوم، توانایی در قضاوت درباره یک چیز انتزاعی(مانند: معنای حس در اصطلاح حس جهت­یابی که به مفهوم توانایی یک فرد در پیدا کردن مسیر یا توانایی مسیر در نشان دادن خود به انسان است) و در نهایت حس به معنای شناخت تام یا کلی یک شیء توسط انسان می­باشد. اما واژه حس در این اصطلاح بیش­تر به مفهوم عاطفه، محبت و تجربه کلی مکان یا توانایی مکان در ایجاد حس خاص یا تعلق در افراد است(فلاحت،۶۰:۱۳۸۵).
مکان نیز یکی از مفاهیمی است که در علوم و رشته­ های گوناگون با قرائت­های مختلف به کار برده می­ شود. “مکان بخشی از فضاست که به وسیله شخص یا چیزی اشغال شده و دارای بار معنایی و ارزشی است. اگر فضا امکان وقوع حرکت را می­دهد، مکان درنگی پدید می ­آورد. هویت یک مکان، آمیزه­ای خاص از روابط اجتماعی است و بدین خاطر همواره بدون ثبات، مجادله­ای و چندگانه می­ شود"(شعله،۱۹:۱۳۸۵). مکان­ها اهداف یا کانون­هایی هستند که حوادث و رویدادهای معنی­دار هستی خود را در آنها تجربه می­کنیم و در عین حال نقاط عزیمتی هستند که از طریق آنها به جهت­یابی در محیط نایل می­شویم و در آن دخل و تصرف می­کنیم(پرتوی،۷۱:۱۳۸۷).
حس­مکان بیانگر این است که مردم هنگام حضور در فضا چیزی فراتر از خصوصیات کالبدی و حسی را درک می­ کنند و می­توانند به روح مکان دست یابند. مفهوم حس­مکان، ماهیت مکان را مشخص می­ کند و در مکان­هایی یافت می­ شود که دارای کاراکتری مشخص و متمایز هستند (پرتوی، ۱۲۲:۱۳۸۷). حس­مکان، به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه آنها از محیط خود است که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار می­دهد، به طوری که فهم و احساسات فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می­ شود، این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می­گردد. حس­مکان علاوه بر اینکه موجب احساس راحتی از یک محیط می­ شود، از مفاهیم فرهنگی مورد نظر مردم، روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه در یک مکان مشخص حمایت کرده و باعث یادآوری تجارب گذشته و دست­یابی به هویت برای افراد می­ شود(فلاحت،۵۷:۱۳۸۵). در بیان مفهوم حس مکان، باید به این اصل توجه داشت که حس­مکان یک مفهوم عام است که بر پایه­ آن حس تعلق به مکان به عنوان یک مفهوم خاص شکل می­گیرد، بنابراین حس مکان زمینه­ ساز تعریف و شکل­ گیری حس تعلق به مکان است و بستری مناسب را برای آن فراهم می ­آورد.
حس­مکان بدین معناست که مردم تجربیاتی ورای خصوصیات فیزیکی مکان، که از طریق حس­های پنجگانه قابل حصول است، داشته باشند و نوعی حس تعلق به روح مکان پیدا کنند (Carmona,2003:91). ارزش­های فردی و جمعی بر چگونگی حس­مکان تاثیر می­گذارند و حس مکان نیز بر ارزش­ها، نگرش­ها و رفتار فردی و اجتماعی افراد در مکان مؤثر است و افراد معمولاً در فعالیت­های اجتماعی با توجه به چگونگی حس­مکان­شان شرکت می­ کنند(Canter,1971:17).
حس­مکان اشاره به رابطه فرد با محیط، و رابطه حسی بین فرد و مکان دارد و مفهومی است که جنبه­ های نمادی و احساسی را دربرمی­گیرد(Eisenhauer et al,2000:421-­۴۴۱). حس­مکان وابستگی­ها و تعلقات یک فرد یا گروه از محیط زندگی­شان را دربرمی­گیرد (Stedman,2002:561-581) و نیز شرح و توصیفی از فضای اطراف یک مکان و کیفیتی از محیط و امکان جذب به وسیله­ یک حس ناشناخته که باعث بازگشت افراد به آن مکان می­گردد را شامل می­ شود(Billing,2005:117-139). به عبارتی حس­مکان یک ساختار چند بُعدی است که اعتقادات، هیجانات و روابط مشترک از رفتارها را در یک جایگاه جغرافیایی خاص نشان می­دهد (Bradley & Stedman,2006:316-327).
حس­مکان حاصل ارتباط درونی انسان، تصورات ذهنی و ویژگی­های محیطی است. این مفهوم از یک سو ریشه در تجربه ­های ذهنی(مانند خاطره، سنت، تاریخ، فرهنگ و اجتماع) دارد و از سوی دیگر متاثر از زمینه ­های بیرونی و عینی در محیط(مانند منظره، بو وصدا) است که باعث تداعی­های مختلف از یک مکان می­ شود. بنابراین حس مکان مفهومی کلی و پیچیده از احساسات و دلبستگی انسان نسبت به محیط است که در اثر انطباق و استفاده انسان از مکان به وجود می ­آید، به این معنا که حس­مکان امری از پیش تعیین شده نبوده بلکه از تعامل انسان با مکان در زندگی روزمره ایجاد می­ شود. به این ترتیب فرد به مکانی که در آن زندگی می­ کند مجموعه ­ای از پیش تصورات دریافت شده قبلی را می­دهد، این پیش تصورات چگونگی پاسخ او به محیط را شکل می­ دهند. در بعضی مواقع فرد به مکانی که با این پیش تصورات شکل گرفته، در طول زمان شکل جدیدی می­دهد. به همین دلیل یکی از اصلی­ترین اهداف برنامه­ ریزی شهری نیز، ایجاد حس دلبستگی در افراد است، که همراه با احساسات و ادراکاتی است که مردم از طریق تجربه یک مکان به دست می­آورند (Carmona et al,2003:13-36).
حس­مکان در شدت­های متفاوتی بسته به فرد، سابقه و تجربه خود در مکان رخ می­دهد. هیچ دو نفری دارای دریافت­هایی مشابه، ارزش­هایی مشابه و احساسات مشابهی در مورد یک مکان در فضا و زمان نیستند(Norton & Hannon,1997). شدت حس­مکان فرد در نگرش­ها و رفتار فرد منعکس می­ شود. اینکه چگونه با آن مکان شناخته می­ شود، چه قدر به آن وابسته است و همچنین سطح تعهد و احساسات وی نسبت به مکان چه قدر است(Kaltenborn,1998). هر چه حس فرد از مکان قوی­تر باشد، اتصال وی به مکان نیز - بدانگونه که احساس می­ کند - بیش­تر خواهد بود.
به منظور درک بهتر مفهوم حس­مکان می­توان از مدل جان پانتر^[۸] کمک گرفت، وی سه مؤلفه را در خلق حس­مکان دخیل می­داند. مدل “حس­مکان” جان پانتر را که بر سه گانه بودن مؤلفه­ های دخیل در خلق حس­مکان دلالت دارد، می­توان از روایت­های فرعی مدل کانتر دانست، بر اساس مدل جان پانتر سه مؤلفه “محیط کالبدی"، “فعالیت” و “معنا” در خلق حس­مکان دخیل هستند که به نحو قابل ملاحظه­ای با سه مؤلفه پیشنهادی کانتر یعنی “محیط کالبدی"، “فعالیت” و “تصور ذهنی” تشابه دارند(گلکار،۵۲:۱۳۸۰-۵۱).
شکل ۲- ۲ مدل پانتر برای حس­مکان(ماخذ: Carmona & Tiesdell,2003: 99)
۳-۱-۲-۲ حس تعلق
یکی از علاقه ­مندی­های فراگیر در انسان­ها برقرار کردن و حفظ ارتباط با دیگران، نهادهای اجتماعی و خویشتن است. تعلق یکی از اجزای اتصال خویشتنِ فرد به بافت مردم، مکان­ها و اشیای پیرامون است(Hagerty et al,1992:172).
هرم نیازهای انسانی آبراهام مازلو^[۹] که بنا به گفته جان لنگ^[۱۰] در جهت تشریح “نیروهای داخلی"- زیست­شناختی، خودآگاه و ناخودآگاه- و گونه­ های نیازها از بنیادی­ترین تا عالی­ترین شکل آنهاست، در سال ۱۹۵۴ ارائه شد. مازلو در این دسته­بندی، نیازها را از قوی­ترین تا ضعیف­ترینشان به ترتیب در شش دسته نیازهای فیزیولوژیک، نیازهای ایمنی، نیازهای تعلق و دوست داشتن، نیاز به حرمت، نیاز به خودشکوفائی و نیازهای شناختی و زیباشناختی ارائه کرده است. مازلو نیازهای انسانی را در دو گروه نیازهای اساسی یا اولیه و نیازهای برتر یا عالیه دسته­بندی می­نماید. بر اساس این دسته بندی، نیازهای اساسی و اولیه انسان به ترتیب شامل: نیازهای جسمانی، نیازهای ایمنی و امنیت، نیاز به تعلق، نیاز به احترام و نیازهای برتر شامل: نیاز خودشکوفایی، نیاز به شناخت و زیبایی می­باشد. بنابراین مازلو حس تعلق را به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان شناسایی کرده و در رده سوم نیازمندی­های انسانی جای داده است(لنگ،۹۶:۱۳۸۶).
تحقق این سلسله مراتب نیازها از جمله نیازهای تعلق و دوست داشتن بدون شناخت جایگاه آدمی در هستی امکان پذیر نمی ­باشد، یعنی انسان با شناخت خود، نیازهای خود و ایجاد مکانی مناسب جهت اقناع این نیازها به خودشکوفایی می­رسد. وقوف و آگاهی کامل به انواع نیازها و تامین سلسله مراتب نیازها، هر کدام مستلزم بستر و مکان خاص خود می­باشد، از طرفی کمبود شایستگی­های محیط منجر به فقدان مشارکت، شخصیت­زدایی، از دست دادن شایستگی­های فردی و در نهایت عدم خود شکوفایی می­گردد(Goffman,1963:65).
هگرتی^[۱۱] و دیگران حس تعلق را تجربه مشارکت فردی در یک سیستم یا محیط که به واسطه آن فرد خود را جزئی جدایی­ناپذیر از سیستم و محیط بداند تعریف کرده ­اند. این سیستم می ­تواند یک رابطه و یا یک نهاد باشد و یک محیط می ­تواند محیطی طبیعی یا فرهنگی باشد. دو بعد شناسایی شده حس تعلق بنابر تعریف ارائه شده آنها عبارتند از مشارکت ارزشمند و تناسب یا سازگاری.
بعد اول اشاره به تجربه حس ارزشمند بودن، مورد نیاز بودن و مقبول بودن دارد و بعد دوم نیز دلالت به تجربه تجانس و متناسب بودن با مردم، گروه­ ها و محیط­های دیگر از طریق به اشتراک گذاشتن ویژگی­های مکمل یکدیگر دارد(Hagerty et al,1992:175).
حس تعلق به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان و یکی از اجزای تعاملات انسانی اهمیت ویژه­ای برای افراد، خانواده­ها و اجتماع دارد. هگرتی و دیگران، پس از بررسی تعاریف موجود از حس تعلق، مدل ویژه­ای را برای بیان مفهوم حس تعلق ارائه کرده ­اند.
شکل ۳- ۲ مدل ­حس ­تعلق(ماخذ: Hagerty et al:1992)
بر اساس این مدل، حس تعلق تجربه­ای روانشناختی می­باشد که متشکل از اجزای ادراکی و احساسی، در ارتباط با رفتارهای پیوند­دهنده و عملکردهای روانشناختی و اجتماعی است. آنها عوامل سازنده و سوابق مورد نیاز برای ایجاد حس تعلق را انرژی برای مشارکت، وجود تمایل برای مشارکت معنی­دار و وجود مشخصه­های مشابه یا مکمل بر شمرده­اند و معتقدند پیش از شکل­ گیری حس تعلق وجود این سوابق در افراد الزامی است. این پیش­نیازها در مطالعاتِ کمبود حس تعلق و اتخاذ تصمیمات بعدی برای حل این معضل عواملی کلیدی به شمار می­روند (Hagerty et al,1992:175). آنها همچنین از ۱) مشارکت روانشناختی، اجتماعی، معنوی و یا فیزیکی ۲) اختصاص معنا به این مشارکت و ۳) ایجاد و استحکام بخشی زیربنای اصلی پاسخ­های احساسی، ادراکی و رفتاری به عنوان نتایج شکل­ گیری این حس در افراد یاد کرده ­اند.
علاوه بر هگرتی و دیگران، مؤسسه مطالعاتی یونگ^[۱۲] سه سطح از تعلق خاطر که می ­تواند در فرد شکل بگیرد را شناسایی کرده است: فردی، جمعی و ملی. در سطح فردی حس تعلق به خانواده؛ در سطح جمعی حس تعلق به شبکه ­های گسترده­تر اجتماعی نظیر محلِ زندگی, محلِ کار, باشگاه و کلوپی که فرد در آن عضویت دارد, سبک زندگی، قومیت؛ و در نهایت در سطح ملی حس تعلق به ارزش­های مشترک و هویت ملی مطرح می­ شود. در این مدل حس تعلق در سه سطح خرد, میانی و کلان مشاهده می­ شود.
شکل ۴- ۲ سطوح مختلف حس­تعلق(ماخذ:Young Foundation,2008)
ملی:
هویت ملی
ارزش های مشترک ملی
جمعی:
شبکه های گسترده تر
محله- جایی که اهل آن هستیم
هویت کاری و حرفه ای
نهادهای مذهبی

۲-استفاده کننده فضای مجازی یا کاربر^[۱۴۷]
قرارداد میزبانی وب، بین یک شرکت یا مؤسسه حقوقی و متقاضی مربوطه منعقد می گردد که در فرم نمونۀ قراردادی از آن به نام «مشتری^[۱۴۸]» یا «کاربر» یا «مصرف کننده» یاد می کنند. مشتری به کسی می‌گویند که تمایل به معاوضه دارایی خود با دارایی دیگری دارد که این دارایی می‌تواند کالای مشخص، یا یک موضوع معنوی باشد و از خدمات و تولیدات سازمان ها منتفع می شود."ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک” در تعریف مشتری مقرر می دارد: «هر شخصی است که به منظوری جز تجارت یا شغل حرفه ای اقدام می کند» این بدان معنا نیست که مثلا تاجری که برای فروش محصولاتش از طریق اینترنت فعالیت می کند مشتری نیست و ارائه دهنده است بلکه منظور این است که کسی که از داده پیام به عنوان کالای تجاری استفاده می کند مشتری نیست. اصطلاح «مشتری» در قرارداد میزبانی وب ،اعم از هر فرد حقیقی یا حقوقی است که به هر عنوان و به هر طریق از هر یک از سرویس های ارائه شده توسط شرکت میزبان از قبیل میزبانی وب ،ثبت دامنه ،طراحی سایت و… استفاده می نماید. فلذا یکی از طرفین این قرارداد همیشه یک شخص حقوقی است که در این پژوهش به آن شرکت می گوییم و طرف دیگر قرارداد می تواند ،شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشد که به آن کاربر فضای مجازی می گوییم. هویت مشتری از نظر شرکت همان مشخصاتی است که از وی در پرتال کاربران ودر بانک اطلاعات کاربران شبکه وجود دارد. در مورد مشتری که شخص حقوقی است ،یک نفر نماینده تام الاختیار در پرتال کاربران معرفی می گردد ،که این نماینده نسبت به سرویس تهیه شده همانند خود شخص حقوقی اختیار تام دارد. اما تشخیص اینکه در لحظه انعقاد قرارداد کاربر، محجور بوده است یا نه، بسیار دشوار و گاهی محال و در عین حال بسیار حائز اهمیت است چرا که اعتبار قرارداد با وجود تمام شرایط اساسی دیگر به روشن شدن این موضوع بستگی دارد.

در این خصوص راه حل های فنی و حقوقی ارائه شده است. اما راه حل های حقوقی در قیاس با راه حل های فنی آسان تر است و می توان مسئولیت چنین قراردادهایی را بر عهده ولی یا قیم افراد فاقد اهلیت قرار داد. سازمان نظام صنفی رایانه ای ایران در سال ۱۳۸۸ برای حل این مشکل یکی از شروط قراردادی را اینگونه مقرر کرده است: «کلیه خریداران موظف به ارائه اطلاعات هویتی خود شامل کپی شناسنامه، کپی کارت ملی برای اشخاص حقیقی و درخواست شخص حقوقی همراه با کپی روزنامه رسمی آخرین تغییرات، به شرکت می باشند. … ضمناً عواقب اعلام ناصحیح اطلاعات ،مستقیماً بر عهده خریداران خواهد بود…» و در بند دیگری مقرر کرده است: «خریدار اذعان می نماید که کلیه اطلاعات هویتی ارائه شده و آدرس ها و شماره تماس و امثالهم صحیح بوده و همواره در بروز نگه داشتن آنها در پرتال کاربران می کوشد… ^[۱۴۹]»
لازم به ذکر است که با توجه به ماهیت الکترونیکی و تجاری قرارداد میزبانی ،این قرارداد نوعاً از دسته معاملات تجاری الکترونیکی است پس از جهت طرفین ،این نوع قرارداد همچون دیگر قراردادهای هم گروهش به پنج گروه تقسیم می شود؛
- تجارت الکترونیکی بین تجار و مصرف کنندگان ^[۱۵۰]
- تجارت الکترونیکی تجار و شرکت های تجاری^[۱۵۱]
- تجارت الکترونیکی بین مصرف کنندگان^[۱۵۲]
- تجارت الکترونیکی بین مصرف کننده و تجار^[۱۵۳]
- تجارت الکترونیکی بین تجار و دستگاه های دولتی و اداری^[۱۵۴]
تجارت الکترونیکی ممکن است بین تجار و شرکت های تجاری از یک طرف و مصرف کنندگان از طرف دیگر واقع شود.^[۱۵۵] یعنی تولید کنندگان ممکن است از طریق اینترنت کالاها و خدمات خود را به عموم مصرف کنندگان عرضه کنند و یا از طریق عاملین تجاری، توزیع کنندگان و یا سایر خرده فروشان به مصرف کنندگان عرضه کنند و خود مستقیماً با مصرف کنندگان معامله نکنند.^[۱۵۶]مثلاً در قراردادهای نام دامنه یا میزبانی وب مصرف کننده ممکن است مستقیماً قرارداد را با آیکان یا شرکت ارائه دهنده سرور منعقد کند که البته قراردادهایی از این دست بسیار نادرند و یا قراردادی با شرکت های واسطه که خود طرف قرارداد با مراجع اصلی اند منعقد شود که این نوع قراردادها بسیار متداول ترند. به این نوع تجارت که بین تجار و شرکت های تجاری انجام می شود تجارت بین سازمانی و یا تجارت الکترونیکی «بنگاه به بنگاه»^[۱۵۷] گفته می شود.
گروه بعدی تجارت الکترونیکی به تجارتی بر می گردد که هر دو طرف آن اشخاص عادی و یا به عبارت دیگر مصرف کننده اند. البته از این جهت که هیچ کدام از طرفین تاجر نیستند نمی توان آن را در دسته قراردادهای تجاری آورد و به نوعی باید آن را دادوستد الکترونیکی نامید. مثل وقتی که یکی از کاربران، نام دامنه یا قرارداد میزبانی وب خود را به کاربر دیگری منتقل می کند که این نوع قرارداد در مورد نام دامنه در سال های گذشته بسیار متداول بوده است. بدین صورت که افراد سودجو با ثبت نام دامنه هایی که احتمال می رود پر طرفدار باشد و سپس انتقال آنها به کاربران با مبالغ بالا ،سود خوبی حاصل کرده اند.
آخرین گروه از تجارت الکترونیکی، رابطه تجار و شرکت های تجاری با نهادها و دستگاه های اداری و دولتی است.^[۱۵۸] برای ایجاد دولت الکترونیکی که در سال های اخیر زمزمه های آن به گوش می رسد، دستگاه های دولتی ناچار به انعقاد قراردادهای استفاه از فضای مجازی شده اند. برخی از دانشگاه ها نیز خدمات آموزشی خود را از طریق آنلاین به صورت مجازی ارائه می کنند. غیر از دستگاه های دولتی استفاده از فناوری دیجیتالی در بین دستگاه های عمومی غیر دولتی و مؤسسات غیر انتفاعی نیز در حال توسعه است.
فصل دوم:
ماهیت قراردادهای استفاده از فضای مجازی

مبحث اول: تحلیل ماهیت قرارداد استفاده از فضای مجازی در قالب یکی از عقود معین
عقد معین گروهی از قراردادهاست که در قانون نام خاصی دارد و قانونگذار شرایط ویژه و آثار آنها را معین کرده است؛ مانند بیع، اجاره، قرض و… .«در این گونه قراردادها قالب بیان اراده از پیش فراهم آمده و همه امور به حاکمیت اراده دو طرف عقد واگذار نشده است^[۱۵۹].» ولی در قراردادهای بی نام (عقود نامعین) که بر طبق ماده"۱۰ ق.م.” واقع می شود، قواعد تکمیلی به اندازه عقود معین فراوان نیست.«به همین جهت، گاه دادرس ناچار می شود که از راه قیاس قاعده تکمیلی عقدی مشابه را درباره آن اجرا کند، اختلاف رویه ها و دشواری از همین نکته آغاز می شود و فایده پیش بینی عقود معین را اثبات می کند.^[۱۶۰]»
بنابراین قراردادهای نو ظهوری همچون قراردادهای استفاده از فضای مجازی چنانچه ماهیتاً در زمره یکی از عقود معین درآید و در اجرای تعهدات ناشی از قراردادهای منعقد شده اختلافاتی به وجود آید و طرفین خواستار حل اختلاف از طریق محاکم باشند، قواعد تکمیلی به کمک دادرس خواهد آمد و احقاق حق با دشواری کمتری مواجه خواهد شد. البته با توجه به ماهیت فرامرزی این قراردادها در موارد لزوم از قواعد حل تعارض نیز کمک گرفته خواهد شد.
همان طور که در فصل گذشته آمد قراردادهای استفاده از فضای مجازی از تنوع قابل ملاحظه ای برخوردار است و در این کوتاه سخن مجال بررسی همه آنها نیست و از طرفی قراردادهای میزبانی کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است، بنابراین در این پژوهش به بررسی قراردادهای میزبانی می پردازیم و این قرارداد را با عقود معینی که قابلیت تطابق بیشتری دارند یعنی بیع، اجاره و حق انتفاع قیاس می کنیم.
گفتار اول: مزایای بیع در مقایسه با قرارداد میزبانی
۱- تعریف عقد بیع
بیع از کاملترین اقسام عقود معوض است و برای همین همیشه مورد توجه حقوقدانان بوده است، حتی بسیاری از قواعد کلی معاملات درقالب این عقد بیان شده است. ماده” ۳۳۸ ق.م.” بیع را این گونه تعریف کرده است “بیع عبارت است از تملیک عین بعوض معلوم". از این طریق اوصافی مانند تملیکی بودن، معاوضی بودن و عین بودن مبیع بدست می آید. این موارد در ذیل توضیح داده می شود. آن چه در قراردادهای میزبانی مورد معامله قرار می گیرد فضایی مجازی و نامحسوس است لذا موضوع مورد معامله از جهاتی مورد تشکیک واقع می شود مثلاً آیا مورد معامله مالیت دارد؟ و اگر مالیت دارد چه نوع مالی است؟ و یا این که مورد معامله قابل تعیین است؟ این موارد را ضمن ذکر اوصاف عقد بیع بررسی می کنیم.
۲- اوصاف عقد بیع
۲-۱٫ تملیکی بودن بیع
منظور از تملیکی بودن عقد بیع این است که «انتقال مبیع به خریدار و ثمن به فروشنده با ایجاب و قبول واقع می شود^[۱۶۱]»، یعنی« اراده دو طرف می تواند دینی را ایجاد و در عین حال اجرا کند.^[۱۶۲]»این موضوع از ماده"۳۳۸ ق.م.” مستفاد می شود. البته تملیک مستقیم جایی صورت می پذیرد که مورد معامله عین معین باشد مانند فروش خانه یا اتومبیل خاص^[۱۶۳].
لیکن در قرارداد میزبانی موضوع مورد معامله “کلی^[۱۶۴]” است، چرا که فضای مورد بحث بخشی از حافظه یک سکتور^[۱۶۵] از سروری عظیم است (سرور اشتراکی). در یک سرور میزبان، فضاهای متعددی با یک خصوصیت وجود دارد و در زمان انعقاد قابل تعیین نیست. آن چه معین است، صفات و مقدار آن است که در قرارداد ذکر می شود،مثل؛مقدار فضا به گیگ، پهنای باند، سرعت انتقال داده و… .
در فرضی که مال کلی است تملیک با تعیین مصداق آن از طرف مدیون (به طور معمول به وسیله تسلیم) تحقق می پذیرد. در واقع قرارداد اقتضای تملیک را به وجود می آورد و شرط آن که تعیین مصداق است بعداً حاصل می شود^[۱۶۶]( به نوعی عقد عهدی).در قرارداد میزبانی ،شرکت میزبان با در اختیار قرار دادن کد کاربری به مشتری در واقع فضا را تسلیم کرده است و تعهد خود به تملیک را به انجام رسانیده است. بنابراین می توان گفت وصف تملیکی بودن عقد بیع در قرارداد میزبانی هم ساری است. لیکن این استدلال زمانی صحت دارد که بیع را مختص تملیک عین -همانطور که اکثر فقهای امامیه اتفاق نظر دارند- ندانیم، چراکه فضای مجازی ماهیت ناملموس و غیر مادی دارد. درغیر این صورت تملیکی بودن قرارداد میزبانی به مواردی که عین مالی به کاربر تملیک می شود ،همچون قرارداد سروراختصاصی محدود خواهد شد.
۲-۲٫ معوض بودن بیع
از تعریف ماده” ۳۳۸ ق.م.” به خوبی بر می آید که بیع عقدی است معوض؛ یعنی عین مالی که فروخته می شود با مال دیگر مبادله می شود و در صورتی که تملیک به یکی از دو عوض باطل باشد، تعهد به عوض مقابل آن نیز خود به خود از بین می رود. به عنوان مثال، چنان چه یکی از عوضین مالیت نداشته باشد. در قرارداد مورد بحث مالیت داشتن فضای مجازی مورد تردید واقع شده است چرا که قابل لمس نیست پس شایسته است در این مورد نیز بحث شود تا وصف معوض بودن این قراردادها هم معلوم گردد.
در تعریف مال، به طور معمول گفته می شود: چیزی است که ارزش داد و ستد را در بازار دارد و در برابر آن پول پرداخته می شود. به این ترتیب معیار تمیز مالیت داشتن ،نظر نوعی و متعارف است^[۱۶۷]. با این حال هنوز هم گروهی بر این نظر قدیمی پا می فشارند^[۱۶۸] که مال باید صورت مادی و خارجی داشته باشد و بر همین پایه نیز در وجود اموال و حقوقی مانند سر قفلی و حق تألیف و اختراع و علامت تجاری و صنعتی تردید می کنند و مطالبه و نفوذ و انتقال آن را روا نمی دارند.
«در حالی که اگر در رابطه انسان و اشیاء اندک تأملی شود این نکته آشکار است که آن چه موضوع حق و تکلیف قرار می گیرد ،داد و ستد می شود و به مالکیت در می آید در واقع حقوق غیر مادی و اعتباری است که ما از نظر سهولت بیان و به مناسبت قوام آن حقوق بر پایه های مادی، حق را با موضوع خود نام می بریم. برای مثال در موردی که شما زمینی را به حیازت تملک می کنید یا آن را می فروشید یا اجاره می دهید هیچ تصرفی در زمین نمی کنید و تنها علاقه و ارتباط خود را با آن تغییر می دهید. پس آن چه را مال یا مالکیت یا حق می نامید همه از یک سنخ است و هیچ کدام مادی و خارجی نیست؛ حق مالکیت و ارتباط اعتباری و معنوی خود را با زمین انتقال می دهید و از آن به فروش زمین تعبیر می کنید.^[۱۶۹]»
بنابراین مال لازم نیست که محسوس و مادی باشد بلکه حقوقی که ارزش مالی و اقتصادی داشته باشند جزء اموال به شمار می آیند هر چند که موضوع آنها شی معین مادی نباشد.^[۱۷۰] در مورد ارزش اموال غیر مادی به جز عامل مطلوبیت، قانون نیز مؤثر است. بدین گونه که وابستگی متقابل بین دو عامل مطلوبیت و قانون ،در تحقق ارزش اموال غیر مادی وجود دارد یعنی تا حق مخترع توسط قانون مقرر نشود به وجود نمی آید و از طرفی اگر حق مزبور در جامعه مطلوبیت نداشته باشد قانون برای وجود و شرایط آن حکمی صادر نمی کند. در خصوص فضای مجازی نیز وضع به همین صورت است چرا که مطلوبیت و تقاضای روز افزون و به عبارت بهتر اقبال عمومی به این فضا ،منجر به پیدایش قوانین نوشته و نانوشته حکومتی (عرفی) و گاهاً شخصی شده است که در میزان صعود و نزول ارزش آن تأثیر گذار است.^[۱۷۱] با این اوصاف قرارداد میزبانی نیز از وصف معوض بودن برخوردار است چرا که اولا؛ مالیت دارد و ثانیا؛ در برابر آن مالی قرار می گیرد.
اما از جهت طبقه بندی فضای مجازی در حقوق اموال می توان گفت؛ از آنجا که فضای مجازی، فضایی سه بعدی و بدون مرز است و به حسب ظاهر جایی را اشغال نمی کند، یعنی عین قابل لمس نیست، هر چند آثار آن توسط حس بینایی قابل درک است، و به تبع آن قابلیت تعیین و تعیّن به لحاظ مادی را ندارد و از طریق امواج الکترونیکی و با آدرس دهی قابل دستیابی و کنترل است ،به نظر می رسد فضای مجازی را از طبقه اموال غیر مادی بدانیم مناسب تر باشد و البته با توجه به این که نوعاً قرارداد میزبانی را باید حق استفاده از فضای مجازی دانست باید گفت این حق در زمره حقوق مالکیت فکری می گنجد زیرا به تعریف مذکور نزدیک تر است:"حق قانونی ناشی از فعالیت های فکری ،در زمینه های صنعتی ، ادبی، علمی و هنری^[۱۷۲]“، چرا که حق ماهیتا امری غیر مادی است ^[۱۷۳]. به تبع آن مال منقول و قیمی است، زیرا تمام اموال فکری در شمار اموال قیمی هستند^[۱۷۴]. لازم به ذکر است؛ نرم افزارهای کامپیوتری که اصلی ترین جزء تشکیل دهنده فضای مجازی اند، اصولا تحت نظام حق تالیف/حق تکثیر قرار دارند. معهذا موارد بیشماری وجود دارد که نرم افزارهای کامپیوتری تحت حمایت قانون حق اختراع قرار گرفته اند. ماده ۲ قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزار ۱۳۷۹ صراحتا حمایت نظام حقوقی حق اختراع را در زمینه نرم افزار به رسمیت شناخته که با توجه به دو فلسفه متفاوت نظام حق تالیف و حق اختراع، تبعات حقوقی این دو نوع حمایت قانونی بسیار متفاوت خواهد بود^[۱۷۵].
۲-۳٫ عین بودن مبیع
عین عبارت از مالی است که وجود مادی و محسوس دارد و به طور مستقل مورد داد و ستد قرار می گیرد نه به عنوان ثمره تدریجی از عین دیگر (منفعت).
«منفعت در فرض کامل خود، وجود خارجی و محسوس ندارد و به همین دلیل است که آن را به صلاحیت استفاده از اموال تعبیر کرده اند. ولی باید دانست که در پاره ای موارد مانند میوه درخت و آب چاه، منافع نیز موجود مادی است و تنها به این اعتبار که به تدریج از عین دیگری به دست می آید منفعت نامیده می شود.^[۱۷۶]»
قانونگذار در ماده"۳۳۸ ق.م.” با آوردن کلمه عین مفهوم بیع را از اجاره ممتاز ساخته است زیرا اجاره تملیک منفعت به عوض معلوم است (ماده ۴۶۶ق.م.) و بیع تملیک عین به عوض معلوم. با وجود این گاه تمیز ماهیت عقد مشکل می شود.بدین گونه که : عین مالی مورد انتقال واقع می شود که خود ثمره و محصول عین دیگری است و به اعتبار دیگر، خود عین مستقلی است مثلاً میوه درخت ، پس اختلاف می شود که به کدام اعتبار موضوع عقد قرار گرفته است، به اعتبار منفعت بودن یا به اعتبار وجود استقلالی؟در این مورد اگر مقصود بهره برداری از منافع باغ باشد، دادرس آن را اجاره می داند. چنان چه اگر شخص متعهد شود که خود آبیاری و غرس درختان را به عهده بگیرد، یا عقد در زمانی بسته شود که درختان هنوز میوه نداده اند، ظاهر اینست که هدف عقد اجاره است. اما، اگر تنها انتقال میوه ها مورد نظر باشد، عقدی که بسته شده بیع است.^[۱۷۷]
حال چنان چه فضای مجازی را عین مستقلی بدانیم نه منفعت یا حق ،باید گفت قرارداد انتقال آن به نوعی بیع است همان طور که عامه مردم آن را «خرید هاست » می نامند. اما فضای مورد بحث همانطور که آمد،عین قابل لمس نیست و اکثر فقهای امامیه معتقدند که در بیع، مورد معامله باید عین باشد و حق و منفعت نمی توانند مبیع واقع شوند، ولی معامله این نوع حقوق در قالب عقد صلح یا قرارداد ماده"۱۰ ق.م.” ایرادی ندارد. با این وجود اقلیت فقها بیع حق را جایز و معتبر دانسته اند و معتقدند از نظر عقلا عین بودن مبیع ضرورت ندارد، چراکه در مواردی همانند فروش سر قفلی و حقّابه ،بیع حق در عرف متداول است و دیدگاه بیشتر فقها در لزوم عین بودن مبیع ،ناشی از متمایز نمودن بیع از اجاره و تعریف رایجی است که از بیع می شود^[۱۷۸].
۳- عدم سنخیت عقد بیع با میزبانی وب
اگر فضای مجازی را همانطور که ذکر شد مالی مستقل از سرور فرض کنیم، مورد معامله در قرارداد میزبانی مال کلی محسوب می گردد. کلی اعم از کلی در معین یا کلی فی الذمه است. یعنی چنان چه در زمان انعقاد قرارداد هنوز آن فضا به وجود نیامده باشد کلی فی الذمه، ولی اگرقرارداد از روی نمونه و با مشخصات فنی کاملاً مشخص منعقد شده و پس از پرداخت مبلغ تعیین شده و دریافت اصطلاحاً کلید دیجیتالی (نام کاربری و رمز عبور) و پس از تأیید شرکت، آن را بر روی شبکه مورد نظر قابل دسترس و تصرف بدانیم، کلی در معین است. بنابراین شاید بتوان گفت این قرارداد در زمره عقد بیع (بیع سلف)^[۱۷۹] محسوب می گردد، چرا که فضای میزبانی کالایی مجزا از سرور است و از طرفی کاربر مسئول حفظ و نگهداری سرور نیست و این مهم بر عهده شرکت می باشد. علاوه بر این سلطه کاربر برای استفاده از فضا همانند مالکیت است و نیز دارای ارزش مالی است و با شرایط ویژه قابل داد و ستد است.
با این وجود محدود شدن استفاده از این حق به زمان (از یک تا ده سال) آن را به اجاره نزدیک می سازد و از طرفی اگر پذیرفته شود که مالکیت کامل، دائمی است (تملیکی بودن بیع) و تنها در مورد منافع مدت دارد، به دشواری می توان استفاده از فضایی که محدود به زمان است و میزبان در اختیار کاربر می گذارد را بیع نامید.از طرفی از آنجا که یکی از اوصاف مالکیت مطلق بودن آن است^[۱۸۰] مالکیت حق با تصرف همه جانبه مالک ملازمه دارد. به موجب ماده"۳۰ ق.م.":"هر مالکی نسبت به ما یملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد… .” (اصل تسلیط)^[۱۸۱]
یعنی مالک می تواند مایملک خود را مصرف کند، واگذار کند یا نابود سازد ولی این امکان برای کاربر وجود ندارد زیرا اولاً، ماهیت این حق محدود به زمان است ثانیاً، استفاده ناصحیح از فضا می تواند کل سرور را تحت شعاع قرار دهد و ثالثاً، در این نوع قراردادها نوع تصرف و مقدار تصرف با محدودیت هایی مواجه است که ضمن قرارداد بر کاربر شرط می شود و ضمانت اجرای آن می تواند قطع شدن تعهدات شرکت باشد،که در فصل سوم ذکر شده اند.
درتطبیق این قرارداد با بیع موقت یا بیع زمانی^[۱۸۲] نیز همین موانع قابل تصور است، چراکه علاوه بر این که تملیک دائمی نیست، تصرفی که به حقوق دیگر خریداران خللی وارد آورد،برای خریدار جایز نیست. در نتیجه اصطلاح «خرید هاست» که در میان عامه رایج شده است از نظر حقوقی جایگاهی ندارد.
گفتار دوم: مزایای اجاره در مقایسه با قرارداد میزبانی
اجاره یکی از مهمترین عقود معین است و در قانون مدنی بعد از عقد بیع بیشترین مبحث را به خود اختصاص داده است و برای تکمیل آن قوانین دیگری نیز به کمک آمده است. مثل قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۵۶،۱۳۶۲،۱۳۷۶٫ این نشان از قلمرو وسیع اجاره دارد و از طرفی همان طور که گفته شد قرارداد میزبانی وب موقت است و از این جهت با عقد اجاره شباهت دارد بنابراین در این گفتار نخست عقد اجاره را تعریف می کنیم و سپس اوصاف عقد اجاره را با ماهیت قرارداد میزبانی مقایسه می کنیم.

از جمله محدودیت های این تحقیق می توان به عدم همکاری برخی دانشجویان در پر کردن پرسشنامه و برگشت آن اشاره کرد. همچنین امکان دسترسی محقق به برخی منابع اطلاعاتی وجود نداشته است.
۵-۵- پیشنهادات مبتنی بر نتایج حاصل از تحقیق حاضر

 

• • • با درنظرگرفتن این نکته که امروزه دانشگاه­ها به عنوان آخرین پل قبل از ورود افراد به زندگی مستقل در جامعه قرار دارند، بنابراین نقش آن­ها در افزایش مهارت­ های مالی افراد بسیار حائز اهمیت است و باید با ارائه واحد­هایی برای آموزش مهارت و دانش مالی در سطوح مختلف به دانشجویان تلاش کنند؛ علاوه براین دانشگاه­ها به عنوان متولیان اصلی برگزاری همایش­های علمی در کشور باید همایش­ها و کنفرانس­هایی با موضوعات مختلف در زمینه ­های مالی برگزار کنند تا سطح بینش مالی دانشجویان را ارتقا دهند. توجه به موارد ذکرشده کمک می‌کند تا دانشجویان در آینده در محیط کاری خود عملکرد بهتری داشته باشند و در محیط شخصی زندگی خود نیز تصمیمات بهتری بگیرند و از امنیت رفاهی و اقتصادی بیشتری برخوردار شوند و کمتر تحت تأثیر فشارهای اجتماعی و روانی قرار گیرند.

  

 

• • با توجه به نقش استقلال مالی دانشجویان در داشتن سواد مالی مناسب لازم است خانواده­ها و متولیان برنامه­ ریزی که در رأس آن دولت قرار دارد، زمینه ­های برخورداری از استقلال مالی را برای آن­ها از قبیل برنامه­ ریزی برای آموزش­های مالی مناسب و ایجاد زمینه ­های شغلی مناسب در جامعه را برای این قشر فراهم کنند.

 

• • پیشنهاد می‌گردد با توجه به نقش بارز رسانه­های دیداری و شنیداری در موثر بودن آموزش­های مختلف به افراد جامعه ، آن‌ها به طرق مختلف از تبلیغات گرفته تا کتاب و فیلم و غیره در برجسته کردن موضوع سواد مالی به عنوان موضوع حیاتی برای رسیدن به رفاه بیشتر در زندگی اجتماعی تلاش نمایند و از این طریق سطح آگاهی و دانش مردم را افزایش دهند.

 

• • پیشنهاد می گردد با توجه به نقش سواد مالی ، شرکتهای مشاوره و سرمایه گذاری در راستای مدیریت و کنترل سواد مالی در جهت بهبود درآمد مالی افراد ، تاسیس کرد .

 

۵-۶ –پیشنهادات برای تحقیقات آتی

 

• • پیشنهاد می­گردد در تحقیقات آتیبه بررسی سطح سواد مالی در بین اقوام مختلف ایرانی پرداخته شود تا نتایج مقایسات سطح سواد مالی در بین فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف نیز ارائه گردد.

 

• • پیشنهاد می­گردد محققین در تحقیقات آتی به بررسی تأثیر متغیرهای تأثیرگذار بر سطح سواد مالی افراد جامعه به صورت مقایسه‌ای در ایران و کشورهای دیگر بپردازند.

 

• • با توجه به اینکه این تحقیق در زمینۀ سنجش سواد مالی صورت پذیرفته است، پژوهشهای دیگری می تواند در زمینۀ سایر سطوح سواد مالی صورت پذیرد.

 

• • می توان این تحقیق را در جوامع آماری دیگر نیز انجام داد و با توجه به ویژگیهای جمعیت شناختی ،اجتماعی، فرهنگ و خواسته های افراد آن بخش از جامعه به عوامل مؤثر دست یافت.

 

مراجع
مراجع لاتین:

 

1. 1. Barbara, O., Jing, J., (2005), financially distressed consumers: their financial practice, financial well-being and health, 16, pp. 71-85.

 

1. 1. Bird, S., (2008), financial literacy among university students¸ An Australian case study¸ University of Wollongong, Available at: http://ro.uow.edu.au/theses/112.

 

1. 1. Bodvarsson, O., & walder, R., (2004), Do parental cash transfers, weaken performance in college, Economics of education review, 23(5), 483-495.

 

1. 1. Chen, H. and Volpe, R.P, (2005), Financial Literacy, Education, and Services in the Workplace, A Journal of Applied Topics in Business and Economics. [Online], available: zttp//www.westga.edu/~bquest/2005/workplace.pdf .

 

1. 1. Cude, B. J., (2010), financial literacy, the journal of consumer affairs, vol. 44, N. 2.

 

1. 1. Danes, S. M., Haberman, H. R., (2007), Teen financial knowledge, self-efficiency and behavior: A gendered view, financial counseling and planning journal, 18, 48-60.

 

1. 1. Drake, Margaret Vandervoort., (2004), Financial well-being and the need for Employer-spon sored Financial Literacy Education as Reported by Employees of a Texas Public Research University, Available at: http//Proquest.umi.com. P.256

 

1. 1. Dvorak¸ T., & Hanly¸ H., (2010), Financial Literacy and design of retirement plans, The journal of socio - Economics, vol. 39: 645 – ۶۵۲٫

 

1. 1. Eitel, Susan J, (2007), First-generation female college students’ Financial Literacy: Barriers to persistence and degree completion, pp.221. Available at: http//Proquest.umi.com.

 

1. 1. Fergusson, D., and Horwood, L., (1981), the measurement of family material well-being, journal of family Issues, 14, 725-749.

 

1. 1. Fox, J., Bartholoma, S., (2000), building the case for financial education, the journal of consumer affairs, 39 (1), 195-214.

 

1. 1. Garman, E.T., & Forgue¸ R.E., (2000) ¸Personal Finance, (۶^thed.). Boston: Honunhton Mifflin.

 

1. 1. Goldsmith, E., (2000), Resource management for individual and family, Belmont, CA: wads worth learning.

 

1. 1. Hayhoe, C., Lea, I., (1990), Difference in spending habits and credit card use of college student, journal of consumer affairs, 34, 113-133.

 

1. 1. Hogarth, M., (2002), financial education and economic development, international conference hosted by Russian GA presidency in corporation with OECD.

 

1. 1. Huston, S., (2010), Measuring financial literacy, journal of consumer affairs, 44, 296-316.

 

1. 1. Jacobs, B., (2000), turn bling tower of babel: subprime securitization and the credit crises, financial annals journals, 65, 16-28.

 

1. 1. Joo, S. and Garman, E.T., (1998), The Potential Effects of Workplace Financial Education Based on the Relationship Between Personal Financial Wellness and Worker Job productivity, Personal Finances and Worker Productivity, Vol. 2, No. 1,pp. 163-173.

 

1. 1. Joo, S., Gable, J., (2004), credit card attitudes and behavior of student college, Journal of family and Economic Issues, 37, 405-416.

 

1. 1. Katlin, j., (2010), financial satisfaction: personal finance-work conflict and work outcome, financial consoling and planning education conference, Scottsdale, AZ, 38-45.

Lusardi, A., Mitchell, O. S., (2006), Financial literacy and planning: implications for retirement wellbeing, Netherlands Central Bank, Research Department in its series DNB working papers, n. 28.

 

 

• Lyons, A (2004), A Profile of Financially at-risk College Students, The Journal of Consumer Affairs, vol 38(1), 56-80.

 

 

 

• Malcoan, A., (2011), quality of life and subjective well-being in undergraduate students, Procedia social and behavioral sciences, 15, pp. 2843-2847.

 

 

 

• Malone, K., Susan, D., (2010), perception of financial well-being among American woman in diverse families, I Fam Econ ISS, 41, 63-81.

 

 

 

• Mc Gregor, S., Smith, E., (1998), expanding our understanding of quality of life, journal of family and science, 90, 2-6.

 

 

 

• Monticone¸ C., (2010), How much does wealth matter in the Acquision of financial literacy, The Journal of consumer Affairs ¸vol .44, No. 2,403 – ۴۲۲

 

 

 

• Mullins, patricia o’connel, (2007), Financial Knowledge and Communication of Teenagers and their Parent or Guardian, Proquest, pp.276.

 

 

 

• Murphy, D. S., & Yetmar¸ S., (2010), personal financial planning attitudes: a preliminary study of graduate students, Management research review, vol 33. No .8: 811 -817.

 

 

 

• Neill, B., Benoit, S., (2005), financially distressed consumer: their financial practices, financial consoling and planning education conference, 16, 15-34.

 

 

 

• Pang¸ M. F (2010), Boosting financial literacy: Benefits from learning study, Inster Sci, vol 39, 659 -677.

 

 

 

• Peng,C.M , Bartholomue, S, Fox ¸ J & cravener¸ C., (2007), The Impact of Personal Finance Education Delivered in high school and College courses, Journal of family and Economic Issues , vol 28: 265 -284.

 

 

 

• Porter, N. M., (1990), testing a model of financial wellbeing, financial consoling and planning education, 4, 135-164.

 

 

 

• Sabri, M., F., Maurice mac Donald, Tahira & k., ltira – JariuhMasud, (2010), Credit Card Ownership among American High School Seniors, Journal of Family and Economic Issues, 31:151-160.

 

 

 

• Shogern, A., (2006), the role of positive psychology constructs in predicting life satisfaction in adolescents with and without cognitive disabilities, positive psychology, 1, 37-52.