۱ـ سنتی ۲ـ مدرن
۲ـ۲ـ۶ـ۳ـ تعریف روحانی
واژۀ «روحانی» در اسلام به معنای مبلغ علوم دینی به کار می‌رود که برای این منظور در زبان فارسی، از کلمات دیگری چون «آخوند» و «شیخ» نیز استفاده می‌شود، اما امروزه واژۀ «روحانی» کاربرد بیش‌تری دارد. در گذشته، هم‌چنین در زبان فارسی به روحانی مسلمان، «ملّا» نیز گفته می‌شد. واژه ملّا (Mullah)، اکنون در زبان‌های دیگر، از جمله زبان انگلیسی به معنای روحانی به کار می‌رود.^[۲۶۸]

در یک تعریف، «روحانی» را می‌توان «مبلّغ آموزه‌های دینی دانست که وظیفه دارد قواعد عمل دینی و سلوک پسندیدۀ معنوی را به دیگران بیاموزد» (عالم‌زادۀ نوری، ۱۳۸۸: ۱۸). بر این اساس، یک روحانی، هم باید خودش قاعده‌مند عمل کند و دفاع روشنی از شیوه و سیرۀ خود داشته باشد و هم از آن جا که آموزگار رفتار است، باید در بیان قواعد رفتار به دیگران، موفق و کارآزموده باشد.
۳ـ۲ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی «روحانی»
از آن جا که در حال حاضر، در ایران، حوزه‌های علمیه، وظیفۀ آموزش طلاب و روحانیون را بر عهده دارند، لذا با توجه به این که جامعۀ آماری این پژوهش شامل حوزه‌های علمیه شهر قم بوده است، تمام افرادی (مذکر) را که به منظور تحصیل علوم دینی وارد یکی از مدارس علمیه شهر قم (ویژۀ طلاب) ـ که زیر نظر شورای عالی حوزه‌های علمیه مدیریت می‌شوند ـ شده و شروع به تحصیل کرده باشند، به عنوان روحانی در نظر گرفته شده است. این افراد اعم از روحانیون شیعه و سُنّی، ایرانی و غیر ایرانی، ملبّس یا غیر ملبّس به لباس روحانیت می‌باشند.
البته توجه به این نکته لازم است که برخی، میان تعریف «طلبه» و «روحانی»، تمایز قائل می‌شوند و طلبگی را فصل اوّل حیات روحانیت می‌دانند. بنا بر این رویکرد، طلبگی را باید به منزلۀ دورۀ آموزشی و کسب مهارت‌های اوّلیه به منظور انجام وظیفۀ مهم و حساس روحانیت تلقی کرد. اما از آن جا که مفهوم «روحانی»، اعم از دوران طلبگی و بعد از آن می‌شود، در این پژوهش، همواره از واژۀ «روحانی» برای توصیف جامعۀ آماری‌ بهره گرفته می‌شود.
۳ـ۶ـ۳ـ متغیرهای کنترل
۱ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف سن^[۲۶۹]
سن، یکى از ویژگى‌هاى اصلى ساخت و ترکیب جمعیت است و منظور از آن، تعداد سال‌ها و ماه‌ها و روزهایى است که از عمر (روز تولد) یک فرد مى‌گذرد.
۲ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی سن:
در این پژوهش، منظور از سن فرد، تعداد سال‌هایی است که از زمان تولد تا زمان تکمیل پرسشنامه پشت سر گذاشته است که بر اساس مقیاس فاصله‌ای در سه دستۀ زیر طبقه‌بندی شده است:
۱ـ از ۱۶ سال تا ۳۰ سال
۲ـ از ۳۱ سال تا ۴۵ سال
۳ـ از ۴۶ سال تا ۶۰ سال
۳ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف وضعیت تأهل
منظور از وضعیت تأهل، این است که آیا فرد تا کنون ازدواج کرده است یا خیر.
۴ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی وضعیت تأهل:
در این پژوهش، وضعیت تأهل پاسخگویان تا زمان تکمیل پرسشنامه، به صورت زیر منظور شده است:

1. 1. مجرد:افرادی که تا زمان تکمیل پرسشنامه، ازدواج نکرده‌اند

1. 1. متأهل: افرادی که تا زمان تکمیل پرسشنامه، حداقل یک بار ازدواج کرده‌اند.

لازم به ذکر است که بعضی از افراد در پرسشنامه گزینه‌های دیگری مانند «مطلقه» یا «همسر فوت‌شده» را هم ذکر کرده بودند که این گونه موارد هم معادل افراد «متأهل» منظور گردیده است.
۵ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف سطح تحصیلات حوزوی
هر طلبه‏اى با ورود به حوزه علمیه در دوران تحصیل خود، مراحل مشخصى از سطوح علمى را پشت ‏سر مى‏گذارد.
در حال حاضر، تحصیلات حوزوی در چهار سطح (مقطع) تنظیم شده است:
سطح ۱: این سطح داراى ۶ پایه (۱ تا ۶) است و شامل دوره عمومى حوزویان می‌شود که همۀ طلاب این سطح را مى‌گذرانند و دوره هاى تخصصى بعد از این سطح شروع مى شود.
سطح ۲: شامل پایه‌هاى ۷ و ۸ و ۹ مى‌باشد
سطح ۳: شامل پایه ۱۰ مى‌باشد.
سطح ۴: شامل درس خارج فقه و رشته‌هاى تخصصى سطح ۲ و ۳ می‌شود.
۶ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی سطح تحصیلات حوزوی:
در این پژوهش، سطوح تحصیلی حوزویان بر اساس چهار سطح زیر سنجیده شده است:

1. 1. سطح یک

1. 1. سطح دو

1. 1. سطح سه

1. 1. سطح چهار

۷ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف تحصیلات دانشگاهی
منظور از تحصیلات دانشگاهی در نظام آموزشی ایران، تحصیلات بالاتر از مقطع پیش‌دانشگاهی می‌باشد که زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اداره می‌گردد.
۸ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی تحصیلات دانشگاهی:
در این پژوهش، وجود یا عدم وجود تحصیلات دانشگاهی به دو روش زیر طبقه‌بندی شده است:

1. 1. دارای تحصیلات دانشگاهی: افرادی که دارای یکی از مدارک مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری) هستند.

1. 1. فاقد تحصیلات دانشگاهی: افرادی که هیچ یک از مدارک مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری) دارا نباشند.