۳) امید: امید داشتن باور به نتیجه مثبت اتفاقها یا شرایط، در زندگی می‌باشد. امید احساسی است درباره اینکه می‌توانیم آنچه را که میخواهیم، داشته باشیم یا یک اتفاق، بهترین نتیجه را برای ما خواهد داشت]۱۲۴[.

۴) افسردگی: افسردگی پاسخ طبیعی آدمی به فشارهای زندگی است. عدم موفقیت در تحصیل یا کار، از دست دادن یکی از عزیزان و آگاهی از اینکه بیماری یا پیری توا ن ما را تحلیل می‌برد و … از جمله موقعیت‌هایی هستند که اغلب موجب بروز ا فسردگی می‌شوند]۱۲۵[.
۵) مکانوتراپی^[۸۶]: مکانو تراپی روش و سبک پیاده سازی تمرینات خاص ورزشی با بهره گیری از وسایل و تجهیزات ویژه برای آسیب های مفصلی و عضلانی می باشد]۱۲۶[.
۶) شناخت درمانی: شناخت درمانی یکی از روش های روان درمانی است که در سطوح مختلف به حل مشکلات روانی افراد می‌پردازد. این رویکرد درمانی و اصول و تکنیکهای آن مبتنی بر روانشناسی شناختی است. که اهمیت زیادی بر شناختها و افکار انسان قائل هستند و نوع این افکار و شناختها را در سلامت یا عدم سلامت روان بسیار سهیم می‌دانند. بر این اساس در جریان شناخت در مکانی ، شناخت درمانگر تلاش دارد با شناخت افکار و باورهای فرد به تصحیح آنها بپردازد و فرد را در داشتن شناختهای مفیدتر یاری دهد]۱۲۷[.
۷) فیزیوتراپی: یکی از حیطه های علم پزشکی است که هدف آن پیشگیری از بیماریها و درمان، توانبخشی ارتقا عملکرد جسمانی بدن و بالابردن سطح سلامت می باشد]۱۲۸[.
۸) تغذیه درمانی: استفاده از علم تغذیه در ارتقا سلامت، رفاه و بهبود مراقبتهای فردی میباشدکه به ارزیابی و شناسایی عدم تعادلات تغذیه ای در شیوه زندگی افراد می پردازد که منجر به تنظیم رژیم غذایی و حفظ تعادل آن میشود]۱۲۹[.
۹) مراقبت از خود: فعالیتهایی که شخص برای حفظ یا ارتقای زندگی، سلامتی، خوب بودن و پیشگیری و درمان بیماری خود انجام میدهد]۸۹[.
۳-۱-۶٫ تعریف عملی واژه ها:

1. 1. بازتوانی: منظور از بازتوانی فرآیندی است که در آن بیماران همودیالیزی توانایی جسمی، روحی و روانی از دست رفته خود را از طریق اجرای برنامه های فیزیوتراپی ، شناخت درمانی، تغذیه درمانی و مراقبت از خود بدست آورند که با مشارکت متخصصین رشته های فیزیوتراپی، روانشناسی بالینی و پرستار ویژه طبق برنامه اجرا شد.

1. 1. کیفیت زندگی: با بهره گرفتن از پرسشنامه کیفیت زندگی فرانس و پاورس نسخه دیالیز اندازه گیری شد. این پرسشنامه دارای۲ قسمت است قسمت اول سوال هایی است که رضایت بیماران را اندازه گیری میکند و قسمت دوم میزان اهمیتی که آنها برای هریک از سوال ها قایل هستند . این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت۶ گزینه ای در قسمت اول از خیلی راضی با ۶ نمره تا خیلی ناراضی با ۱ نمره و در قسمت دوم از خیلی بی اهمیت با یک نمره تا خیلی مهم با ۶نمره درجه بندی میشود و شامل ۶۸ سوال است(هرقسمت دارای ۳۴ سوال) و سوالات هردو قسمت مشابه یکدیگر میباشد. این ابزار چهار بعد کیفیت زندگی که شامل: سلامتی و عملکرد (۱۴سوال)، اقتصادی-اجتماعی (۸ سوال)، روانی معنوی(۷سوال) ، خانوادگی(۵ سوال) را مورد سنجش قرار میدهد.

1. 1. امید: پرسشنامه شاخص امید هرث شامل ۱۲سوال، امید بیماران را میسنجید. هر سوال از ۱تا۴نمره گذاری شده است. نمره کل شامل ۱۲تا ۴۸ میباشد لذا هرچه نمره بالاتر باشد میزان امید بالاتر است.

1. 1. افسردگی : افسردگی بیماران توسط پرسشنامه افسردگی بک برای تعیین سطح افسردگی تدارک دیده شده بود که دارای ۲۱سوال ۴گزینه ای با نمره بین صفر تا ۳ میباشد مجموع نمرات میتواند بین صفر تا ۶۳متغیر باشد نمرات بین صفر تا ۱۳دارای کمترین افسردگی، ۱۹-۱۴افسردگی خفیف، ۲۸ -۲۰افسردگی متوسط، ۲۹- ۶۳ افسردگی شدید.

1. 1. فیزیوتراپی: تمرین درمانی با بهره گرفتن از چرخ شانه، دوچرخه ثابت، ترکشن کمر و گردن، صندلی کواردریسپس که توسط کارشناس فیزیوتراپی در کلینیک خصوصی فیزیوتراپی در عصر روزهای بعد از همودیالیز طی ۸ جلسه (یک ساعت در هر هفته) انجام شد.

1. 1. برنامه روان درمانی : برنامه روان درمانی به صورت جلسات گروه درمانی شناختی بر اساس نظریه شناخت درمانی بک جهت بهبود علائم افسردگی در گروه های ۸-۷نفره هر هفته یک جلسه توسط کارشناس ارشد روانشناسی بالینی براساس بسته آموزشی درعصر روزهای بعد همودیالیزدر کلینیک خصوصی روانشناسی انجام شد.

1. 1. تغذیه درمانی: برنامه تغذیه درمانی توسط پژوهشگر(پرستار ویژه) به صورت جلسات یک ساعته و گروهی( ۸ هفته ) در بخش و حین همودیالیز بر اساس بسته آموزشی انجام میشد. رئوس مطالب آموزشی شامل(تغذیه درمانی، علل بی اشتهایی و درمان آن، بررسی علل و عوارض سوتغذیه، چگونگی رعایت رژیم غذایی مناسب، محدودیت مصرف نمک و پتاسیم و فسفر، تنظیم مایعات مصرفی روزانه، مصرف غذاهای جایگزین، کنترل عوامل موثر بر هیپرلپیدمی، مصرف ویتامینها، مصرف پروتئینها…) بود.

1. 1. مراقبت از خود : برنامه مراقبت از خود توسط پژوهشگر(پرستار ویژه) به صورت جلسات یک ساعته و گروهی (۸ هفته) در بخش همودیالیز و حین همودیالیز براساس بسته آموزشی انجام میشد. رئوس مطالب آموزشی شامل (مراقبت از راه عروقی، مراقبت از پوست، مشکلات جنسی ،ورزش، خواب و افسردگی، مصرف داروهاو….) بود.

۳-۱-۷٫ نوع مطالعه:
نیمه تجربی از نوع قبل و بعد
۳-۱-۸ .جامعه مورد مطالعه :
کلیه بیماران نارسایی مزمن کلیه تحت درمان با همودیالیز مراجعه کننده به مرکز همودیالیز بیمارستان حضرت رسول(ص) جوانرود در سال ۱۳۹۱-۹۲ جامعه مورد مطالعه را تشکیل دادند.
۳-۱-۹٫ نمونه گیری:
نمونه گیری به روش غیر احتمالی بر اساس معیارهای ورود به مطالعه بود .
۳-۱-۱۰٫ حجم نمونه :
با توجه به اختلاف استاندارد شده ۹۵/۰ و قدرت ۸۰%در سطح معناداری ۰۵/۰ ، با بهره گرفتن از نمودار آلتمن حدود ۳۰بیمار تعیین گردید.
۳-۱-۱۱ . معیارهای ورود بیماران:
انجام همو دیالیز حداقل یکبار در هفته به مدت ۳-۴ساعت
گذشت حداقل ۶ ماه از انجام همو دیالیز
شرایط جسمانی مناسب
تمایل به شرکت در کلاسهای آموزشی و برنامه توانبخشی
عدم دریافت آموزش رسمی درباره مراقبت از خود
عدم ابتلا به اختلالات شناختی، شنوایی، بینایی
عدم ابتلا به ختلالات شدید روانی(با تایید روانشناس بالینی)
عدم سابقه مصرف داروهای اعصاب و روان
۳-۱-۱۲٫ معیارهای خروج شامل:
مهاجرت بیماران
تغییر در رویه درمان( پیوند کلیه ، دیالیز صفاقی)
عدم تمایل به ادامه همکاری و ندادن اطلاعات
بحرانهای شدید خانوادگی و اجتماعی (از دست دادن افراد درجه یک خانواده، شغل، متارکه، ترک تحصیل)
شرکت در سایر برنامه های آموزشی و توانبخشی
۳-۱-۱۳ . روش اجرا:
پس از انتخاب بیماران برحسب معیارهای ورود و بیان اهداف پژوهش برای بیماران و اخذ رضایت نامه کتبی آگاهانه ، فرم مشخصات فردی ( شامل سن، جنسیت، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال، سطح تحصیلات، سابقه همودیالیز ) و پرسشنامه های استاندارد توسط کمک پژوهشگر ( پرستار آموزش دیده) طی مصاحبه با بیمار تکمیل گردید. سپس بیماران در طی ۸ هفته تحت ۸ جلسه برنامه فیزیوتراپی ، ۸ جلسه روان درمانی و ۸ جلسه تغذیه درمانی و مراقبت از خود (هر هفته یک جلسه ) قرار گرفتند. بعد از برنامه بازتوانی مجددا پرسشنامه ها تکمیل گردید.
ابزارهای گردآوری داده ها : ۳-۱-۱۴.
ابزار گرد آوری داده ها شامل پرسشنامه های کیفیت زندگی (ضمیمه الف)، شاخص امید هرث،(ضمیمه ب) پرسشنامه افسردگی بک (ضمیمه ج)، فرم مشخصات فردی (ضمیمه د) بود.