ایران از جمله کشورهایی است که در طول مدت تاریخ حواداث بسیاری به خود دیده و با تحولات فراوانی روبرو شده است. یکی از وقایع مهم کشور ایران که در قرن بیستم میلادی روی داده، انقلاب مشروطیت است. مشروطیت را می­توان به حکومت عدل و قانون، برقراری تساوی حقوق، مهارشدن قدرت­های مطلقه و عدم تجاوز به آزادی فکر و قلم تعریف کرد.(فخرایی،3:1371).
فرمان انقلاب مشروطیت در ایران، نخستین بار به دستور مظفرالدین شاه قاجار، صادر شد. اما در مورد علل چگونگی وقوع انقلاب مشروطه عوامل و مؤلفه­ های گوناگونی، اعم از داخلی و خارجی نقش داشتند. ملک زاده در کتاب«زندگانی ملک المتکلمین»، عوامل موثر در شکل­ گیری انقلاب مشروطیت را به شکل زیر برمی­شمارد.
1- کشته شدن ناصرالدین شاه به دست آزاد مرد فداکار، میرزا رضا کرمانی، که نتیجه آن ریشه کن شدن درخت کهن استبداد و ظلم و این اقدام متهورانه در تمام جهان به خصوص ایران دارای تأثیر بسزا بوده و تنبه قابل توجهی ایجاد و بار سنگین استبداد را که ملتی در زیر فشار آن جان می‎داد، سبکتر کرده است.
2-سلطنت مظفرالدین شاه که فطرتاً مهربان و از ستمکاری به دور بود و تمایلی به سخت گیری و استبداد مطلق نداشت و دوره سلطنت او افق ایران را روشنی بخشیده و ترویج معارف جدید و تأسیس مدارس ملی رونق گرفته و باب آمد وشد با دنیای متمدن باز شده و بسیاری از جوانان ایرانی برای تحصیل و تربیت به اروپا رفته اند و نیز مطبوعات خارجی آسانتر از دوره ناصرالدین شاه به دست ایرانیان روشنفکر باسواد می‎رسیده است.
پایان نامه - مقاله - پروژه
3-روزنامه ثریا که در قاهره انتشار می­یافته، با آن که عمرش کوتاه بوده، در روشن کردن افکار ایرانیان و بنیان اساس عدل و داد سهم بزرگیداشته است.
4-معزول شدن میرزا علی اصغر خان اتابک که سرسلسله مستبدین بوده، از صدارت و روی کار آمدن امین الدوله روح تازه ای در پیکر پیروان آزادی و ترقی کشور دمیده و زمزمه تشکیل عدالتخانه و مسئولیت وزراء در میان مردم شنیده شده است.
5-نهضت‎های انقلابی روسیه و مجاهدات آزادمردان سرزمین همسایه در برافکندن اساس استبداد، که پی درپی از نقاط مختلفه آن کشور پهناور چون شعله سوزان زبانه می‎کشید در روشن کردن افکار ایران و تنبه مردمان این سامان سهم مهمی‎داشته است و آزادی خواهان ایران از مساعدت و همکاری مجاهدین آزادیخواه قفقاز برخوردار بوده اند.
6-ترقیات سریع ژاپن از عوامل مؤثر در تنبه افکار ایرانیان بوده و ثابت کرده است که رستگاری و ترقی جز در سایه مشروطیت میسر نگردد و بسط تمدن و دانش جز در پرتو نور عدالت و قانون به دست نیاید.(شمیم،430:1375)
در ژوئیه ۱۹۰۹ پس از تعطیلی مجلس در دوره محمد­علی­شاه و به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، مجاهدان مشروطه خواه گیلانی به سوی پایتخت روان شدند و با فتح تهران به همراه عشایر بختیاری، نظام مشروطه را باز در ایران مستقر کردند و سپهدار اعظم تنکابنی، فرمانده مشروطه خواهان گیلانی نیز صدر اعظم ایران شد.(آفاری،403:1372)
با آغاز جنگ بین الملل اوّل (۱۹۱۴) و ورود نیروهای خارجی به خاک ایران و گسترش فساد در دولت و دخالت نیروهای بیگانه اوضاع سیاسی کشور آشفته بود و زمینداران بزرگ گیلان هم با پشتیبانی کنسول روسیه، بر غارت اهالی شهرها و دهقانان افزوده بودند. میرزا کوچک خان که در تهران با اتحاد اسلام در تماس بود برای ایجاد یک پایگاه نظامی‎و مبارزه چریکی مخفیانه به گیلان رفت و نخستین پایگاه جنگ­های چریکی دهقانی را به همراه هفت نفر دیگر از جمله دکتر حشمت در تولم ایجاد کرد. به تدریج دهقانان و زحمت­کشان شهری و بخشی از روشنفکران جذب جنبش شدند. قوای دولتی مورد حمایت روسیه و بریتانیا، در حال نزاع دائم با جنگلی­های مستقر در روستاها بودند. از ژانویه ۱۹۱۷، آنان شروع به خلع سلاح زمینداران و گماشتن نمایندگان خود بر مصادر دولتی در حوزه نفوذ خود کردند. به زودی، وقوع انقلاب اکتبردر روسیه به جنگلی­ها امید بیشتری داد. روسها در نتیجه ضعف ناشی از انقلاب با جنگلی­ها روابط دوستانه برقرار کردند و قول دادند قوایشان را از گیلان خارج کنند. بازگشت قوای عثمانی در ماه مه به ایران و تسخیر تبریزهم به پیشرفت آنان کمک کرد. جنگلی­ها در زمانی فوق العاده کوتاه خود را در گیلان تثبیت کردند. تا پایان این سال همه مسؤولین از منصوبین جنگلی­ها بودند و پس از انقلاب اکتبر همه مسئوولین منصوب حکومت تهران از گیلان خارج شده بودند. آنان دست به اصلاحات اجتماعی مهمی‎زدند. دهقانان را از پرداخت مالیات معاف کردند. آبرسانی را در دست گرفتند. این اقدامات منجر به ارتقای کشاورزی شد و در شرایطی که همه ایران درگیر قحطی بود تولید کشاورزی گیلان به بالاترین حد خود رسید. آنها به تهران قحطی زده و باکو برنج می‌فرستادند. تا پایان این سال، آنان از ۱ میلیون تومان عایدی خود به کارمندانشان ۲۱۰۰۰ تومان حقوق ماهیانه می‌دادند. در ۵ ژوئن ۱۹۲۰، جمهوری شوروی سوسیالیستی ایراناولین و تنها جمهوری سوسیالیستی در ایران تأسیس شد. در اوایل تیر ۱۲۹۹کنگره اول حزب کمونیست ایراندر انزلیبرگزار شد. سپس، تعدادی از زنان رشت جمعیت پیک سعادت نسوان را برای پی‌گیری حقوق سیاسی و اجتماعی زنان تاسیس کردند. این جمعیت نخستین گروه در ایران بود که هشت مارس را به عنوان روز زن پذیرفت و هر سال مراسم بزرگداشت آن را اجرا می‌کرد.(عبدالحسین،115:1360).این حکومت با حمله قوای حکومت مرکزی سقوط کرد. (رواسانی،78:1384)
در ۱۹ بهمن ۱۳۴۹، گروه های از فدائیان خلقبه رهبری علی اکبر صفایی فراهانی و حمید اشرف در کوههای گیلان که مناسب جنگهای چریکی بود مستقر شدند. آنها در فوریه آن سال اولین عملیات چریکی تاریخ ایران را با حمله به یک پاسگاه ژاندارمری در سیاهکل، و کشتن سه مأمور انجام داده و به جنگل بازگشتند. شاه شدیداً پاسخ داد، و برادرش را در راس یک نیروی مجهز به منطقه اعزام کرد، نتیجتاً تعداد زیادی از سربازان و ۳۰ فدایی کشته شدند. ۱۱ فدایی دستگیر شدند که ۱۰ نفرشان تیرباران شدند و دیگری در اثر شکنجه جان باخت.(کدی،80:2003).
فصل چهارم:
یافته‎های
تحقيق
4-1- تحلیل ژئوپلیتیک اوضاع ایران مقارن بافعالیت نهضت جنگل
نهضت جنگل در زمانی شکل گرفت که نهضت مشروطیت در تحقق اهداف سیاسی و اجتماعی خود ناکام ماند. تجاوز بیگانگان و علی الخصوص کشورهای روسیه و انگلستان به منافع ملی ایران و تشدید مداخلات آنها پس از قرارداد 1907 کار را به جایی رساند که در آغاز جنگ جهانی اول، ایران به اشغال نظامی‎روسیه و انگلیس درآمد. هماهنگی و توافق روسیه و انگلیس سبب ناکام ماندن انقلاب مشروطه در رسیدن به اهداف خود گردید. ادوارد برآون؛ رایزن فرهنگی سفارت انگلیس در ایران، معتقد است که ایرانی قادر است بنیاد زندگی خود را در مسیر مشروطه­گری قرار دهد. ولی من تصور نمی­کنم که هیچ مورخی بر این باور باشد که بیگانگان به مشروطه ایران فرصت پیشرفت و موفقیت دهند.(شایسته،19:1385).
اوضاع داخلی ایران در سال‎های بعد از شکست مشروطه و مقارن با شکل گیری نهضت جنگل بسیار رقت­بار و اندوهناک است. جنگ بین المللی و درهم ریختن دولت­های مقتدر اروپا برای میهن پرستان در واقع فرصت امیدبخشی بود که سعی داشتند از این اوضاع آشفته­ی بین ­المللی به نفع ایران استفاده کنند و این امر موجب شد تا میرزاکوچک نیز فرصت را مناسب تشخیص داده و میدان وسیع­تری را برای اجرای اهداف خود، جستجو کند. (گیلک،16:1371).
در زمینه ی شناخت اوضاع کشور ایران در دوران روی کار آمدن میرزاکوچک خان، می‎توان به مقاله ی حیدر عمو اوغلی، تحت عنوان بنیاد اجتماعی انقلاب ایران که در سال 1299 نوشته بود، اشاره کرد. وی اوضاع مملکت را در چند سطر به شکل زیر توضیح می‎دهد:

 

    1. جامعه ی ایران در حال گذر از نظام‎های قبل از سرمایه داری و نظام سرمایه داری است.

 

    1. آمد. آ

 

    1. وضع زندگی ایلات بسیار عقب مانده و ابتدایی است.

 

    1. سرمایه ی تجارتی دارای وضع بدی بوده و در حد ورشکستگی کامل است.

 

    1. صنایع بزرگ در ایران رشد نکرده و صنایع معدنی به وجود نیامده ، بنابراین طبقه کارگر ایران نیز رشد نکرده.

 

    1. فئودال­ها و صاحبان املاک بزرگ که در حدود 3 هزار نفر بوده، طبقه ی حاکمه ی ارتجاعی را تشکیل می‎دهند.

 

    1. روحانیون به دو بخش تقسیم شده و تعداد کمی‎از آنها ثروتمند بوده و طرفدار حکومت شاه می­باشند، عده­ای­دیگر­که­تعداد­آنها­زیاد­بوده­نزدیک­به­مردم­و طرفدار اصلاحات می­باشند.(میرابوالقاسمی،70:1377).

 

همزمان با شکل­ گیری جنبش ضد استعماری جنگل، در ایران شاهد تحولاتی در عرصه­ قدرت درداخل ایران و عرصه بین ­المللی هستیم. در این دوران، در عرصه بین ­المللی، انقلاب سوسیالیستی روسیه را شاهد هستیم که به حکومت تزارها در کشور روسیه پایان داده است. ارتباط انقلاب اکتبر روسیه با ایران در این است که روس­ها به عنوان همسایگان شمالی ایران پیوسته در ایران حضور فعال داشته، اما با مغشوش شدن اوضاع روسیه، ناچار به خروج نیروهای خود از شمال به ایران شدند. بنابراین در این دوره در ایران شاهد جولان دولت انگلستان به عنوان تنها رقیب فرامنطقه­ای هستیم.با خروج نظامیان روسی از ایران، انگلیسی ها که جنوب ایران حضور داشتند، سعی کردند تا بر شمال ایران تسلط پیدا کرده و از این طریق بر معادن نفت قفقاز دسترسی پیدا کنند. در این رابطه دولت انگلستان نهضت جنگل را سد راه خود قلمداد می‎کرد و سعی نمود تا با بهره گیری از هواپیماهای جنگی و بمباران مراکز استقرار جنگلی ها، آنها را با شکست روبرو سازد.(فاخته،134:1386)
نکته­ی قابل توجه در باره نقش انگلیس در ایران همزمان با شکل گرفتن نهضت جنگل، حمایت این کشور از شکل­ گیری حکومت مرکزی مقتدر در ایران است.دولت انگلستان، برخلاف گذشته به دنبال راهی برای ایجاد حکومت مرکزی قدرتمند و وابسته در ایران بود تا به صورت غیرمستقیم و با هزینه­ کمتر این کشور را اداره کند. به دنبال این سیاست، با برنامه­ ریزی انگلستان شاهد کودتای 1299، در ایران هستیم که منجر به تشکیل کابینه توسط سیدضیاء­الدین­طباطبائی گردید. اما با برنامه­ ریزی دولت انگلستان این شخص نیز چندان بر عرصه­ قدرت نماند و عضو دیگر کودتای 1299، یعنی رضاخان، به نخست­وزیری رسید. احمدشاه در سال 1302، فرمان نخست­وزیری رضاخان را صادر کرد و خود به اروپا رفت. این مسئله تنها با تلاش دولت انگلستان صورت گرفت و منجر به جابجایی قدرت در ایران از قاجاریه به دولت پهلوی گردید.
4-2-میرزاکوچک رهبر نهضت مقاومت جنگل
نام اصلی او یونس بود که در سال 1298 قمری در محله­ی استاد سرای رشت متولد شد. نام پدرش میرزا بزرگ بود و در نزد عبدالوهاب مستوفی به تحریر و انشاء اشتغال داشت. به مناسبت نام پدر، او به میرزاکوچک شهرت یافت و تا پایان عمر به همین نام معروف بود. کوچک جنگلی علوم مقدماتی را در سال 1312 قمری در مدارس رشت فرا گرفت. او زبده اشعار اغلب شعرای ایران را حفظ بوده و گاهی هم خود نیز اشعاری به رشته نظم در می‎آورد.(شایسته،11:1385).
در زندگانی ساده و اغلب مانند کوچک ترین افراد زندگی می­کرد. جز توجه به پیشرفت مقصود و خارج کردن اجانب از ایران و برطرف کردن ظلم و ستم و استقرار حکومت ملی، منظوری نداشت. با آن که مقامات مختلف سلطنت را به او تکلیف کردند، امتناع ورزید و آرزوهای خود را تعقیب کرد. از هرگونه شاخص شدن دوری می­کرد. مردی دیندار و در امور دینی مراقب بود و سعی داشت تا همراهانش نیز مراقبت داشته باشند. هنگام چیرگی­بر دشمن مغرور نمی­گردید و در زمان مغلوب­شدن نیز دست­و­پای خود را گم نمی­کرد.(گیلک،8:1371).
میرزا کوچک از نظر جسمانی مردی خوش هیکل و قوی الجثه و دارای سیمایی متبسم و بازوانی ورزیده و پیشانی باز بود و در بُعد اخلاقی فردی مؤدب و متواضع و خوش برخورد و دارای روحی عفیف و معتقد به فرایض دینی و مؤمن به اصول اخلاقی بود.خاطراتی که دوستان و طلاب ایام تحصیلش نقل می­ کنند مؤید این معنی است که میرزا از همان روزگاران قدیم دارای صفاتی عالی و اخلاقی ممتاز بوده و بین طلاب و هم شاگردی‎هایش با استعداد، صریح اللهجه و طرف دار عدل و حامی‎مظلوم به شمار می­رفته است.در سال 1286 شمسی، در گیلان به صفوف آزادی خواهان پیوست و برای سركوبی محمدعلی شاه روانه­ی تهران شد. هم زمان با اوج گیری نهضت مشروطه در تهران، شماری از آزادی خواهان رشت كانونی به نام «مجلس اتّحاد» تشكیل دادند و افرادی به عنوان فدایی گرد آوردند. میرزا كوچك خان كه در آن دوران یك طلبه بود و افكار آزادی خواهانه داشت به مجلس اتحاد پیوست. در سال 1289 شمسی، در نبرد با نیروی طرفدار محمد علی شاه در تركمن صحرا شركت داشت و در این نبرد زخمی‎و چندی در بادكوبه در یك بیمارستان بستری گردید. در سال 1294 شمسی، به جای «مجلس اتّحاد» «هیأت اتّحاد اسلام» از یك گروه هفده نفری در رشت تشكیل گردید. بیشتر افراد این گروه روحانی بودند میرزا كوچك خان عضو مؤثّر آن بود. این هیأت هدف خود راخدمت به اسلام و ایران اعلام كرد و به زودی میرزا كوچك خان رهبری هیأت را بر عهده گرفت. پس از اشغال نواحی شمالی ایران از سوی روسیه ی تزاری، هیأت اتّحاد اسلام به مبارزه با ارتش تزار پرداخت و یك گروه مسلح به عنوان فدایی تشكیل داد و روستای كسما را در ناحیه ی فومن مركز كار خود قرار داد و در آن جا سازمان اداری و نظامی‎به وجود آورد. هیأت اتّحاد اسلام، پس از چندی به كمیته ی اتّحاد اسلام تبدیل شد و اعضای آن به 27 نفر افزایش یافت و رهبری كمیته را میرزا به عهده گرفت و تا پایان سال 1296 شمسی، بخش وسیعی از گیلان و قسمتی از مازندران، طارم، آستارا، طالش، كجور و تنكابن زیر نفوذ كمیته درآمد. این كمیته «نهضت جنگل» و «حزب جنگل» نیز نامیده شده­است.(http://www.tebyan.net)
میرزا کوچک خان در زمان اقامتش در تهران با اوضاع و احوال اجتماع آن دورانِ جامعه بیشتر آشنا شد. پس از بررسی وقایع و اوضاع آن دوره احساس کرد که موقع تلاش فرا رسیده و هرگونه فعالیتی برای روشن ساختن افکار عامه و مبارزه با زور و استبداد در سرنوشت مملکت و مردم مؤثر خواهد افتاد. لذا به رشت مراجعت کرد و بلافاصله در میان دوستان و آشنایان، مخصوصا طلاب مدرسه حاجی حسن، شروع به تبلیغ روشنگری نمود. در همان ایام سید عبدالمجید، خطیب آزادی خواه، در تهران به قتل رسید. میرزا با بهره گرفتن از این حادثه فعالیت‎های خود را تشدید کرد. احساسات مردم را برانگیخت و به یاری یکی از طلاب، انجمن تحت عنوان «مجمع روحانیان» تأسیس نمود و آماده مبارزه با عوامل استعمار و استبداد و نابسامانی شد.http://www.hawzah.net)).
کوچک خان پس از تسلط محمدعلی شاه بر قدرت، رشت را ترک کرده و به تفلیس رفت و با آزادیخواهان روسیه ارتباط برقرار کرد. او پیشنهاد همراهی با محمدعلی شاه را که از جانب فرستاده شاه مطرح شده بود، با صراحت رد کرد. میرزا پس از مدتی در روسیه به ایران آمد. فقر و بدبختی مردم ایران، تجاوز، فشار و ستم ایرانیان از یک طرف و سستی، خیانت فرمانروایان و حاکمان از طرف دیگر، این اندیشه را در او به وجود آورد که نهضت مسلحانه و نیرومند ترتیب دهد تا دست بیگانگان را از امور داخلی ایران کوتاه کرده و حکومت ملی مبتنی بر صداقت و خدمت گذاری به کشور تأسیس نماید.(شایسته،14:1385).
در مورد شکست نهضت جنگل و پایان کار میرزا کوچک باید گفت که، پس از تسلیم خالو قربان، نیروهای دولتی وارد رشت شدند و چون مذاكرات صلح با جنگلی ها به نتیجه نرسید، نیروهای دولتی به تعقیب جنگلی ها پرداختند. برخی از نیروها متفرق، برخی تسلیم و تعدادی نیز كشته شدند. با چنین وضع سخت و دردناكی میرزا در سرمای شدید زمستان از همسرش خداحافظی كرد و در اعماق جنگل عقب نشست تا بتواند نیروهای پراكنده را در فرصت مناسب جمع­آوری و سازماندهی كند. امّا در اثر سرما مرگ به سراغش می ­آید.
4-3- تأثیر پذیری نهضت مقاومت جنگل از انقلاب مشروطه
همگام با تهران و تبریز، گیلان هم یکی از کانون‎های مهم نهضت مشروطه بود. عده ای آغاز نهضت مشروطه در گیلان را همزمان با تحصن جماعتی از مردم پایتخت در قم، شهر ری، سفارت انگلیس و کنسول­گری رشت می­دانند. رسول زاده از وقایع نگاران دوره مشروطه در آثار خود به اعتراض و مبارزه­ی گسترده­ی مردم رشت و انزلی در دوه استبداد صغیر اشاره دارد. سران مشروطه در گیلان علاوه بر ایجاد تشکیلات محلی برای اداره­ی امور جاری، از مشروطه خواهان نقاط دیگر نیز حمایت می‎کردند. (رسول زاده،133:1377).
اين اوضاع و احوال باعث شد مردم گيلان نيز ـ علي‌رغم آن‌كه حكام محلي از هرگونه تلاش آنان براي دگرگوني اوضاع جلوگيري و آن را سركوب مي‌كردند ـ همزمان با وقايع پايتخت و شروع زمزمه ايجاد تغييرات اساسي در حكومت قاجار و توجه به حقوق ملت، به‌گونه‌اي تاثيرگذار به نهضت مشروطه پيوستند كه جان‌فشانيهاي آنان در تاريخ نيز ثبت است. مردم محروم و ستمديده گيلان نيز دوشادوش ساير هموطنان خود در مبارزه عليه استبداد محمدعلي‌شاه و نيز در فتح تهران نقش بارزي ايفا كردند و تصور همگي آنان بر اين بود كه با پيروزي نهضت مشروطه و به‌وجودآمدن نهادهاي حافظ حقوق مردم همچون مجلس شوراي ملي، قوانيني كه به نفع مردم باشد وضع و به‌زودي اجرا خواهد شد و بدين‌صورت روابط ظالمانه و غارت­گرانه پيشين به پايان خواهد رسيد. در همين زمينه كميته سري ستار و انجمن­هاي عدالت، اخوت و برق، نقش اساسي را به‌ويژه در شهرهاي رشت و انزلي برعهده داشتند. علاوه بر مجاهدان و روشنفكران گيلاني تعدادي از انقلابيون قفقازي نيز در صفوف مجاهدان گيلاني به چشم مي‌خوردند. از اين ميان، رابطه مبارزان و آزادي‌خواهان گيلاني با اعضاء و برنامه‌هاي حزب سوسيال‌دموكرات ايران و باكو كه حيدرخان عمواغلي از اعضاء برجسته آن به شمار مي‌رفت قابل توجه است؛ چراكه اين تعامل تا سالها ادامه يافت. گرچه حضور و تاثير انقلابيون قفقازي و گرجي را در فعاليتهاي مشروطه‌خواهي مردم گيلان نمي‌توان منكر شد، اما اين گروه بيشتر در سازمان‌دهي نيروها و تهيه و ارسال اسلحه و تجهيزات فعاليت مي‌كرد و تاثيرات سياسي و ايدئولوژيك چنداني بر مردم گيلان نداشتند و همانگونه كه تاريخ نشان داد، اين مهاجران به‌تدريج پس از فتح تهران از عرصه سياسي كشور محو شدند. ازهمين‌جا مي‌توان به اين نكته بسيار مهم در حركت مشروطه‌خواهي مردم گيلان پي‌برد كه آنان در حركت خود از اتحاد و همشكلي و هماهنگي كاملي، چه در تركيب نيروها و چه در اهداف، برخوردار نبودند و حتي در ميان روحانيون گيلاني طرفدار مشروطه نيز دودستگي و افتراق به چشم مي‌خورد. برخي از مشروطه‌خواهان طرفدار مشروطه به همان شكل وارداتي آن بودند، اما گروه ديگر مشروطه مشروعه را مد‌نظر داشتند. بافت مشروطه‌خواهان نيز طيف گسترده‌اي از افراد بومي گرفته تا مهاجران قفقازي را دربرمي‌گرفت.(http://www.tebyan.net)
عامل بسيار مهم ديگر در اقبال مردم به مشروطه، نارضايتي آنان از حضور قواي قزاق روس در گيلان بود. نماينده و كنسول روس در گيلان با توجه به همين حضور قزاقهاي مسلح بود كه آزادانه و گستاخانه در تمام شؤون زندگي مردم دخالت مي‌كرد و محمدعلي‌شاه و دربار او نيز كه در اين دوره شديدا به دولت تزاري روسيه متمايل و وابسته شده بودند و آن دولت را يگانه حامي خود در برابر امواج مشروطه‌خواهي مي‌پنداشتند، نه‌تنها از اقدامات كنسول و قزاقهاي روس در گيلان ممانعت نمي‌كردند بلكه آنان را مورد حمايت خود قرار مي‌دادند؛ به‌همين‌دليل بود كه مبارزات مردم گيلان عليه استبداد داخلي به‌سرعت رنگ و بوي مبارزه با استعمار خارجي نيز به خود گرفت. زماني كه اوضاع پايتخت در اثر حمله محمدعلي‌شاه به مجلس شوراي ملي و دستگيري و سركوب مشروطه‌خواهان بحراني شد، كاملا محتمل بود كه مردم و مجاهدان گيلان به اين مساله واكنش شديد خواهند داشت. گيلاني­ها به ويژه مردم رشت با برپايي اعتراضات گسترده و تجهيز مردم و مجاهدان به‌زودي آماده حركت به سوي تهران شدند. قزاق­هاي مقيم منطقه سعي كردند اين اعتراضات را سركوب كنند اما ديگر اعتراضات به اوج خود رسيده بود. مشروطه‌خواهان در غائله مشهور به«مديريه»، سردار افخم، حاكم رشت، را به قتل رساندند و پس از آن نيروهاي دولتي خلع سلاح شده، شهر به دست مشروطه‌خواهان افتاد. با اين واقعه، رشت به يكي از مهم­ترين مراكز طرفدار مشروطه‌خواهي تبديل شد. چندي بعد مجاهدين گيلاني به همراه انقلابيون قفقازي عازم تهران شدند و در كنار بختياري­ها و آذربايجاني­ها، پايتخت را تصرف نموده و عملا نظام مشروطه را پس‌ازمدتي تعطيلي اين‌بار با قدرتي بيشتر برپا نمودند؛ اما اين پايان كار نبود و ماجرا همچنان ادامه داشت(­http://www.tebyan.net)
در دوره مشروطه گیلان مهمترین صحنه­ی مبارزات گسترده ی روستایی در کشور بود. از قیام روستاییان گیلانی به رهبری عادل شاه در زمان سلطنت شاه صفی تا دوره مشروطه نزدیک به سه قرن می­گذشت. استمرار مبارزات روستایی در این قرون موجب تعمیق و افزایش مبارزات در دوره‎های بعدی شد. سرخوردگی و نارضایتی عمومی‎جوامع روستایی از حکومت و مجلس به ظاهر مشروطه، موجب گرایش آنان به تشکیلات نهضت جنگل شد. در انقلاب مشروطه سرزمین گیلان شاهد فداکاری ها و رشادت‎های کسانی شد که بر اثر پایمردی خود به شهادت رسیدند.میر احمد مدنی علاوه بر ذکر نام شهدای رشت، شریعتمدارکرگانرودی، یوسف خان جوبنه ای، صالح مژدهی و کاظم، از شهدای انزلی، حاج علی، فیروز و ابوالحسن کرجی بان هم نام برده است.(مدنی،1377: 41)
نهضت جنگل به نحوی جلوه گاه کوشش و خیزش طبقات شهری و روستایی بود. مهم ترین عواملی که سبب تلاش دهقانان برای رهایی از سلطه مالکان ایرانی و سرمایه داران خارجی گردید، عبارتند از:
1) آب فراوان و خاک حاصلخیز به دهقانان گیلان استقلال بیشتری می‎داد. عدم موفقیت قیام‎های روستایی در دوره مشروطه و ناکامی‎آنها در رسیدن به حقوق خود باعث حضور گسترده آنها در نهضت جنگل شد.
2) امتیازات واگذار شده به خارجی ها سبب ضرردهی بازرگان ایران شد. این مساله رکود بازار داخل و ناکامی‎طبقه متوسط شهری همراه بود. ورشکستگی اقتصاد داخلی و استثمار کارگران زمینه را برای نارضایتی فراهم ساخت. عدم حمایت مجلس شورای ملی و انجمن رشت از قیام ها سبب شد تا معترضین تشکیل گروه جنگل را با اهداف خود همسو فرض کنند.(شایسته،77:1385).

4-4- تأثیرپذیری نهضت جنگل از جنگ جهانی اول

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...