د
شماره عنوان صفحه
جدول شماره ۲۰- امکانات ورزشی موجود در محله از دیدگاه ساکنین نمونه در محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۹۹
جدول شماره ۲۱- امکانات تفریحی در محله از دیدگاه ساکنین نمونه در محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۹۹
جدول شماره ۲۲- امکانات موجود در محله از دیدگاه ساکنین محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۱۰۰
جدول شماره ۲۳ - نیازهای فرهنگی محله نیاوران ۱۰۰
جدول شماره ۲۴- نیازهای ورزشی محله نیاوران ۱۰۱
جدول شماره ۲۵- نیازهای آموزشی محله نیاوران ۱۰۱
جدول شماره ۲۶ - نیازهای ورزشی محله حصار بوعلی ۱۰۲
جدول شماره ۲۷ – نیازهای تفریحی محله حصار بوعلی ۱۰۲
جدول شماره ۲۸- نیازهای آموزشی محله حصار بوعلی ۱۰۳
جدول شماره ۲۹- آموزش وظایف شهروندی ساکنین تحت پوشش منطقه یک شهرداری به وسیله شهرداری منطقه ۱۰۳
جدول شماره ۳۰- زمینه‌های آموزش وظایف شهروندی به ساکنین نمونه محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۱۰۴
جدول شماره ۳۱- وجود شورایاری در محله مسکونی ساکنین نمونه محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۱۰۵
جدول شماره ۳۲- هدف از ایجاد شورایاری از دیدگاه ساکنین مورد مصاحبه محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۱۰۶
جدول شماره ۳۳- طرح‌های پیشنهادی به وسیله ساکنین نمونه محله‌های منطقه یک شهرداری تهران به منظور بهبود وضع محله آنان ۱۰۷
جدول شماره ۳۴- مهمترین مشکلات محله ساکنین مورد مصاحبه در محله‌های منطقه یک شهرداری تهران ۱۰۷
جدول شماره ۳۵- تمایل ساکنین به مشارکت برای رفع مشکلات محله ۱۰۸

جدول شماره ۳۶- نیازهای فرهنگی محله از دیدگاه شورایاران محله‌های منطقه یک شهرداری ۱۱۰
جدول شماره ۳۷- نیازهای ورزشی محله‌های تحت پوشش منطقه یک شهرداری از دیدگاه شورایاران ۱۱۱
جدول شماره ۳۸- مهمترین نیازهای تفریحی محله‌های تحت پوشش منطقه یک شهرداری تهران از دیدگاه شورایاران ۱۱۲
ذ
شماره عنوان صفحه
جدول شماره ۳۹- نیازهای آموزشی محله‌های تحت پوشش منطقه یک شهرداری تهران از دیدگاه شورایاران ۱۱۳
ر
چکیده
برخورداری از فضا، امکانات و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی از جمله حقوق شهروندی به‌شمار رفته و در عصری که از آن تحت عنوان “تمدن فراغت” نام برده می‌شود برنامه‌ریزی به منظور بهینه‌سازی نحوه گذران اوقات فراغت گروه‌ها و قشرهای مختلف مردم امری ضروری و اجتناب ناپذیر محسوب می‌گردد.سنجش نیازهای گروه هدف که معمولاً از آن تحت عنوان نیازسنجی، یاد می‌شود یکی از نخستین مراحل در روند برنامه‌ریزی به شمار رفته و فرآیندی است که فاصله و شکاف بین “وضع موجود” و “وضع مطلوب” را شناسایی نموده و سپس در قالب نیازها اولویت بندی می‌کند. در فرایند نیازسنجی و تعیین نیازها کلیه گروه‌های ذی‌نفع مشارکت نموده و “برنامه ریزی از پایین به بالا” از قوه به فعل در آمده و جامه عمل می‌پوشد.
تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که از ۱۹۸۰ میلادی به بعد در برنامه‌های توسعه و همچنین توسعه شهری توجه فزاینده‌ای به رویکرد مشارکتی، صورت گرفته تا جایی که در حال حاضر مشارکت شهری رمز موفقیت طرح‌های توسعه شهری و یکی از معیارهای عملکرد مدیریت شهری و ارکان آن (شهرداری‌ها و شورای شهر) به شمار می‌رود.
اطلاعات موجود از آن حکایت دارد که در گذشته بسیاری از طرح‌های توسعه محله‌ای بدون انجام پروژه‌های نیازسنجی و مشارکت صاحبنظران و ساکنین محله در تعیین نیازهای محله، تهیه و به مورد اجرا گذاشته شده و نتیجه حاصله از آن موازی کاری، ایجاد فرصت‌های دسترسی ناعادلانه به امکانات و فضاهای اجتماعی، فرهنگی در سطح محله‌های مختلف و بالاخره تهیه و اجرای طرح‌های توسعه ناسازگار با مقتضیات و ملاحظات فرهنگی- اجتماعی محله بوده که معمولاً مورد استقبال ساکنین محله قرار نمی‌گرفت. آینده‌نگری و پیش بینی تحولات از نیازهای اساسی برنامه ریزان و مدیران است. ساکنین مورد مصاحبه مهمترین فایده و نتیجه حاصل از مشارکت ساکنین در اجرای پروژه‌های نیازسنجی و تعیین نیازهای محله را افزایش نرخ مشارکت محله‌ای و تقویت احساس تعلق به محله و بالاخره تهیه طرح‌های محله بر اساس نیازهای واقعی ذکر نموده‌اند.
۱
به اعتقاد آنان مشارکت فعالانه ساکنین در فرایند تهیه، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه محله، مستلزم جلب اعتماد ساکنین محله از طریق عمل کردن به وعده‌های داده شده می‌باشد و تحقق وعده‌های داده شده اعتماد ساکنین محله را به سازمان‌های دست اندرکار تهیه و اجرای طرح‌های توسعه محله جلب نموده و جلب اعتماد ساکنین به مشارکت خودانگیخته مردمی در سطح محله منجر می‌گردد.
۲
۱-۱- طرح و بیان مساله
برخورداری از فضا، امکانات و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی از جمله حقوق شهروندی به‌شمار رفته و در عصری که از آن تحت عنوان “تمدن فراغت” نام برده می‌شود برنامه‌ریزی به منظور بهینه‌سازی نحوه گذران اوقات فراغت گروه‌ها و قشرهای مختلف مردم امری ضروری و اجتناب ناپذیر محسوب می‌گردد.
برنامه‌ریزی جهت برخورداری و بهبود بخشیدن به شاخص‌ها و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی و بهینه سازی نحوه گذران اوقات فراغت مستلزم شناخت وضع موجود امکانات و سرانه های فرهنگی، تفریحی و ورزشی در هر محله و نیازسنجی و تعیین نیازهای فرهنگی، تفریحی و ورزشی محله‌های مختلف می‌باشد.
سنجش نیازهای گروه هدف که معمولاً از آن تحت عنوان نیازسنجی^[۱]، یاد می‌شود یکی از نخستین مراحل در روند برنامه‌ریزی به شمار رفته و فرآیندی است که فاصله و شکاف بین “وضع موجود” و “وضع مطلوب” را شناسایی نموده و سپس در قالب نیازها اولویت بندی می‌کند. در فرایند نیازسنجی و تعیین نیازها کلیه گروه‌های ذی‌نفع مشارکت نموده و “برنامه ریزی از پایین به بالا” از قوه به فعل در آمده و جامه عمل می‌پوشد.
بدین ترتیب روی آوری سازمان‌های دست اندرکار تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری به نیازسنجی و تعیین نیازهای مردم نخستین گام در جهت جلب مشارکت مردمی و دگرگونی در رویکرد برنامه‌ریزی از “برنامه‌ریزی برای مردم” به “برنامه‌ریزی با مردم” و به بیان ساده‌تر توجه به مهمترین عنصر توسعه یعنی انسان در فرایند تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری به شمار می‌رود. به همین سبب در ادبیات جدید توسعه با توجه به اهمیت نقش مردم در جامعه از “مردم” به عنوان ثروت واقعی جامعه یاد شده و اصطلاح تخصصی “توسعه از پایین به بالا” نیز ناظر به نقش مشارکتی مردم در فرایند توسعه می‌باشد.
تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که از ۱۹۸۰ میلادی به بعد در برنامه‌های توسعه و همچنین توسعه شهری توجه فزاینده‌ای به رویکرد مشارکتی^[۲]، صورت گرفته تا جایی که در حال حاضر مشارکت شهری رمز موفقیت طرح‌های توسعه شهری و یکی از معیارهای عملکرد مدیریت شهری و ارکان آن (شهرداری‌ها و شورای شهر) به شمار می‌رود.
عمده‌ترین نتایج و پی‌آمدهای مشارکت شهری عبارتند از:
آگاهی مردم از مهارت‌ها و توانایی‌های خود
تقویت حس اعتماد و اطمینان نسبت به مدیران شهری
تقویت حس همکاری میان شهروندان و مدیران شهری
بروز خلاقیت‌های شهروندان و ارائه طرح‌ها و پیشنهادات
احساس تعلق بیشتر به جامعه شهری
مشارکت شهری برای نظام مدیریت شهری و توسعه شهری کارکردهای گوناگونی دارد که از جمله این کارکردها می‌توان به افزایش دسترسی به اطلاعات شهری، تعیین اولویت‌ها و نیازهای شهروندان و کوشش‌های جمعی برای اجرای طرح‌های توسعه می‌باشد.
مشارکت شهری در اجرای طرح‌های توسعه دارای چندین سطح گوناگون است. “راجر” حداقل به شش سطح اشاره کرده است:
مشارکت خودجوش (حضور خودجوش مردم)
مشارکت شهری فعال (همکاری مردم و مجریان پروژه)
مشارکت منفعل شهری (حضور فیزیکی صرف مردم)
مشارکت شهری کارکردی (قرار گرفتن مردم در جریان پروژه‌ها)
مشارکت شهری موثر (حضور مردم در نهادها بدون حق رأی)
مشارکت شهری مشورتی (مشاوره دادن به مجریان پروژه)
رویکرد محله‌گرایی که یکی از مهمترین هدف‌های آن تقویت فرهنگ مشارکت اجتماعی در سطح محله، شرکت دادن مردم محل در روند تصمیم‌گیری، تهیه، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه محله‌ای و “واگذاری کار مردم محله به ساکنین آن” است موجب شده است تا “نیازهای مردم” و “امکانات شهرداری” در سطح محله با هم تلاقی کرده و نیازهای محله به وسیله شورایاری‌ها که مهمترین مرجع تشخیص نیازهای محله به حساب آمده و با مشارکت ساکنین محله تعیین شده و به شهرداری ارائه گردد تا براساس نیازهای واقعی محله‌ها طرح‌های توسعه محله‌ای تهیه، اجرا و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
اطلاعات موجود از آن حکایت دارد که در گذشته بسیاری از طرح‌های توسعه محله‌ای بدون انجام پروژه‌های نیازسنجی و مشارکت صاحبنظران و ساکنین محله در تعیین نیازهای محله، تهیه و به مورد اجرا گذاشته شده و نتیجه حاصله از آن موازی کاری، ایجاد فرصت‌های دسترسی ناعادلانه به امکانات و فضاهای اجتماعی، فرهنگی در سطح محله‌های مختلف و بالاخره تهیه و اجرای طرح‌های توسعه ناسازگار با مقتضیات و ملاحظات فرهنگی- اجتماعی محله بوده که معمولاً مورد استقبال ساکنین محله قرار نمی‌گرفت.