مدل های رفتاری ، مدل هایی هستند که در آن ها فرض عقلانیت کامل سرمایه گذاران کنار گذاشته می شود. اقتصاددانان رفتاری برای اطلاع از رفتارهای غیرعقلایی سرمایه گذاران به نتایج تحقیقات آزمایشی روانشناسان شناختی رجوع می کنند ، که در آن ها انواع تورش های رفتاری به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته اند(راعی و فلاح پور ، ۱۳۸۳). در بحث مالی رفتاری ، ویژگی های رفتاری که بر فرایند تصمیم گیری های افراد موثرند ، مورد بررسی قرار می گیرند. این ویژگی ها «تورش های رفتاری» نامیده می شوند.

به طور کلی می توان نمودار فرایند تصمیم گیری را به شکل نمودار ۱-۲ ترسیم نمود:
نمودار ۱-۲) فرایند تصمیم گیری
تصمیم گیری
قضاوت
تعیین گزینه ها
حافظه
اطلاعات
با توجه به فرایند فوق ، تورش های رفتاری در تعیین گزینه ها و قضاوت ها رخ می دهند ، البته حافظه و اطلاعات اگر به شکل کامل عمل نکنند ، خود باعث تورش در تصمیم گیری خواهند شد(عبداللهی ، ۱۳۹۰).
بر اساس مطالعات “سعیدی” منابع تورش در تصمیم گیری به اختصار در زیر آمده اند:
۱)عقلانیت محدود: اینکه انسان در شناخت دچار تورش می شود.
۲)محدودیت زمانی: افراد در دوره های زمانی کوتاه مدت ، باید تصمیمات زیادی اتخاذ کنند ، بنابراین وقت کافی برای بررسی دقیق وجود ندارد.
۳)عوامل احساسی: احساسات فردی که بر قضاوت اثر می گذارند.
۴)عوامل اجتماعی: تعلق انسان به جامعه باعث می شود در تصمیم گیری ها برخی متغیرهای اجتماعی (از قبیل توجه به تصمیمات گروهی) را در نظر گیرد.
تا کنون طبقه بندی های متفاوتی از انواع تورش های رفتاری در ادبیات پیشین ارائه شده است ، که از جمله آنها می توان به هرش لیفر (۲۰۰۱) ، باربریس و تالر^[۷۷] (۲۰۰۲) ، کانمن و ریپ^[۷۸] ، پمپین^[۷۹] ، شهرآبادی و یوسف (۱۳۸۶) ، و نیز جعفری و دولتی اشاره کرد.عبداللهی(۱۳۸۹) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به تعیین و طبقه بندی انواع تورش های رفتاری و وزن دهی آنها بر اساس تکنیک تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی پرداخت. وی انواع تورش های رفتاری را در ۵ گروه کلی طبقه بندی نمود که در ادامه به آنها اشاره می گردد.
۱-۲-۵-۲)تورش های گروه عاطفی
این گروه از تورش ها بیشتر تحت تاثیر عواطف و احساسات ایجاد می شوند. به عبارت دیگر در این سری از تورش ها افراد عموماً تحت تاثیر هیجانات بیش از حد خود تصمیماتی را اتخاذ می نمایند که با منطق و استدلال های علمی همخوانی ندارد. انواع تورش های رفتاری که در این گروه جای می گیرند به شرح زیر می باشد:
۱-۱-۲-۵-۲)تورش خود کنترلی^[۸۰]
به زبان ساده ، تورش خودکنترلی یک تمایل رفتاری است که باعث می شود تا افراد امروز را به نوعی برای خود هزینه کنند(تالر و بنارتزی^[۸۱] ، ۱۹۸۸). پول شاید مهم ترین حوزه ای باشد که افراد زیادی برای نداشتن خودکنترلی در مصرف آن مورد مواخذه قرار می گیرند.
۲-۱-۲-۵-۲)تورش خوش بینی^[۸۲]
جدا از تمام ویژگی های انسان، افراد تمایل دارند تا به نوعی خود را بالاتر از عموم افراد دیگر در نظر بگیرند. سرمایه گذاران نیز از این رفتار مستثنی نیستند ، آنان نیز ممکن است در مقابل بازار و عملکرد آن بسیار خوش بین باشند و فکر کنند که همه چیز به خوبی پیش خواهد رفت و پیامد بدی برای آن ها به وجود نخواهد آمد. و هر چه اتفاق شوم است ، نصیب دیگر سرمایه گذاران خواهد شد (استابیل ، ۲۰۰۲).
۳-۱-۲-۵-۲)تورش پشیمان گریزی^[۸۳]
افرادی که دچار تورش پشیمان گریزی هستند از اخذ تصمیمات قاطع دوری می کنند ، زیرا ترس دارند آنچه را انتخاب می کنند بهترین انتخاب نباشد. اساساً این تورش سعی دارد تا به نوعی رنج پشیمانی مربوط به تصمیم نادرست را پیش بینی کند.
۴-۱-۲-۵-۲)تورش ضرر و زیان گریزی^[۸۴]
تورش ضرر و زیان گریزی توسط کانمن و تیورسکی در سال ۱۹۷۹ به عنوان بخشی از تئوری چشم انداز تعیین شد تا بتوانند دلیل اصلی اینکه که چرا مردم از ندادن ضرر بیش از بدست آوردن سود دوری می کنند را توضیح بدهند. تحقیقات انجام شده در این حوزه نشان می دهند که افراد در مقابل ضرر و سود یکسان دو برابر بیشتر از آن که به سود علاقه داشته باشند به ندادن ضرر علاقه مندند (مهرا و پرسکات^[۸۵] ، ۱۹۸۵)
۵-۱-۲-۵-۲)تورش بخشش^[۸۶]
افرادی که دچار این تورش می باشند زمانی که حقوق مالکیت سرمایه ای را بر عهده داشته باشند برای آن بیشتر ارزش قائل هستند تا نسبت به زمانی که حقوق مالکیت آن را دارا نیستند. روانشناسان دریافته اند حداقل قیمت فروشی را که افراد بیان می دارند بیش از ماکزیمم قیمت خریدی می باشد که آن ها برای پرداخت همان کالا مایلند. در نتیجه مالکیت یک سرمایه بلافاصله به سرمایه ارزش بیشتری می بخشد. تئوری بخشش بر روی نگرش سرمایه گذاران ، به خصوص اگر مالکیت سهامی را به مدت طولانی به عهده داشته باشند ، تاثیر می گذارد (لیست^[۸۷] ، ۲۰۰۳).
۶-۱-۲-۵-۲)تورش حفظ وضع موجود^[۸۸]
یکی از پیامد های ناشی از زیان گریزی آن است که افراد تمایل به حفظ وضع موجود می یابند. چرا که زیان ناشی از ترک شرایط فعلی بیش از فایده های آن است. ساموئلسون و ذکاسر^[۸۹] در سال ۱۹۸۸ اثر این تمایل را اثبات کردند(کانمن و همکاران ، ۱۹۹۱). تورش حفظ وضع موجود ، تورش عاطفی است که پیش روی افراد گزینه هایی را قرار می دهد که ادامه دهنده وضع موجود هستند و افراد به دنبال انتخاب گزینه هایی هستند تا توسط آن شرایط کنونی را بیشتر ادامه دهند.
۷-۱-۲-۵-۲)تورش واکنش افراطی به وقایع تصادفی^[۹۰]
افرادی که دچار این تورش هستند بر روی اتفاقات تصادفی تاکید زیادی دارند. زیرا گمان می کنند که از طریق آن ها می توانند به یک روند کلی دست پیدا کنند. مانند یک سری سرمایه گذار که سعی می کنند تا از طریق مطالعه یک سری اطلاعات در بورس به یک روند کلی در مورد ارزش یک سهم دست پیدا کنند.
۲-۲-۵-۲)تورش های گروه شناختی
هر یک از افراد برداشت های متفاوتی در مواجهه با موقعیت های مختلف دارند و این برداشت ، تصمیم گیری آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد. در این بخش تورش هایی قرار گرفته اند که عموماً به واسطه شناخت نادرست فرد بواسطه ساده سازی یک موقعیت خاص ، ایجاد می شوند (پمپین ، ۲۰۰۶). در سال ۱۹۷۲ موضوع تورش های شناختی توسط کانمن و تیورسکی مطرح شد که حاصل تجربه آن ها از بررسی ناتوانی افراد در استدلال و قضاوت منطقی در موقعیت های مختلف بود. در ادامه انواع تورش های رفتاری که در این گروه جای می گیرند توضیح داده می شوند.
۱-۲-۲-۵-۲)تورش اطمینان بیش از حد^[۹۱]
اطمینان بیش از حد یک پدیده شناخته شده و مستند شده در روانشناسی است. روانشناسان یک فرد با ویژگی های رفتاری فرااطمینانی را به عنوان فردی تعریف می کنند که اعتقاد دارد اطلاعات و دانش ایشان بسیار دقیق است (بیش از آ نچه که واقعیت دارد). به نظر هاید متون مربوط به روانشناسی دو تعریف از اطمینان بیش از حد ارائه داده اند. نخست افراد برآورد بیش از واقع از توانایی های خود دارند. دوم، افراد یک رویداد را معین تر از آن چه که واقعاً هست، می بینند. در هر یک از این موارد، کارگزاران اقتصادی بر این باور هستند که اطلاعا تشان دقیق تر از دیگران است (خوش طینت و نادی ، ۱۳۸۸).
۲-۲-۲-۵-۲)تورش دسترسی^[۹۲]
تورش دسترسی یک میانبر ذهنی است که به افراد این اجازه را می دهد تا احتمال وقوع اتفاقی را بر اساس اینکه این اتفاق تا چه حد رایج و معمول می باشد ، پیش بینی کنند. افرادی که دچار این تورش هستند عموماً اتفاقاتی که به نظر آن ها معمول نمی باشد را نسبت به اتفاقاتی که تصور آن ها سخت تر می باشد محتمل تر فرض می کنند(سانتاکلارا و والکانو^[۹۳] ، ۲۰۰۳).
۳-۲-۲-۵-۲)تورش محافظه کاری^[۹۴]
این تورش که توسط ادواردز مطرح شد ، بیانگر این است که «سرمایه گذاران به صورت کند خود را با اخبار جدیدی که وارد بازار می شوند وفق داده و انتظارات خود را آرام آرام در قیمت های بازار واد می کنند». محافظه کاری باعث می شود تا اشخاص به آخرین اخبار مربوط به سودآوری وزن کمتری قائل شوند (مهرانی و نونهال نهر ، ۱۳۸۷).
۴-۲-۲-۵-۲)تورش حسابداری ذهنی^[۹۵]
حسابداری ذهنی به روشی اشاره دارد که بر اساس آن افراد تمایل دارند تا از کد گذاری های اختصاصی برای ارزیابی جداگانه معاملات ، سرمایه گذاری ها ، قمار ها و سایر خروجی های فعالیت های مالی خویش استفاده نمایند(تالر و بنارتزی ، ۲۰۰۷). حسابداری ذهنی تمایل افراد را به کد گذاری ، گروه بندی و ارزیابی نتایج اقتصادی از طریق گروه بندی سرمایه هایشان به یک سری حساب های ذهنی غیر قابل تغییر به هم نشان می دهد. یک سرمایه گذار منطقی دچار چنین تله ذهنی نخواهد شد زیرا وقتی یک سرمایه گذار به خاطر منشا پول هایی که بدست آورده (مانند کار ، ارث ، قمار و …) آن ها را در ذهن خود در گروه های متفاوتی قرار می دهد ، پس با آن ها به شکل متفاوتی برخورد خواهد کرد که این منطقی نیست (عبداللهی ، ۱۳۹۰).
۵-۲-۲-۵-۲)تورش پس بینی^[۹۶]
اگر بخواهیم به زبان ساده این تورش را توضیح دهیم می توان گفت که تورش پس بینی در ذهن به طور مستمر این فکر را تداعی می کند که «من از اول این را می دانستم». به محض اینکه اتفاقی در جریان می افتد ، افراد دچار این تورش می شوند و فکر می کنند که عاقبت این اتفاق قابل پیش بینی است. (حتی اگر غیرقابل پیش بینی باشد.)
۶-۲-۲-۵-۲)تورش ناهماهنگی شناختی^[۹۷]
زمانی که اطلاعات جدید بدست آمده با مفاهیم قبلی در تضاد باشد ، عموماً افراد دچار ناراحتی ذهنی (یک پدیده روانشناسی به نام ناهماهنگی شناختی) می شوند. در روانشناسی ، شناخت شامل نگرش ها ، احساسات ، باورها و ارزش ها می شود و ناهماهنگی شناختی وضعیتی است که در آن شناخت های مخالف به هم می رسند.
۷-۲-۲-۵-۲)تورش تصدیق و تایید^[۹۸]