استاد مشاور
دکتر عبدالرضا رحمانی فضلی
نگارنده
منیژه احمدی
نیمسال اول سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱
چیدم گلی زباغ ادب تا به روز عید در بارگاه میرادب پرور آورم
حیف است با خسان، گل دانش کنی نثار من گل نثار مردم دانشور آورم
«شهریار»
خدای را بسی شاکرم که از روی کرم، پدر و مادری فداکار نصیبم ساخته تا در سایه درخت پربار وجودشان بیاسایم و از ریشه آنها شاخ و برگ گیرم. والدینی که بودنشان تاج افتخاری است بر سرم و نامشان دلیلی است بر بودنم؛ آموزگارانی که برایم زندگی، بودن و انسان بودن را معنا کردند وهمسرعزیزم؛ او که سایه مهربانیش سایه سار زندگیم و با صبرش در تمامی لحظات یا ر و رفیق راهم است.

اقرار و تعهدنامه
اینجانب منیژه احمدی دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، گروه جغرافیای انسانی، رشته برنامه ریزی روستایی رساله حاضر را بر اساس مطالعات و تحقیقات شخصی خود انجام داده و در صورت استفاده از داده‌ها ، مآخذ ، منابع و نقشه‌ها به‌طور کامل به آن ارجاع داده‌ام ، ضمناً داده‌ها و نقشه‌های موجود را با توجّه به مطالعات میدانی - صحرائی خود تدوین نمودهام. این رساله پیش از این به‌هیچ‌وجه در مرجع رسمی یا غیر رسمی دیگری به‌عنوان گزارش یا طرح تحقیقاتی عرضه نشده است. در صورتی که خلاف آن ثابت شود ، درجه‌ی دریافتی اینجانب از اعتبار ساقط شده ، عواقب و نتایج حقوقی حاصله را می پذیرم .
تاریخ۱۷/۸/۱۳۹۱
امضاء
چکیده
طی نیم قرن اخیر، در فرایند شهری شدن شتابان و گسترش افقی شهرها، سکونتگاه های روستایی پیرامون آنها نیز از اثرات آن بیبهره نماندند. در این راستا برخی از تحولات تحت تأثیر عوامل و نیروهای درونی است و برخی دیگر، ناشی از عوامل و رخدادهای بیرونی از جمله تصمیمگیریها، برنامه ریزی و سیاستگذاریهای دولتی میباشند. در این راستا نحوه عملکرد شهر مرکزی و نحوه گسترش آن نیز به نحو قابل توجهی تأثیرگذار است.
پژوهش حاضر، به منظور بررسی، تحلیل و تبیین تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامون شهر زنجان طی دوره ۸۸-۱۳۶۸ به انجام رسیده است. مسئله اساسی این پژوهش ، شناخت انواع تحولات، علل بروز و یا عدم بروز آن، نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی و پیامدهای زیست محیطی ناشی از این تحولات است که در برخی موارد به نابسامانی و آشفتگیهای کالبدی و فضایی نیز انجامیده است. بدین منظور در بررسی حاضر، ۲۷ روستای پیرامون شهر زنجان، از روستاهای ادغام شده با شهر تا فاصله ۱۵ کیلومتری از آن، به عنوان روستاهای پیرامون انتخاب شدند. بنابراین جامعه آماری تحقیق ۲۷ روستاست که همگی به عنوان نمونه نیز مورد مطالعه و تمام شماری قرار گرفتند. به منظور بررسی و تحلیل دقیقتر تحولات، خانوارهای روستاهای پیرامون نیز مورد مطالعه قرار گرفتند. بر اساس فرمول کوکران، تعداد ۲۵۰ خانوار از میان خانوارهای روستاهای پیرامون نیز انتخاب شدند. در این راستا ۲ نوع پرسشنامه روستا و خانوار تهیه گردید که از لحاظ آماری، آلفای کرانباخ پرسشنامه روستا ۷۹/۰ و پرسشنامه خانوا۸۲/۰ است.
بر اساس آنچه که گفته شد فرضیه های تحقیق به شرح زیر ارائه گردیدند:
۱- تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامون شهر متأثر از تحولات عملکرد شهری میباشد.
۲- تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون شهر زنجان متأثر از عوامل بیرونی (سیاستها، برنامهریزیها و…) و درونی( موقعیت، دسترسی و…) و قابلیت‌ها و امکانات متفاوت، به نحو یکنواخت اتفاق نیافتاده است.
با توجه به گسترش شهر زنجان در جهات شمال، شرق و غرب و محاسبه شدت گسترش آن بر اساس مدل آنتروپی هلدرن بیانگر این است که در فاصله سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۸، ۳۶ درصد از رشد شهر زنجان مربوط به جمعیت بوده و ۶۴ درصد باقیمانده آن مربوط به گسترش و رشد افقی بی رویه شهر میباشد. همچنین بر اساس انواع جریانهای جمعیتی( ۴/۲۴ درصد)، ارتباطی (۸/۴۴ درصد از خانوارها به صورت روزانه و ۲/۳۳ درصد ۲بار در هفته)، اقتصادی(۴/۳۰ درصد)،اجتماعی – فرهنگی ( ۴/۹۲ درصد از خانوارها)، آموزشی(جریان آموزشی ناشی از خانوارهای دارای دانش آموز)، بهداشتی-درمانی(۲/۶۷ درصد در حالت عمومی و ۶/۹۱ درصد در حالت تخصصی)، اطلاعات، تکنولوژی و نوآوری( ۶/۱۵ درصد)، تحولات کالبدی –فضایی سکونتگاه های روستایی ناشی از عملکرد شهر زنجان است. بر این اساس، فرضیه اول با توجه به یافته های فوق اثبات میگردد.
با توجه به یافته های تحقیق، شدت تحولات کالبدی – فضایی در سکونتگاه های روستایی پیرامون زنجان متغیر است. به تبعیت از همین وضعیت برخی از روستاها مهاجرفرست، برخی مهاجرپذیر و برخی شرایط هر دو را دارند. روستاهایی که موقعیت دسترسی مطلوب،کیفیت راه ارتباطی مناسب، وسیله نقلیه عمومی و امکانات و خدمات مطلوب را دارند مهاجر پذیر بوده و از تحول فضایی و کالبدی قابل توجهی برخوردارند. یافته های مطالعه حاضر نشان میدهد روستاهایی که در معرض گسترش شهر زنجان بوده و از امکانات و خدمات و قابلیت‌های خوبی برخوردارند تحولات آنها نیز قابل ملاحظه است. هرچند که عامل موقعیت، فاصله و دسترسی از عوامل جغرافیایی تسهیل کننده در تحولات روستاهای پیرامون است؛ اما عوامل بیرونی یعنی تصمیمگیریها، سیاست گذاریها و برنامهریزیها نسبت به عوامل درونی تعیین کننده هستند. بر این اساس فرضیه دوم نیز مشروط بر مداخله عوامل بیرونی اثبات میگردد.
فهرست مطالب