یکی دیگر از روش های نوین در بانکداری الکترونیک ، استفاده از دستگاه خودپرداز است. انجام بسیاری از امور بانکی ، از طریق خودپرداز امکان پذیر است. با توجه به این که شخص با در دست داشتن کارت خود و با وارد کردن شماره رمز ، باید در محل دستگاه حضور داشته باشد ، موارد ایمنی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از روش های دیگر در بانکداری الکترونیکی ، دستگاه فروش نقطه ای می باشد که به طور وسیع در فروشگاه ها و مراکز خدماتی مورد استفاده قرار می گیرد. در این شیوه، مشتری با بهره گرفتن از کارت هوشمند و قراردادن آن در دستگاه و با وارد کردن رمز خود ، می تواند برای خرید کلیه کالاها و خدمات خود به جای پول نقد از کارت استفاده می کند. (ناظمی، مرتضوی، راحتی، ۱۳۸۴)

یک ماشین خودپرداز ( ^[۵]ATM)می تواند به عنوان یک شعبه بانک عمل کرده و بسیاری از وظایف اصلی بانکداری را انجام می دهد که طی آن بخش عظیمی از مبادلات با حداقل مداخلات نیروی انسانی انجام خواهد گرفت. هم چنین می توان گفت بزرگ ترین سرمایه گذاری بانک های سراسر جهان در عصر خدمات کامپیوتری پیرامون دستگاه های خودپرداز و توزیع پول رایج کشور بوده است.
۲-۱-۳. تاریخچه بانکداری الکترونیک در جهان
زمان شروع پرداخت الکترونیکی در دنیا به سال ۱۹۱۸ میلادی برمی‌گردد، یعنی هنگامی که بانکهای فدرال رزرو امریکا به انتقال وجوه از طریق تلگراف می‌پرداختند.
اینترنت در سال ۱۹۷۰ توسط متخصصین دانشگاهی ، به منظور اشتراک دریافت ها ، توسعه یافت و تا سال ۱۹۹۳ محبوبیت اینترنت برای عموم و خصوصا تجاری که امید به گسترش مشتریان شان داشتند ، افزایش پیدا کرد. عواملی که بانکداران را به سمت اینترنت متوجه ساخت عبارت بود از: مواجه شدن با مبالغ هنگفت ، مشتریان زیان ده و رقابت بین غیر بانکی ها. در سال ۱۹۹۴، بانک ها شروع به کاوش در اینترنت کردند تا به عنوان یک سیستم تحویلداری پیشنهادی برای محصولات و خدماتشان ، از بانکداری اینترنتی استفاده کنند. این نوع بانک برای هر تراکنشی قیمت کمتری را از بانک های شعبه دار پیشنهاد کرد. همچنین به دسترسی بازارهای جهانی و آسایش بیشتر مشتریان توجه بیشتری نشان داد. تا ژانویه ۱۹۹۵ ، فقط ۲۴ بانک بر روی شبکه اینترنت وجود داشت. لیکن ، به فاصله یک سال ،‌۸۰۰ بانک به این تعداد افزوده شد ، به طوری که کارشناسان بانکهای صنعتی تخمین زدند که بانک های شمال آمریکا تا سال ۲۰۰۰ حدود ۱۵۰۰ شبکه اینترنت تاسیس خواهند کرد.
۲-۱-۳-۱. تاریخچه دولت الکترونیک
دولت الکترونیک یکی از ضرورتهای جهان امروز است که بساری از کشورها به دنبال ایجاد آن در کشور خود هستند. دولت الکترونیکی عبارت است از استفاده سازمانهای دولتی از فن‌آوری های جدید اطلاعاتی وارتباطی جهت ارائه و توزیع خدمات و اطلاعات به صورت به هنگام و شبانه روزی در کمترین زمان ، با کمترین هزینه و بالاترین کیفیت به شهروندان بخش های تجاری و تولیدی و سایر مشتریان دولت می باشد ، به گونه ای که انها از طریق سیستم‌های کامپیوتر بتوانند با دولت ارتباط برقرار کنند و مشارکت بیشتری در اداره امور دولتی و فرایندها ونهادهای مردم سالار داشته باشند. (قهرمانی،۱۳۸۲)
تلفن اولین فن آوری ارتباطی بود که در آغاز قرن ۲۰ سبب بهبود و تسریع روند در فعالیتهای دولتی شد۰ زمانی که بخشهای خصوصی درسال ۱۹۹۰ به ارائه خدمات الکترونیک پرداختند دولت امریکا از این لحاظ بسیار عقب افتاده بود لذا توجه به این مسئله معطوف گشت که ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیک بسیار ساده‌تر است.
۲-۱-۴. تاریخچه بانکداری الکترونیک در ایران
سابقه فعالیت‌های بانکداری الکترونیک در ایران به سال ۱۳۵۰ برمی‌گردد. در آن موقع بانک تهران با در اختیار گرفتن بین ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبه‌های خود نخستین تجربه پرداخت اتوماتیک پول را تنها در همان شعبه نصب شده بر عهده داشتند. ‌اواخر دهه ۱۳۶۰بانک های کشور با توجه به کاربرد کامپیوتر شخصی و احساس نیاز به اتوماسیون عملیات بانکی به رایانه‌ای کردن عملیات بانکی پرداختند. طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از مطالعه و بررسیهای گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت های انفورماتیکی بانکها به مسئولان شبکه بانکی ارائه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانکها در سال ۷۲ طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت. در همان سال بانک مرکزی ، شرکت خدمات انفورماتیک را به عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تاسیس کرد. طی سال های ۷۲ و ۷۳ جرقه های ایجاد سوییچ ملی جهت بانکداری الکترونیکی زده‌ شد و در همان راستا شبکه ارتباطی بین بانک ملی و فروشگاه های شهروند ایجاد شد. در خرداد۱۳۸۱مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب به تصویب رسید. بدین سان اداره شتاب بانک مرکزی در ۱/۴/۱۳۸۱ تاسیس و با هدف فراهم کردن زیر ساخت بانکداری الکترونیکی آغاز به کار کرد. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه های خود پرداز سه بانک رسماً متولد شد (بانکهای کشاورزی، توسعه صادرات و صادارت ایران درپایلوت اولیه این طرح حضورداشتند و بانکهای خصوصی سامان وکارآفرین نیزدرخواست کردند که درآزمایشهای اولیه شتاب حضورداشته باشند). درحال حاضر بیشتر بانکهای ایران بطور مستقیم طرحهای بانکداری الکترونیکی خود را پیش برده و می برند. بانک ملی با طرح سیبا ، بانک تجارت با طرح SGB ، بانک صادرات با طرح سپهر، بانک رفاه با طرح جاری همراه، بانک کشاورزی با طرح مهر، بانک ملت با طرح جام و بانکهای خصوصی با طرح بانکداری ۲۴ ساعته و به صورت مجزا و منفرد ، بانکداری الکترونیکی را درحوزه تحت پوشش خود تجربه کرده و می کنند. (www.ebg.ir)
۲-۱-۴-۱. دولت الکترونیک در ایران
شورای عالی اداری در مورخ ۱۵/۴/۱۳۸۱بنا به پیشنهاد سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی در راستای تحقق دولت الکترونیک یک مصوبه ۲۱ماده ای را تصویب نمود که مهمترین اهداف این مصوبه را می توان چنین برشمرد:
الف) دستیابی به اطلاعات دقیق و به هنگام در بخشهای مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی از طریق اتوماسیون فعالیت ها
ب) تسریع دراجرای امور و بهبود کیفیت ارائه خدمت به مردم
ج) افزایش کیفیت تصمیم گیری در سطوح مختلف
د) ارائه خدمات غیرحضوری
ه) کاهش هزینه ها ، افزایش کارایی و اثربخشی دربخش های مختلف
و) ایجاد گردش سریع وصحیح اطلاعات بین دستگاه های اجرایی
این مصوبه در هشت بخش اصلی تنظیم شده است که شامل اتوماسیون فعالیت اختصاصی ، اتوماسیون فعالیتهای عمومی ، فراگیر نمودن بهره گیری از شماره ملی و کد‌پستی ، سازوکارهای هدایت وهماهنگی در اجرای مصوبه ، آموزش کارکنان در زمینه فناوری اطلاعات ، ایجاد امکانات وتسهیلات زیربنایی ، فراهم نمودن زیربنای حقوقی و محل اعتبار اجرای مصوبه می باشد.
۲-۱-۴-۲. تکامل وتوسعه دولت الکترونیکی
تکامل وتوسعه در دولت الکترونیکی دارای چند مرحله است:
۱- مرحله ظهور: شکل گیری اولیه آن می باشد که در آن زیر ساخت ها ، ابزارها و امکانات جهت ارائه خدمات مشخص می شود ولی هنوز شهروندان نمی توانند به صورت دوطرفه با آن ارتباط برقرار کنند.
۲- مرحله  تعامل: دومین مرحله است که از طریق وب امکان برقراری ارتباط دو طرفه فراهم است اما هنوز محدودیت هایی وجود دارد و تعامل در سطح انجام کارهای ابتدایی و ساده است مثل امکان ارسال نامه به یک سازمان خاص و امکان دست یابی شهروندان به پاسخ پرسش های ساده از طریق پست الکترونیک.
۳- مرحله تراکنش یا اجرا: این مرحله ، مرحله اجرا و پیاده سازی دولت الکترونیکی است زیرا مشتریان می توانند کارهای خود را به شیوه ای کاملا الکترونیکی در هر زمان از شبانه روز انجام دهند .اگرچه سطح تعامل بالاتر است اما هنوز هم ارتباط کامل دو طرفه بین دولت ومشتریان برقرار نیست وجریان اطلاعات اغلب یک طرفه است و جواب هایی که به سوالات مشتریان داده می شود اکثر آنها قبلا با شیوه های منظم برنامه ریزی شده است وبه همین دلیل داده ها قابل پیش بینی هستند.
۴- مرحله دگرگونی: بالاترین مرحله و تکامل دولت الکترونیکی است در این مرحله یک ارتباط هوشمند با مشتریان برقرار می شود و به طیف وسیعی از مشکلات ، سوالات و نیازهای آنان پاسخ داده می شود که چنین نمونه ای در حال حاضر به ندرت وجود دارد در این مرحله تلاش می شود که اطلاعات از حالت « سازمان محوری» به حالت « مشتری محوری » تغییر پیدا کند در این مرحله دولت اکترونیکی باعث تجدید ساختار ، ترکیب یا حذف سازمان های موجود می گردد و سازمان های مجازی جایگزین آنها می شود. (قهرمانی،۱۳۸۲)
۲-۱-۴-۳. بررسی اثرات دولت الکترونیک
تاثیر دولت الکترونیک را در دوسطح خرد و کلان می توان بررسی کرد:
۲-۱-۴-۳-۱.سطح کلان (دولت)
الف) باعث تغییر کارکرد دولتها می گردد کالاها و خدمات با هزینه کمتر و سرعت بالاتر ارائه می شود اگرچه ممکن است در کوتاه مدت هزینه بردار باشد اما در بلند مدت باعث کاهش هزینه ها می شود. و بسیاری از مشاغل در سطح دولتی حذف و نهایتا حجم دولت کوچکتر می شود.
ب)دومین اثردر شیوه اداره امور دولتی است به این معنا که شهروندان با دولت در تعامل هستند و رابطه به شکل سنتی یک طرفه نیست این رویکرد جدید سه پیامد دارد :
۱- اولین جزء آن شامل گردآوری اطلاعات از جامعه جهت تصمیم گیری وسیاست گذاری از یک طرف ومطلع ساختن عموم از تصمیمات از طرف دیگر می باشد.
۲- دومین جز آن استفاده از فن آوری اطلاعات وارتباطات در جهت تسهیل مشارکت و تبادل نظر عموم مردم در راستای سیاست گذاری عمومی وتعیین اولویت های استراتژیک در تصمیم گیری های دولتی می باشد.(www.ebg.ir)
۳- سومین عنصر و پیشرفته ترین آن استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات جهت انتخاب نمایندگان سیاسی و فرایندهای مردم سالار می باشد که همان دموکراسی الکترونیکی است.
۲-۱-۴-۳-۲.سطح خرد (سازمان ها- کارکنان و مدیریت)
ساختارهای سازمانی تغییر پیدا می کنند و از حالت سلسله مراتبی و عمودی به صورت کاملا تخت در می آیند و مرزها و واحدهای سازمانی کم رنگ تر می شوند و به حضور دائمی و فیزیکی کارمندان نیازی نیست و می توان از نیروی فکر آن ها بیشتر استفاده کرد.
۲-۱-۵. سطوح بانکداری الکترونیک
بانکداری الکترونیکی را می توان بر اساس دامنه و فضای اصلی انتقال الکتریکی وجوه و فن آوری اطلاعات و ارتباط به دو سطح تقسیم کرده و مورد بررسی قرار داد.
۲-۱-۵-۱.بانکداری الکترونیکی مصرف کننده^[۶] ( در سطح مشتری)
منظور از بانکداری الکترونیکی مصرف کننده، آن بخش از بانکداری الکترونیکی است که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد. به بیان دیگر، آن بخش از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سر و کار دارند. این بخش از بانکداری الکترونیکی مبتنی بر ابزارهایی نظیر ماشین های خودپرداز ، پایانه های فروش و مشتمل بر بانکداری تلفنی ، بانکداری خانگی ، دفتری و بانکداری اینترنتی است. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲-۱-۵-۲.بانکداری الکترونیکی بین بانکی
انتقال الکترونیکی وجوه بین بانک ها در کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون انجام می شود. یک شیوه جهانی انتقال الکترونیکی وجوه ، استفاده از شبکه سوئیفت (SWIFT)^[7] است. بانک های عضو در این شبکه بانکی به راحتی می توانند به انتقال الکترونیکی وجوه بین خود بدون محدودیت مرز و در سطح بین المللی اقدام نمایند. سوئیفت به طور معمول برای نقل و انتقال بین المللی پول بین بانک ها مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر سوئیفت کشورهای پیشرفته برای انتقال الکترونیکی وجوه بین بانک های خود از سیستم های داخلی دیگری نیز استفاده می کنند. به طور مثال در کشور آمریکا از (CHIPS^[8]) ، انگلستان (CHAPS^[9]) و مالزی از (^[۱۰]RENTAS) استفاده می شود. در ایران نیز اطلاعات بانکی در سطح بین الملل و خارج از کشور از طریق شبکه بین المللی سوئیفت انجام می شود. اما در داخل کشور از طریق شبکه تبادل اطلاعات بانکی (شتاب) و مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بانکی (مهتاب) صورت می گیرد. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲-۱-۶.ادوار بانکداری مدرن
در بانکداری سنتی ، دستی مبتنی بر کاغذ مراحل کار با پیگیری مداوم چک ها ، حواله ها ، دفتر کل ، معین و گردش اطلاعات از مکانی به مکان دیگر ادامه می یابد. اگرچه این جریانات بسیار گسترده می باشند ولی در تمام بانک ها به صورت یکسان به اجرا در می آمدند و ادامه می یافتند، برداشت نقدی در حساب مشتریان ثبت گردیده و اسناد اعتباری دیگر ایجاد یا ضمیمه می شدند . تمام عملیات پیچیده دیگر در کار بانکی بر اساس اسناد ثبت شده و واضح که حالت استاندارد دارند به گردش در می آیند ، قسمت عمده کارهای بانکی شامل اخذ اطلاعات که بر اساس آن ها اسناد شکل می گیرند و انتقال اطلاعات حاصله به کسانی است که لازم است از این تغییرات مطلع گردند. تحول الگوهای تکنولوژی در صنعت بانکداری در چهار دوره رخ داده است که به شرح زیر می باشد:
۲-۱-۶-۱.دوره اول: اتوماسیون پشت باجه ^[۱۱]
در این دوره که نخستین کاربرد کامپیوتر در صنعت بانکداری با بهره گرفتن از کامپیوتر مرکزی اطلاعات و اسناد کاغذی تولید شده در شعب ، به صورت بسته بندی به مرکز ارسال و پردازش شبانه انجام می شود. در این دوره کاربرد اصلی کامپیوتر محدود به ثبت دفاتر و تبدیل کاغذ به فایل های کامپیوتر است. تکنولوژی اتوماسیون پشت باجه که در دهه ۱۹۶۰ رواج داشت این امکان را فراهم نمود تا دفاتر و کارت ها از شعب حذف و گردش روزانه حساب ها در پایان وقت هر روز به کامپیوتر های مرکزی برای به روز شدن ارسال گردد. پیشرفت اتوماسیون پشت باجه در دهه ۱۹۷۰ باعث شد که به جای ارسال اسناد کاغذی به مرکز، عملیات روزانه شعب از طریق ثبت آن ها بر روی محیط های مغناطیسی به مرکز ارسال گردد و پردازش اطلاعات و به روز رسانی حساب ها کماکان در اتاق های کامپیوتر مرکزی صورت می گرفت. در این دوره عملیات اتوماسیون تاثیری در جهت رفاه مشتریان بانک ها ایجاد ننمود و تاثیر رقابتی نیز بین بانک ها بر جای نگذاشت . در طول این دوره سیستم های پردازش جمعی و سیستم های بزرگ کامپیوتر به خدمت گرفته شدند و تنها تاثیر اتوماسیون در این دوره ایجاد دقت و سرعت در موازنه حساب ها و حذف دفاتر و کارت های حساب از شعب بانک ها بود. اخیرا نوسازی و جایگزینی این کامپیوتر های بزرگ ، یکی از مهم ترین چالش های تکنولوژیک بانک های بزرگ دنیا به شمار می رود. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲-۱-۶-۲.دوره دوم: اتوماسیون جلوی باجه ^[۱۲]
آغاز این دوره زمانی است که کارمند شعبه در حضور مشتری عملیات بانکی را به صورت الکترونیکی ثبت و دنبال می کرد. از اواخر دهه ۱۹۷۰ امکان انتقال لحظه ای اطلاعات از طریق به کار گیری ترمینال ها در جلو باجه فراهم شد. این ترمینال ها با ظاهری شبیه کامپیوترهای شخصی امروزی از طریق خطوط مخابراتی به کامپیوترهای بزرگ مرکزی منتقل می شدند و امکان انتقال اطلاعات به صورت موثر میان شبکه های بزرگ کامپیوتری و ترمینال های ورودی و خروجی را فراهم می ساختند . کارمندان شعب می توانستند به صورت لحظه ای به حساب های جاری دسترسی داشته باشند . به روز رسانی حساب ها و تهیه گزارش های مربوط و ثبت پردازش گرهای مرکزی هم چنان شبانه انجام می گرفت . بانک ها مجبور بودند برای اتوماسیون جلوی باجه شبکه های مخابراتی اختصاصی داشته باشند در حالی که شبکه های مخابراتی در انحصار شرکت های دولتی بودند و به کار گیری آن ها بسیار گران و پر هزینه بود. در این دوره یعنی دهه ۱۹۸۰ سرعت دسترسی کارکنان بانک ها به حساب های مشتریان و سرعت انتقال اطلاعات افزایش یافت و ارائه خدمت به مشتریان بهبود یافت. اما هنوز تمایل به استفاده از اسناد کاغذی وجود داشت. با آن که ترمینال ها امکان جستجو و پردازش را سهولت بخشیده بودند ولی هنوز تمامی کارها توسط کارکنان بانک و از طریق ورود اطلاعات و گردش حساب ها به ترمینال ها صورت می گرفت. در این دوره نمی توان کارکنان بانک ها را کاهش داد چرا که هنوز نیاز به افرادی که پاسخگوی مراجعین بانک ها باشند وجود دارد . نرم افزارهای به کار گرفته شده در این دوره کماکان غیر یکپارچه و جزیره ای هستند. با وجود امکان دسترسی لحظه ای کارکنان به حساب های مشتریان ، محصولات مختلف بانکی هم چون انواع حساب های بانکی ، وام ها ، سرویس های بیمه ای و نقل و انتقال وجوه مستلزم مراجعه مشتری به شعب بانک هاست و یکپارچگی و پیوستگی بین نرم افزارهای تولید شده وجود ندارد. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲-۱-۶-۳.دوره سوم: متصل کردن مشتریان به حساب هایشان ^[۱۳]
در این دوره که از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد ، امکان دسترسی مشتریان به حساب هایشان فراهم گردید. یعنی مشتری از طریق تلفن یا مراجعه به دستگاه ATM و استفاده از کارت هوشمند یا کارت مغناطیسی یا کامپیوتر شخصی به حسابش دسترسی پیدا می کند و ضمن انجام عملیات دریافت و پرداخت ، نقل و انتقال وجوه را به صورت الکترونیکی انجام می دهد. سالن معاملات بانک ها به مرور ، خالی از صف های طولانی مراجعین می شود و آن دسته از کارکنانی که در جلوی باجه به امور دریافت و پرداخت از حساب ها اشتغال دارند ، به بخش های دیگر نظیر بازاریابی و خدمات مشتریان منتقل می شوند.
خطوط هوایی مثل ماهواره ، ماکروویو ، مودم های بدون سیم ، حجم زیادی از کار را پیش می برد ولی نه همه آن را. به طور کلی می توان گفت در این دوره نیروی انسانی در شعب بانک ها هنوز الزام است و مشتریان احساس می کنند خدمات بهتری را دریافت می کنند زیرا خود شاهد کار هستند . پول کاغذی هنوز در جریان است و واریز و دریافت پول هنوز یکی از فشارهای کاری است.
مهم ترین ویژگی های دوره سوم که آن را از دوره های قبل و بعد از آن متمایز می سازد عبارتند از: توسعه جزیره ای سیستم های مکانیزه جلوی باجه و پشت باجه و هم چنین توسعه سیستم های ارتباطی مشتریان با حساب هایشان مانند ATM و تلفن بانک وسیستم فاکسی بانک . در دوره سوم هنوز نیروی انسانی وظیفه ایجاد هماهنگی بین سیستم های جزیره ای و نیازهای مختلف مشتریان را به عهده دارد. کارت های اعتباری و هوشمند به معنای واقعی و به صورت کامل الکترونیکی نشده است و به عبارت دیگر بخشی از فرایند الکترونیک وارد عملیات بانکی و سیستم های مکانیزه نشده است. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲ -۱-۶-۴.دوره چهارم یکپارچه سازی سیستم ها^[۱۴] و مرتبط کردن مشتری با تمامی عملیات بانکی
آخرین دوره ، زمانی آغاز می شود که همه نتایج به دست آمده از دوره های قبل به طور کامل به سیستم عملیات الکترونیکی انتقال یابند تا هم بانک و هم مشتریان بتوانند به صورت دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب نمایند. لازمه ورود به این مرحله داشتن امکانات و تکیه گاه مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن است. این دوره با جمع بندی بخش های نرم افزاری و سخت افزاری در دوره های پیشین ، به صورت واقعی ارتباط بین بانک و مشتریانش را به تصویر می کشد. در دوره های قبلی اغلب بانک ها بدون ساماندهی و نظم مشخص تنها به خلق جزایر مکانیزه می پرداختند.
مهم ترین نقطه تمایز این دوره با دوره سوم در این است که بانک ها قصد دارند در این دوره نیروی انسانی شاغل در بخش های هماهنگ کننده سیستم های جزیره ای را آزاد نمایند و مشتری قدرت دخالت در انجام کارش را بدون رویارویی با انسان و بدون عمل فیزیکی مانند تلفن زدن یا حرکت کردن به سوی ATM داشته باشد. در این دوره سیتسم یکپارچه این امکان را به مشتری می دهد که از کامپیوتر منزل یا محل کار خود خدمات متعارف خود را از سیستم الکترونیکی بانک دریافت نماید. در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی بوجود می آید و پول کاملا حالت الکترونیکی پیدا می کند و ابزار تعامل دو طرف یعنی مشتری و بانک ، خدمات الکترونیکی است. این در حالی است که در دوره سوم ، مشتری برای دسترسی به خدمات بانکی از اقدامات فیزیکی کاملا بی نیاز نبود. در دوره چهارم مشتری حتی برای دریافت وام یا خدمات بیمه ای و یا دیگر سرویس های بانک بی نیاز از مراجعه به بانک می باشد. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )
۲-۱-۷. مقایسه بانکداری الکترونیکی با بانکداری سنتی
آن چه در مقایسه بانکداری الکترونیکی با بانکداری سنتی قابل توجه است ویژگی فعال و آینده نگر بانکداری الکترونیکی است . بانکداری سنتی با دیدی محافظه کارانه سعی می نماید به شیوه های مختلف هزینه های بانکی را کاهش دهد در صورتی که بانکداری الکترونیکی ضمن ارائه خدمات جامع بانکی به دنبال توسعه و تحول با هدف جلب رضایت مشتری بوده و برای افزایش درآمد از طریق ارائه خدماتی که در قبال آن ها کارمزد دریافت می دارد سیاست گزاری می کند. بنابراین در بانکداری الکترونیکی هرچند که کاهش هزینه های بانکی مورد توجه قرار می گیرد ، اما اصلی ترین هدف ، رشد درآمد بانک از طریق ارائه خدمات متنوع است. در جدول زیر مقایسه تطبیقی بین ویژگی های بانکداری الکترونیکی و سنتی ارائه شده است. (کارینگتون و دیگران، ۱۹۹۷ )