طیف لیکرت مقیاسی است که به کمک آن پاسخ دهنده نگرش و باور خود را نسبت به پدیده یا موضوعی از طریق انتخاب عبارت مربوط به آن بروز خواهد داد و به این ترتیب محقق قادر خواهد بود نگرش پاسخگو را تعیین کند. (پرسشنامه پژوهش در بخش ضمائم ارائه شده است).
۶-۳ روایی و پایایی پرسشنامه
رد یا تائید فرضیه های تحقیق و هر نتیجه دیگری که از تحقیق ناشی می شود، بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده است. چنانچه ابزار جمع آوری اطلاعات و یا مقیاسهای بکار گرفته شده درست انتخاب نشده باشند، نمی توان به اطلاعات جمع آوری شده اعتماد کرد. در پایان نتیجه هم قابل قبول نخواهد بود. بنابراین بایستی روایی و پایایی( اعتبار) سوالات پرسشنامه را مورد بررسی قرار داد.

۱-۶-۳ روایی( اعتبار) پرسشنامه
مفهوم روایی اشاره به دقت ابزار اندازه گیری دارد و به این سوال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. منظور آن است که ابزار اندازه گیری چیزی را مورد سنجش قرار می دهد که برای آن ساخته شده است. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد(خاکی، ۱۳۸۴، ۲۸۸).
روایی از واژه روا به معنای جایز و درست گرفته شده است و روایی به معنای صحیح و درست بودن است. روایی به این سؤال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۵؛۱۷۰) روایی انواع مختلفی دارد که به نوع آزمون و کاربرد آن بستگی دارد. در مجموع سه نوع روایی در نظر گرفته می شود که عبارتند از :
- روایی محتوا
- روایی وابسته به ملاک
- روایی سازه
تعیین روایی وابسته به ملاک و سازه مستلزم محاسبه و بررسی همبستگی ها و شاخص های آماری گوناگون است. ولی در خصوص روایی محتوا هیچ یک از روش های آماری استفاده نمی شوند. روایی محتوا نشان دهنده آن است که آیا پرسشنامه هایی که برای سنجش سازه ها بکار برده شده اند، معرف خصیصه هایی که قصد اندازه گیری آنها را داریم هستند یا خیر؟ روایی محتوا به تحلیل منطقی محتوای یک آزمون بستگی دارد و تعیین آن براساس قضاوت ذهنی و فردی صورت می گیرد و انواع آن به شرح زیر است :
- ظاهری، صوری یا ذهنی
- منطقی یا نمونه گیری
روایی ظاهری هنگامی در یک پرسشنامه یا آزمون برقرار است که فردی متخصص یا آزموده آن را بررسی نماید و نتیجه بگیرد که این آزمون صفت یا موضوع مورد نظر را اندازه می گیرد. چنانچه بین افراد مختلف در خصوص اعتبار آزمون توافق وجود نداشته باشد، روایی ظاهری مورد سوال قرار می گیرد.
روایی منطقی یا نمونه گیری شکل پیچیده تری نسبت به روایی ظاهری دارد. این روش مشتمل بر تعریف دقیقی از حیطه رفتار مورد اندازه گیری آزمون و طرح منطقی سوال هایی است که کلیه بخش های عمده مورد نظر را بپوشاند(همان).
روایی وابسته به ملاک به صورت همبستگی نمره ­های آزمون با یک ملاک خارجی که با متغیر مورد سنجش مربوط است، تعریف می­ شود. اعتبار وابسته به ملاک را به اعتبار همزمان و اعتبار پیش‌بین تقسیم می­ کنند. اگر اندازه متغیر ملاک همزمان با اجرای آزمون به دست آید، همبستگی آزمون با متغیر ملاک را اعتبار همزمان می­نامند. مانند، همبستگی بین نمره ­های هوش و پیشرفت تحصیلی گروهی از دانش‌آموزان در یک زمان معین. در اعتبار پیش‌بین، اندازه متغیر ملاک مدتی پس از اجرای آزمون به دست می ­آید. به عنوان مثال همبستگی بین نمره‌های یک تست هوش با نمره ­های پیشرفت تحصیلی آزمودنی­ها در یک یا چند سال آینده، اعتبار ملاکی پیش‌بین آزمون هوش نامیده می­ شود.
روایی سازه (عاملی) بر این مطلب تأکید می­ کند که آزمون تا چه اندازه سازه نظری یا صفت مورد نظر را اندازه می­گیرد. این سنجش مستلزم سه اقدام اساسی است: در ابتدا سازنده آزمون باید صفت مورد نظر را به دقت تحلیل کند. در مرحله بعد، چگونگی ارتباط صفت با متغیرهای دیگر را مورد توجه قرار دهد و بعد از طریق آزمایش معلوم کند که آیا این روابط فرضی واقعا وجود دارند یا خیر. مناسب ترین شیوه برای سنجش روایی سازه^[۱۱۵]، استفاده از تحلیل عاملی است. تحلیل عاملی یک فن آماری است که در علوم انسانی کاربرد فراوان دارد. با بهره گرفتن از تحلیل عاملی می‌ توان مشخص نمود که آیا سوالات پرسشنامه شاخص‌های مورد نظر را اندازه‌گیری می‌کنند یا خیر. در تحلیل عاملی باید سوالاتی که برای ارزیابی یک شاخص یا صفت خاص طرح شده‌اند دارای یک بار عاملی مشترک باشند و این عوامل معنی دار باشند. تحلیل عاملی می‌تواند دو صورت اکتشافی و تاییدی داشته باشد. اینکه کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود مبتنی بر هدف تحلیل داده هاست. تمایز مهم روش‌های تحلیل اکتشافی و تاییدی در این است که روش اکتشافی با صرفه‌ترین روش تبیین واریانس مشترک زیربنایی یک ماتریس همبستگی را مشخص می‌کند. در حالی که روش‌های تاییدی (آزمون فرضیه) تعیین می‌کنند که داده‌ها با یک ساختار عاملی معین (که در فرضیه آمده) هماهنگ اند یا خیر. تحلیل عاملی تاییدی^[۱۱۶] روشی است که طی آن محقق انتظار دارد طرح و نقشه خاصی از عوامل پنهان در ماورای متغیرها را بیازماید. در این نوع تحلیل، انتظار می رود متغیرها چیدمان خاصی داشته باشند. در این روش محقق به آزمون فرضیاتی مربوط به یک ساختار عاملی خاص اقدام می کند. در این تحلیل پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می‌شود داده‌های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتا اندک، توصیف، تبیین یا توجیه می‌کند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی درباره ساختار داده هاست.
به منظور بررسی کفایت حجم نمونه و روایی سازه (امکان انجام تحلیل عاملی تاییدی)، به ترتیب از آزمونهای KMO ^[۱۱۷]و بارتلت استفاده می شود. در آزمون KMO آماره آزمون به صورت زیر تعریف می شود:
که در آن ضریب همبستگی ساده بین متغیرهای و بوده و ضریب همبستگی جزئی بین آن ها است. مقادیر بزرگتر از ۰.۷ برای این آماره کفایت حجم نمونه را بیان می کنند.
در آزمون بارتلت آماره ی مورد استفاده به صورت زیر تعریف می شود :
که در آن تعداد آزمودنی ها، تعداد متغیرها و قدر مطلق دترمینان ماتریس همبستگی است. در این آزمون فرض صفر این است که متغیرها فقط با خودشان همبستگی دارند. رد فرض صفر حاکی از آن است که ماتریس همبستگی دارای اطلاعات معنی دار است و حداقل شرایط لازم برای انجام دادن تحلیل عاملی تاییدی وجود دارد و به دنبال آن روایی سازه پرسشنامه تأیید می شود(سرمد، بازرگان و حجازی،۱۳۸۳).
در این تحقیق برای بررسی روایی پرسشنامه از دو روش روایی محتوا و روایی سازه استفاده شده است. به منظور بررسی روایی محتوا، ابتدا سعی شده است از پرسشنامه های استاندارد استفاده و ثانیا از نظرات اساتید و خبرگان نیز بهره گرفته شود. برای بدست آوردن روایی آزمون در این پژوهش با بهره گیری از نظرات و راهنمایی های اساتید راهنما و مشاور سوالات آزمون مورد بررسی قرار گرفت و همچنین نظر برخی از صاحب نظران در مورد آزمون مورد توجه قرار گرفت و ابهامات آن برطرف گردید، که این امر بیانگر روایی محتوایی قابل قبول آزمون می باشد. همچنین به منظور بررسی روایی سازه از روش تحلیل عاملی تاییدی استفاده شده است. در جد.ل زیر نتایج آزمونهای KMO و بارتلت ارائه شده است.
جدول شماره ۴-۳. نتایج آزمونهای KMO و بارتلت

آزمون بارتلت

شاخص

آماره KMO

آماره کای دو

درجه آزادی

سطح معناداری

کل پرسشنامه

۰.۹۳۲

۱۴۵۱۰.۴۲۳

۱۱۲۸

۰.۰۰۰

مدیریت دانش

۰.۹۱۹

۷۶۲۹.۴۶۷

۴۰۶

۰.۰۰۰