به نظر می رسد در اقدامات پزشکی با ریسک بالا که نمونه ی بارز آن جراحی ها هستند و آگاه سازی بیمار از اهمیت بیشتری برخوردار است شایسته است که پزشک ابتدا به صورت شفاهی، اطلاعات را به بیمار ارائه دهد و سپس در خصوص اطلاعات ارائه شده به بحث، بررسی و تبادل نظر با بیمار بپردازد؛ اکتفاء نمودن به شیوه ی ارائه ی کتبی که عمدتاً در قالب فرم رضایت نامه صورت می گیرد، در اغلب موارد مؤثر نیست؛ در عمل پیش می آید که در اقدامات پزشکی با احتمال ریسک بالا، پزشکانی که به شیوه ی ارائه ی اطلاعات کتبی (مندرجات فرم رضایت نامه) بسنده کرده اند، در معرض اتّهام عدم ارائه ی آگاهی قرار می گیرند؛ لذا بهتر است در موارد پر خطر، بیمار ابتدائاً به روش شفاهی از موضوعات، کاملاً مطّلع شود و حتی لازم است فرایند آگاه نمودن بیمار در حضور یک نفر همراه صورت گیرد. درک بیمار به همان اندازه مهم است که ارائه ی آگاهی اهمیت دارد. به نظر می رسد لازم است یک مددکار اجتماعی یا یک پرستار در هنگام آگاهی دادن به بیمار حضور داشته باشد تا در صورت لزوم، موارد مبهم را واضح تر و شفاف تر بازگو کند؛ به علاوه اگر قرار است تصمیم مهمی اتخاذ شود به همراه آوردن یک نفر از نزدیکان بیمار ضروری است؛ به این ترتیب شنونده ی دومی برای کمک به پردازش و بررسی اطلاعات و پرسیدن سؤالات در کنار بیمار خواهد بود. استفاده از وسایل و تجهیزات صوتی ـ تصویری نیز می تواند تأثیر آگاه سازی را در این اعمال افزایش دهد. در واقع امضاء فرم رضایت، بایستی نتیجه ی نهایی گفتگویی باشد که برای آگاه نمودن بیمار انجام می شود.

از سوی دیگر به نظر می رسد به کارگیری شیوه های فوق الذکر، علاوه بر این که در تسهیل درک بیمار مؤثرند، در مرحله ی اثبات نیز کاربرد دارند؛ زیرا فرایند آگاهی دادن به بیمار در حضور تیم پزشکی یا یک نفر پرستار یا یک مددکار اجتماعی یا یکی از نزدیکان بیمار صورت می گیرد و این افراد در مرحله ی اثبات، شاهدی بر ادعای پزشک مبنی بر آگاه نمودن بیمار از تمام جوانب امر خواهند بود. این در حالی است که در ایران برای کسب رضایت آگاهانه در هر طیف از اقدامات درمانی ممکن است بیمار حتی بدون این که ملاقاتی با پزشک داشته باشد، تعدادی فرم را پر کرده و امضاء نماید و امضای بیمار بر روی فرم مدرکی تلقی می شود بر این ادعا که پروسه ی آگاه سازی انجام گرفته است. همین روند متأسفانه در عمل موجب افزایش دعاوی، علیه جامعه ی پزشکی و افزایش مسؤولیت پزشک در ایران شده است و به نظر می رسد برای بهبود آن بهتر است حداقل، یکی از روش های مورد استفاده در نظام های حقوقی پیشرو در حقوق بیمار، برای آگاه نمودن بیماران استفاده شود، مراحل آگاه سازی انجام شود و سپس به بیمار فرصت داده شود تا بر مبنای آگاهی های خود، برای اقدامات درمانی اش تصمیم گیری کند.
به هر تقدیر توجه به این جنبه از حقوق بیمار در حقوق ایران امری اجتناب ناپذیر است که باید سیاست تقنینی خاصی در خصوص آن اعمال گردد. امید است تحقیق حاضر بتواند در این راستا مؤثر افتد.
فهرست منابع و مآخذ
فارسی
کتب

1. 1. آل شیخ مبارک، قیس بن محمد (۱۳۸۹)، حقوق و مسؤولیت پزشکی در آیین اسلام (ترجمه: محمود عباسی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات حقوقی.

آموزگار، مرتضی(۱۳۸۸). تعقیب کیفری و انتظامی پزشک مقصر. چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.
اسلامی تبار، شهریار؛ الهی منش، محمدرضا (۱۳۸۸)؛ مجموعه ی کامل قوانین و مقررات دارویی و بهداشتی، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
امامی، سید حسن (۱۳۸۶)، حقوق مدنی، ج۱، چاپ بیست و هفتم، تهران: انتشارات اسلامیه.

1. 1. بینت، بلیندا، حقوق و پزشکی، ترجمه: محمود عباسی، تهران: انتشارات حقوقی، چاپ دوم، ۱۳۸۹٫

1. 1. پلومر، اورورا (۱۳۸۷). حقوق و اخلاق در پژوهش های پزشکی، ترجمه علیرضا زالی و محمود عباسی،تهران: انتشارات حقوقی(چاپ اول)

1. 1. جعفری لنگرودی، محمد جعفر(۱۳۸۷). ترمینولوژی حقوق. چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات گنج دانش.

1. 1. جوادی، محمد علی؛ عباسی، محمود؛ ضیائی، حسین (۱۳۸۶). اخلاق پزشکی و انتظار بیمار از پزشک، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.

1. 1. حییم، سلیمان(۱۳۸۴). فرهنگ معاصر بزرگ انگلیسی فارسی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

زراعت، عباس(۱۳۸۴)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات ققنوس(چاپ اول).
زالی، محمدرضا (۱۳۸۷)، مبانی نوین ارتباط پزشک و بیمار، چاپ دوم، تهران: انتشارات حقوقی.
ژوردن، پاتریس(۱۳۸۶)، تحلیل رویه ی قضائی فرانسه در زمینه ی مسؤولیت مدنی، ترجمه و تحقیق: مجید ادیب، چاپ اول، انتشارات میزان.

1. 1. شامبیاتی، هوشنگ (۱۳۸۶)، حقوق کیفری اختصاصی، جلد اول، چاپ ششم، تهران: انتشارات ژوبین.

1. 1. شجاع پوریان، سیاوش(۱۳۸۹)، مسؤولیت قراردادی پزشک در برابر بیمار، چاپ اول تهران: انتشارات فردوسی.

1. 1. شهید اول، محمد بن جمال الدین، (۱۴۰۶ ق)، اللمعه الدمشقیه، چاپ اول، بیروت: دارالنصر.

1. 1. شهیدی، مهدی(۱۳۸۶)، تشکیل قراردادها و تعهدات (جلد اول). تهران: انتشارات مجد (چاپ ششم).

1. 1. صانعی، یوسف (۱۳۸۴)، استفتائات پزشکی، چاپ هشتم، انتشارات میثم تمار.

1. 1. صفایی، سید حسین؛ سید مرتضی، قاسم زاده (۱۳۷۸)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، ص ۱۵۲٫

1. 1. عباسی، محمود(۱۳۸۹)، مجموعه قوانین و مقررات پزشکی دارویی، چاپ دوم، تهران: انتشارات حقوقی.

1. 1. عباسی، محمود(۱۳۸۳)، مجموعه کدهای اخلاق پزشکی، چاپ اول، تهران: انتشارات حقوقی.

1. 1. عباسی، محمود (۱۳۸۸)، مسؤولیت پزشکی، چاپ اول، تهران: انتشارات حقوقی.

1. 1. عباسی محمود (۱۳۸۳)، رضایت به درمان، چاپ اول، تهران: انتشارات حقوقی.

1. 1. عمید، حسن(۱۳۶۱)، فرهنگ فارسی، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات امیر کبیر.

1. 1. غفاری فارسانی، بهنام(۱۳۸۷)، مسؤولیت مدنیناشی از ترک نجات جان دیگری، چاپ اول، تهران: انتشارات میزان.

1. 1. کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۷)، الزامات خارج از قرارداد، ج۱، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

1. 1. کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۱)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات میزان.

کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۹)، دوره ی مقدماتی حقوق مدنی (وقایع حقوقی)، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۷). مسؤولیت مدنی(قواعد عمومی)، جلد اول، چاپ هفتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۷). مسؤولیت مدنی (مسؤولیت های خاص و مختلط)، جلد دوم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر(۱۳۸۷). قواعد عمومی قراردادها(اجرای قرارداد)، جلد چهارم، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر(۱۳۷۰)، ایقاع، چاپ اول، تهران: نشر یلدا.
کرمی، خدابخش(۱۳۸۱)، اتانازیا، مرگ آسان و راحت، تهران: نشر معارف.
کلینی، محمدبن یعقوب (۱۴۱۳). اصول کافی. ج ۶، بیروت: دارالاضواء.
گلدوزیان، ایرج(۱۳۷۸). بایسته های حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان (چاپ سوم).
گلدوزیان، ایرج ، محشای قانون مجازات اسلامی، انتشارات مجد، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۸۳٫
گودرزی، فرامرز(۱۳۷۷)، پزشکی قانونی، جلد اول، چاپ اول، انتشارات مجد.
لاریجانی، باقر(۱۳۸۳). پزشک و ملاحظات اخلاقی، جلد دوم، تهران: نشر برای فردا.