۲-۳-۱- نظریه توسعه پایدار
توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری طی دهه­های اخیر به تدریج به الگوواره­ی نوین و مسلطی در ادبیات نظری وعلمی رایج در باب توسعه و برنامه­ ریزی­شهری تبدیل شده­است. توسعه سریع شهری، در چند دهه­ معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده­است .مطرح شدن توسعه ی پایدار، به عنوان شعار اصلی هزاره­ی سوم نیز ناشی از آثار شهرها برگستره­ی زیستکره و ابعاد مختلف زندگی انسانی است (فیرزبخت و دیگران،۱۳۹۰، ۲۱۴).
پیش بینی شده است که با ورود به هزاره سوم تقریباً نیمی از جمعیت جهان در نواحی شهری ساکن خواهند بود یعنی جاهایی که بیشترین منابع را مصرف و بیشترین ضایعات و آلودگی­ها را تولید می­ کنند و الگوهای موجود توسعه شهری و فعالیتهای انسانی منجر به برهم خوردن نظم زیست محیطی شده است و بقایای نسل بشر و پایداری زندگی روی کره زمین را با تهدیدات جدی روبرو ساخته است. به همین جهت کنفرانس “ریو” در سال ۱۹۹۲ با صدور قطعنامه زمین به این نتیجه رسید که چنین الگوی توسعه­ای در دراز مدت و بدون تغییرات اساسی، پایدار نخواهد ماند و تغییرات عمده و چرخش در جهت­های فعلی باید در رسیدن به توسعه پایدار صورت بگیرد (مثنوی ،۱۳۸۱، ۹۰). توسعه­ای که به مقابله با الگوهای تولید، توزیع و مصرف ناسازگار با طبیعتی می ­پردازد که به اتمام منابع و تخریب محیط زیست می­انجامند، و تنها فرایند توسعه­ای را تأییدمی­کند که به بهبود کیفیت زندگی انسانها در حد ظرفیت پذیرش نظم­های پشتیبان حیات منجر شوند (نوابخش ،۱۳۸۸، ۱۵۶). سرانجام مجمع عمومی سازمان ملل متحد با قطعنامه شماره ۱۶۱/۳۸ مورخ دسامبر ۱۹۸۳، کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه را به ریاست خانم گرو هارلم برانت لند تشکیل داد و از آن زمان برنامه کار ۲۱ منشوری برای آینده بشریت در دستور تهیه قرار گرفت که به عنوان دستور کار توسعه پایدار برای قرن ۲۱ منتشر شد. در واقع از این زمان مفهوم توسعه پایدار در بخش­های مربوط به محیط زیست در مقابل توسعه در کانون توجه واقع شد و با بحث سیاسی خود در میان جوامع جا باز کرد( حسین­زاده دلیر، ۱۳۸۷، ۵ ).

امّا رایج­ترین و شاید نخستین تعریف از توسعه پایدار که کمیسیون محیط زیست و توسعه (Wced) معروف به برانت لند در گزارش آینده مشترک ما ارائه کرده است، توسعه پایدار توسعه­ای است که نیازهای زمان حال را در بدون به خطر انداختن توانایی نسل­های آینده برای بر آوردن نیاز هایشان برآورده سازد (۳۱۸، ۱۹۹۴، Sands). در واقع یکی از مباحث جدیدی که در توسعه شهری مطرح می­ شود توسعه پایدار شهری است. «توسعه پایدار شهری شکلی از توسعه شهری است، که ضمن حفاظت ازمنابع و شرایط اکولوژیکی محیط شهری به حفاظت از ارزش­های تاریخی – فرهنگی و بر پایه آن تغییراتی درکاربری اراضی و سطوح تراکم به منظور رفع نیازهای حال وآینده شهروندان توجه دارد تا در طول زمان شهر را از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی باشد (پوراحمد،۱۳۸۴، ۲۸۴). هدف توسعه پایدار شهری باید ایجاد یک شهر سالم و مردموار با منابع غنی باشد یعنی اینکه نه تنها از لحاظ فرم شهری و میزان دسترسی قابل قبول انرژی بلکه از لحاظ نقش و کارکرد شهر را به عنوان مکانی برای زندگی مدنظر داشته باشد(۱۲،۱۹۹۴، Elkin). نظریه توسعه پایدار شهری حاصل بحث های طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی بخصوص محیط زیست شهری است که به دنبال نظریه «توسعه پایدار برای حمایت از منابع محیطی» ارائه شد. در این نظریه موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر است (پاپلی یزدی،۱۳۸۲ ،۳۴۱). در ایران نیز همچون سایرکشورهای جهان، به توسعه پایدار با تأکید بر حفظ محیط زیست توجه شده است. به منظور تعمیق مباحث علمی و فنی و زمینه سازی اصولی برای اتخاذ تصمیمات مؤثر و کارآمد در فرایند توسعه پایدار کشور، شورای عالی حفاظت محیط زیست، نهادی فرابخشی به ریاست رئیس جمهور در تاریخ ۱۷/۶/ ۱۳۷۳شمسی تشکیل کمیته ملی توسعه پایدار را تصویب نمود. طرح شهر سبز از طرحهایی است که با برگزاری همایش شهر سبز در مهر ماه ۱۳۷۸ توسط سازمان حفاظت محیط زیست مطرح گردیده است. از مهمترین اهداف این طرح حل ناهنجاری­های زیست محیطی و بهبود شرایط زندگی از طریق افزایش آگاهی عمومی، تقویت وحدت بین مردم و سازمانهای دولتی به همراه نهادینه کردن نقش سازمانهای غیر دولتی درجهت استفاده بهینه از امکانات و منابع موجود و در نتیجه داشتن فضایی سبز و به دور از انواع آلودگی است (ربیعی فر، ۱۳۹۲، ۱۰۲). توسعه پایدار شهری از چهار جنبه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و نهادی سعی در حل مشکلات شهرها دارد بطوریکه که در بخش اجتماعی، حقوق افراد، دموکراسی و عدالت اجتماعی را مدنظر دارد و در بخش اقتصادی برطرف کردن نیاز­های اساسی مردم، جلوگیری از فقر و برنامه­ ریزی در جهت مشارکت مردم در فعالیت­های اقتصادی مورد نظر است(موذنی،۹۲، ۲۴). بطوریکه اگر توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی که به تغییراتی در کاربری اراضی برای تأمین نیاز های بشری و یا به افزایش تراکم­ها می انجامد در نظر بگیریم، از نظر اجتماعی توسعه­ای پایدار خواهد بود که جوامعی همگن و همبسته را ایجاد نماید و در آن ساکنان شهر احساس شهروندی و وجود عدالت برابری داشته باشند وشکافهای اجتماعی ترمیم گردد این کار در صورتی محقق خواهد شد که اراضی و تخصیص منافع میان واحدهای فضایی و اجتماعی برابر و حداقل همراه با مساوات نسبی صورت بگیرد(شاهی،۱۳۸۴، ۳۷ ). در هر صورت ارزیابی گسترش شهری، ناشی از چنین توسعه­ای، باید اصول توسعه پایدار را در همه مناطق، حوزه ها و محلات، نشان دهد و نماگرهای کل شهر یا برخی ابعاد و بخش­ها نمی­تواند ارزیابی از کلیت نظام توسعه پایدار باشد (موسی کاظمی محمدی،۱۳۸۰ ،۱۰۴). از موانع عمده توسعه پایدار می­توان رشد سریع جمعیت، تخریب منابع طبیعی و فقر گسترده و فزاینده در میان ملل مختلف را ذکر کرد که هر یک از آنها در درون خود جهانی از معانی را در بردارد (حسین زاده دلیر، ۱۳۸۸ ، ۹۴ ).
۲-۴- توسعه
توسعه پدیده جدیدی نیست بلکه همیشه با ما همراه بوده است زیرا اگر چنین نمی­بود، انسان به مرحله فعلی دست پیدا نمی­کرد. امّا توسعه به معنی کوشش آگاهانه، نهادینه شده و مبتنی بر برنامه ریزی برای ترقی اجتماعی، پدیده منحصر به فرد قرن بیستم است که از سال ۱۹۱۷ و به دنبال انقلاب بلشویکی در کشور شوروی آغاز شد و طی دهه­های ۱۹۲۰و ۱۹۳۰از سوی اقتصادهای مبتنی بر نظام سرمایه­داری و بازار آزاد مورد تمسخر واقع شد لیکن در دوره جنگ دوم جهانی به عنوان یک اصل و پس از پایان جنگ بیشتر کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین آنرا پذیرفتند یا به آن توجه نشان دادند (پولادژ،۱۳۶۷، ۱۴). تاحدود دهه ۱۹۶۰، اصولاً مفهوم عام توسعه در معنای توسعه اقتصادی به کار می­رفت و به همین دلیل به شاخص­ های کمی مثل افزایش تولید و درآمد ملی و رشد جمعیت شهرنشین استوار بود. امّا از دهه ۱۹۶۰به بعد تغییرات اساسی در نحوه نگرش به مفهوم و شاخص­ های آن به ظهور رسید، که به نوبه خود اهداف و روش­های برنامه ریزی را تحت تأثیر قرار داده است (قرخلو،۱۳۹۰، ۱۰۳). توسعه در اصطلاح عام به معنی شکفتگی تدریجی، بارزترشدن اجزای هرچیز و رشد هرچیزی است که وجود دارد. مفهوم توسعه را میتوان از دو دیدگاه و در دو بعد تعریف کرد: بعد نظری – فلسفی و بعد عینی – کاربردی.
بررسی مفهوم نظری توسعه نشان می­دهد که :

1. 1. توسعه برخلاف رشد که جنبه کمی دارد، حاوی جنبه­ های کمی و کیفی است.

1. 1. توسعه مفهوم مطلق ندارد بلکه خصلتی نسبی دارد و در مقایسه با زمان و مکان مشخصی معنا می­یابد.

1. 1. توسعه دینامیسمی درون زا دارد و درعین حال همچون قوانین اجتماعی دیگر نمی­تواند با دخالت آگاهانه انسان تعیین شود.

صرف نظر از جنبه نظری - فلسفی توسعه در هر مرحله از تحول و تکامل جامعه، مفهوم عینی – کاربردی، علاوه بر بهبود در میزان تولید و افزایش درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساخت­های نهادی، اجتماعی، اداری، فرهنگی و همچنین سوگیریهای عمومی مردم است. توسعه در این مفهوم، عادات، رسوم و عقاید مردم را نیز در برمی­گیرد. مهمترین ویژگیهای توسعه در مفهوم عینی – کاربردی عبارتند از : تهیدستان به عنوان محور توسعه، اهمیت دادن به نقش اصلی اکثریت افرادجامعه، توسعه بومی و محلی، تکیه توسعه بر منابع موجود و غیره (پاپلی یزدی ؛رجبی سناجردی ،۱۳۸۲، ۱۸).
به عبارت دیگر توسعه، گذر از مرحله­ ای به مرحله­ ای دیگر است و در بطن مفهوم آن سه واژه کلیدی تحول، تغییر و پیشرفت جای می­گیرد. تحول، فرایند تغییر در یک دوره طولانی مدت، تغییر، فرایند قابل اندازه ­گیری در دوره کوتاه مدت و پیشرفت، روند پویای حرکت و تغییر رو به جلو در گذرزمان است (فیروزبخت؛ربیعی فر،۱۳۹۱، ۲۱۸). توسعه دارای ابعاد مختلفی است از جمله توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، توسعه فرهنگی، توسعه سیاسی، توسعه انسانی و … هر کدام از این ابعاد جنبه­ های مختلفی از توسعه را در بر می­گیرد:
توسعه اقتصادی فرایندی است که در طی آن شالوده­های اقتصادی جامعه دگرگون می­ شود بطوری که حاصل چنین دگرگونی و تحولی در درجه اول کاهش نابرابری­های اقتصادی و تغییراتی در زمینه ­های تولیدی، توزیع و الگوهای مصرف جامعه خواهد بود.
منظور از توسعه اجتماعی اشکال متفاوت کنش متقابلی است که در یک جامعه خاص همراه با توسعه مدرن رخ می­دهد. توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی جنبه­ های مکمل و پیوسته یک پدیده­اند و هر دو نوع الزاماً به ایجاد وجوه تمایز فزاینده جامعه منجر می­گردد.
توسعه سیاسی فرایندی است که زمینه لازم برای نهادی کردن تشکل و مشارکت سیاسی فراهم می­ کند که حاصل آن افزایش توانمندی یک نظام سیاسی است.
در گزارش توسعه انسانی (۱۹۹۰)سازمان ملل در مورد تعریف توسعه انسانی چنین آمده است:
توسعه انسانی روندی است که طی آن امکانات افراد بشر افزایش می­یابد هرچند این امکانات با مرور زمان می ­تواند به شکل اساسی دچار تغییر در تعریف شود، امّا در کلیه سطوح توسعه، مساله اساسی برای مردم عبارت است از: برخورداری از زندگی طولانی همراه با تندرستی، دستیابی به دانش و در نهایت توانایی نیل به منابعی که برای پدید آوردن سطح مناسب زندگی لازم است (ملکی ،۱۳۸۲، ۳۵-۳۶).
۲-۵- توسعه شهری
شهرها اصولاً تمایل به توسعه دارند و در مسیر رشد به عناوین خاص جغرافیایی دست می­یابند که هریک برای خود مفاهیمی دارد. امّا این رشد شهری با نقش فعال و عملکرد هر شهر در رابطه است، چراکه هر نقش به عنوان عامل پویایی شهر با تعداد معینی از انسانهای فعال راه می­افتد و تا زمانیکه بین گسترش شهر و ارگانیسم­های شهری تناسب منطقی برقرار باشد، رشد برنامه­ ریزی شده است و توازن در جامعه شهری حفظ خواهد شد. به هنگامیکه توسعه شهر از تسط و حاکمیت انسانها خارج گردید و شهر از نیروی انسانی ناخواسته «بیکاره» لبریز شد و نتوانست جمعیت را در محدوده و خارج از مرزهای خود جابجا کند، شهر با مسایل حاد اقتصادی و اجتماعی روبرو خواهد بود و تنگناهایی در شرایط زندگی و مسکن و محل اشتغال جمعیت پیش خواهد آمد. این چنین رشد در اکثر موارد مهار نشده، شتابان و همراه با بی نظمی­ها است و کمتر رفاه جامعه شهری را در بردارد مگر آنکه توسعه در چارچوب قوانین مبتنی بر خواسته جامعه شهری هدایت شود (فرید، ۱۳۸۲ ،۱۵۸-۱۵۹). می­توان گفت که در طول مراحل مختلف تاریخی توسعه شهرها در رابطه با جوامع مختلف و نقش­های متعدد شهرها به انجام رسیده است که در این میان می­توان شهرهای گذرگاهی، تجاری، دفاعی، اداری، سیاسی، نظامی، مذهبی، تفریحی، استعماری و صنعتی را عنوان کرد(عابدی ،۱۳۸۹، ۱۷). رشد و توسعه شهر­ها بر اثر حوادث مختلف، در تمام ادوار تاریخی دارای افول و صعود بوده است. گاهی شهر ها چنان عظمت می یافته­اند که به صورت یک کشور – شهر در می­آمده­اند. آنچه که اساس شهر نشینی و بسط و توسعه شهرها را بنیان گذارد، به قرن هیجدهم میلادی بر می­گردد که به عصر انقلاب صنعتی شهرت دارد. شهرهای قبل از عصر صنعت دارای توسعه بطئی و کم، محدوده شهری و جمعیت مشخص بوده ­اند بعد از انقلاب عوامل متعدی باعث گسترش شهرها و افزایش جمعیت آنها گردید که عبارتند از: تحول در حمل و نقل و سرعت مبادلات، تقسیم کار و تنوع در مشاغل، ازدیاد جمعیت، توسعه مهاجرتها، تمرکز صنعت و تجارت، بالا رفتن سطح درآمد (مختاری ملک آبادی و دیگران، ۱۳۹۱، ۹۹ ). منظور از توسعه در شهرسازی بیشتر، مفهوم گسترش، بسط و رشد مکانی است. دو اصطلاح (توسعه کالبدی) و (توسعه فیزیکی ) نیز این مفهوم را تکمیل می­ کند. می­توان توسعه کالبدی یک شهر یا گسترش فیزیکی شهر را به افزایش کمی وکیفی کاربری­ها و فضاهای کالبدی (سکونی، تجاری، مذهبی، ارتباطی و …)یک شهر در ابعاد افقی و عمودی که در طول زمان انجام می­گیرد، تعریف نمود (واحدیان بیکی،۱۳۹۰، ۳۲). توسعه فیزیکی شهرها یکی از الزامات گسترش شهرنشینی است و باید این توسعه فیزیکی به سمت وسویی جهت پیدا کند که تمام مبانی توسعه در آن رعایت شود(قرخلو،۱۳۹۰، ۱۰۴).
توسعه شهری می ­تواند عبارت باشد از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص داده شده و ساختمانهای مسکونی در یک شهر یا سطوح کاربری­ها و همچنین تجهیز این سطوح به تاسیسات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز و در سطحی استاندارد و قابل قبول (مشهدی­زاده دهاقانی، ۱۳۸۹، ۴۲۳).
توسعه را می­توان به دو صورت ذیل مطرح ساخت:
-توسعه از پیش تعیین شده : که به روی مقداری مشخص از زمین بایر بر اساس برنامه ریزی وطراحی قبلی چه به صورت ارشادی و با کمک سرمایه گذاری بخش خصوصی، خانه سازی، احداث معابر، ایجاد واحدهای خدماتی و رفاهی محقق می­ شود.
-توسعه خود به خود وکنترل نشده: این نوع توسعه به علت افزایش جمعیت بخصوص افزایش جدید جمعیت شهری به دلیل تاثیر عوامل قتصادی و اجتماعی که مانع رشد در داخل زمین­های موجود شهر و یا رشد عمودی شهر می­شوند، زمین خالی حاشیه شهر مورد ساختمان سازی مسکونی قرار می­گیرد (مختاری ملک آبادی ودیگران، ۱۳۹۱، ۹۸).
توسعه یک شهر به خودی خود نه می ­تواند بد باشد و نه می ­تواند خوب و بی نقص باشد، نمی­ توان از توسعه شهر ممانعت به عمل آورد چرا که شهر همچون موجودات زنده بوجود می ­آید، رشد می­یابد و بزرگ می­ شود، عواملی همچون رشد جمعیت و مهاجرت به شهر این توسعه را تسریع می­ کنند. هدف از بررسی توسعه شهر شناخت علت آن و الگوی توسعه شهراست که از این رهگذر توسعه شهر به گونه ای هدایت شود که: (موذنی، ۱۳۹۲، ۲۳).

• • از کاربری های موجود بهترین استفاده به عمل آید.

• • از نابودی اراضی کشاورزی وباغات ممانعت به عمل آید.

• • از توسعه غیر منطقی وپراکنده شهر جلوگیری شود.

البته باید بین رشد و توسعه شهری تفاوت قائل شد چرا که به اعتقاد مرکز مطالعات شهری سازمان ملل، توسعه شهری در مفهوم واقعی آن چیزی فراتر از رشد شهری است چراکه توسعه در شهرها در جهش پایدار و دائمی در برخورداری از منابع وامکانات و پویایی اجتماعی، اقتصادی، محیطی و سایر ابعاد در شهرها معنی می­ شود و به مدیریت و برنامه­ ریزی پایدار در شهرها می­انجامد. توسعه خود مفهومی است که تعالی را در پی داشته و جنبه­ های منفی و چالش­زا را به دنبال نمی­آورد رشد شهری بر خلاف توسعه جوانب منفی می ­تواند در پی داشته باشدکه یکی از مظاهر بارز آن همین گسترش کالبدی است که اگر به صورت برنامه­ ریزی نشده و غیر اصولی آن همراه باشد چالش­های ناگواری را برای شهرها به دنبال خواهد داشت(امان پور و دیگران،۱۳۹۲، ۸۶).
۲-۶- الگوهای توسعه شهری
یکی از موضوع­های حیاتی قرن ۲۱ دانشمندان شهری در ارتباط با پایداری شهر، فرم و شکل شهر یا
چگونگی رشد و توسعه شهر در فضاست. شکل شهر به عنوان الگوی توسعه فضایی فعالیتهای انسان در برهه خاصی از زمان تعریف می­ شود(۸،۱۹۹۶ ، Anderson).
در این راستا دو شکل اصلی شهر، شهر فشرده و شهر گسترده مورد توجه اندیشمندان مطالعات شهری است. شکل شهری مسلّط قرنِ بیستم در اکثر نقاط جهان، شکل گسترده یا گسترش افقی شهری است که به دلیل پیامدهای نامطلوب اقتصادی، اجتماعی، کاهش استانداردهای محیطی و به ویژه زیست محیطی و عدم استفاده بهینه از زمین و وابستگی زیاد به اتومبیل شخصی، انتقادهای زیادی بر آن شده و به عنوان ناپایدارترین شکل شهری شناخته شده است. به دنبال آن دانشمندان در جستجوی شکل پایدار شهری، شکل فشرده را پیشنهاد کردند که با الگو­های توسعه پایدار همخوانی بیشتری دارد(عزّت ا… قنواتی،۱۳۹۰، ۱۹۴).
شکل پراکندگی شهری یا گسترش افقی و ساخت و سازهای جدید در اطراف شهر، باعث آسیبهای اجتماعی -اقتصادی و تخریب منابع زیست - محیطی در شهرها و اطراف آنها گردیده است. با توجه به تاثیر اساسی شکل شهر بر پایداری آن، لزوم شناخت، مطالعه و درک ابعاد مختلف و هدایت آن در راستای دستیابی به توسعه پایدار احساس می­گردد .مطرح کردن الگوهای مختلف توسعه شهری مانند شهر«شعاعی»، « شهر شطرنجی »، « شهر خطی»، «شهرعمودی»، «شهرمتمرکز» و بسیاری از الگوهای دیگر که در این زمینه عنوان شده، بیانگر تلاش برای رفع مسائل و مشکلات از طریق اصلاح الگوی رشد شهری بوده است. باتوجه به اینکه الگوهای متفاوت به نسبت نوع گسترشی که در شهر به وجود می­آورند، پیامدهای متفاوتی را به دنبال دارند، بنابراین، امروزه آگاهی از فرم فضایی و شکل شهر می ­تواند نقش مهمی در میزان موفقیت برنامه ریزان شهری داشته باشد و به بهبود محیط­های شهری کمک شایانی بنماید. بنابراین الگوهای رشد شهری به صورت مفصل تشریح میگردد: (مبارکی و دیگران،۱۳۹۲، ۷۷).
۲-۶-۱- شهر پراکنده
در اوایل قرن بیستم، شهرهای بزرگ کشورهای توسعه یافته با مسائلی نظیر تمرکز، ازدحام و آلودگی زیست محیطی روبرو شدند که در مواجه با آنها اندیشمندان مسائل شهری، ایده­هایی چون شهر پهندشتی(رایت)، باغشهر(هاوارد) و شهر درخشان (لوکوربوزیه) را ارائه نمودند که موضوع اصلی آنها حل مسئله تراکم در شهرها بود (قاجری،۱۳۸۸، ۱۵).
پراکنش شهری، نخستین بار توسط محیط گرایان مطرح شد و آنان بیش از هر گروه دیگری به این امر پرداختند. آنها واژه اسپرال را به منظور تشریح و توصیف فرایندکاهش اراضی روستایی و پیرامونی در نتیجه افزایش سطح پوشش شهر و حومه­های آن سطح پوشش شهر و حومه­های آن در یک دوره زمانی خاص به کار برده می­ شود (بابایی اقدم، ۱۳۸۶، ۱۵).
اصطلاح پراکنش یا گسترش افقی بی رویه شهر که از آن به اسپرال شهری یاد می­ شود؛ امروزه به یکی از بحث برانگیزترین مباحث شهری چه در کشورهای در حال توسعه و چه درکشورهای توسعه یافته تبدیل شده است (زنگنه شهرکی ،۱۳۹۱، ۱۷۴). توسعه پراکنده شهری که اصولاً در اراضی آماده نشده شهرها اتفاق افتاده است، نتایج بسیاری از جمله افزایش زمینهای بلا استفاده، افزایش سهم فضاهای باز، کاهش تراکم جمعیت، گسستگی بخشهای شهری و جدایی­گزینی اجتماعی را در پی داشته است.
در دهه­های اخیر، رشد شتابان شهرنشینی در ایران به گونه ­ای صورت پذیرفته که فاصله جمعیت کلانشهرها با شهرهای متوسط و کوچک، روز به روز افزایش یافته و نظام توسعه شهری کشور را با مشکلات و تنگناهای عدیده­ای روبرو ساخته است (حسین­زاده دلیر و دیگران، ۱۳۹۱، ۵۶ ) چنین شکلی از توسعه، الگویی از شهری بیمار است که انسجام کالبدی و فضایی خود را از دست داده است(پورمحمدی و جام کسری، ۱۳۹۰، ۳۴)
در کشور ما، تا زمانی که الگوی رشد شهرها ارگانیک، و عوامل تعیین کننده رشد شهری، عوامل درونزا و محلی بوده است، زمین شهری نیز کفایت کاربری های سنتی شهری را می­داده و حسب شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی شهر، فضای شهر را به طور ارگانیک سامان می­داده است، اما از زمانی که مبنای توسعه و گسترش شهرها ماهیتی برون­زا به خود گرفت و درآمدهای حاصل از نفت در اقتصاد شهری تزریق شد و شهرهای ما در نظام اقتصاد جهانی و تحت تأثیر آن قرار گرفت، سرمایه گذاری در زمین شهری تشدید شد و این نقطه ضعف اصلی بازار خصوصی بدون برنامه زمین، الگوی توسعه بسیاری از شهرهای ایران را دیکته کرده است این امر باعث نابسامانی بازار زمین شهری و مخصوصا بلااستفاده ماندن بخش وسیعی از اراضی داخل محدوده و عارضه منفی گسترش افقی شهرها شده است(احد نژاد روشتی، ۱۳۹۰، ۷). با توجه به اینکه اکثر شهرهای ایران در چند دهه اخیر این پدیده نامطلوب شهری را تجربه کرده اند، تحقیقات زیادی در زمینه این موضوع انجام شده است (زنگنه شهرکی،۱۳۹۱، ۱۷۴). و مفهوم آن در ادبیات پژوهش های شهری، رشد سریع، پراکنده و گسترش ناموزون نواحی متروپل و حتی شهرهای کوچک و حومه­های آن در مناطق پیرامونی است که در برخی موارد تا نواحی روستایی یا مرز ده شهر کشیده شده است. این امرمستلزم تبدیل فضاهای باز اراضی روستایی به مناطق ساخته شده و اراضی توسعه یافته است.
پراکندگی شهری در حال حاضر به صورت یک معضل در آمده است. در چند دهه گذشته شهرها محدود به مرزهای خاص خود بودند امّا قلمرو خود را با رشد بیش از حد از دست دادند. می­توان گفت پراکندگی شهری به معنای گسترش بیش از حد معمول معنی می­ شود و آنچه آن را از رشد شهری متمایز می­ کند این گسترش بیش از حد آن است(۱۳۳،۲۰۱۱،S.Habibi). از نظر برخی محققان پراکنش شهری اشاره به گسترش کنترل نشده، ناهماهنگ و بدون برنامه ریزی قبلی در سطح شهر دارد(۵۰۲،۲۰۱۳ ، Auliarosni).
می توان گفت پراکنش افقی الگوی نسبتا جدیدی در سکونتگاه های انسانی است که گردهم آمدن اتفاقی مساکن با تراکم کم و توسعه ­های نواری شکل تجاری ایجاد شده و معلول کاربرد وسیع اتومبیل است .(Ewing,1997:107)
درواقع پراکندگی جمعیت شهری یا گسترش شیوه زندگی شهری در حوزه ­های روستایی، بدون دگرگونی کالبد فیزیکی روستاها، زندگی توده­های انسانی در حوزه ­های روستایی، همچنین آمد و شد روزانه از حوزه ­های روستایی به شهر برای کار می ­تواند نشان دهنده مفهوم شهر گسترده یا پراکنده باشد. در این شکل یابی شهر از عواملی مانند تراکم محدود، پراکندگی فعالیت­های مختلف شهری، پراکندگی کارخانه­ها، دانشگاه­ها و تلویزیون، پست و وسایل ارتباطی دیگر تأثیر می­پذیرد و از سوی دیگر در شهر پراکنده برای رسیدن به مناطق مختلف شهری، فاصله­ها افزایش می­یابد و هزینه­ های آمد و شد بالا می­رود در همان حال سرعت و حرکت نیز افزایش پیدا می­ کند(قاجری، ۱۳۸۸، ۱۶).
گسترش پراکنده شهر پیامدهای زیر را به دنبال دارد: (مبارکی،۱۳۹۲، ۷۷).

1. 1. مصرف بیش از اندازه انرژی

1. 1. کاهش فضای باز منطقه­ای

1. گسترش زیاد شهر به سمت بیرون