اهمیت و اولویت زمان از دیرباز مورد توجه علما و اندیشمندان قرار داشته است. تا بدانجا که برخی برای شناخت بیشتر زمان، دست به پیشگویی زده و مرزهای آن را در هم شکسته‌اند. برخی تا سال ۲۱۰۰ میلادی نیز پیشگویی نموده‌اند (ابراهیمی، ۱۳۷۳، ص ۱۶) . استفان لیندر درباره کمیابی فرایند زمان صحبت می‌کند و آن را یکی از مباحث اقتصادی می‌داند و اعتقاد دارد زمان می‌تواند به عنوان یکی از منابع کمیاب در علم اقتصاد مورد بررسی قرار گیرد.

«چونگ»^[۹] می‌گوید: امروز جهان مشحون از چیزهای گرانبهاست، خانه، زمین، اموال و غیره. اما پرارزش‌ترین آنها زمان است. هیچ جنگاوری بالاتر از زمان نیست و تنها اوست که فاتح نهایی است. اتلاف وقت حتی از هدر دادن پول هم اسفناک‌تر است. زیرا شما همیشه قادر به تحصیل پول خواهی بود اما زمان هرگز باز نمی‌گردد (کیم، وو، چونگ، ۱۳۷۲، صص ۸۴-۷۵)
رضائیان بیان می‌کند که زمان یکی از منابعی است که هیچ کس نمی‌تواند برای شما بوجود آورد. اما افراد موفق همگی مبتکر زمان هستند و بر اصل و اساس هر وضعیت تمرکز می‌کنند. (رضائیان، ۱۳۷۲، ص ۶۳).
سروش می‌گوید: وقت شما، عمر شما و ارزش شما معادل چیزهایی است در مقابل صرف عمرتان به دست آورده‌اید (سروش، ۱۳۷۲، ص ۱۱). چونگ می‌گوید: بسیاری از فلاسفه اعتقاد دارند که زندگی انسان به اندازه کافی طولانی است. انسان چنانچه به طور مؤثر و مفید از وقتش استفاده کند طول عمر آنقدر خواهد بود که بتواند به موفقیت‌های برجسته‌ای دست پیدا کند. اما اگر عمر انسان به بطالت سپری شود و هیچ فرقی در زندگی نداشته باشد، پس از گذشت چند صباحی متوجه خواهد شد که دیگر فرصتی برای تغییر مسیر زندگی وجود ندارد، به هر حال عمر آدمی کوتاه نیست بلکه وی با اتلاف آن، عمر خود را کوتاه می‌کند. (کیم، وو، چونگ، ۱۳۷۲، صص ۸۴-۷۵)
اسلامی می‌گوید: عقربه‌های ساعت را نمی‌توان متوقف کرد و گذشت زمان را نمی‌توان کندتر نمود، بی‌توجهی به ارزش زمان باعث می‌شود که فرد نیازی به استفاده بهتر از اوقات احساس نکند و به اقدامات غیر ضروری و بیهوده بپردازد. (اسلامی، ۱۳۷۲، صص ۳۵-۳۴)
ابراهیمی اشاره می‌کند به اینکه دلیل تغییرات پر شتابی که در زمان رخ می‌دهد، زمان از ارزش و اهمیت کافی برخوردار است. به طوری که امروز کشورهای مترقی و در حال توسعه را براساس کندی و تندی تغییرات با یکدیگر مقایسه می‌کنند. هر چند در کشور ما چنانچه باید به مهم‌ترین نکته یعنی آموزش مدیریت زمان توجه کافی مبذول نشده است. (ابراهیمی، ۱۳۷۳، ص ۵۹)
زالی می‌گوید: زمان‌های از دست رفته بازگشتنی نیستند و شاید این بی‌رحمانه‌ترین قوانین باشد. زمان همانند تیری است که از کمان رها شده و هرگز باز نمی‌گردد و با شتاب هر چه تمامتر به پیش می‌رود. شما همیشه می‌توانید کار جدیدی آغاز و یا ثروت تازه‌ای کسب کنید، اما هرگز قادر به توقف زمان نخواهید بود. زمان ،گرانبهاترین و ضروری‌ترین منبع است و هیچ چیز جای وقت از دست رفته را نمی‌گیرد. (زالی، ۱۳۷۵، ص ۲۰).
جواهری زاده می‌گوید: شاید زندگی جاویدان، آرزویی دست نیافتنی باشد، ولی زندگی طولانی می‌تواند دست یافتنی باشد. یکی از راه‌های طولانی کردن زندگی، استفاده بهتر از وقت و توجه به اهمیت و ارزش والای آن است . (جواهری‌زاده، ۱۳۷۹، ص ۴۳).
کرامر (۱۹۸۹) دریافته است که زنان در استفاده از وقت‌شان کارآمدتر هستند. همچنین ولیز (۱۹۹۳) در پژوهش خود دریافت که بین مردان و زنان در استفاده از مدیریت زمان تفاوت وجود دارد.
شناخت زمان و ارزش نهادن به آن از ویژگی‌های مردان و زنان بزرگ است؛ چه بسا فرصت‌ها و زمان های مناسب که به علت بی‌توجهی و یا غفلت، از دست می‌روند. تشخیص درست و به موقع مشکلات و حوادث و راه حل آنها از ضروریات مدیریت زمان است.
شناخت مناسب‌ترین زمان برای تصمیمات و رفتارهای تربیتی، تضمین‌کننده موفقیت مربیان و مدیران آموزشی می‌باشد. متأسفانه با اینکه علم مدیریت پیشرفت چشمگیری داشته و در موضوعات مختلف کار شده، از مدیریت زمان کمتر سخن رفته است (شادمان‌فر، ۱۳۸۸).
یکی از بهترین راه های استفاده از زمان محدود و با ارزش عمر، بکارگیری دائمی و هوشیارانه “مدیریت زمان” است. “مدیریت زمان” یعنی این که کنترل زمان و کار خویش را بدست بگیریم و اجازه ندهیم که امور و حادثه‌ها ما را هدایت کنند. به تعبیر دیگر اگر انسان در رابطه با جریانهای زندگی، انفعالی عمل کند. زمان او به شدت هدر خواهد رفت، به تعببیر دیگر “مدیریت زمان” همان مدیریت بر خویشتن است و جالب است که بدانیم مهارتهایی که ما برای اداره دیگران نیازمندیم همان مهارتهایی است که برای اداره کردن خود نیازمندیم (صفا، ۱۳۸۹).
در مدیریت زمان، تعیین اولویتهای کاری از اهمیت به سزایی برخوردار است و اولویت با امور و کارهایی است که فوریت دارند و اهمیت بیشتری دارند. اغب این دو عامل در تعارض قرار می‌گیرند، یعنی ممکن است کاری فوری باشد اما مهم نباشد ویا برعکس؛ همیشه کار امروز فوریت دارد در حالیکه برنامه‌های سال بعد فوریت روز نیست به این سبب، امروز و فردا را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و برای رفع این مشکل لازم است اولویتهای امروز و اولویتهای برنامه‌ریزی آینده را تعیین کنیم، ممکن است این امر اغلب به این معنی باشد که برخی از کارهای امروز از برنامه خارج شوند (فرنر^[۱۰]، ۱۹۹۵).
شاخص های مدیریت زمان
هدفگذاری
تدوین طرح‌های کوتاه مدت نیز با تمرکز و توجه بر اجرای هدف فوری به جای دلبستن به آینده‌ای بیمناک، به هدف عوامل استرس‌زای پیشین کمک می‌کند. اولین مرحله برای برنامه‌ریزی مطلوب تعیین اهداف است. بیشتر برنامه‌های هدفگذاری مدیریت بر مبنای هدف با این مرحله آغاز و در این مرحله خاتمه می‌یابد. متأسفانه اولین مرحله به تنهایی به دستیابی به هدف یا حذف استرس منتهی نمی‌شود. صرف تدوین یک هدف اگر چه مفید است اما کافی نیست . (وتن وکمرون ۱۹۵۶، ترجمه جعفری مقدم، ۱۳۸۰)
در هنگام بررسی اهداف، آنها را بنویسید و بعد آنها را به اهداف کوتاه مدت، بلندمدت، شخصی و کاری تقسیم کنید. سپس ببینید آیا این اهداف واقع‌بینانه هستند یا خیر، ببینید برای رسیدن به اهداف مورد نظر به کدام مهارت‌ها احتیاج دارید و برای رسیدن به هر یک از اهداف خود یک جدول زمان‌بندی تدوین و مهلت رسیدن به هر هدف را در آن قیدکنید. (هیندل، ۱۹۹۴، ترجمه جعفری مقدم، ۱۳۸۳).
اولویت‌بندی
اولویت‌گذاری فعالیت‌ها در واقع بدین معنی است که مشخص کنیم کدام یک از وظایف بالاترین و کدام یک از درجه اهمیت کمتری برخوردار دارند و کدام یک از این فعالیتها قادر به انجام در پایین‌ترین سطح اولویت می‌باشد. وظایفی که دارای مرتبه و اولویت بالا می‌باشند بایستی در مراحل نخست انجام پذیرد (ویلسون ۲۰۰۶) . هر چند که تعیین اهداف مشخص و روشن، تضمین‌کننده استفاده خردمندانه از وقت است، اما تعیین اولویت‌ها تنها راهی است که می‌توان از طریق آن در جهت رسیدن به اهداف کار کرد. (روبرتا ،۱۹۸۹، ترجمه شیرازی‌منش و همکاران، ۱۳۸۳)
پژوهش‌ها نشان داد خصوصیات افرادی که دارای هوش هیجانی بالا می‌باشند، برگرفته از مهارت اجتماعی بالا، سازگاری با اهداف گروه یا سازمان، رتبه‌بندی اهداف، برنامه‌ریزی، اولویت‌بندی و نظم درونی می‌باشد. (قائد محمدی، ۱۳۸۸، ص ۴۴)
برنامه‌ریزی
پیتر دراکر، برنامه‌ریزی را به عنوان یکی از عوامل اصلی مدیریت مطرح کرده است. به این معنا که به جای آن که در اختیار خواسته‌ها و تمهیدات قرار گیریم، زمان را بطور دقیق برنامه‌ریزی کنیم. هیچ چیزی برای تنظیم وقت از برنامه‌ریزی روزانه ارزشمندتر نیست. بدون وجود چنین برنامه‌ای دائماً در خدمت خواسته های دیگران خواهیم بود. با وجود یک برنامه مدون و مرتب همیشه می‌دانیم کجا هستیم، کجا باید باشیم و با قدرت می توانیم با اموری که در طول روز برایمان اتفاق می‌افتد چگونه برخورد کنیم. چرا که اولویت‌‌ها از پیش برای ما مشخص شده‌اند (فرنر، ۲۰۰۳، به نقل از جواهری زاده، ۱۳۸۱) . برنامه‌ریزی، آماده نمودن امکانات و منابع و وسایل جهت تحقق بخشیدن به اهداف می‌باشد. مهم‌ترین نقش برنامه‌ریزی عبارت است از مکتوب‌سازی آنچه قرار است انجام شود. برنامه نوشته شده دارای اثر روانی در تحریک درونی برای انجام کار است (ساقیان، ۱۳۷۹).
ویلسون ادعا کرد یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که شخص در آن می‌تواند به کمترین کنترل هیجان های خود و برقراری ارتباط سالم و توانایی شناخت احساسات خود بپردازد، برنامه‌ریزی زمان است. زیرا باعث می‌شود که افراد به زمان یا ساعتی خاص، خود را محدود سازند و با زمانبندی، زمان کیفی برای ارتباط مطمئن برقرار کنند و حتی پیشنهاد می‌شود این افراد از زمان خود به بهترین نحو استفاده کنند. به عنوان مثال رانندگان در زمان خاص چند کار را به بهترین نحو انجام دهند (ویلسون، ۲۰۰۶).
یکی از عوامل فردی مرتبط با پیشرفت و موفقیت نوجوانان و جوانان، خودتنظیمی است. به این معنا که فرد باید تکالیف و کارهایش را تنظیم کند ، به همین دلیل نیاز به یک برنامه‌ریزی صحیح زمانی و هدف‌گذاری دارد که همان مدیریت زمان می‌باشد.
مدیریت زمان در حیطه‌های مختلفی مانند کار بیرون از منزل، انجام کارهای مربوط به تحصیل و اوقات فراغت و استراحت قابل اجرا است. مدیریت زمان یا استفاده بهینه از زمان که شامل برنامه‌ریزی صحیح زمانی، هدف‌گذاری و اولویت‌بندی در اهداف بعنوان یک سازه مهم در روان‌شناسی می‌تواند در موفقیت مؤثر باشد. به نظر می‌رسد دانش‌آموزانی که از مهارت مدیریت زمان برخوردارند می‌توانند در برابر خواسته‌های نامعقول و غیرمنطقی دیگران نه بگویند و به تکالیف درسی و تحصیلی خود بپردازند و پیشرفت تحصیلی بهتری داشته باشند.
خود تنظیمی فرایندی است که از طریق آن دانش‌آموزان شناخت‌ها، رفتارها و عواطفی را که به طور نظام‌مند متوجه اکتساب اهداف است، فعال و حفظ می‌کند،در واقع خود تنظیمی یکی از عوامل فردی تعیین کننده پیشرفت وموفقیت نوجوانان و جوانان می باشد. (زیمرمن، ۱۹۸۹، به نقل از پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲، ترجمه شهرآرای، ص ۳۰۰)
دانش‌آموزانی که برای دستیابی به هدف برانگیخته شده‌اند، به فعالیت‌هایی که به مفید بودن آنها اعتقاد دارند، (مثل توانایی مروز ذهنی مطالب یاد گرفته شده، روشن کردن اطلاعات مبهم) می‌پردازند. در حقیقت خود تنظیمی، یادگیری را افزایش می‌دهد و موجب پیشرفت تحصیل می‌شود و ادراک شایستگی بیشتر، انگیزش و تنظیم عملکرد را برای دستیابی به اهداف جدید حفظ می‌کند. (شانک ۱۹۹۱، به نقل از پنتریچ و شانک/ ۲۰۰۲)، ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶)
یک جزء مهم و متمایز کننده خود تنظیمی این است که یادگیرنده، حداقل در یک جنبه و شاید در همه جنبه‌ها امکان انتخاب داشته باشد. این بدین معنی نیست که یاد گیرندگان همیشه از انتخاب‌های موجود، به درستی استفاده می‌کنند، بلکه آنها ممکن است در مورد چگونگی پیش رفتن، نامطمئن باشند و از معلم درباره آنچه باید انجام دهند، سئوال کنند. (همان منبع).مدیریت زمان یا استفاده بهینه و مؤثر از زمان، عبارت است از برنامه‌ریزی زمانی منظم و هماهنگ، بعلاوه واکنش مناسب در مقابل ضایع کنندگان وقت (سروش، ۱۳۷۲).چون کمبود وقت معمولاً موجب اضطراب و فشار روانی و … می‌شود بنابراین اگر نوجوانان و جوانان برای تنظیم اوقات خود از برنامه‌ریزی صحیح زمانی و هدف‌گذاری استفاده نمایند، انتظار می‌رود که موفقیت در کارها داشته باشند و با ادامه مدیریت زمان در دوره‌های تحصیلی انتظار می‌رود که پیشرفت تحصیلی نیز حاصل شود.مدیریت زمان، نیاز به برنامه‌ریزی زمانی صحیح دارد. افراد باید جهت برنامه‌ریزی موثر راهی برای نجات زمانشان پیدا کنند. استفاده بهینه از زمان شامل برنامه ریزی زمانی دقیق و در نظر گرفتن اولویت‌ها است، (بون^[۱۱] ۱۹۹۲).برنامه‌ریزی زمانی صحیح در مدیریت زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا باعث تأثیر در عملکرد (پیشرفت تحصیل، سلامت روانی)، تمرکز یافتن بر اهداف، از بین بردن عدم اطمینان و مسائل مورد انتظار، فراهم کردن راهنمایی برای تصمیم‌گیری و تسهیل کنترل می‌شود، (بون، ۱۹۹۲).همانگونه که اشاره شد، مدیریت زمان شامل الف) ارزشیابی استفاده بهینه از زمان، ب) تعیین اولویت‌ها و ج) مدیریت مؤثر زمان است. (بون، ۱۹۹۲). در ادامه به توضیح این عناصر می‌پردازیم:
الف: ارزشیابی استفاده بهینه از زمان:
مدیریت زمان، فرایند مؤثر تقسیم زمان در میان تکالیف مختلف است که یک عامل کلیدی در فواید وابسته به مدیریت محسوب می‌شود. برای اطمینان از استفاده بهینه از زمان، افراد باید زمانشان را برآورد کنند. اولویتی را در نظر بگیرند و زمان را بطور مؤثر مدیریت کنند. اجرای این تکالیف به معنی پرسیدن و پاسخ دادن به ۵ سال مهم زیر است:
چه چیزی انجام شده است؟
چه زمانی باید آن را به پایان رساند؟
چه کسی باید آن را انجام دهد؟
چه مقدار از زمان مورد نیاز است؟
چه اولویت‌هایی برای انجام آن باید تعیین شوند؟
ب: تعیین اولویت‌ها:
تحلیل استفاده بهینه از زمان، باید به وسیلۀ در نظر گرفتن اولویت‌ها، دنبال شود. بسیاری از افراد در انجام کارهای سخت، غیر مؤثر هستند. زیرا از اولویت‌بندی در کارهایشان استفاده نمی‌کنند. یک رویکرد برای پیشرفت اولویت‌ها، عبارت است از ترتیب دادن آنها براساس اولویت‌های سالیانه، ماهانه، هفتگی و روزانه. اولویت‌های سالانه با هدف‌گزینی شروع می‌شوند. این هدف‌گزینی، براساس موارد مهم‌تر منحصر به فرد، همیشگی و شخصی ترتیب داده می‌شود. فهرست اولویت‌های ماهانه از اولویت‌های سالیانه عبور داده می‌شود. هر ماه فرد، پیشرفت خود را براساس هدف‌گزینی‌های سالیانه ارزیابی می‌کند و انجام فهرست ماهانه را توسعه می‌دهد. این توالی بر اولویت‌های هفتگی ادامه داده می‌شود و سرانجام به فهرست اولویت‌های روزانه می‌رسد.
ج: مدیریت مؤثر زمان:
افرادی که موفق به مدیریت زمان می‌شوند، کسانی هستند که زمان را در ساعت‌های مورد نظرشان، تقسیم می‌کنند. آنها فعالیت‌های غیرمهم و ثانوی را کنار می‌گذارند و زمانی را برای کارهای اصلی در نظر می‌گیرند ، با توجه به اولویت‌ها، موارد ضروری را از موارد غیرضروری متمایز می‌کنند. در ضمن از مواردی) که باعث از بین رفتن زمانشان می‌شود، جلوگیری می‌کنند.مؤلفه‌های کلیدی نظام مدیریت زمان عبارتند از: هدف‌گزینی، در نظر گرفتن اولویت‌ها و برنامه‌ریزی زمانی برای رسیدن به اهداف بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت. (لوسی‌یر^[۱۲]، ۱۹۹۷)
مهارت مدیریت زمان از طریق مشخص کردن اهداف واقعی و اولویت‌بندی آنها، برنامه‌ریزی صحیح زمانی برای استفاده از جدول روزانه، برنامه‌ریزی هفتگی، توجه نمودن به نظم و ترتیب، به دست آوردن مهارت‌های ابراز وجود و شناسایی سارقین زمان حاصل می‌شود. (فتی وموتابی، ۱۳۸۵)
نقش اهداف در نظریۀ نظام‌های انگیزشی (MST)^[13] فورد^[۱۴] پررنگ است. در این نظریه، یکی از جنبه‌های مهم هدف، محتوای آن است. «محتوای هدف عبارت است از عواقب مطلوب یا نامطلوب هدف. برای ارزیابی محتوای هدف، می توان از افراد سؤال کرد که چه می‌خواهند، سعی می‌کنند چه کاری انجام دهند، و چرا کار خاصی را انجام داده‌اند؟ (فورد ۱۹۹۲؛ به نقل ازپنتریچ و شانک ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶، ص ۳۴۰)
در نظریه فورد، محتوای هدف شامل ۲۴ دسته هستند که در دو گروه کلی : ۱)پی‌آمدهای مطلوب درون فردی و ۲) پی‌آمدهای مطلوب شخص ـ محیط، قرار گرفته‌اند. یکی از محتواهای هدف، که زیر گروه پی‌آمدهای مطلوب شخص ـ محیط و اهداف مربوط به تکلیف می‌باشد، اهداف تسلط هستند. هدف تسلط، یعنی داشتن یک معیار چالش‌برانگیز برای پیشرفت یا موفقیت و اجتناب از عدم شایستگی یا نقصان در عملکرد (فورد ۱۹۹۲؛ به نقل از پنتریچ و شانک ۲۰۰۲، ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶). به نظر فورد، معمولاً رفتار همزمان توسط چند هدف هدایت می‌شود. به طوری که فعال شدن یک هدف، مانع از فعال شدن اهداف دیگر نمی‌شود. برای مثال، پیشرفت ممکن است، نشان دهندۀ دو هدف تسلط و مدیریت باشد (همان منبع).به نظر پژوهشگر، یکی از انواع پیشرفت‌ها، پیشرفت تحصیلی است. بنابراین برای رسیدن به پیشرفت تحصیلی، دو هدف تسلط و مدیریت ضروری به نظر می‌رسند.در الگوی فورد، یک دیگر از هدف‌های زیر مجموعه اهداف مربوط به تکلیف، مدیریت است که به معنای حفظ نظم و سازمان در تکالیف زندگی روزمره می‌باشد. (فورد، ۱۹۹۲؛ به نقل از پنتریچ و شانک ۲۰۰۲، ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶)پس به نظر می‌رسد با هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی زمانی و اولویت بندی که از مؤلفه‌های اصلی مدیریت زمان هستند می‌توان انتظار داشت که مدیریت زمان با پیشرفت تحصیلی رابطه دارد.
رویکرد نظر ی به مدیریت زمان:
سازه مدیریت زمان، بنا به جهت‌گیری‌های نظری نوجوانان و جوانان از مؤلفه‌ها و اجزای مختلفی تشکیل شده است. هر یک از پژوهشگران که در این حیطه به کار پرداخته‌اند، عوامل و ابعاد خاصی را معرفی کرده‌اند. در این بخش، مبانی نظری گوناگون بررسی می‌شود.
دیدگاه‌های اهداف و ارزش‌ها: اعتقاد بر این است که موفقیت، زمانی حاصل می‌شود که افراد به اهداف مبتنی بر ارزش‌ها و نیازهای خود دست یافته باشند. از این نظر، موفقیت در مدیریت زمان بستگی به ارزش‌ها و آرزوهای افراد دارد و آنها را نمی‌توان به صورت مطلق تصور کرد. افرادی که اهدافشان را مهمتر و احتمال موفقیت و رسیدن به آنها را بیشتر می‌دانند، احساس موفقیت در مدیریت زمان بالاتری خواهند کرد در حالی که افراد با مدیریت زمان پایین‌تر( کمتر)، آنهایی هستند که تعارض بیشتری را در اهدافشان احساس می‌کنند (ایمونز^[۱۵] ۱۹۸۶؛ ایمونز و کینگ، ۱۹۸۸ به نقل از داینر و بیسواس داینر ۲۰۰۰).
در نظریه بهزیستی راس^[۱۶] (۱۹۸۹ به نقل از داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷) مبتنی بر «ناهمخوانی هدف^[۱۷]»و بهزیستی (سلامت روان)، بستگی به میزان همخوانی بین اهداف و دستیابی به آن هدف دارد. انتظار می‌رود که ناهمخوانی، بیشتر در افرادی دیده شود که از نظر هیجانی بی‌ثبات بوده و فاصله زیادی بین آرزوها و پیشرفت‌های خود احساس می‌کنند.
رویکرد دیگری که به الگوهای هدف مربوط است، الگوی سیک زنت می‌هالی^[۱۸] (۱۹۹۷، نقل از داینروبیسواس ـ داینر، ۲۰۰۰) می‌باشد که معتقد است سلامت روان افراد به درگیر شدن آنها در فعالیت‌های مورد علاقه‌شان بستگی دارد. این فعالیتها به دلیل اینکه خوشایند هستند و برای اطلاعات جدید سطح بهینه‌ای را فراهم می‌کنند، در افزایش مدیریت زمان کارآمد هستند. یک فعالیت اگر به مهارت خیلی اندک نیاز داشته باشد با مدیریت کردن زمان خیلی کم قابل انجام می‌باشد و اگر به مهارت و زمان خیلی زیادی نیاز باشد فرد باید با مدیریت کردن دقیق و حساب شده آن را به انجام برساند و اگر به اهداف خود نرسد باعث فشارزایی و حالت ناخوشایندی می‌گردد.آنچه از این دیدگاه می‌توان نتیجه گرفت آن است که احساس خوشایندی و رضایت در کارها به نحوه مدیریت کردن بر روی فعالیتها مربوط است. (داینر، ساوایشی ۱۹۹۷).
الگوی چند بعدی ریف:
در تلاش برای معرفی ابعاد و مؤلفه‌های سلامت روان در جوامع غرب، یک مدل چند بعدی از سلامت روان معرفی و عملیاتی شده است که مبتنی بر کار اریکسون (۱۹۵۹) و مازلو (۱۹۵۹) می‌باشد. (ریف ،۲۰۰۳؛ به نقل از هرن^[۱۹]تاریس ^[۲۰]، اسچافلی^[۲۱] و اسچریوس^[۲۲]، ۲۰۰۴) که این الگوی ۶ بعدی از سلامت روان را ارائه داده است، شش بعد را شامل موارد زیر است:

در بررسی فیلم‌های دوره‌ی قبل از انقلاب، خشونت فیزیکی به طور مشخصی دیده شده است. شخصیت زن‌مش‌حسن در فیلم گاو، مورد خشونت فیزیکی مرد قرار نگرفته است. اما شخصیت مهری در فیلم آقای هالو، خشونت فیزیکی را به شکل آزارهای جسمی تجربه کرده است که کشیدن مو و پیچاندن دست را شامل می‌شود. خشونتی که توسط حبیب به آرامی انجام می‌شود و به عنوان مجازاتی برای زن خاطی در نظر گرفته می‌شود تا به این شکل مشخص شود که تحت سلطه‌ی چه کسی است. شخصیت مهری در فیلم پستچی نیز در شدید‌ترین نوع خشونت، مورد ضرب و شتم همسر قرار می‌گیرد و در پایان داستان توسط همان مرد بوسیله‌ی ضربات چاقو به قتل می‌رسد. خشونتی هولناک که زن را در نهایت قربانی می‌کند. این زن نیز زنی خاطی است، خیانت کرده است و به این شیوه توسط مرد عاشق، پایانی رقت انگیز می‌یابد. اما شخصیت زهرا در فیلم دایره‌ی مینا تحت خشونت فیزیکی قرار نگرفته است. در فیلم‌های دهه شصت، شخصیت مادر در فیلم اجاره‌نشین‌ها خشونت فیزیکی را تجربه نمی‌کند. اما در فیلم ‌هامون شخصیت مهشید نیز مورد خشونت فیزیکی قرار می‌گیرد. سیلی خوردن زن، پرتاب شیء به سمت زن، کتک زدن زن و نیز تهدید به قتل زن با اسلحه از موارد اعمال خشونت توسط همسر است. مرد عاشق که عشقش را از دست‌رفته می‌پندارد، در این مسیر تلاش می‌کند زن را به خودش بازگرداند و در غیر این صورت از وی انتقام بگیرد. اما شخصیت بانو در فیلم بانو مورد این نوع خشونت قرار نگرفته است. در فیلم‌های دهه هفتاد (هر دو نیمه‌ی این دهه) خشونت فیزیکی علیه زنان اعمال نشده است. این به آن معنی است که یا زنان از قدرت بیشتری برخوردار بوده‌اند و یا این که متخاصمان و مرتکبان بالقوه، گفتمان اجتماعی نوینی از ابراز خشونت داشته اند که در آن خشونت فیزیکی نفی شده است. در دهه هشتاد نیز شخصیت‌های زن، تحت خشونت فیزیکی قرار نگرفته‌اند. اما شخصیت هانیه در فیلم سنتوری، بار دیگر این نوع خشونت را تجربه می‌کند. علی همسر معتادی است که زن را کتک زده و به پرتاب شیء و هل دادن او مبادرت ورزیده است.

روی‌هم‌رفته می‌توان گفت که شخصیت‌های زن فیلم‌های مهرجویی تا پایان نیمه‌ی اول دهه شصت خشونت فیزیکی را تجربه کرده‌اند و سپس با وقفه‌ای طولانی این نوع خشونت در فیلم سنتوری در دهه هشتاد نمایش داده شده است. البته شدت این خشونت در دهه هشتاد ضعیف‌تر از دوره‌ی قبل بوده و صحنه‌ی خشونت بسیار کوتاه و گذرا نمایش داده شده است. دهه هفتاد دوره‌ی موفقی در منع نمایش خشونت فیزیکی علیه زنان نقش اول فیلم‌ها بوده است. نکته‌ی دیگر این که این نوع خشونت‌ها توسط مردان علیه زنان اعمال شده است، مردانی که اغلب عاشق‌پیشه و تنها بوده و مالکیت و سلطه‌ی خود را به این نحو ابراز می‌کرده‌اند.

۱۳۸۷

پرویز احمدی، لقمان رحمان پور

عوامل حیاتی موفقیت در تدوین استراتژی­ های مختلف در صنعت بانکداری

این پژوهش براساس تجزیه و تحلیل عوامل چهار ترکیب از CSF را پیشنهاد کرده است: توانایی مدیریت عملیات بانک، توسعه مارک و نشان تجاری بانک، توانایی بازاریابی بانکی و توانایی مدیریت بازار مالی

۱۳۸۴

محمود حسینی، منیره پناهی

تبین عوامل کلیدی موفقیت در صنعت کاشی ایران

این پژوهش به شناسایی این عوامل در صنعت کاشی پرداخته و این عوامل را: کیفیت تولید، ارائه خدمات مشتریان، پاسخ سریع به تغییرات بازار، ارزیابی سریع و صحیح بازار و تولید محصولات متنوع بیان کرده است.

پایان نامه­ ها: خانم میرانوری به شناسایی و اولویت بندی عوامل کلیدی در اجرای سیستم مدیریت امنیت اطلاعات در سازمان­های ایرانی در دانشگاه الزهرا پرداخته است. خانم خازنی رساله ای تحت عنوان عوامل کلیدی موفقیت و استراتژی­ های بازاریابی الکترونیک در سازمان های کوچک و متوسط(SME) ایرانی در دانشگاه تربیت مدرس انجام داده اند، و در دانشگاه صنعتی شریف آقای کتب زاده برای بخش بالادستی صنعت گاز و نفت ایران در این زمینه کار کرده اند.

۵-۱ اهداف پژوهش
این پژوهش شامل دو دسته از اهداف کلی و فرعی می­باشد:

هدف کلی
بررسی و شناسایی عوامل حیاتی در توفیق رقابت پذیری صنعت

اهداف فرعی
شناسایی نیازهای صنعت روانکارهای ایران جهت موفقیت
کمک به مدیران صنعت برای تخصیص بهینه منابع
تشریح روابط دو­یا چند جانبه میان عوامل حیاتی
اولویت بندی عوامل حیاتی موفقیت در صنعت روانکارهای ایران
۶-۱ سؤالات پژوهش

• ۱. آیا عوامل مرتبط با تولید از عوامل اصلی و حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها می­باشد؟

• آیا عوامل مرتبط با تکنولوژی از عوامل اصلی و حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها می­باشد؟

۳٫آیا عوامل مرتبط با بازاریابی از عوامل اصلی و حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها می­باشد؟

• آیا عوامل مرتبط با توزیع از عوامل اصلی و حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها می­باشد؟

• آیا عوامل مرتبط با مهارت و توانمندی­های سازمانی، از عوامل اصلی و حیاتی موفقیت در صنعت روانکارها می­باشد؟

• آیا میان عوامل حیاتی موفقیت رابطه ای وجود دارد؟

• چگونگی اولویت بندی عوامل حیاتی موفقیت در صنعت روانکارهای ایران؟

۷-۱ روش انجام پژوهش
این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ گردآوری داده ­ها، توصیفی- پیمایشی و ابزار آن پرسشنامه، و جامعه آماری آن را خبرگان صنعت روانکارهای ایران تشکیل می­ دهند.
در این پژوهش ابتدا پس از انجام مطالعات کتابخانه­ای و بررسی پژوهش­های پیشین، مدل مناسب برای انجام پژوهش انتخاب شد. سپس از طریق مصاحبه نظر هرکدام از مصاحبه شونده گان را درمورد عوامل مشخص شده در مدل تامپسون و استریکند پرسیده تا اگر مخالف عاملی هستند آن را حذف و اگر عامل جدیدی را در نظر دارند آن­هارا بیان کنند. جمع بندی نتایج بررسی اولیه منجر به تهیه پرسشنامه نهایی جهت گردآوری اطلاعات و دیدگاه خبرگان در صنعت روانکارهای ایران خواهد شد. در آخر با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل شبکه­ ای (ANP) میزان و ضریب اهمیت هریک از عوامل مشخص شده و عوامل حیاتی موفقیت براساس اهمیتشان اولویت بندی می­شوند.
۱-۷-۱ قلمرو پژوهش
قلمرو زمانی
با توجه به نوع پژوهش، مدت انجام این پژوهش از زمان تصویب پروپوزال حدود نه ماه به طول انجامید.

ج) از جمله معانی شایع حج در منابع فقهی،به ویژه هنگامی که در برابر اصطلاح"عمره"به کار می رود،آن بخش از احکام و مناسک حج است که در چهارچوب مناسک عمره قرار نمیگیرد ودر حدیثی،مراد از تعبیر قرآنی “حج اکبر"(توبه،۳)حج سال نهم هجری که مسلمانان و مشرکان با یکدیگر حج گزاردند ذکر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اکبر،حج پیامبراکرم(ص)یا حجی که در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنین تعبیر مذکور بر حج تمتع یا بخشی از مناسک آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اکبر(یوم الحج الاکبر)در احادیث،روز عید قربان و نیز روز عرفه(روز نهم ذیحجه)دانسته شده است.(همان)
۴-۳- بخش دوم: بررسی سؤال دوم تحقیق
مبانی انسان شناختی حج از منظر قرآن و روایات چیست؟
مفهوم مبانی تعلیم و تربیت
شکوهی(۱۳۶۸،ص۶۱)،در باب مفهوم مبانی تعلیم و تربیت اشاره می کند که«عزیمت به سوی هر مقصد،برای آنکه متضمن وصول بدان باشد،مستلزم طرح و نقشه ای است که ناگزیرباید با توجه به مبدأحرکت ترسیم شود.»در ادامه وی، مبانی تعلیم و تربیت را اینگونه تعریف می کند:«مبانی تعلیم و تربیت از موقع آدمی و امکانات و محدودیت هایش و نیز از ضرورت هایی که حیاتش همواره تحت تأثیر آنهاست بحث می کند.»

به این ترتیب از نظر وی،مناط مهم در تشخیص مبانی تعلیم و تربیت آن است که مبانی ناظر به«مبدأحرکت تربیتی وویژگی های او»هستند؛به علاوه،فحوا و سیاق کلام وی،به خصوص در واژه هایی مانند«موقع آدمی»و«امکانات و محدودیتهایش»به خوبی نشان می دهد که از نظر وی،مبانی به«آنچه هست»ناظرند،نه«آنچه باید باشد.» در مقام تمثیل،می توان حرکت یافرایند تربیت را به سفر تشبیه کرد که دارای مبدأ،مقصد،تابلوهای راهنما،مسیر و نقشه است.مبنا ناظر به مبدأ سفر،هدف ناظر به مقصد سفر،اصل ناظر به تابلوهای راهنمای سفر،روش ناظر به مسیر سفر و برنامه ناظر به نقشه ی سفر است. (بهشتی،۱۳۸۸،ص۲۹)
مبانی تربیت دینی
مبانی تربیت دینی ازدیدگاه اسلام،«اوصاف وجودی انسان،جهان و آفریدگار انسان و جهان اند که ازمتون اسلامی استخراج و به یکی از دو شکل بسیط،یعنی مفاهیم،یامرکّب،یعنی گزاره های إخباری یا توصیفی بیان می شوند و شالوده ی استخراج و تدوین اهداف،اصول،برنامه ها و روش ها به شمار می آیند.»(همان)
مبانی انسان شناسی
از آنجا که مبانی مورد نظردر این پژوهش،«مبانی انسان شناسی» می باشد،از تعریف فوق تنها اوصاف وجودی «انسان» مدّنظر است؛لذا تعریف فوق به این شکل مطرح می شود:«اوصاف وجودی انسان که از متون اسلامی استخراج و به یکی ازدو شکل بسیط،یعنی مفاهیم،یا مرکّب،یعنی گزاره های إخباری یا توصیفی بیان می شوند و شالوده ی استخراج و تدوین اهداف،اصول،برنامه هاو روش ها به شمار می آیند.»
در اینجا به برخی ازمبانی انسان شناسی حج اشاره می کنیم:
الف) پرستش گری
براساس مبانی تربیت اسلامی ،انسان به اقتضای فطرت وسرشت خویش به خداوپرستش او گرایش دارد. این گرایش پدیده ای خارج ازوجود انسان نیست، بلکه درعمق جان وضمیر اوریشه داردو اگرجزاین بود اساساً ایمان وخداپرستی تحقق نمی یافت. بنابراین مربیان الهی اندیشه خداپرستی را القا نکرده اند، بلکه باشیوه های نظری وعملی به پرورش این نهال فطری پرداخته اند. ازیک سو انسان را ازکج اندیشی وخرافه وشرک رهانیده وحقیقت توحید را درهمه ابعادش تبیین کرده اند وازسوی دیگر عنصرایمان رابا تشریع شرایط ودستورالعمل های عبادی واخلاقی وتوصیه به ذکرو نیایش دروجود انسان تقویت نموده اند تا به مرحله ای برسد که حائلی میان خود وخدا مشاهده نکند ومظهراسماء وصفات الهی گردد وبه فرموده امام علی(ع) بدنش دردنیا اما روحش به ملأ اعلی بپیوندد.(رهبر،رحیمیان،۱۳۷۸،ص۸۹)
انسان تمایل دارد پرستنده باشد. این ویژگی گاهی اشباع کاذب وزمانی اشباع صادق شده است. زمانی دراثرجهل ویا دنیا گرایی، معبودهای غیرالهی را به انسان معرفی کرده اند واونیز به علت نا آگاهی همان را پرستیده است. پیامبران برای این مبعوث شدند که بامعرفی معبود حقیقی یعنی خداوند متعال میل پرستش انسان را اشباع صادق کنند. آنان پرستش رانیاوردند وابتکارنکردند ،بلکه نوع پرستش وآداب واعمال مربوط به آن رابه بشر آموختند واز پرستش معبودی غیر ازذات یگانه پروردگار متعال جلوگیری کردند .لزوم پرستش خداوند یکتا درآیات متعدد قرآن مجید آمده است:«ألَم أَعهَد إِلَیکُم یا بَنی آدَمَ أَن لا تَعبُدوا الشّیطان إنّه لَکُم عَدُوٌّ مُبین وأَنِ اعبُدونی هَذَا صِراطُ المستقیم.» ای فرزندان آدم آیا به شما سفارش نکردم که شیطان رانپرستید که اوشما را دشمنی است آشکارواین که مرا بپرستید که این است راه راست.(ملکی،۱۳۸۹،ص۶۵)
ارتباط پرستش گری با برنامه ی تربیتی حج
تلاش تربیتی پیام آوران الهی براین بوده است که آدمیان رابه خود آورند وپرده های غفلت ازحقیقت فطرتشان راکناربزنند وآنان رابه سوی معشوق ومعبود حقیقی سوق دهند.برای این منظور برنامه هایی از سوی اسلام وضع شده است از جمله این برنامه ها حج می باشد.در سرتاسر برنامه ی تربیتی حج این ویژگی ذاتی انسان نمود و بروز پیدا می کند،تمامی حرکات و افکار انسان از طواف گرفته تا حلق و تقصیر همه باید برای خدا و در جهت رضای خدا باشد.انسان قبل از حج تعلقاتی دارد که او را از معبود حقیقی خود دور کرده است، انسان در حج ازهمه ی تعلقات و وابستگی های خود دست شسته و معبود حقیقی خود را می یابد و با او انس می گیرد و با الگو برداری از پیامبران و امامان(ع) به طور نظری و عملی به پرورش این نهال فطری خود می پردازند.
ب) عقل ورزی
خداوند قوه ای به نام عقل به انسان داده است تا به وسیله آن به آگاهی وتفکرخویش عمق وسامان بخشد ورفتاروغرایز خودراهدایت کند. هرچند آگاهی ابتدایی ورفتار اولیه انسان با نوعی تجربه بسیط ومیل وگرایش غریزی آغازمی شود وحتی بانوع گرایش بسیارساده همراه است، ولی این آگاهی وگزینش درحدی نیست که بتوان کسی رابا آن ها مؤاخذه کردیا پاداش داد، اما این آگاهی به تدریج افزایش وگسترش می یابد تا به دوره بلوغ می رسد. دراین مرحله ازرشد، شرایع وقوانین ،افراد رابه تکالیف وامرونهی فردی واجتماعی مکلف می سازند ودربرابر فرمان برداری پاداش ودربرابر نافرمانی کیفرمی دهد.
برای روشن شدن اهمیت وجایگاه عقل دروجود انسان چندحدیث ازائمه معصومین نقل می شود:
امام باقر(ع) می فرمایند: “چون خداعقل راآفرید ازاو بازپرسی کرد. به او گفت: پیش آی، پیش آمد. گفت: بازگرد، بازگشت. فرمود: به عزت وجلالم سوگند مخلوقی که ازتو درنزدم محبوب ترباشد نیافریدم وتو راتنها به کسانی که دوستشان دارم به طورکامل دادم .همانا امرونهی و کیفروپاداشم متوجه توست".
امام صادق(ع) فرمودند: “حجت خداوند بربندگان،پیامبر است وحجت میان بندگان وخداعقل است. وفرمودند: پایه شخصیت انسان عقل است وهوش وفهم وحافظه ودانش ازعقل سرچشمه می گیرند. عقل انسان راکامل می کند وراهنما وکلید کاراوست وچون عقلش به نورخدایی مؤیدباشد، دانشمند،حافظ، متذکر، باهوش، وفهمیده باشد وازاین روبداند چگونه ،چرا وکجاست، خیرخواه وبخواه خود رابشناسد وچون آن راشناخت روش زندگی خویش بشناسد ودریگانگی خود واعتراف به فرمانش مخلص شود وچون چنین کند، ازدست رفته راجبران کرده وبرآینده مسلط گردد وبداند درچه وضعی است وبرای چه دراین جاست وازکجا آمده وبه کجامی رود؟ این ها همه ازتأیید عقل است".(همان،ص۵۹)
ارتباط عقل ورزی با برنامه ی تربیتی حج
اسلام شایسته ترین برنامه های جهانی را که می تواند انسان را به سوی علم و بینش و تحرّک و تفکّر وتعمّق سوق دهد،به عالم بشرّت ارزانی داشته است.یکی از مهم ترین برنامه های اسلام در جهت تحقق این اهداف،برنامه حج است.(اللهوردیخانی،۱۳۷۹،ص۹)
شکوفایی این نعمت خداوند،شرایط مساعد ومعلمان حقیقی را می طلبد،که اسلام به این مسأله مهم بی توجه نبوده است.از جمله وضع عمل عبادی حج و نیز وجود معلمان و الگوهای بی نظیر در حج که با استمداد از آنها می توان به مراحل بالایی از این ویژگی رسید.تشویق به بهره گیری ازعقل واندیشه و سفارش بسیاری از ائمه ی ما در این بوده است که در سفر تربیتی حج و به خصوص در صحرای عرفات و مشعر به تفکر بپردازند و از این طریق به جایگاه خود در دنیا و نیز به شگفتیهای آفرینش پی برده و از این طر یق به خداشناسی دست یابند.
ج) حقیقت جویی
به درک منطق با واقعیات هستی ،حقیقت می گویند. انسان گرایش دارد که حقیقت امور واشیاء راآن طور که هستند بفهمد. درک حقایق وتوسعه آگاهی بشر به مقدار زیادی بستگی به وجود این بعد درانسان دارد. دراهمیت این بعدهمین بس که رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: « اللّهُمَّ أَرِنی الأَشیاءَ کَماهِیَ؛ خدایا حقیقت امور راآن چنان که هستند به ما بشناسان.»(همان،ص۶۲)
یکی ازگرایش های اصیل انسان ، حقیقت جویی است. مقصود ازحقیقت جویی ، اشتیاق انسان به شناخت روابط بین پدیده ها است. کشف واقعیت ها چه درابعاد نظری ومعرفتی ، چه درابعاد عملی ناشی ازتمایل او به آگاهی ازاین امور است. چنان چه ، اگرهیچ تمایل واشتیاقی به فراگیری علوم ودانش وفرهنگ نبود، بشر این چنین رشد نمی کرد. خداوند ازتمایل واشتیاق شدید آدمی به درک حقایق برای هدایت اوبهره گرفته است.
تشویق به بهره گیری ازعقل واندیشه وقرار دادن نشانه های روشن درخلقت جهان وارسال رسل وبه جا آوردن عبادت ازجمله عبادت معنوی وروحی وتربیتی حج به پرورش این روحیه درانسان کمک کرده است. درواقع کل آیاتی که درمورد حج مارا به نحوی با این مناسک بزرگ وتربیتی ، به تفکر وتعقل دعوت می کند درجهت تقویت این توانایی است. ازنظر اسلام آدمی باید با کوشش وتلاش مستمر جوینده حقیقت باشد. اما صرف وجود این گرایش متضمن هدایت نیست، انسان حج گزار باید این سفر تربیتی را انجام دهد تا واقعیات وحقایقی که قبلاً ازذهن او دوروپنهان مانده بود درنظرش جلوه گرشود.
ارتباط حقیقت جویی با برنامه ی تربیتی حج
انسان حج گزار چون حقیقت جو می باشد باید خود درجستجوی حقایق برآید وپیامبران ومعصومین را الگوی خود قرار دهد وبا اسرار ومعارف مناسک حج آشنا شود و بعد ازسفر حج به آن هاعمل کند ودرجهت تقویت این گرایش ازهیچ تلاشی فروگزار نکند. بنابر این اثر تربیتی تقویت گرایش به حقیقت جویی دراین است که انسان حج گزار با تکیه بر تفکر خود ، توانایی بیشتری در تشخیص رموز واسرار تربیتی حج پیدا کند.(رضایی،۱۳۸۸،ص۱۹۶)
د) اجتماع گرایی
اجتماعی زیستن یکی از گرایش های فطری انسان است. اومایل است با دیگران روابط اجتماعی برقرار کند ودر تعامل بادیگران زندگی کند. رشدابعاد دیگر وجودنیز در روابط اجتماعی تحقق می پذیرد. قوه عقلانی ازطریق رابطه بادیگران تمرین استدلال ،تجزیه وتحلیل وکسب تجربیات تقویت می شود. بعدعاطفی او به مقدارزیادی دراثر روابط بادیگران رشدمی کند وتحت هدایت عقل قرار می گیرد. بنابراین زندگی اجتماعی امکان رشد استعدادها رافراهم می سازد. خداوند متعال درقرآن می فرماید: « یا أیَّها النّاسُ أنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍوَاُنثی وَجَعَلناکُم شُعوباً وقَبائِلَ لِتَعارَفوا إنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللهِ أتقیکُم.» ای مردم شما راازمردی وزنی آفریدیم و شما را امت ها وقبیله هاقرار دادیم تا به این وسیله یکدیگر راباز شناسید( نه این که بدین وسیله به یکدیگر تفاخرکنید) .همانا گرامی ترین شما نزدخداوند متقی ترین شماست.
دراین آیه کریمه ضمن یک دستوراخلاقی ،به فلسفه اجتماعی آفرینش خاص انسان اشاره می کند. با این بیان که انسان به گونه ای آفریده شده که به صورت گروه های مختلف ملی وقبیله ای درآمده است. با انتساب به ملیت هاوقبیله ها بازشناسی یکدیگر که شرط لاینفک زندگی اجتماعی است صورت می گیرد.(ملکی،۱۳۸۹،ص۶۳)
ارتباط اجتماع گرایی با برنامه ی تربیتی حج
از جمله برنامه های عبادی که اسلام برای رشد این جنبه از ویژگی های ذاتی انسان نهاده است،حج است.حاجی هیچ یک از اعمال و مناسک حج را به تنهایی و در خلوت انجام نمی دهد.از طواف گرفته تا منی ،همه باید در جمع ودر میان اجتماع انسانها انجام گیرد.تا حاجی به علت قرار گرفتن در این شرایط راه ورسم درست زندگی در اجتماع را بیاموزد.
ه) مسؤولیت پذیری
ازدیدگاه مکتب اسلام انسان به دلیل اختیاری که دارد، مسؤول است وبایدجواب گوی اعمال ورفتارخود باشد. یکی ازابعاد مسؤلیت انسان دربرابر خداونداست. حضرت سجاد(ع) می فرمایند: “حق بزرگ خدا برتو این است که فقط او راپرستش کنی ودر عبادت چیزی راشریک او قرارندهی .اگربا اخلاص این عمل را انجام دهی خدا نیز صلاح دنیا وآخرت تو رابر عهده می گیرد وآن چه رادوست داری برایت نگه می دارد".
انسان دربرابر خودنیز مسؤول است.حضرت سجاد(ع) دراین مورد نیز می فرمایند: “حق نفس تو بر تو این است که او را دراطاعت خدا درآوری وبه زبانت حقش را بپردازی وحق گوش ،چشم ودست وپا وشکم وعورت را نیز ادا کنی ودراین باره ازخدا استمداد جویی".
درمقابل جامعه نیز مسؤولیت داریم . هریک ازما وظیفه داریم برای سلامت جامعه احساس مسؤولیت کنیم وبا عوامل مخرب که این سلامت را تهدید می کنند ،به طور اصولی ومعقول مبارزه کنیم. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:” بندگان ،عیال خداهستند. پس بهترین مردم نزد خداکسی است که بیشتربه عیال خود سود برساند وخانواده ای را خوشنود سازد".
طبیعت وحتی حیواناتی که درآن زندگی می کنند، باید مورد مراقبت انسان قرار گیرند. انسان حق ندارد ازطبیعت به هرنحوی که مایل است استفاده کند. تخریب یا آلوده کردن طبیعت ومحیط زیست نکوهیده است وموجب به خطر افتادن زندگی بشر می شود. حضرت علی می فرمایند:” نسبت به بندگان خدا وبلاد او تقوا را رعایت کنید ،زیرا شما مسؤول هستید حتی درارتباط با قطعات زمین وحیوانات".(همان،ص۶۷)
ارتباط مسئولیت پذیری با برنامه ی تربیتی حج
حج و انجام اعمال آن بهترین موضع برای به جلوه در آوردن این ویژگی فطری انسان است،انسان حج گذار از همان لحظات نخستین در مقابل خود وخدای خود ودر مقابل جامعه و طبیعت مسئول است که اگر این مسئولیت را به درستی انجام ندهد حج او مقبول نیست.
و)کمال گرایی
انسان ازنقص گریزان است ومایل است درهرچیزی به نهایت آن برسد. فردی که ثروت جمع می کند دراین کار حدومرزی نمی شناسد. آن کس که در مسیر کسب علم است، سیر نمی شود و… نمونه های مشابه آن ها همه نشان ازکمال گرایی انسان دارند. این ویژگی آدمی نیز مانند ویژگی های دیگر یک رشد حقیقی وصادق دارد ویک رشد غیرحقیقی وکاذب. کسی که درقدرت طلبی وجهان گستری حدی رانگه نمی دارد، جلوه همین کمال گرایی است. لکن درمسیر غلط افتاده است. کمال گرایی انسان زمانی درمدار اصلی خودقرار می گیرد که درجهت خداوند متعال باشد. به همین دلیل کمال گرایی الهی به انسان اطمینان وآرامش می بخشد وکمال خواهی درامور غریزی ودنیوی ،تشویش خاطر ونگرانی را زیاد می کند.
درقرآن کریم آمده است:«یا أیُّهَا الانسان إنَّکَ کادِحٌ إلی رَبّکَ کَدحاً فَمُلاقیه » ای آدمی همانا تو به سوی پروردگارت سخت کوشنده ورونده ای، پس او رادیدار خواهی کرد.(همان،ص۶۸)

بر شماست که دنبال این کار بروید.‏
‏‌ج. ‏در بیان ترتیب پیاپی بودن چیزی، در میان دو کلمۀ مکرکر : ‏
پدر بر پدر همه اهل علم بوده اند.‏
‏‌د. ‏در معنی (نسبت به)‏ :
بر من خشم گرفت.‏
‏۲-۲-۱-۷-ج. معانی حرف اضافه «بر» را بر اساس «دستور زبان فارسی» شریعت (۱۳۰۰- ص۳۱۹‏) میتوان به این صورت دسته بندی کرد :
‏‌أ.‏ استعلا و بلندی و به معنی روی: بر اسب سوار شد.‏
‏‌ب.‏ وظیفه و لزوم: بر تست پاس خاطر پیچارگان …‏
‏‌ج.‏ به معنی برای: دولتی تا ابد بر او ماند …‏

‏‌د. ‏به معنی فکر کردن و قصد کردن : من بر آنم که خدایست بزرگ . بر آنم که اگر او را دیدم بگویم …‏
‏‌هـ.‏ الصاق : او را بر من مرحمتی است.‏
‏۲-۲-۱-۷-‏د. پنج استاد :
«بر» به معنی بالااست چنانکه در این بیت :
دولت از گوهر زینت نه فرود است و نه بر نصرت از گوشهی تاجت نه فراز است و نه باز
و به همین جهت از آن کلمهی «برتر» را ساختهاند
و در سر افعال نیز پیشاوند است که بالا بودن و ارتفاع را میرساند :
برآمد، برانگیخت، برافراشت، برداشت.
در این دو مورد کلمهی «بر» از حروف اضافه نیست و در موارد زیر از حروف اضافه است :
۱- استعلایی که بالا بودن چیزی را میرساند :
همچنان باز از خراسان آمدی بر پشت پیل کاحمد مرسل به سوی جنّت آمد از براق _{(منوچهری)}
۲- در وجوب و لزوم :
بر شماست که این کار را انجام دهید و پاداش آن بر من است .
۳- در موقع قصد و آهنگ مانند :
بر آن سرم که اگر همتم کند یاری ز بار منت دونان کنم سبکباری _{(امیدی تهرانی)}
۴- در پیاپی بودن و ترتیب و آن وقتی است که اسم بعد از آن مکرّر شود :
آنکه چون پسته دیدمش همه مغز پوست بر پوست بود همچو پیاز _(سعدی)
۲-۲-۱-۸. معانی «تا» حرف اضافه :
‏۲-۲-۱-۸-الف. ‏دستور زبان فارسی (خطیب رهبر) ص۲۷۵‏ :
‏۱- ‏انتهای غایت :
این سلسله اسباب بکشد تا سببی که او را وجود از غیری نبود. _{ص۷چهار مقالۀ نظامی عروضی}
‏۲- توالی و تعاقب :
روز تا روز قدرش افزودم آهنی را بزر براند و دم _{ص۱۵۲هفت پیکرنظامی تصحیح وحید}
‏۳-‏ مترادف (از)‏ :
پادشاهان بنصیحت خردمندان محتاج ترند تا خردمندان بصحبت پادشاهان _{سعدی، ص۴۹۴امثال و حکم ‏دهخدا}
این بهتر است تا آن.‏
‏۴-‏ مترادف (در) برای ظرفیت :
‏‌أ. ‏در مکان :
پس رسول فرستاد سوی وی که مرا دختریست که امروز تا شرق و غرب او را دیگر نیست. _{‏ص۵۲تاریخ سیستان}
‏‌ب. ‏در زمان :
و در آخر مجلد تاسع سخن روزگار امیر مسعود رضی الله عنه بدان جایگاه رساندیم که وی عزیمت ‏درست کرد رفتن بسوی هندوستان (را) و تا چهار روز بخواست رفت و مجلد بر آن ختم کردم._{‏ ص۶۶۴تاریخ بیهقی، تصحیح فیاض}
‏۲-۲-۱-۸-ب. ‏ انوری و گیوی در ص ۲۶۴ در جلد دوم ‏دستور زبان فارسی درباره «تا» مینویسند:
وقتی حرف اضافه است که نهایت و انتها را در زمان یا در مکان برساند:
(از خانه تا مدرسه)، (از حالا تا آخر ‏سال)
و چنان که از مثالها فهمیده می شود بیشتر در مقابل (از) قرار می گیرد: ‏
تو گمان می‏کنی من از صبح تا شام بیخود و راجی می کنم. _{هدایت (حاجی آقا، ص۹۷)}‏
‏۲-۲-۱-۸-‏ج. معانی «تا» از دید شریعت در دستور زبان فارسی (۱۳۰۰- ص۳۱۹‏( اینها هستند :
‏‌أ. ‏برای انتها : من تا تهران رفتم. من تا ساعت هشت آنجا بودم.‏
‏‌ب. ‏به معنی (به) برای تدریج : روز تا روز قدرش افزودم.‏
۲-۲-۱-۸-د. پنج استاد :