در این آیه ملائم مستعارٌله « احاط » یعنی احاطه یافتن و مستعارٌ منه « لباس » یافت نشد به همین خاطر بدان استعاره ی مطلقه گویند.
* پس نتیجه می گیریم که در آیه ی۱۱۲ از سوره ی نحل استعاره ی مصرّحه ، محقّقه ، اصلییّه ، عامیّه ، عنادیّه و مطلقه وجود دارد.
۳-۲۲- سوره اسراء آیه ۲۴
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا
و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو:« پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خردى پروردند».
در کلام خداوند متعال که فرموده وَاخْفِضْ لَهما جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ استعارهای هست که همه علماء بیان را به خود مشغول نموده است و باید آن چه علماء بیان ، درصدد بیان آن گفتهاند را بیاوریم. پس این آیه استعاره مکنیه است چون اثبات جناج و بال برای ذلت و خضوع و خواری شنونده را به توهم میاندازد که آن جا بالی هست که پهن میشود. ولی مراد این است که نرم کن برای آنها پهلویت را. و تواضعی کن برای آن دو به نحوی که بچسباند تو را به خاک و قدر جامع بین این استعاره و حقیقت این است که بال حقیقی در یکی از دو طرف پرنده است و پرنده وقتی بال را پهن کند به زمین سقوط میکند و به خاک میچسبد پس استعاره مکنیه میباشد. چون تشبیه نموده نرمی پهلو را به پهن کردن بال به وسیله قدر جامعی که عطوفت و رقت است و این زیباترین و نیکوترین استعاره است و کلام عرب هم به این سبک آمده است.
صولی در کتابش به نام اخبار ابی تمام ذکر کرده که عیب گرفتهاند بر ابی تمام کلامش را که گفته: نچشانید به من آب ملامت را که من عاشق هستم که لذت میبرم از آب گریهام.
پس گفتهاند که معنای آب ملامت چیست؟ در حالی که میگویند کلامٌ کثیرالماء یعنی کلامی که بسیار آب دار است «و ما اکثر ماءشعرالاخطل» یعنی چقدر آب شعر اخطل زیاد است ، این را یونس ابن حبیب گفته و میگویند آب ریخته شده ، آب هوی و مرادشان اشک میباشد.(الدرویش ،۲۰۰۹،ج ۴ : ۳۴۰)
استعاره ی آیه ی ۲۴ ازسوره ی اسراء :
- استعاره مکنیّه در « جناح » .
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : لفظ « جناح ».
- مستعارٌله : « جناح » به معنی بال .
- مستعارٌمنه : « تواضع » به معنی فروتنی .
- جامع یا وجه شبه : ملایمت ومهربانی کردن[۸۸] .
شرح استعاره ی آیه به اعتبار گوناگون:
۳ -۲۲ – ۱. به اعتبار ذکر طرفین ( مصرّحه ، مکنیّه ) :
درآیه شریفه « تواضع» به معنی فروتنی ، به « جناح » به معنی بال تشبیه شده که مستعارٌمنه « تواضع » در آیه به صراحت به معنی ذکرنشده اما مستعارٌله « جناح » به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مکنیّه یا بالکنایه گویند .
۳ – ۲۲ – ۲ . به اعتبار واقع درماده ی طرفین ( تحقیقیّه ، تخییلیّه ) :
دراین آیه مستعارٌمنه به صراحت ذکر نشده بلکه از لوازم آن « جناح » به معنی بال به طور کنایی ذکر شده . در حقیقت بدین معنی نیست که « جناح » بال باشد بلکه آن را درخیال مانند بال تشبیه شده که است به همین خاطر بدان استعاره ی تخییلیّه گویند.
۳ – ۲۲ - ۳ . به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه « جناح » اسم جامد است و به اعتبار اسم جامدبودن ، به همین خاطر بدان استعاره ی اصلیّه گویند.
۳ - ۲۲ – ۴ . استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرّشحه ، مجرّده ) :
در این آیه ملائمات مستعارٌله « جناح » یعنی بال و مستعارٌمنه « تواضع » یعنی فروتنی یافت نشد به همین خاطر بدان استعاره ی مطلقه گویند.
* پس نتیجه می گیریم که در آیه ی ۲۴ از سوره ی اسراء استعاره ی مکنیّه ، تخییلیّه ، اصلیّه و مطلقه وجود دارد.
سوره اسراء آیه ۲۹
وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَهً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا
و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشادهدستى منما تا ملامتشده و حسرتزده بر جاى مانى.
این آیات مشتمل بر انواع بلاغت و ضربالمثلها و حکمتهاست که به صورت مختصر مقداری از آن بلاغتها را مطرح میکنیم.
استعاره تمثیلیه در کلام خداوند متعال که فرموده وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ … استعاره تمثیلیهای است برای منع حرص و بخشش مُسرف پس تشبیه نموده حال بخیل را در این که انفاق نمیکند و بخل میورزد به حال کسی که دستش غل و زنجیر شده به گردنش پس قادر بر تصرف در هیچ چیزی نیست.
و تشبیه نموده حال مسرف را که تبذیر میکند و بسیار تلف میکند اموال را به حال کسی که دستش را کاملاً باز میکند پس هیچ چیزی در کف دست او باقی نمیماند و ذخیره نمیکند چیزی را که در زمان حاجت به دردش بخورد و به نفعش باشد. این مثال برای این است که بــه نتیجهای با فایده برسد که آن حد وسط بین دو امــر میباشد و اقتصاد و میانهروی که حد وسط بین اسراف و خساست و بخل میباشد. و به تحقیق مطابقت برقرار نموده در استعاره بین باز کردن دست و بستن آن از حیث معنی چون قرار دادن دست به صورت مفعوله همان قبض ید است و غل کردن دست ابلغ و رساتر است در قبض. (الدرویش ،۲۰۰۹،ج ۴ : ۳۵۱)
۳-۲۳- سوره اسراء آیه ۷۵
إِذًا لَّأَذَقْنَاکَ ضِعْفَ الْحَیَاهِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لاَ تَجِدُ لَکَ عَلَیْنَا نَصِیرًا
در آن صورت حتما تو را دو برابر [در] زندگى و دو برابر [پس از] مرگ [عذاب] مىچشانیدیم آنگاه در برابر ما براى خود یاورى نمىیافتى
در کلام خداوند متعال که فرموده أَذَقْنَاکَ ضِعْفَ الْحَیَاهِ استعاره مکنیه مطرح است و امثال آن در بسیاری از موارد گذشت. (الدرویش ،۲۰۰۹،ج ۴ : ۳۹۱)
استعاره ی آیه ی ۷۵ از سوره ی اسراء :
- استعاره در لفظ « اذقناک » به نظر می رسد استعاره تصریحییّه یا مصرّحه باشد.
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : لفظ « اذقناک »
- مستعارٌله : « أعانُک » به معنی ( درد ) کشیدن .
- مستعارٌمنه : « اذقناک » به معنی چشیدن .
- جامع یا وجه شبه : تحمل کردن .
شرح استعاره ی آیه به اعتبار گوناگون:
۳ – ۲۳- ۱ . به اعتبار ذکر طرفین(مصرّحه،مکنیّه) :
درآیه شریفه مستعارٌله« أعانُک » به معنی ( درد) کشیدن به مستعارٌمنه « اذقناک » یعنی چشیدن تشبیه شده ومستعارٌله در آیه ذکرنشده بلکه مستعارٌمنه به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مصرحّه یا تصریحیّه گویند .
۳ – ۲۳ – ۲ . به اعتبار واقع درماده ی طرفین (تحقیقیّه،تخییلیّه):
دراین آیه مستعارٌله « أعانُک » یعنی ( درد ) کشیدن موضوعی خیالی و وهمی نیست بلکه امری معقول می باشد به همین بدان استعاره ی تحقیقیّه یا محقّقه گویند.
۳ – ۲۳ – ۳ . به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه « اذقناک » فعل است پس به اعتبار فعل بودن ، بدان استعاره ی تبعیّه گویند.
۳ – ۲۳ - ۴ . به اعتبار جامع یا وجه شبه ( عامیّه ، خاصیّه ) :
مستعارٌله « أعانُک » یعنی ( درد ) کشیدن و مستعارٌمنه « اذقناک » یعنی چشیدن وجامع آن دو ( تحمل کردن ) ، موضوعی است که می توان به راحتی آن را تشخیص داد و نیاز به تفکر و اندیشیدن ندارد ، به همین خاطر بدان استعاره عامیّه گویند.
|
[شنبه 1400-08-08] [ 09:28:00 ب.ظ ]
|
