ایران از جمله کشورهایی است که در طول مدت تاریخ حواداث بسیاری به خود دیده و با تحولات فراوانی روبرو شده است. یکی از وقایع مهم کشور ایران که در قرن بیستم میلادی روی داده، انقلاب مشروطیت است. مشروطیت را می­توان به حکومت عدل و قانون، برقراری تساوی حقوق، مهارشدن قدرت­های مطلقه و عدم تجاوز به آزادی فکر و قلم تعریف کرد.(فخرایی،3:1371).
فرمان انقلاب مشروطیت در ایران، نخستین بار به دستور مظفرالدین شاه قاجار، صادر شد. اما در مورد علل چگونگی وقوع انقلاب مشروطه عوامل و مؤلفه­ های گوناگونی، اعم از داخلی و خارجی نقش داشتند. ملک زاده در کتاب«زندگانی ملک المتکلمین»، عوامل موثر در شکل­ گیری انقلاب مشروطیت را به شکل زیر برمی­شمارد.
1- کشته شدن ناصرالدین شاه به دست آزاد مرد فداکار، میرزا رضا کرمانی، که نتیجه آن ریشه کن شدن درخت کهن استبداد و ظلم و این اقدام متهورانه در تمام جهان به خصوص ایران دارای تأثیر بسزا بوده و تنبه قابل توجهی ایجاد و بار سنگین استبداد را که ملتی در زیر فشار آن جان می‎داد، سبکتر کرده است.
2-سلطنت مظفرالدین شاه که فطرتاً مهربان و از ستمکاری به دور بود و تمایلی به سخت گیری و استبداد مطلق نداشت و دوره سلطنت او افق ایران را روشنی بخشیده و ترویج معارف جدید و تأسیس مدارس ملی رونق گرفته و باب آمد وشد با دنیای متمدن باز شده و بسیاری از جوانان ایرانی برای تحصیل و تربیت به اروپا رفته اند و نیز مطبوعات خارجی آسانتر از دوره ناصرالدین شاه به دست ایرانیان روشنفکر باسواد می‎رسیده است.

3-روزنامه ثریا که در قاهره انتشار می­یافته، با آن که عمرش کوتاه بوده، در روشن کردن افکار ایرانیان و بنیان اساس عدل و داد سهم بزرگیداشته است.
4-معزول شدن میرزا علی اصغر خان اتابک که سرسلسله مستبدین بوده، از صدارت و روی کار آمدن امین الدوله روح تازه ای در پیکر پیروان آزادی و ترقی کشور دمیده و زمزمه تشکیل عدالتخانه و مسئولیت وزراء در میان مردم شنیده شده است.
5-نهضت‎های انقلابی روسیه و مجاهدات آزادمردان سرزمین همسایه در برافکندن اساس استبداد، که پی درپی از نقاط مختلفه آن کشور پهناور چون شعله سوزان زبانه می‎کشید در روشن کردن افکار ایران و تنبه مردمان این سامان سهم مهمی‎داشته است و آزادی خواهان ایران از مساعدت و همکاری مجاهدین آزادیخواه قفقاز برخوردار بوده اند.
6-ترقیات سریع ژاپن از عوامل مؤثر در تنبه افکار ایرانیان بوده و ثابت کرده است که رستگاری و ترقی جز در سایه مشروطیت میسر نگردد و بسط تمدن و دانش جز در پرتو نور عدالت و قانون به دست نیاید.(شمیم،430:1375)
در ژوئیه ۱۹۰۹ پس از تعطیلی مجلس در دوره محمد­علی­شاه و به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، مجاهدان مشروطه خواه گیلانی به سوی پایتخت روان شدند و با فتح تهران به همراه عشایر بختیاری، نظام مشروطه را باز در ایران مستقر کردند و سپهدار اعظم تنکابنی، فرمانده مشروطه خواهان گیلانی نیز صدر اعظم ایران شد.(آفاری،403:1372)
با آغاز جنگ بین الملل اوّل (۱۹۱۴) و ورود نیروهای خارجی به خاک ایران و گسترش فساد در دولت و دخالت نیروهای بیگانه اوضاع سیاسی کشور آشفته بود و زمینداران بزرگ گیلان هم با پشتیبانی کنسول روسیه، بر غارت اهالی شهرها و دهقانان افزوده بودند. میرزا کوچک خان که در تهران با اتحاد اسلام در تماس بود برای ایجاد یک پایگاه نظامی‎و مبارزه چریکی مخفیانه به گیلان رفت و نخستین پایگاه جنگ­های چریکی دهقانی را به همراه هفت نفر دیگر از جمله دکتر حشمت در تولم ایجاد کرد. به تدریج دهقانان و زحمت­کشان شهری و بخشی از روشنفکران جذب جنبش شدند. قوای دولتی مورد حمایت روسیه و بریتانیا، در حال نزاع دائم با جنگلی­های مستقر در روستاها بودند. از ژانویه ۱۹۱۷، آنان شروع به خلع سلاح زمینداران و گماشتن نمایندگان خود بر مصادر دولتی در حوزه نفوذ خود کردند. به زودی، وقوع انقلاب اکتبردر روسیه به جنگلی­ها امید بیشتری داد. روسها در نتیجه ضعف ناشی از انقلاب با جنگلی­ها روابط دوستانه برقرار کردند و قول دادند قوایشان را از گیلان خارج کنند. بازگشت قوای عثمانی در ماه مه به ایران و تسخیر تبریزهم به پیشرفت آنان کمک کرد. جنگلی­ها در زمانی فوق العاده کوتاه خود را در گیلان تثبیت کردند. تا پایان این سال همه مسؤولین از منصوبین جنگلی­ها بودند و پس از انقلاب اکتبر همه مسئوولین منصوب حکومت تهران از گیلان خارج شده بودند. آنان دست به اصلاحات اجتماعی مهمی‎زدند. دهقانان را از پرداخت مالیات معاف کردند. آبرسانی را در دست گرفتند. این اقدامات منجر به ارتقای کشاورزی شد و در شرایطی که همه ایران درگیر قحطی بود تولید کشاورزی گیلان به بالاترین حد خود رسید. آنها به تهران قحطی زده و باکو برنج می‌فرستادند. تا پایان این سال، آنان از ۱ میلیون تومان عایدی خود به کارمندانشان ۲۱۰۰۰ تومان حقوق ماهیانه می‌دادند. در ۵ ژوئن ۱۹۲۰، جمهوری شوروی سوسیالیستی ایراناولین و تنها جمهوری سوسیالیستی در ایران تأسیس شد. در اوایل تیر ۱۲۹۹کنگره اول حزب کمونیست ایراندر انزلیبرگزار شد. سپس، تعدادی از زنان رشت جمعیت پیک سعادت نسوان را برای پی‌گیری حقوق سیاسی و اجتماعی زنان تاسیس کردند. این جمعیت نخستین گروه در ایران بود که هشت مارس را به عنوان روز زن پذیرفت و هر سال مراسم بزرگداشت آن را اجرا می‌کرد.(عبدالحسین،115:1360).این حکومت با حمله قوای حکومت مرکزی سقوط کرد. (رواسانی،78:1384)
در ۱۹ بهمن ۱۳۴۹، گروه های از فدائیان خلقبه رهبری علی اکبر صفایی فراهانی و حمید اشرف در کوههای گیلان که مناسب جنگهای چریکی بود مستقر شدند. آنها در فوریه آن سال اولین عملیات چریکی تاریخ ایران را با حمله به یک پاسگاه ژاندارمری در سیاهکل، و کشتن سه مأمور انجام داده و به جنگل بازگشتند. شاه شدیداً پاسخ داد، و برادرش را در راس یک نیروی مجهز به منطقه اعزام کرد، نتیجتاً تعداد زیادی از سربازان و ۳۰ فدایی کشته شدند. ۱۱ فدایی دستگیر شدند که ۱۰ نفرشان تیرباران شدند و دیگری در اثر شکنجه جان باخت.(کدی،80:2003).
فصل چهارم:
یافته‎های
تحقيق
4-1- تحلیل ژئوپلیتیک اوضاع ایران مقارن بافعالیت نهضت جنگل
نهضت جنگل در زمانی شکل گرفت که نهضت مشروطیت در تحقق اهداف سیاسی و اجتماعی خود ناکام ماند. تجاوز بیگانگان و علی الخصوص کشورهای روسیه و انگلستان به منافع ملی ایران و تشدید مداخلات آنها پس از قرارداد 1907 کار را به جایی رساند که در آغاز جنگ جهانی اول، ایران به اشغال نظامی‎روسیه و انگلیس درآمد. هماهنگی و توافق روسیه و انگلیس سبب ناکام ماندن انقلاب مشروطه در رسیدن به اهداف خود گردید. ادوارد برآون؛ رایزن فرهنگی سفارت انگلیس در ایران، معتقد است که ایرانی قادر است بنیاد زندگی خود را در مسیر مشروطه­گری قرار دهد. ولی من تصور نمی­کنم که هیچ مورخی بر این باور باشد که بیگانگان به مشروطه ایران فرصت پیشرفت و موفقیت دهند.(شایسته،19:1385).
اوضاع داخلی ایران در سال‎های بعد از شکست مشروطه و مقارن با شکل گیری نهضت جنگل بسیار رقت­بار و اندوهناک است. جنگ بین المللی و درهم ریختن دولت­های مقتدر اروپا برای میهن پرستان در واقع فرصت امیدبخشی بود که سعی داشتند از این اوضاع آشفته­ی بین ­المللی به نفع ایران استفاده کنند و این امر موجب شد تا میرزاکوچک نیز فرصت را مناسب تشخیص داده و میدان وسیع­تری را برای اجرای اهداف خود، جستجو کند. (گیلک،16:1371).
در زمینه ی شناخت اوضاع کشور ایران در دوران روی کار آمدن میرزاکوچک خان، می‎توان به مقاله ی حیدر عمو اوغلی، تحت عنوان بنیاد اجتماعی انقلاب ایران که در سال 1299 نوشته بود، اشاره کرد. وی اوضاع مملکت را در چند سطر به شکل زیر توضیح می‎دهد:

1. 1. جامعه ی ایران در حال گذر از نظام‎های قبل از سرمایه داری و نظام سرمایه داری است.

1. 1. آمد. آ

1. 1. وضع زندگی ایلات بسیار عقب مانده و ابتدایی است.

1. 1. سرمایه ی تجارتی دارای وضع بدی بوده و در حد ورشکستگی کامل است.

1. 1. صنایع بزرگ در ایران رشد نکرده و صنایع معدنی به وجود نیامده ، بنابراین طبقه کارگر ایران نیز رشد نکرده.

1. 1. فئودال­ها و صاحبان املاک بزرگ که در حدود 3 هزار نفر بوده، طبقه ی حاکمه ی ارتجاعی را تشکیل می‎دهند.

1. 1. روحانیون به دو بخش تقسیم شده و تعداد کمی‎از آنها ثروتمند بوده و طرفدار حکومت شاه می­باشند، عده­ای­دیگر­که­تعداد­آنها­زیاد­بوده­نزدیک­به­مردم­و طرفدار اصلاحات می­باشند.(میرابوالقاسمی،70:1377).

همزمان با شکل­ گیری جنبش ضد استعماری جنگل، در ایران شاهد تحولاتی در عرصه­ قدرت درداخل ایران و عرصه بین ­المللی هستیم. در این دوران، در عرصه بین ­المللی، انقلاب سوسیالیستی روسیه را شاهد هستیم که به حکومت تزارها در کشور روسیه پایان داده است. ارتباط انقلاب اکتبر روسیه با ایران در این است که روس­ها به عنوان همسایگان شمالی ایران پیوسته در ایران حضور فعال داشته، اما با مغشوش شدن اوضاع روسیه، ناچار به خروج نیروهای خود از شمال به ایران شدند. بنابراین در این دوره در ایران شاهد جولان دولت انگلستان به عنوان تنها رقیب فرامنطقه­ای هستیم.با خروج نظامیان روسی از ایران، انگلیسی ها که جنوب ایران حضور داشتند، سعی کردند تا بر شمال ایران تسلط پیدا کرده و از این طریق بر معادن نفت قفقاز دسترسی پیدا کنند. در این رابطه دولت انگلستان نهضت جنگل را سد راه خود قلمداد می‎کرد و سعی نمود تا با بهره گیری از هواپیماهای جنگی و بمباران مراکز استقرار جنگلی ها، آنها را با شکست روبرو سازد.(فاخته،134:1386)
نکته­ی قابل توجه در باره نقش انگلیس در ایران همزمان با شکل گرفتن نهضت جنگل، حمایت این کشور از شکل­ گیری حکومت مرکزی مقتدر در ایران است.دولت انگلستان، برخلاف گذشته به دنبال راهی برای ایجاد حکومت مرکزی قدرتمند و وابسته در ایران بود تا به صورت غیرمستقیم و با هزینه­ کمتر این کشور را اداره کند. به دنبال این سیاست، با برنامه­ ریزی انگلستان شاهد کودتای 1299، در ایران هستیم که منجر به تشکیل کابینه توسط سیدضیاء­الدین­طباطبائی گردید. اما با برنامه­ ریزی دولت انگلستان این شخص نیز چندان بر عرصه­ قدرت نماند و عضو دیگر کودتای 1299، یعنی رضاخان، به نخست­وزیری رسید. احمدشاه در سال 1302، فرمان نخست­وزیری رضاخان را صادر کرد و خود به اروپا رفت. این مسئله تنها با تلاش دولت انگلستان صورت گرفت و منجر به جابجایی قدرت در ایران از قاجاریه به دولت پهلوی گردید.
4-2-میرزاکوچک رهبر نهضت مقاومت جنگل
نام اصلی او یونس بود که در سال 1298 قمری در محله­ی استاد سرای رشت متولد شد. نام پدرش میرزا بزرگ بود و در نزد عبدالوهاب مستوفی به تحریر و انشاء اشتغال داشت. به مناسبت نام پدر، او به میرزاکوچک شهرت یافت و تا پایان عمر به همین نام معروف بود. کوچک جنگلی علوم مقدماتی را در سال 1312 قمری در مدارس رشت فرا گرفت. او زبده اشعار اغلب شعرای ایران را حفظ بوده و گاهی هم خود نیز اشعاری به رشته نظم در می‎آورد.(شایسته،11:1385).
در زندگانی ساده و اغلب مانند کوچک ترین افراد زندگی می­کرد. جز توجه به پیشرفت مقصود و خارج کردن اجانب از ایران و برطرف کردن ظلم و ستم و استقرار حکومت ملی، منظوری نداشت. با آن که مقامات مختلف سلطنت را به او تکلیف کردند، امتناع ورزید و آرزوهای خود را تعقیب کرد. از هرگونه شاخص شدن دوری می­کرد. مردی دیندار و در امور دینی مراقب بود و سعی داشت تا همراهانش نیز مراقبت داشته باشند. هنگام چیرگی­بر دشمن مغرور نمی­گردید و در زمان مغلوب­شدن نیز دست­و­پای خود را گم نمی­کرد.(گیلک،8:1371).
میرزا کوچک از نظر جسمانی مردی خوش هیکل و قوی الجثه و دارای سیمایی متبسم و بازوانی ورزیده و پیشانی باز بود و در بُعد اخلاقی فردی مؤدب و متواضع و خوش برخورد و دارای روحی عفیف و معتقد به فرایض دینی و مؤمن به اصول اخلاقی بود.خاطراتی که دوستان و طلاب ایام تحصیلش نقل می­ کنند مؤید این معنی است که میرزا از همان روزگاران قدیم دارای صفاتی عالی و اخلاقی ممتاز بوده و بین طلاب و هم شاگردی‎هایش با استعداد، صریح اللهجه و طرف دار عدل و حامی‎مظلوم به شمار می­رفته است.در سال 1286 شمسی، در گیلان به صفوف آزادی خواهان پیوست و برای سركوبی محمدعلی شاه روانه­ی تهران شد. هم زمان با اوج گیری نهضت مشروطه در تهران، شماری از آزادی خواهان رشت كانونی به نام «مجلس اتّحاد» تشكیل دادند و افرادی به عنوان فدایی گرد آوردند. میرزا كوچك خان كه در آن دوران یك طلبه بود و افكار آزادی خواهانه داشت به مجلس اتحاد پیوست. در سال 1289 شمسی، در نبرد با نیروی طرفدار محمد علی شاه در تركمن صحرا شركت داشت و در این نبرد زخمی‎و چندی در بادكوبه در یك بیمارستان بستری گردید. در سال 1294 شمسی، به جای «مجلس اتّحاد» «هیأت اتّحاد اسلام» از یك گروه هفده نفری در رشت تشكیل گردید. بیشتر افراد این گروه روحانی بودند میرزا كوچك خان عضو مؤثّر آن بود. این هیأت هدف خود راخدمت به اسلام و ایران اعلام كرد و به زودی میرزا كوچك خان رهبری هیأت را بر عهده گرفت. پس از اشغال نواحی شمالی ایران از سوی روسیه ی تزاری، هیأت اتّحاد اسلام به مبارزه با ارتش تزار پرداخت و یك گروه مسلح به عنوان فدایی تشكیل داد و روستای كسما را در ناحیه ی فومن مركز كار خود قرار داد و در آن جا سازمان اداری و نظامی‎به وجود آورد. هیأت اتّحاد اسلام، پس از چندی به كمیته ی اتّحاد اسلام تبدیل شد و اعضای آن به 27 نفر افزایش یافت و رهبری كمیته را میرزا به عهده گرفت و تا پایان سال 1296 شمسی، بخش وسیعی از گیلان و قسمتی از مازندران، طارم، آستارا، طالش، كجور و تنكابن زیر نفوذ كمیته درآمد. این كمیته «نهضت جنگل» و «حزب جنگل» نیز نامیده شده­است.(http://www.tebyan.net)
میرزا کوچک خان در زمان اقامتش در تهران با اوضاع و احوال اجتماع آن دورانِ جامعه بیشتر آشنا شد. پس از بررسی وقایع و اوضاع آن دوره احساس کرد که موقع تلاش فرا رسیده و هرگونه فعالیتی برای روشن ساختن افکار عامه و مبارزه با زور و استبداد در سرنوشت مملکت و مردم مؤثر خواهد افتاد. لذا به رشت مراجعت کرد و بلافاصله در میان دوستان و آشنایان، مخصوصا طلاب مدرسه حاجی حسن، شروع به تبلیغ روشنگری نمود. در همان ایام سید عبدالمجید، خطیب آزادی خواه، در تهران به قتل رسید. میرزا با بهره گرفتن از این حادثه فعالیت‎های خود را تشدید کرد. احساسات مردم را برانگیخت و به یاری یکی از طلاب، انجمن تحت عنوان «مجمع روحانیان» تأسیس نمود و آماده مبارزه با عوامل استعمار و استبداد و نابسامانی شد.http://www.hawzah.net)).
کوچک خان پس از تسلط محمدعلی شاه بر قدرت، رشت را ترک کرده و به تفلیس رفت و با آزادیخواهان روسیه ارتباط برقرار کرد. او پیشنهاد همراهی با محمدعلی شاه را که از جانب فرستاده شاه مطرح شده بود، با صراحت رد کرد. میرزا پس از مدتی در روسیه به ایران آمد. فقر و بدبختی مردم ایران، تجاوز، فشار و ستم ایرانیان از یک طرف و سستی، خیانت فرمانروایان و حاکمان از طرف دیگر، این اندیشه را در او به وجود آورد که نهضت مسلحانه و نیرومند ترتیب دهد تا دست بیگانگان را از امور داخلی ایران کوتاه کرده و حکومت ملی مبتنی بر صداقت و خدمت گذاری به کشور تأسیس نماید.(شایسته،14:1385).
در مورد شکست نهضت جنگل و پایان کار میرزا کوچک باید گفت که، پس از تسلیم خالو قربان، نیروهای دولتی وارد رشت شدند و چون مذاكرات صلح با جنگلی ها به نتیجه نرسید، نیروهای دولتی به تعقیب جنگلی ها پرداختند. برخی از نیروها متفرق، برخی تسلیم و تعدادی نیز كشته شدند. با چنین وضع سخت و دردناكی میرزا در سرمای شدید زمستان از همسرش خداحافظی كرد و در اعماق جنگل عقب نشست تا بتواند نیروهای پراكنده را در فرصت مناسب جمع­آوری و سازماندهی كند. امّا در اثر سرما مرگ به سراغش می ­آید.
4-3- تأثیر پذیری نهضت مقاومت جنگل از انقلاب مشروطه
همگام با تهران و تبریز، گیلان هم یکی از کانون‎های مهم نهضت مشروطه بود. عده ای آغاز نهضت مشروطه در گیلان را همزمان با تحصن جماعتی از مردم پایتخت در قم، شهر ری، سفارت انگلیس و کنسول­گری رشت می­دانند. رسول زاده از وقایع نگاران دوره مشروطه در آثار خود به اعتراض و مبارزه­ی گسترده­ی مردم رشت و انزلی در دوه استبداد صغیر اشاره دارد. سران مشروطه در گیلان علاوه بر ایجاد تشکیلات محلی برای اداره­ی امور جاری، از مشروطه خواهان نقاط دیگر نیز حمایت می‎کردند. (رسول زاده،133:1377).
اين اوضاع و احوال باعث شد مردم گيلان نيز ـ علي‌رغم آن‌كه حكام محلي از هرگونه تلاش آنان براي دگرگوني اوضاع جلوگيري و آن را سركوب مي‌كردند ـ همزمان با وقايع پايتخت و شروع زمزمه ايجاد تغييرات اساسي در حكومت قاجار و توجه به حقوق ملت، به‌گونه‌اي تاثيرگذار به نهضت مشروطه پيوستند كه جان‌فشانيهاي آنان در تاريخ نيز ثبت است. مردم محروم و ستمديده گيلان نيز دوشادوش ساير هموطنان خود در مبارزه عليه استبداد محمدعلي‌شاه و نيز در فتح تهران نقش بارزي ايفا كردند و تصور همگي آنان بر اين بود كه با پيروزي نهضت مشروطه و به‌وجودآمدن نهادهاي حافظ حقوق مردم همچون مجلس شوراي ملي، قوانيني كه به نفع مردم باشد وضع و به‌زودي اجرا خواهد شد و بدين‌صورت روابط ظالمانه و غارت­گرانه پيشين به پايان خواهد رسيد. در همين زمينه كميته سري ستار و انجمن­هاي عدالت، اخوت و برق، نقش اساسي را به‌ويژه در شهرهاي رشت و انزلي برعهده داشتند. علاوه بر مجاهدان و روشنفكران گيلاني تعدادي از انقلابيون قفقازي نيز در صفوف مجاهدان گيلاني به چشم مي‌خوردند. از اين ميان، رابطه مبارزان و آزادي‌خواهان گيلاني با اعضاء و برنامه‌هاي حزب سوسيال‌دموكرات ايران و باكو كه حيدرخان عمواغلي از اعضاء برجسته آن به شمار مي‌رفت قابل توجه است؛ چراكه اين تعامل تا سالها ادامه يافت. گرچه حضور و تاثير انقلابيون قفقازي و گرجي را در فعاليتهاي مشروطه‌خواهي مردم گيلان نمي‌توان منكر شد، اما اين گروه بيشتر در سازمان‌دهي نيروها و تهيه و ارسال اسلحه و تجهيزات فعاليت مي‌كرد و تاثيرات سياسي و ايدئولوژيك چنداني بر مردم گيلان نداشتند و همانگونه كه تاريخ نشان داد، اين مهاجران به‌تدريج پس از فتح تهران از عرصه سياسي كشور محو شدند. ازهمين‌جا مي‌توان به اين نكته بسيار مهم در حركت مشروطه‌خواهي مردم گيلان پي‌برد كه آنان در حركت خود از اتحاد و همشكلي و هماهنگي كاملي، چه در تركيب نيروها و چه در اهداف، برخوردار نبودند و حتي در ميان روحانيون گيلاني طرفدار مشروطه نيز دودستگي و افتراق به چشم مي‌خورد. برخي از مشروطه‌خواهان طرفدار مشروطه به همان شكل وارداتي آن بودند، اما گروه ديگر مشروطه مشروعه را مد‌نظر داشتند. بافت مشروطه‌خواهان نيز طيف گسترده‌اي از افراد بومي گرفته تا مهاجران قفقازي را دربرمي‌گرفت.(http://www.tebyan.net)
عامل بسيار مهم ديگر در اقبال مردم به مشروطه، نارضايتي آنان از حضور قواي قزاق روس در گيلان بود. نماينده و كنسول روس در گيلان با توجه به همين حضور قزاقهاي مسلح بود كه آزادانه و گستاخانه در تمام شؤون زندگي مردم دخالت مي‌كرد و محمدعلي‌شاه و دربار او نيز كه در اين دوره شديدا به دولت تزاري روسيه متمايل و وابسته شده بودند و آن دولت را يگانه حامي خود در برابر امواج مشروطه‌خواهي مي‌پنداشتند، نه‌تنها از اقدامات كنسول و قزاقهاي روس در گيلان ممانعت نمي‌كردند بلكه آنان را مورد حمايت خود قرار مي‌دادند؛ به‌همين‌دليل بود كه مبارزات مردم گيلان عليه استبداد داخلي به‌سرعت رنگ و بوي مبارزه با استعمار خارجي نيز به خود گرفت. زماني كه اوضاع پايتخت در اثر حمله محمدعلي‌شاه به مجلس شوراي ملي و دستگيري و سركوب مشروطه‌خواهان بحراني شد، كاملا محتمل بود كه مردم و مجاهدان گيلان به اين مساله واكنش شديد خواهند داشت. گيلاني­ها به ويژه مردم رشت با برپايي اعتراضات گسترده و تجهيز مردم و مجاهدان به‌زودي آماده حركت به سوي تهران شدند. قزاق­هاي مقيم منطقه سعي كردند اين اعتراضات را سركوب كنند اما ديگر اعتراضات به اوج خود رسيده بود. مشروطه‌خواهان در غائله مشهور به«مديريه»، سردار افخم، حاكم رشت، را به قتل رساندند و پس از آن نيروهاي دولتي خلع سلاح شده، شهر به دست مشروطه‌خواهان افتاد. با اين واقعه، رشت به يكي از مهم­ترين مراكز طرفدار مشروطه‌خواهي تبديل شد. چندي بعد مجاهدين گيلاني به همراه انقلابيون قفقازي عازم تهران شدند و در كنار بختياري­ها و آذربايجاني­ها، پايتخت را تصرف نموده و عملا نظام مشروطه را پس‌ازمدتي تعطيلي اين‌بار با قدرتي بيشتر برپا نمودند؛ اما اين پايان كار نبود و ماجرا همچنان ادامه داشت(­http://www.tebyan.net)
در دوره مشروطه گیلان مهمترین صحنه­ی مبارزات گسترده ی روستایی در کشور بود. از قیام روستاییان گیلانی به رهبری عادل شاه در زمان سلطنت شاه صفی تا دوره مشروطه نزدیک به سه قرن می­گذشت. استمرار مبارزات روستایی در این قرون موجب تعمیق و افزایش مبارزات در دوره‎های بعدی شد. سرخوردگی و نارضایتی عمومی‎جوامع روستایی از حکومت و مجلس به ظاهر مشروطه، موجب گرایش آنان به تشکیلات نهضت جنگل شد. در انقلاب مشروطه سرزمین گیلان شاهد فداکاری ها و رشادت‎های کسانی شد که بر اثر پایمردی خود به شهادت رسیدند.میر احمد مدنی علاوه بر ذکر نام شهدای رشت، شریعتمدارکرگانرودی، یوسف خان جوبنه ای، صالح مژدهی و کاظم، از شهدای انزلی، حاج علی، فیروز و ابوالحسن کرجی بان هم نام برده است.(مدنی،1377: 41)
نهضت جنگل به نحوی جلوه گاه کوشش و خیزش طبقات شهری و روستایی بود. مهم ترین عواملی که سبب تلاش دهقانان برای رهایی از سلطه مالکان ایرانی و سرمایه داران خارجی گردید، عبارتند از:
1) آب فراوان و خاک حاصلخیز به دهقانان گیلان استقلال بیشتری می‎داد. عدم موفقیت قیام‎های روستایی در دوره مشروطه و ناکامی‎آنها در رسیدن به حقوق خود باعث حضور گسترده آنها در نهضت جنگل شد.
2) امتیازات واگذار شده به خارجی ها سبب ضرردهی بازرگان ایران شد. این مساله رکود بازار داخل و ناکامی‎طبقه متوسط شهری همراه بود. ورشکستگی اقتصاد داخلی و استثمار کارگران زمینه را برای نارضایتی فراهم ساخت. عدم حمایت مجلس شورای ملی و انجمن رشت از قیام ها سبب شد تا معترضین تشکیل گروه جنگل را با اهداف خود همسو فرض کنند.(شایسته،77:1385).

4-4- تأثیرپذیری نهضت جنگل از جنگ جهانی اول

خصوصیات و ویژگیهای فردی راننده همانند سن ، تجربه ، تحصیلات، سلامت روحی و جسمانی ،سوابق کاری و حرفه ای، عدم آشنایی با جاده ، نداشتن مهارت کامل ، بی توجهی به مقررات ، خستگی و خواب آلودگی، مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی (فرهنگ ترافیک، ۲۰۰۷).
بنابراین در این زیرمجموعه فاکتورهایی دسته بندی می شوند که مستقیماً و بلاواسطه، انسان در بروز سانحه رانندگی نقش اصلی را بر عهده داشته است.( وهاب زاده،۱۳۸۷)

۱-۶-۲- عامل جاده:
نقش مسیر و طراحی هندسی آن و داشتن علایم هشدار دهنده و کنترل کننده ترافیک ، یکی از عوامل مهم در وقوع تصادفات رانندگی است (گزارش انجمن جهانی جاده، ۲۰۰۳).
عوامل موثر مربوط به جاده را بطور کلی می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
عوامل مربوط به طرح هندسی جاده و نواقص فنی همانند: پیچ های تند، عرض حداقلی، وجود مانع دست انداز، دید کمتر، نداشتن استاندارد لازم، شیب راه ، قوسها .
عوامل مربوط به علایم هشدار دهنده و تجهیزات کنترلی جاده و حریم راه ها .
سایر عوامل موجود در جاده .
۱-۶-۳- عامل محیط:
منظور عوامل بیرونی تاثیرگذار بر شرایط و کیفیت رانندگی در جاده ها است مثل شرایط جوی- هوای نامساعد- برف و یخبندان ، مه گرفتگی و … (فرهنگ ترافیک، ۲۰۰۷).
بروز برخی تصادفات رانندگی به میزان قابل توجهی به شرایط جوی در لحظه تصادف مربوط است. این تنها عاملی است که در کنترل نبوده ولی بهبود عوامل دیگر، می تواند به میزان قابل قبولی تأثیر عوامل طبیعی در تصادفات رانندگی را کم رنگ کند. مشخصات آب و هوایی و عوامل طبیعی در تصادفات رانندگی نقش بسزایی دارند. نور خورشید از عوامل تأثیرگذار بر تصادفات رانندگی است. در ساعات اولیه و پایانی روز با توجه به زاویه تابش، نور خورشید موجب کاهش دید رانندگان شده و بسیاری از آنان را دچار مشکل می کند. لغزندگی معابر بر اثر بارندگی و سرما از عوامل طبیعی دیگر است که در افزایش تعداد تصادفات و خسارت های جانی و مالی آن بسیار مؤثر است. شرایط مختلف جوی مانند بارش باران، ریزش برف و مه گرفتگی جاده از طریق ایجاد اثرات نامطلوب بر روی سطح جاده از قبیل لغزندگی و یخ زدگی معابر بر روی شدت و تعداد تصادفات رانندگی تأثیرگذار می باشد( پاک گوهر، ۱۳۸۶).
۱-۶-۴-عامل خودرو:
وسیله نقلیه به عنوان پایه ایجاد حرکت در شبکه حمل و نقل، نقش انکارناپذیری در شکل گیری و نیز کیفیت بهره برداری از سیستم حمل و نقل جاده ای دارد. به همین ترتیب، کارکرد وسیله نقلیه در شکل گیری حوادث جاده ای بسیار مؤثر است. نقص فنی وسیله نقلیه و استفاده نادرست از آن می تواند در ایجاد حوادث یا تشدید حادثه ایجاد شده توسط عوامل دیگر تأثیرگذار باشد.
بررسی های آماری و مطالعات به عمل آمده نشان می دهد که تنها یک سوم از وسایل نقلیه در حال تردد در کشور دارای حداقل استانداردهای ایمنی و فنی قابل قبول هستند و دو سوم آنان به خاطر اشکالات فنی، نقص شدید در سیستم های روشنایی، لاستیک ها و دیگر نواقص در حقیقت نبایستی بر روی جاده حرکت کرده و از نظر ایمنی برای رانندگان، سرنشینان، عابران و سایر استفاده کنندگان از تسهیلات ترافیکی، خطرناک هستند. آمارهای موجود ثابت کرده است، دو عامل فرسوده بودن لاستیک ها و نقص سیستم ترمزها، درصد قابل توجهی از تصادفات رانندگی را که عامل وسیله نقلیه در ایجاد آن مؤثر بوده، به خود اختصاص داده است. همچنین تعداد قابل توجه وسایل نقلیه فرسوده و بالا بودن سن متوسط آن ها در شبکه فعال ترافیکی شهری یکی از عواملی است که موجب بروز تصادفات می شود. در حالی که در بیشتر نقاط دنیا سن قانونی وسایل نقلیه ده سال است، اما در کشور ما به جز سال های اخیر روند قانونمندی برای تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه وجود نداشته است. از این رو در شبکه ترافیکی، وسایل نقلیه با سن بالای ۳۰ سال نیز می توان یافت. براساس آمارهای موجود عمر متوسط وسایل در کشور حدود ۱۶ سال و عمر وسایل نقلیه سبک بین ۱۴ تا ۱۵ سال است. بنابراین، تردد وسایل نقلیه فرسوده علاوه بر اینکه ممکن است باعث بروز سوانح رانندگی گردد، آلودگی محیطی، اتلاف انرژی (سوخت) و آثار تخریبی بر جاده را نیز در بر خواهد داشت. شرایط نامناسب وسایل نقلیه باری و مسافری مانند اتوبوس های بین شهری از نظر وضعیت فیزیکی و مکانیکی این وسایل باعث ایجاد بسیاری از تصادفات رانندگی می شود ( بهروزی،۱۳۹۱) .
لذا در مجموع این مولفه ها بیشتر نقص فنی و عملکردی خودرو را شامل می شود. همانند فرسودگی خودرو، نقص سیستم فرمان ، روشنایی خودرو –فرسودگی لاستیک –نقص ترمز و … (آیین نامه ایمنی راه،۱۳۹۰).
۱-۶-۵-تصادف
در قوانین و فرهنگ ترافیک، تصادف برابر است با برخورد حداقل یک وسیله نقلیه با وسایل نقلیه دیگر به عبارتی دیگر در فرهنگ نوین ترافیک همه اجزاء دخیل در امر ترافیک می توانند عامل تصادف باشند (آیین نامه ایمنی راه،۱۳۹۰) .
در قوانین موجود وبرای راحتی درک مفاهیم مرتبط ، تصادف را اینگونه معرفی می کنند: هر گاه حداقل یک وسیله نقلیه موتوری با یک وسیله نقلیه دیگر برخورد کند تصادف رخ داده است. تصادف به اقسام زیر تقسیم می شود: (مدیریت ایمنی راه، ۱۳۸۵).
تصادف خسارتی :
که در آن بر اثر حادثه رانندگی فقط به وسایل نقلیه خسارت مالی وارد می شود.
تصادف جرحی :
تصادفی است که علاوه بر خسارت مالی حداقل یکی از رانندگان ویا سرنشینان ویا عابرین پیاده ویا احشام، مجروح و مصدوم می شوند .
تصادف قتلی(فوتی) :
در تصادفی که حداقل یکی از رانندگان ویا سرنشینان ویا عابرین ویا راکبین موتور و دوچرخه در اثر شدت تصادف، جان خودشان را از دست می دهند را تصادف قتلی گویند .
فصل دوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
۲-۱- مبانی نظری:
طی چند دهه گذشته مطالعات متعددی در زمینه سنجش دیدگاه ها و ادراکات متخصصان در زمینه عوامل تاثیر گذار برتصادفات جاده ای درسطح جهان(روندمو^[۴]،۲۰۰۲؛ روتلا^[۵]،۲۰۰۴؛ میلز^[۶]، ۲۰۰۳؛ متیو و نوریس^[۷]،۲۰۰۲؛ پارکر^[۸]، ۱۹۹۷؛ مارتینز،^[۹] ۱۹۹۸) صورت گرفته است. اولدیر و اسپایسر عقیده دارند که حوادث رانندگی را میتوان پیامد وضعیتی دانست که سه عامل راننده، محیط و وسیله نقلیه در آن سهیم هستند.استفاده کنندگان از راه(انسان) مسئولیت مستقیم و غیر مستقیم۹۵ درصد تصادفات را بر عهده دارند.
شینار عقیده دارد که در اغلب حوادث رانندگی علت اصلی رفتار انسان بوده است. در این زمینه هم مطالعاتی صورت گرفته است. برای نمونه براساس اطلاعات در دسترس در اکثر کشورهای جهان بیش از یک سوم تصادفات جاده ای در اثر سرعت نامناسب وسایل نقلیه روی می دهد (معاونت حمل و نقل و دفتر ایمنی و ترافیک، ۱۳۷۸). این مطالعه در مورد کشور ایران رقم مشابهی در حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد را نشان می دهد (شرکت مهندسین مشاور ارگ، ۱۳۷۸).
همچنین با توجه به تحقیقات مجتمع جهانی راه (پیارک) که برگرفته از نتایج مطالعات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه عضو خود می باشد به شرح ذیل عامل انسانی را گزارش نموده است. به گونه ای که در روزهای بارانی تعداد تصادفات ۳۰ درصد بیشتر از روزهای بدون بارانی است. با این وجود نقش اقلیم در بالا بردن ضریب ایمنی جاده ها برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ در انگلستان به هنگام برنامه ریزی جاده ای ترانزیتی پتین M6₂ بین لیورپول و هال مطرح شد و این موضوع باعث شده که عامل اقلیم را به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در ایمنی حمل و نقل در برنامه ریزی جاده ای مورد بررسی قرار دهند (محمدی، ۱۳۸۵).
مطالعات انجام یافته داخلی در زمینه بررسی و شناخت عوامل تأثیرگذار و عمدتاً اثرات مولفه های طبیعی بر امر تصادفات بوده است و از بین عوامل طبیعی بیشتر عوامل اقلیمی مد نظر محققین واقع شده است. حبیبی نوخندان برای اولین بار به صورت خاص در جاده هراز و فیروز کوه بین تهران و مازندران به توزیع زمانی و مکانی یخبندان و اثرات آن در حوادث و تصادفات جاده ای پرداخته و به این نتیجه رسیده که شیب جاده نقش فزاینده در بروز تصادفات جاده ای دارد. نکته مهم از نظر مدیریتی این است که در پاییز با بارش برف و عدم شروع عملیات راهداری زمستانه در مناطق مرتفع جاده رانندگان بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند (محمدی و محمودی، ۱۳۸۵). بررسی دیگری که در قالب یک مقاله علمی در استان چهارمحال و بختیاری انجام شده، نشان می دهد که میزان تصادفات در شرایط خوب جوی نسبت به شرایط بد بالاتر می رود که خود معلولی از بسته شدن راه ها و کم شدن تردد است. مهم ترین عامل طبیعی و اثرگذار در بروز تصادفات جاده ای در این استان زمان بارش است که ۹/۳۳ درصد تصادفات را به خود اختصاص داده است ( سامانی، ۱۳۷۸).
در یک مطالعه دیگر توسط کرمی (۱۳۸۱). نقش عوامل اقلیمی در بروز حوادث جاده ای در محور فیروزکوه با استفاده GIS مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق رابطه بین توزیع تصادفات و پدیده های اقلیمی از جمله بارش برف و باران، یخبندان و مه مورد بررسی قرار گرفته و به نتایج زیر دست یافته است:
- بهمن ماه دارای بیشترین تعداد روزهای یخبندان و با تعداد ۱۱۵ مورد تصادف بیشترین فراوانی را داشته است؛
- دی ماه هم از نظر تعداد روزهای بارانی دارای بیشترین فراوانی بوده که تعداد ۳۵ فقره تصادف را در پی داشته است؛
- تعداد ۴۲ فقره تصادف هم در شرایط مه آلود بودن اتفاق افتاده است (کرمی، ۱۳۸۱).
یافته های تحقیق دیگری که توسط محمودی و محمدی در سال ۱۳۸۵ با عنوان تأثیر پدیده های اقلیمی بر تردد و تصادفات در جاده سنندج- همدان صورت گرفته نشان می دهد که از بین عوامل اقلیمی تندبادها، یخبندان و ریزش برف، مه در بروز تصادفات نقش عمده ای دارد.
در بخش حمل ونقل انتخاب و اولویت بندی اقدامات کاهنده تصادفات از اساسی ترین مراحل سیستم مدیریت ایمنی راهداری است. این کار عموماً به کمک تعدادی از روش های نظری که عوامل عمده موثر در وقوع تصادفات را بصورت ساده و قابل فهمی مدلسازی می کند صورت می گیرد. روش های نظری متعددی تاکنون در برنامه های مدیریت ایمنی راه مورد استفاده قرار گرفته اند که مهمترین و کاربردی ترین آنها به مثلث E3 ، معادله صدمات گانارسون و ماتریس هادون معروف می باشند. این روشها بر اساس شناسایی عوامل عمده موثر در تصادفات و روابط بین آنها پایه ریزی شده اند که در ادامه بطور اجمالی به آنها پرداخته می شود.
۲-۱-۱- مثلث E3 :
این مثلث که بر پایه سه جزء اصلی سیستم حمل و نقل جاده ای(انسان، وسیله نقلیه و راه ) ابداع شده است به سه عامل موثر در تامین ایمنی یعنی: ۱- مهندسی(مهندسی راه و وسیله نقلیه) ۲- آموزش (آموزشهای حرفه ای کوتاه مدت ، تحصیلات ترافیکی) و ۳- اعمال قوانین اشاره داشته و معتقد به ارتباط مثلثی شکل بین این سه عوامل می باشد (نمودار ۲-۱).
بر مبنای این روش موفقیت اقدامات کاهنده تصادفات به ارتباط محکم و منسجم این سه عامل بستگی داشته و خدشه در هر یک از رئوس آن به فروپاشی و در نتیجه شکست این اقدامات می انجامد. بنابراین اقدامات ارائه شده در برنامه های مدیریت ایمنی راه باید ارتباط و ویژگیهای این سه رأس مثلث را مورد توجه قرار داده و بر این اساس مورد ارزیابی قرار گیرند. گر چه در سالهای اخیر E چهارمی تحت عنوان «تشویق، خدمات اضطراری و ارزیابی» به این سیستم اضافه شده است، اما این سیستم فقط بیان کننده رابطه بین عوامل اصلی موثر بر ایمنی راه بوده و قادر به ارزیابی اقدامات ماقبل و مابعد و نیز تعیین میزان کاهش تصادفات بر اثر اجرای اقدامات اصلاحی نمی باشد.( علیپور،۱۳۸۹)
نمودار ۲-۱ مثلث E3
۲-۱-۲- ماتریس هادون:
این ماتریس که توسط مهندس و فیزیکدانی بنام ویلیام هادون^[۱۰] ارائه شده دارای دو محور می باشد: محور قائم که مربوط به اجزای مختلف سیستم ایمنی (انسان ، وسیله نقلیه، و محیط) بوده و محور افقی که سه مرحله تصادف یعنی قبل، حین و بعد از وقوع تصادف را نشان می دهد. با تلاقی این دو محور ماتریسی با ۹ خانه تشکیل می شود که هر یک از این خانه ها فهرستی از عوامل بوجود آورنده تصادف را تشریح می نماید(جدول۲-۱).
گرچه با این روش می توان منابع عمده خطاها یا ضعف های طراحی را شناسایی و یا فهرستی از اقدامات کاهش تصادفات را برای برنامه های مربوط به مدیریت ایمنی راه تنظیم و ارائه نمود اما این روش نیز مانند E3 فاقد توان ارزیابی اقدامات و پیش بینی تصادفات بر اثر اجرای این مقدمات بوده و به همین جهت یک مدل تشریح کننده وضعیت ایمنی محسوب می شود.
جدول ۲-۱ ماتریس هادون

ص ۱۶۴) با وجود این ویژگی، گروهی از شاعران جنگ، ضمن اعتقاد به نو آوری و کوشش برای طراوت زبان، نسبت به ابزار و شیوههایی که قلههای پیشین غزل به کارگرفتهاند، بی توجه نماندند و کوشیدند تا از صنایعی چون جناس، مراعات نظیر، اغراق، متناقضنما و ایهام استفاده کنند؛ البته دغدغهی نو آوری و پرهیزاز تکرار، غالباً مانع از این بود که این صنایع به تکلّف و تصنّع بر شعر تحمیل شوند.«صنایع شعر این دوره، به تبع ساخت و بافت زبان به گونهای درخور تازگیهای شعر این گروه، مورد استفاده قرار گرفته است.» (باقری و محمدی، ۱۳۷۲، صص ۲۵-۲۱) زکریا اخلاقی در بیت ذیل برای بیان مفهوم خود از صنعت تناسب استفاده کرده است:

ترکیب سازی، از جمله اساسیترین نوآوریهای غزل جنگ است. واژگان این نوع غزلها، صلابت خاصی دارند و به گونهای که میتوان گفت در بعضی موارد واژه ها تغزلی نیستند. ضمیر جمع نیز، در غزلهای جنگ بسیار به کار رفته است. با تلفیق حماسه و عرفان، تعبیرات و اصطلاحات عرفانی در غزلیات حماسی- عرفانی جنگ نمود خاصی یافت؛ چنان که بسامد واژگان و ترکیباتی چون شوق، جذبه، تجلّی، باده، بوستان، ملکوت، نغمهی حزن و وادی حسرت قابل توجه است.
سوگ سرودهها، از بهترین غزلهای جنگ هستند، که در رثای شهدا سروده شدهاند. در اغلب این سوگ سرودهها «شهادت» به عنوان حماسهای باشکوه، ظهور پیدا میکند و شهید نیز، به جای محبوب غزلهای کهن مینشیند. این قبیل از اشعار، از عاطفه سرشارند و لطافت خاصی دارند. شاعر در این سوگ سرودهها خود را متهم میکند و از ماندن خود ناراحت است؛ مانند:

- مثنوی
یکی از پویاترین قالبهای شعر دفاع مقدّس ، مثنوی است، که تحوّلات زیادی داشته است.
مثنویهای جنگ گاه در شکل ساده و روان بر زبان شاعران جاری شده و گاه در شکلی خشن و استوار نمایان گشته است. خاستگاه این نوآوری، درآثار بعضی که فقط مثنوی را تجربه کرده اند، تنها در محدودهی کلمات و تعبیرات قابل جستوجوست. «شاعرانی از قبیل محمد رضا عبدالملکیان و سلمان هراتی در معدود مثنویهای خود از ویژگیهای زبان آشنای خویش دور نماندند و نوذر پررنگ نیز در مثنوی ساقی نامهی خود گاه تصویرهای حماسی و لحظهای به دست داد.» (ترابی، ۱۳۷۵، ص ۲۲۲)
«حسن حسینی، یوسفعلی میر شکاک، صدیقه ومسقی و پرویز بیگی حبیب آبادی در مثنوی های خود به اقتضای قالب، مایه های داستانی، تاریخی و اندیشهای این دوران را باز تاباندند و در برخی از این مثنویها، به ساختار حماسی و اسطورهای نزدیک شدند.» (قبادی، ۱۳۷۹، ص ۴۵)
علی معلم و احمد عزیزی بیش از دیگران به مثنوی پرداختهاند. مثنویهای علی معلم از یک سو ریشه در شعر کهن و زبان پر صلابت قصیده سرایان سدههای چهارم و پنجم دارد و از دیگر سو، توجه به حیات وحرکت زبان و تعابیر نو «امّا مهمّترین ویژگی مثنویهای او را میتوان رنگ حماسی- عرفانی آن دانست که شعر او را از دیگر مثنوی سرایان متمایز کرده است.» ( میر جعفری، ۱۳۷۶، ص ۱۰۴)
در اشعار احمد عزیزی، تصویرهای نو و تخیّل برانگیز بسیار است و ترکیبهای تازه در شعر او نقش خاصی دارد. استفاده از تعابیر قرآنی و دینی هم چون، اسطورههای دینی و تاریخی از ویژگیهای مثنویهای اوست. احمد عزیزی در اشعار خود نیز از طبیعیت و زیباییهای آن غافل نمیماند:

علاوه بر شعرای مذکور، مشفق کاشانی، قادر طهماسبی، حمید سبزواری، محمود شاهرخی، حسین اسرافیلی ، علیرضا قزوه، ساعد باقری و مهرداد اوستا نیز، از این قالب برای توصیف و شرح موضوعات و مضامین جنگ سود جستهاند.
- غزل مثنوی
«گاه شاعر در میان مثنوی، ابیاتی را به صورت مصرّع میآورد که بدان غزل مثنوی گویند. این امر در تاریخ ادبیات ما بی سابقه نیست.» (ر.ک: رستگار فسایی، ۱۳۷۳، صص ۴۷۰-۴۶۲) غزل مثنوی در شعر جنگ رواج چندانی ندراد؛ امّا آنچه این قالب را از غزل مثنویهای پیشین متمایز میسازد، «این است که فضای ابیات غزل، در غزل مثنویهای جنگ با مثنوی یکسان است؛ درحالی که در گذشته، ابیاتی که در قالب غزل میآوردند کاملاً حال و هوای غزل را داشت و اگر غزل از کل منظومه جدا میشد، نه تنها به بافت منظومه لطمهای نمیزد؛ بلکه شعر جدا شده نیز به عنوان یک غزل مستقل قابل قبول بود.» (میر جعفری، ۱۳۷۶، ص ۱۰۹) محمد حسین جعفریان، دلتنگی و تحسر خود را برای یاران، چنین بیان میکند:

۴-۱- مقدمه
برای انتقال یک سیگنال نوری در طول یک فیبر نوری بخاطر جبران تلفات فیبر توان سیگنال ورودی باید افزایش یابد. از طرفی دیگر چون پراکندگی بریلوین در چند میلی وات از توان پمپ در یک فیبر نوری رخ می‌دهد، بنابراین بیشینه توان انتقالی بشدت محدود می شود. از اینرو این اثر به طور کلی در انتقال سیگنال در سیستم های مخابرات نوری اختلال ایجاد می کند. بنابراین به طور معمول سعی می شود SBS در شبکه‌ها و ادوات نوری ایجاد نشود [۳۰]-[۲۸].

با این وجود در طول چنده دهه اخیر کاربردهای زیادی که در آنها از خواص SBS استفاده شده است مورد بررسی قرار گرفته اند.
در این فصل ابتدا فرایند بوجود آمدن پدیده پراکندگی بریلوین در فیبرنوری را توضیح می دهیم و عوامل اصلی بوجود آورنده را معرفی می کنیم. در قسمت سوم پراکندگی بریلوین خود برانگیخته را توضیح می دهیم و با بهره گرفتن از معادله حرکت موج آکوستیک و معادله حرکت موج نور در محیط نوری معادله دیفرانسیل موج های پراکنده شده را بدست می آوریم. در قسمت چهارم این فصل پراکندگی بریلوین برانگیخته شده را معرفی می کنیم و همانند قسمت سوم معادله دیفرانسیل توصیف کننده این پدیده را بدست می آوریم و با بهره گرفتن از آن طیف بهره و فاز بریلوین را برای دو حالت، وقتی که پمپ تک فرکانس باشد و برای حالتی که پمپ طیف گوسی داشته باشد، بدست می آوریم. در انتها توان آستانه بریلوئن و ضریب تقویت بریلوئن را برای فیبر نوری تک مد استاندارد بدست می آوریم.
۴-۲- تئوری و روش ایجاد پراکندگی بریلوین و عملکرد آن
پراکندگی بریلوین براساس برهم کنش تابش یک موج نور به اندازه کافی قوی (پمپ) با یک محیط نوری (مثل فیبر نوری) بوجود می‌آید. تغییرات چگالی داخل فیبر نوری بواسطه حرکات گرمایی ملکول های فیبر باعث می‌شود که یک قسمت از موج تابشی در جهت خلاف باز تابش بشود. موج باز تابش شده را موج استوکس^[۴۱] می گویند. موج استوکس تداخلی، توسط پدیده Electrostriction منجر به مدولاسیون چگالی محیط به صورت پریودیک می شود. این مدولاسیون چگالی را می‌توان به عنوان مدولاسیون ضریب شکست در نظر گرفت که مانند یک Bragg grating (توری براگ) عمل می‌کند. این فرایند ادامه پیدا می‌کند و توان بیشتر از پمپ باز تابش شده و به موج استوکس انتقال می یابد. اگر دلیل مدولاسیون چگالی فیبر خود پمپ باشد به آن پراکندگی بریلوین برانگیخته^[۴۲] می‌گویند. مدولاسیون چگالی محیط را می‌توان موج آکوستیک یا فونون‌های آکوستیک نامید، چونکه این تغییرات چگالی با سرعت صوت در جهت پمپ منتشر می‌شوند. از طرفی دیگر، بخاطر سرعت نسبی بین پمپ و موج آکوستیک، با توجه به اثر دوپلر فرکانس موج استوکس نسبت به فرکانس پمپ تغییر می‌کند، که به مقدار این تغییر فرکانس،فرکانس بریلوین^[۴۳] می‌گویند‍[۳۱].
SBS را می توان نتیجه برهم کنش سه موج جفت شده در نظر گرفت موج استوکس، موج آکوستیک و پمپ. فرایند پراکندگی نیازمند برقراری قانون حفظ انرژی و حفظ مومنتم برای برهم کنش این سه موج می‌باشد .بنابراین، در یک فیبر نوری فرکانس پمپ ، فرکانس استوکس و فرکانس آکوستیک توسط رابطه زیر با هم مرتبط هستند.
(۴-۱)
از رابطه (۴-۱) می توان فهمید که فرکانس موج استوکس به اندازه فرکانس موج آکوستیک کوچکتر از فرکانس پمپ می باشد. بنابراین فرکانس موج آکوستیک برابر، فرکانس بریلوین می باشد که با بهره گرفتن از رابطه زیر بدست می آید [۶].
(۴-۲)
دراین رابطه سرعت صوت در مواد می‌باشد و n ضریب شکست محیط و طول موج پمپ می‌باشد. برای مثال فرکانس بریلوین برای مقادیر استاندارد یک فیبر سیلیکایی:
برابر می باشد. علاوه بر متغییرهای رابطه (۴-۲)، فرکانس بریلوین به پارامترهای بیشتری بستگی دارد، مانند: نوع فیبر، ناخالصی هسته فیبر، دمای محیط و غیره…
می توان بجای موج استوکس ایجاد شده توسط پمپ، یک سیگنال از انتهای فیبر در جهت مخالف پمپ با همان فرکانس موج استوکس اعمال کرد. در این حالت اگر توان پمپ کوچکتر از مقدار توان آستانه بریلوین^[۴۴] باشد، درنتیجه فقط دو ناحیه به نام های، ناحیه تقویت بریلوین و ناحیه تضعیف بریلوین در داخل فیبر ایجاد می شود. اگر به اندازه فرکانس را کاهش دهیم وارد ناحیه تقویت بریلوین (باند استوکس) می شویم و اگر به اندازه افزایش دهیم وارد ناحیه تضعیف (باند آنتی استوکس) می شویم. در این ناحیه ها سیگنال در جهت مخالف انتشار یافته می تواند بترتیب تقویت یا تضعیف شود. در ناحیه تقویت، توان از پمپ به سیگنال (موج استوکس) منتقل می‌شود و در ناحیه تضعیف، برعکس توان از سیگنال به پمپ منتقل می‌شود [۳۲].
۴-۳- پراکندگی بریلوین خود برانگیخته^[۴۵]
همانطور که در بالا بیان شد پراکندی بریلوین در محیط نوری بواسطه موج آکوستیک بوجود می آید. اگر این موج آکوستیک توسط حرکت گرمایی ملکول های ماده بوجود آمده باشد به آن پراکندگی بریلوین خود برانگیخته می گویند. بنابراین برای بررسی این پدیده ما باید رابطه بین موج آکوستیک و موج نوری را در محیط نوری بدست آوریم. برای این منظور ابتدا انتشار یک موج آکوستیک را در یک محیط بررسی می کنیم و نحوه انتشار آن را در محیط بدست آورده و سپس خواصی از محیط که توسط آن تغییر می کند را بدست می آوریم. برای بدست آوردن نحوه انتشار موج فشار (میدان آکوستیک)، معادله حرکت موج فشار را به صورت زیر تعریف می کنیم ]۳۳[ :
(۴-۳)
پارامتر ضریب میرایی موج فشار است و v سرعت صوت است که با بهره گرفتن از متغییرهای ترمودینامیکی به صورت زیر تعریف می شود[۵۴]:
(۴-۴)
در اینجا p فشار و چگالی را نشان می دهند و علامت S به معنی انتروپی^[۴۶] ثابت می باشد.
به‌عنوان یک جواب معادله (۴-۳)، انتشار موج در یک محیط آکوستیک را به‌صورت زیر درنظر می‌گیریم [۱۴]:
(۴-۵)
با جایگذاری این جواب در معادله (۴-۳) پارامترهای و q به صورت زیر بدست می آید:
(۴-۶)
حال می خواهیم میدان پراکنده شده از یک اشعه نور توسط موج آکوستیک در یک محیط نوری را بدست آوریم. ابتدا فرض می کنیم که میدان نور تابشی به صورت زیر تعریف می شود:
(۴-۷)
همچنین انتشار یک موج نوری در یک محیط نوری توسط معادله زیر بیان می شود [۱۹]:
(۴-۸)
که می توان پلاریزاسیون محیط را به صورت زیر بیان کرد [۱۹]:
(۴-۹)
که فشار افزایشی را نشان می دهد و^[۴۷] و^[۴۸] با بهره گرفتن از روابط زیر تعریف می شوند [۱۹]:
(۴-۱۰)
(۴-۱۱)
مولفه های انتشاری فشار ایجاد شده توسط گرما را به صورت زیر تعریف می کنیم:
(۴-۱۲)
با ترکیب معادلات (۴-۷) تا (۴-۱۲) معادله موج پراکنده شده به صورت زیر بدست می آید:
(۴-۱۳)
در سمت راست رابطه (۴-۱۳) اولین جمله منجر به پراکندگی استوکس^[۴۹] و دومین جمله منجر به پراکندگی آنتی استوکس^[۵۰] می شود.
۴-۴- پراکندگی بریلوین برانگیخته شده در فیبر نوری
در قسمت قبل پدیده پراکندگی بریلوین خودبرانگیخته را بررسی نمودیم. همانطور که بیان شد این پدیده توسط نوسانات گرمایی در چگالی محیط بوجود می آید. در مقابل اگر این نوسانات در ماده توسط حضور یک میدان نوری بوجود آید فرایند پراکندگی بریلوین برانگیخته شده خواهیم داشت.
پراکندگی بریلوین برانگیخته شده (SBS) در یک فیبر نوری می تواند به عنوان واکنش بین سه موج توصیف شود، موج آکوستیک ایجاد شده، پمپ و موج استوکس منتشر شده در جهت مخالف.
حال رفتار غیرخطی بین این سه موج را بررسی می کنیم. ما میدان نوری در محیط را به صورت بیان می کنیم. و به صورت زیر بیان می شوند [۱۹]:
(۴-۱۴)
(۴-۱۵)
و موج آکوستیک را بر حسب توزیع چگالی محیط به صورت زیر تعریف می کنیم [۱۹]:
(۴-۱۶)
که در اینجا فرکانس آکوستیک به صورت و عدد موج آن با تعریف می‌شوند. که توسط رابطه با هم مرتبط هستند. در این رابطه سرعت صوت در محیط می باشد. موج های نوری جفت شده در رابطه (۴-۱۴) و (۴-۱۵) توسط معادلات نوری زیر در محیط توصیف می شوند [۵۶]:
(۴-۱۷)
(۴-۱۸)
در این روابط ما فرض کرده ایم که و همچنین توزیع چگالی محیط می باشد که توسط معادله موج آکوستیک (۴-۳) به صورت زیر توصیف می شود:
(۴-۱۹)

بنا به اصول کلی حقوقی هر قانونی که تصویب می شود بایستی دارای ضمانت اجرا باشد و الا قانون به معنی واقعی خود نمی باشد. و نیز بایستی مراجعی برای رسیدگی به تخلفات از اجرای مقررات قانونی وجود داشته باشد.لذا بدین منظور بشرح ذیل به مراجع رسیدگی به این گونه تخلفات می پردازیم:

الف – دیوان عدالت اداری: از آنجا که تراکم فروشی از سوی شهرداری، تجاوز به مقررات شهرسازی و حقوق مالکانه مردم است. بنابراین توافق شهرداری با یکی ازمالکان و صدور پروانه فراتر از ارتفاع مقرر در طرح جامع و تفصیلی، تصمیمی است که به حقوق مالکانه همسایگان خلل وارد می کند. بنابراین بر پایه اصل ۱۷۳ قانون اساسی ومادۀ ۱۰ قانون (جدید) دیوان عدالت اداری هر فرد ذینفع خواه همسایۀ مجاور یا دورتر می تواند از این پروانه ساختمانی که یک تصمیم اداری غیر قانونی است و باعث تضرر او شده است.به دیوان عدالت اداری شکایت کند و ابطال این پروانه ساختمانی را بخواهد. مادۀ ۳۴ قانون دیوان عدالت اداری اجازه صدور دستور موقت از اجرای عملیات ساختمانی را برای پیشگیری از ورود ضرر به همسایگان نیز داده است.
ب – طرح دعوی در مراجع عمومی از آنجا که زیر پا گذاردن مقررات شهرسازی و توافق شهرداری با مالک یک پلاک ثبتی تجاوز به حق مالکانه و حق ارتفاق مجاورین است بنابراین اینگونه توافق ها نسبت به مجاورین که اشخاص ثالث هستند بی اعتبار است. مالک یک پلاک ثبتی از حق طرح دعوی مالکانه برخوردار است و می تواند از تجاوز به حق ارتفاقی که مقررات شهرسازی برای احترام به حق مالکیت او برقرار کرده است. پیشگیری و یا با آن برخورد کند.این دعوی به هریک از مالکان اجازه می دهد درخواست تخریب ساختمانی را که بیش از ارتفاع مجاز ساخته شده است از مراجع عمومی صلاحیتدار بنماید.مستند این دعوی مادۀ۱۰۶ قانون مدنی است که مقرر می دارد:«مالک ملکی که مورد حق ارتفاق غیر است نمی تواند در ملک خود تصرفی نماید که باعث تضییع یا تعطیل حق مزبور باشد مگر با اجازه صاحب حق.»پس دعاوی مربوط به حق ارتفاق در محاکم عمومی براساس این مادۀ قانونی قابل طرح هستند.
ج – مسئولیت کیفری و مدنی، از آنجا که مقررات شهرسازی از قوانین آمره هستند و شهرداری ها بر پایه مادۀ ۷ قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مکلف به اجرای آن ها هستند. پس بنابراین تجاوز از این مقررات در صدور پروانه ساختمانی در برابر گرفتن پول از درخواست کنندگان صدور پروانه،مصداق مادۀ ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء مصوب سال ۱۳۶۷ است. و از جهت مسئولیت مدنی در چارچوب مادۀ ۱۱ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹ مسئول جبران خسارت هستند.
گفتار سوم: جایگاه حقوق مالکانه
الف - حقوق مالکانه بارزترین حقی است که مورد حمایت قوانین مربوط به اجرای طرح توسط دستگاه های عمومی قرار گرفته است. قانونگذار در موارد مختلفی از جمله لایحه قانونی نحوۀ خرید و تملک اراضی به دولت و شهرداری ها، حقوق مالکانه را در زمان اجرای طرح عمومی قابل احترام شناخته است و دارنده حق را مستوجب حمایت و دریافت جبران خسارات مایملک خود دانسته است.
ب – حقوق مالکانه متعلق به اشخاص بوده و در زمان اجرای طرح های عمومی توسط دستگاه های دولتی و دستگاه های عمومی غیر دولتی، به عنوان مهمترین موضوع جلب توجه می کند.این حقوق جنبه مالی ومادی دارد و به تعبیری، افراد در مقابل این حقوق حاضر به دادن یا گرفتن مابه ازا هستند.
گفتار چهارم : روش های تملک و تأمین مالکانه واقع در طرح های عمومی شهرداری ها
باپیشرفت و گسترش شهرنشینی و شهرک سازی و ترمیم بافت شهری، این نتیجه حاصل می شود که کار شهرداریها زیاد شده، از طرف دیگر برحقوق مالکانۀ خدشه وایراد وارد می شود. شهرداریها با توجه با قوانین ومقررات مجبور هستند که اراضی و املاک اشخاص را با ترفندهای مخصوص خود تصرف نمایند. لذا برای تصرف چنین املاکی احتیاج به رضایت مالکان و جبران خسارات و پرداخت قیمت می باشد. از این رو قانونگذار،مقرراتی برای رضایت مالکان و جبران خسارات آنها ارائه کرده است.
بند اول: تأمین توافقی
تأمین توافقی یعنی اینکه شهرداری و صاحب ملک با تراضی،نسبت به تملیک و تملک حقوق مالکانه اقدام نمایند. همانند سایر عقود طرفین به توافق برسند، وشرایط و نحوه انتقال ملک را مهیا نموده و همچنین بر سر قیمت نیز توافق نمایند و آنگاه معامله را همانند یک بیع کامل انجام دهند. از توجه به مواد لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸ این نتیجه به دست می آید که تأمین توافقی حقوق مالکانه،اولی و ارجح بر استفاده از راه های دیگر است؛ لذا چنانچه زمینه و بستر توافق مهیا باشد،شهرداری باید برای تأمین حقوق مالکانه از این طریقه استفاده کند. در مادۀ واحده قانون نحوۀ تقویم ابینه، املاک و اراضی مورد نیاز شهرداری ها مصوب ۱۳۷۰ نیز، سیاق عبارت قانونگذار،مفید این معناست که شهرداری باید در انجام توافق و تراضی با صاحبان حقوق مالکانه، مساعی لازم را به کار گیرد. مقنن در این قانون آورده: «درکلیه قوانین و مقرراتی که شهرداری ها مجاز به تملک ابنیه املاک و اراضی قانونی مردم می باشند در صورت عدم توافق بین شهرداری و مالک، قیمت ابنیه،املاک واراضی بایستی به قیمت روز تقویم و پرداخت شود…»
با این وجود، متأسفانه شهرداری ها، شرایط لازم برای توافق را فراهم نمی سازند و به طرق مختلف سعی می کنند که صاحبان حقوق مالکانه را در وضعیتی قرار دهند که آنها مجبور شوند به خواسته های شهرداری، به ویژه قیمت تعیین شده از طرف شهرداری، تن در دهند و چنانچه شهرداری با مقاومتی در این خصوص مواجه شود،سعی می کند تا با بهره گرفتن از اهرمهای قانونی که معمولاً به تأمین عادلانه حقوق مالکانه نمی انجامد متوسل شود. در برخی از کشورها شهرداری،هنگامی که می خواهد زمینی راخریداری کند، مبلغی را پیشنهاد می کند که مالک با آن موافقت می کند. این پیشنهاد ممکن است حتی دو برابر ارزش واقعی ملک باشد. علاوه بر این، غرامت دیگری نیز بابت مخارج، عایدی از دست رفته و غیره نیز پرداخت می شود.
به هر صورت قوانین ما، طریقه توافقی تأمین حقوق مالکانه را قبل از به کاربستن طریقه غیر توافقی، توصیه می نماید حتی شاید بتوان گفت چنانچه شهرداری، برای تملک حقوق مالکانه، طریقه توافقی را محک نزند، اقدام شهرداری در استفاده از طرق غیر توافقی با اشکال قانون مواجه باشد.
الف – موارد توافق: با توجه به قوانین خاص راجع به اجرای طرح های عمرانی توسط شهرداری، می توان گفت که مقنن، توافق در قیمت حقوق مالکانه و توافق در انتقال این حقوق را، به صورت دو امر مستقل در نظر گرفته و در خصوص هریک از این دو مقوله، مقرراتی وضع نموده است.

1. 1. توافق در قیمت

از مقررات مربوطه این طور استنباط می شود که شهرداری و صاحب حقوق مالکانه می توانند در خصوص قیمت و ارزش حقوقی واقع درطرح شهرداری، با یکدیگر توافق و تراضی نمایند.دارندگان حقوق مالکانه، به صورت معمول برای توافق در قیمت دارای محدودیتی نمی باشند اما در ارتباط با شهرداری این سئوال مطرح می شود که آیا شهرداری می تواند راساً نسبت به تعیین قیمت و توافق با صاحب حق اقدام نماید.یا این که در این خصوص محدودیت های وجود دارد.
در پاسخ به سؤال فوق الذکر می توان گفت، اصولاً شهرداری برای توافق در خصوص قیمت حقوق مالکانه واقع در طرح دارای اختیار است. در مادۀ واحده قانون نحوۀ تقویم ابنیه، املاک و اراضی مورد نیاز شهرداری ها مصوب ۱۳۷۰ گفته شده که درصورت عدم توافق بین شهرداری و مالک در خصوص قیمت، قیمت توسط هیاتی از کارشناسان رسمی دادگستری تعیین می شود. همچنین در مادۀ ۳ لایحه قانون مزبور آمده است که :« بهای عادله اراضی،ابنیه، مستحدثات،تأسیسات وسایر حقوق و خسارات وارده از طریق توافق بین دستگاه اجرایی و مالک یا مالکین و صاحبان حقوق تعیین می گردد.»
برخی^[۲۸] در تأیید مطلب بالا گفته اند، بهای عادله اراضی،ابنیه،و ..لزوماً از طریق توافق بین دستگاه اجرایی ومالک یا مالکان و صاحبان حقوقی تعیین می شود و این موضوع را به عنوان یک اصل دانسته وعدم رعایت آن را استثناء دانسته اند.
هرچند به شرح بالا، شهرداری در تعیین قیمت و توافق با دارنده حق، اصولاً آزاد است. اما محدودیت هایی نیز برای توافق در قیمت وجود دارد. به طور مثال در تبصرۀ یک مادۀ ۳ لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸مقرر شده است که:«در صورت توافق در مورد بهای عادله،هرگاه مبلغ مورد معامله یا خسارت هریک از مالکین بیش از یک میلیون ریال نباشد دستگاه اجرایی می تواند راساً نسبت به خرید ملک و پرداخت خسارت اقدام نماید وهرگاه مبلغ مورد معامله یا خسارت هریک از مالکین بیش از یک میلیون ریال باشد. بهای خرید ملک یا میزان خسارت و انجام معامله باید به تصویب هیات مقرر در مادۀ ۷۱ قانون محاسبات عمومی و در مورد شهرداری ها به تصویب انجمن شهر برسد.». ملاحظه می شود که در تبصره مزبور،مقنن توافق تا مبلغ معینی را در حدود صلاحیت شهرداری دانسته است چنانچه مبلغ توافق شده، بیش از رقم مشخص شده در تبصره مزبور باشد،تصویب شورای شهر نیز ضروری است.ولی به هرصورت آنچه مسلم است که تعیین قیمت می تواند از طریق توافق با مالک تعیین شود و نیازی به رعایت تشریفات خاصی یا کسب نظریه کارشناس رسمی دادگستری نیست.
ناگفته نماند چنانچه درخصوص قیمت،میان شهرداری و شخص دارنده حق، توافقی گردد، طبق قانون، این توافق صرفاً تا مدت مشخصی دارای اعتبار است و بعد ازگذشت این مدت، توافق انجام شده محسوب خواهد شد. تبصرۀ ۲ مادۀ ۳ لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸ مقرر داشته:«درصورت حصول توافق،دستگاه اجرایی موظف است حداکثر ظرف سه ماه،نسبت به خرید ملک و پرداخت حقوق یا خسارت اقدام و یا آن که انصراف خود را از خرید و تملک کتباً به مالک یا مالکین اعلام نماید. به هر حال، عدم اقدام به خرید یا اعلام انصراف در مدت مذکور به منزلۀ انصراف است.»

1. 1. توافق در انتقال

مادۀ ۸ لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸ بیانگر نحوۀ عمل دستگاه اجرایی درمواردی است که صاحب حقوق مالکانه از انتقال حقوق خود به دستگاه اجرایی استنکاف نموده یا این که به دلایلی امکان و توانایی انتقال حقوق خود را ندارد. همان طور که سابقاً دیدیم. قانونگذار در مادۀ ۳ قانون یاد شده، در مورد تعیین قیمت، صراحتاً اصل را بر توافق و تراضی قرار داده است. در مادۀ ۸ قانون مورد بحث نیز، هرچند به این اصل تصریح نشده است ولی می توان گفت قانونگذار، نقل و انتقال یا به تعبیری تملیک و تملک حقوق مالکانه را ابتداء به ساکن، مبتنی بر توافق دانسته و توافق دستگاه اجرایی و صاحب حق را بدون لزوم دخالت مراجع دیگری، امکان پذیر دانسته است. لذا بنابراصل فوق الذکر،ایجاب و قبول معامله از سوی شهرداری و صاحب حق،به عمل آمده و در قانون مرجع دیگری در بدو امر،جهت جاری نمودن صیغه عقد در نظر گرفته نشده است. مع هذا چنانچه با وصف تعیین توافقی قیمت، صاحب حق،از انتقال حق خود به دستگاه اجرایی خودداری نماید. انتقال حق به صورت غیر توافقی انجام خواهد شد.
ب – شرایط توافق
هرچند شهرداری، در زمان اجرای طرح، اصولاً در انجام توافق با صاحبان حقوق مالکانه دارای اختیار و صلاحیت است،با این حال باید دانست که روی آوردن به اجرای طرح و توافق با صاحبان حقوق مالکانه واقع در محدودۀ اجرای طرح، منوط به فراهم بودن شرایطی می باشد که ذیلاً به بررسی انها می پردازیم:

1. 1. وجود اعتبار

لزوم وجود اعتبار، به عنوان یکی از شرایط روی آوردن به اجرای طرحهای عمرانی،عمومی و… توسط دستگاه های اجرایی به حدی باید باشد که بتوان املاک مورد نظر را از مالکان خرید. و حتی در این خصوص قانونگذار در مادۀ یک لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸به آن اشاره نموده است. چون بایستی این دستگاه ها جبران خسارت و غرامت حقوق مالکانه نمایند. لذا لازم است که از قبل در این خصوص اعتبار لازم را اخذ کرده باشند تا حقوق مالکانه اشخاص متضرر نشود.و قانونگذار در این ماده برای این حق احترام قائل شده است.

1. 1. وجود مجوزهای لازم

برای اینکه این دستگاه ها بتوانند با دارنده حق مالکانه توافقی ترتیب دهند. علاوه بر لزوم وجود اعتبار،بایستی مجوزهای لازم و مصوبات خاصی را نیز در این زمینه اخذ نمایند. لذا بایستی این دستگاه ها با توجه به لازم دانستن طرح از بالاترین مقام ذیصلاح مجوز اخذ نمایند. در صورتیکه بعداً معلوم شود این طرح لازم نبوده ویا احتیاجی به اجرای این طرح نبوده، ذینفع می تواند از دیوان عدالت اداری اقامه دعوا نماید.
بند دوم: تأمین غیر توافقی
تأمین غیر توافقی یعنی تأمین قهری یا اجباری، هنگامیکه از تملک حقوق مالکانه سخن به میان می آید،بیشتر این معنی به ذهن متبادر می شود تأمین قهری صورت گرفته است. چون اجرای طرح، ملازمه با سلب حقوق مالکانه دارد. هرچند اصل بر توافقی بودن است اما بنا به ضرورت و رفاه اجتماعی و سود عموم جامعه، قانونگذار سلب اجباری وقهری حقوق مالکانه و انتقال آن به دستگاه های اجرای طرح پیش بینی نموده است. سلب اجباری وقهری مربوط به نظام حقوقی ما نیست، و درسایر نظامهای حقوقی نیز این سلب اجباری و قهری وجود دارد.
از مقررات مواد ۴و ۸ لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸ قاعده تأمین غیر توافقی استنباط می شود.و براساس این قاعده هرجا که اجرای طرحی لازم باشد و مالک با دستگاه مجری طرح توافق نداشته باشد،ویا مالک مجهول المکان باشد. این قاعده اجازه به دستگاه مجری طرح داده که درصورت عدم توافق و براساس مقررات قانونی اقدام به اجرای طرح می نماید.این قاعده هم بردو نوع عدم توافق می باشد،۱- عدم توافق در قیمت ۲- عدم توافق دراعمال حقوقی

1. 1. عدم توافق در قیمت

عدم توافق در قیمت، زمانی پیش می آید که به دلیل اختلاف نظر بین دارنده حق ودستگاه مجری طرح یا به هر دلیل دیگری، مثل مجهول بودن مالک یا اختلاف در مالکیت و … درخصوص قیمت و ارزش حقوق مالکانه واقع در طرح، توافقی صورت نپذیرد. در این خصوص مادۀ ۴ لایحه قانونی نحوۀ خرید وتملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی،عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۳۵۸مقرر داشته که:«هرگاه نسبت به تعیین بهای عادله اراضی و ابنیه و تأسیسات وحقوق و خسارات وارده بین دستگاه اجرایی و مالک توافق حاصل نشود، بهای عادله توسط هیاتی مرکب از سه نفر کارشناس رسمی دادگستری تعیین می گردد. کارشناسان یک نفر از طرف دستگاه اجرایی، یک نفر از طرف مالک یا صاحب حق و نفر سوم به انتخاب طرفین و درصورت عدم توافق یا استنکاف، به معرفی دادگاه صالحه محل وقوع ملک انتخاب می شوند. رأی اکثریت هیات مزبور قطعی و لازم الاجراست…» و در تبصره ۲ همین ماده راه حل موصوف به موارد دیگری نیز که توافق در قیمت ممکن نیست تسری داده شده و مقرر داشته:«هرگاه مالک یا مالکین،کارشناس خود را حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ اعلام دستگاه اجرایی که به یکی از صور ابلاغ کتبی، انتشار دریکی از روزنامه های کثیر الانتشار یا آگهی در محل به اطلاع عموم می رسد، تعیین ننماید و یا به علت مجهول بودن مالک، عدم تکمیل تشریفات ثبتی، عدم حضور سند مالکیت، اختلاف در مالکیت،فوت مالک و موانعی از این قبیل، امکان انتخاب کارشناس میسر نباشد دادگاه صالحه محل وقوع ملک، حداکثر ظرف ۱۵ روز ازتاریخ مراجعه دستگاه اجرایی به دادگاه،نسبت به تعیین کارشناس اقدام می نماید.» همچنین مادۀ واحده قانون نحوۀ …دربیان راه حل عدم توافق در تعیین قیمت بیان داشته:«در کلیه قوانین و مقرراتی که شهرداری ها مجاز به تملک ابنیه،املاک و اراضی قانونی مردم می باشند در صورت عدم توافق بین شهردای و مالک، قیمت ابینه، املاک واراضی بایستی به قیمت روز تقویم و پرداخت شود.
تبصره ۱ : قیمت روز توسط هیاتی مرکب از سه نفر کارشناس رسمی دادگستری و مورد وثوق که یک نفر به انتخاب شهرداری و یک نفر به انتخاب مالک یا صاحب حق و نفر سوم به انتخاب طرفین می باشد تعیین خواهد شد. رأی اکثریت هیات مزبور قطعی و لازم الاجراست.
تبصره ۲: درصورت عدم توافق در انتخاب کارشناس سوم، دادگاه صالح محل وقوع ملک، اقدام به معرفی کارشناسی خواهد نمود…»
طبق مواد و تبصره های مذکور، چنانچه در قیمت ملک توافقی حاصل نشد،از طرفی هم نباید اجرای این طرح معطل بماند، مقنن این مقررات را مهیا نموده و برآورد قیمت ملک را به کارشناسان رسمی دادگستری مرضی الطرفین ارجاع داده است، تا قیمت عادلۀ ملک را بر آورد ودر حق مالکانه صاحب حق، بی عدالتی صورت نگیرد.