قرقیزستان

۹/۶۸

۶/۱

۵/۸

۳۶

ترکمنستان

۹/۱۵

۲/۰

۹/۱۱

۴۱

ازبکستان

۴/۳

۱/۰

۷/۳

۶۶

سایر کشورها

۳/۱

۰/۰

۳/۰

۱/۰

کل

۶/۱۰۸

۲.۹

۸/۲۵

۱۵۹

سهم کل دنیا%

۷/۴

۵/۳

۹/۶

۱/۵

Source: Alexanderos Petersen, Katinka Barysch, Katinka Barysch, Russia, China and a the Geopolitics of Energy in Central Asia, CENTRE FOR EUROPEANREFORM, p 23.
۲ – ۳ – ۳ اهمیت آسیای مرکزی از نظر منطقه همجوار با مناطق اسلاو، اسلام و زرد پوستان شرق آسیا آسیای مرکزی محل تلاقی آسیا و اروپا است. منطقه آسیای مرکزی به عنوان منطقه هم مرز با کشور جمهوری اسلامی ایران، به جهان اسلام متصل است؛ علاوه بر آن این منطقه به علت هم مرز بودن با استان سین کیانگ، استان مسلمان نشین در غرب چین با با جهان زرد پوستان شرق آسیا و به علت هم جواری با روسیه در شمال با جهان ارتدوکس اسلاوها همسایه است؛ از این رو، موقعیت جغرافیایی و به لحاظ ژئواستراتژیک آسیای مرکزی را باید آسیای مرکزی منطقۀ حائل میان سه قدرت منطقه ای روسیه، چین و هند است عبور راه ابریشم از این منطقه، جهان زردپوست در شرق منطقه آسیای مرکزی مرکزی را با شرق جهان آسیا ارتباط می داده است، بر اهمیت ابن منطقه در نظر زرد پوستان شرق و حوزه غربی مسلمان نشین در آنسوی منطقه آسیای مرکزی، این اهمیت را دوچندان کرده است.
۴ – ۳ کشورشناسی منطقه آسیای مرکزی
درک کشورهای منطقه آسیای مرکزی و داشتن شناخت بر پایه اطلاعات جغرافیای - سیاسی می تواند تحلیل بهتری را از رویدادهای ژئوپولیتکی این حوزه در اختیار پژوهشگران و کسانی که در باب این منطقه به پژوهش می پردازند، ارائه نماید. از این رو، در ادامه، به معرفی کشورهای آسیای مرکزی، بر اساس عوامل ثابت و متغییر ژئوپلیتیکی پرداخته می شد و سعی می شود تا کشورهای منطقه بر اساس اطلاعات جغرافیای - سیاسی این کشورها و براساس داده هایی چون موقعیت جغرافیایی، ویژگیهای انسانی و ویژگیهای اقتصادی کشورهای منطقه آسیای مرکزی، ارائه شود:
۱ – ۴ – ۳ قزاقستان ۱ – ۱ – ۴ – ۳ ویژگی های جغرافیایی و موقعیت جغرافیایی قزاقستان قزاقستان با مساحتی در حدود ۲۲۷۱۷۳۰۰ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین کشور محصور در خشکی دنیا است که در قسمت شمالی منطقه آسیای مرکزی قراردارد. قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای خزر، در خاک این کشور قرار دارد. در حدود یک پنجم از کشور قزاقستان، در سوی کوه‌های اورال قرار گرفته است که قسمتی از آن در اروپا است؛ اما با این وجود باید قزاقستان معمولاً یک کشور آسیایی طبقه‌بندی می‌شود. این جمهوری با جمهوری روسیه در شمال ۶۸۴۶ کیلو متر، جمهوری خلق چین در شرق ۱۵۰۰ کیلومتر، قزاقستان در جنوب ۲۲۰۳ کیلومتر و ترکمنستان در جنوب غربی ۳۷۹ کیلومتر مرز مشترک دارد. کل مرزهای قزاقستان ۱۲۰۱۲ کیلومتر مربع می باشد. طول خظ ساحلی آن نیز با دریای خزر حدود ۲۳۲۰ کیلومتر است (کتاب سبز قزاقستان، ۱۳۸۴: ۷-۳). از لحاظ مقایسه وسعت، به بزرگی اروپای غربی است و از دریای خزر در غرب تا کوه‌های آلتای در شرق ادامه می‌یابد. مرزهای شمالی قزاقستان در دشت‌های سیبری غربی و مرزهای جنوبی آن در بیابان‌های آسیای میانه قرار دارند. از منابع معدنی قزاقستان می توان به مس نقره طلا منگنز سرب قلع نیکل فسفات اورانیوم اشاره کرد. ذخایرآهن قزاقستان نیز غنی است. کاربرد در توسعه صنایع داخلی و معادن ذغال سنگ و در نهایت صدور فلز است. قزاقستان در حال حاضر دارای رتبه هفتم در بین کشورهای دارای ذخایر طلاست. در این کشور ۱۴۶ معدن طلا و ۱۲۱ معدن با ترکیبات طلا وجود دارد (کتاب سبز قراقستان، ۱۳۸۷: ۵۶). از لحاظ ژئومورفولوژی، این کشور را باید از نوع صحرایی یا پوشش گیاهی استپی از دانوب سفلی تا منطقه منچوری کشیده شده است. بیش از یک شوم مساحت قزاقستان را سرزمین های پست و حدود ۲۰% آن نواحی موهستانی تشکیل می دهد. بلند ترین نقطه آن قله خان تنگری در مرز قزاقستان و قرقیزستان با ارتفاع ۶۹۹۵ متر، پست ترین نقطه آن در گوی نمک کرمی (قراتپه) با ۱۳۲ متر پایین تر از سطح دریا در شرق بند آکتاو و مجاورت دریای خزرقرار دارد (مدنی، ۱۳۹۰: ۷۴). این کشور که به عنوان پهناورترین جمهوری در میان جمهور یهای آسیای مرکزی شناخته می شود، دارای آب و هوای قاره ای با تابستان گرم و زمستان سرد است و به عنوان سرزمینی وسیع که آن از منطقه ولگا در غرب تا کوههای آلتای در شرق و از دشتهای غرب سیبری در شمال تا اواسس و کویر آسیای مرکزی در جنوب گسترده شده است. این کشوردر دریاچه‌ی مازندران با کشورهای روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران دارای اشتراکات آبی است و علاوه بر آن دریاچه آرال، دریاچه مشترک میان این کشور و جمهوری ازبکستان است. قزاقستان به بزرگی اروپای غربی است و از دریای خزر در غرب تا کوه‌های آلتای در شرق ادامه می‌یابد. مرزهای شمالی قزاقستان در دشت‌های سیبری غربی و مرزهای جنوبی آن در بیابان‌های آسیای میانه قرار دارند. با وجود وسعت زیادی که این کشور را نهمین کشور بزرگ دنیا قرار می‌دهد، بیشتر سرزمین آن کویر و استپ است و تراکم جمعیت آن تنها ۶ نفر در هر کیلومتر مربع است. با وجود وسعت زیادی که این کشور را نهمین کشور بزرگ دنیا قرار می‌دهد، بیشتر سرزمین آن کویر و استپ است و تراکم جمعیت آن تنها ۶ نفر در هر کیلومتر مربع است. رودها و دریاچه‌های مهم قزاقستان عبارتند از دریاچه آرال، رود ایلی، رود ایرتیش، رود ایشیم، رود اورال، سیردریا، رود چارین، دریاچه بالخاش و دریاچه زایسا - ن. آب‌وهوای قزاقستان بری است و تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد دارد. بارندگی در این کشور نسبتاً کم است و اراضی آن در شرایط خشک تا نیمه‌ خشک قرار دارند (http://fa.wikipedia.org/wiki). از نظر کوهها این منطقه به چین خوردگی خزر، فلات تورگای یک فلات مرتفع سرزمین کوهستانی قزاق تقسیم شده است. از نواحی مرتفع قزاقستان می توان از نحیه بر با ۲۷۶۹ متر، مارکاکول با ۱۸۵۰متر و آستیاخو با ۳۶۳۸متر نام برد. ناهمواری های ۱۰۰ تا ۵۰۰ متر بصورت یک فلات بسته بین دریاچه بالخاش و رودخانه ایرتیش در شرق قزاقستان واقع شده است. اراضی با ارتفاع کمتر از ۵۰۰ متر شامل تپه ماهورها و دامنه های با شیب کم و دشتهای آبرفتی می باشند، به طور کلی از قسمت شرق قزاقستان به سمت غرب، ارتفاع ناهمواریها کاسته می شود (محمدی، ۱۳۸۹: ۳).
۲ – ۱ – ۴ – ۳ ویژگی های انسانی قزاقستان قزاق ها را باید ساکنان اصلی قزاقستان دانست؛ بر همین اساس این کشور را قزاقستان یعنی محل زندگی مردم قزاق نامیده اند. قزاق ها از اخلاف قبائل ترک و مغول هستند. از قرن نخست میلادی و حتی قبل از آن در سرزمینی مستقر شدند که اکنون قزاقستان نام دارد (http://www.iras.ir). قزاق لغتی ترکی است که معنای ماجراجو، شجاع، حادثه جو، یاغی، کارگر آزاد، مرزنشین و مهاجر آزاد دارد. علت چنین معنایی آن است که که طی سالیان متمادی عناصر تاراضی و فراری از آسیای مرکزی به سواحل شمالی دریای سیاه مهاجرت کرده و در آنجا با حادثه جویی روزگار می گذراندند. حتی بدین علت مدتی اوکراین را قزاق می نامیدند (خیراندش و شایان، ۱۳۷۵: ۲۰۵). زمانی که قزاقستان مستقل شد، مسئله زبان مورد مناقشه بوده است. رئیس جمهور نظربایف تلاش نمود تا زبان قزاقی را به امید اطمینان از بقاء این زبان، آن را زبان اداری قرارداد (Guek-Cheng Pang, 2001: 82). اما پس از تصویب قانون اساسی زبان قزاقی به عنوان زبان رسمی این کشور، مورد توجه قرار داد. علائه بر زبان قزاقی، زبانهای زبان اوکراینی، قرقیزی، روسی و … زبانهای مورد تکلم در این کشور هستند؛ زبان قزاقی، زبان ملی قزاقها، اهالی بومی قزاقستان است. جمعاً به زبان قزاقی در جهان، حدود ۱۶ میلیون نفر ازجمله ۱۰ میلیون نفر در قزاقستان، ۳ میلیون نفر در اتحادیه جماهیر مستقل، ۵/۲ میلیون نفر در چین تکلم می کند؛ و علاوه بر این زبان ملی قزاق های افغانستان، پاکستان و ایران، ترکیه و آلمان می باشد (http://kazinfo.ir). اکثریت مردم قزاقستان، پیرو دین اسلام هستند؛ از این رو، این کشور را می توان به عنوان بزرگترین کشور جهان اسلام، از حیث وسعت معرفی نمود. این جمهوری، از حیث جمعیت، با نزدیک به هفده میلیون نفر جمعیت، بعد از ازبکستان در مقام دوم کشورهای منطقه آسیای مرکزی قرار دارد و از لحاظ قومیتی، دارای تنوع قومیتی بسیاری است که در این جمهوری زندگی می کنند که از جمله آنها قزاقها، روسها، اوکراینی ها، و تاتارها و … به ترتیب بزرگترین گروه های قومی را تشکیل می دهند. جدیدترین آمار سرشماری، در سال ۲۰۰۹، با در برداشتن ۳ .۶۱% برای قوم قزاق، ۷ .۲۳% برای گروه قومی روس ضبط کرده اند. دیگر گروه های اقلیت، کوچک هستند: ازبکها در سال ۲۰۰۹ بیشترین تعداد را ازبکها با ۲.۹% درصد از جمعیت دارشتند، اوکرانی ها با ۲.۹% و آلمانی ها با ۲.۹% در ادامه هستند (Brummell, 2012: 17).

۳ – ۱ – ۴ – ۳ ویژگی های اقتصادی قزاقستان این کشور از لحاظ منابع زیرزمینی هم بسیار غنی است، از سال ۱۹۹۳ تاکنون بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی در این بخش انجام شده است. همچنین تخمین زده می‌شود که قزاقستان صاحب دومین منابع بزرگ در اورانیوم، کروم، روی و سرب و سومین در منگنز، چهارمین در مس و در مورد زغال سنگ، آهن و طلا نیز در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار می‌گیرد و همچنین یازدهمین منابع بزرگ هم در نفت و هم در گاز طبیعی را در اختیار دارد (www.fa.wikipedia.org). کشور قزاقستان، نسبت به سایر کشورهای آسیای مرکزی دارای بیشترین پیوندها با روسها تا قیل از روپاشی اتحاد جماهیر شوروی داشته است. در بیشتر تاریخ کلاسیکش، اقتصاد قزاقستان با اتحاد جماهیر شوروی گره خورده بود (Guek-Cheng Pang, 2001:43). پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به استقلال رسیدن قزاقستا ن، این کشور برنامه های خود را که از سوی اولین رئیس جمهور، نور سلطان نظربایف ارائه شده بود، مورد اجرا قرار گرفت. مرحله اول اصلاحات اقتصادی، جهت غلبه بر بحران ها و تضمین توسعه پایدار برای ایجاد نهاد های ضروری اصلاحات اقتصادی هدف گذاری شده بود. از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۷۶، مهم ترین و اساسی ترین اصلاحات انجام شد. آزادسازی اقتصادی، خصوصی سازی، ایجاد زیرساخت های بازار، معرفی پول ملی، توسعه سیستم مالی و مالیاتی، تخصیص بودجه، و جذب سرمایگذاری خارجی از جمله این اصلاحات هستند. این برنامه های اصلاح طلبانه و ضد بحران، گسترش اقتصاد بازار را تقویت کرد و پایه های ثبات اقتصاد کلان و انتقال به مرحله جدید توسعه را شکل داد.برنامه راهبردی قزاقستان ۲۰۳۰، توسط رئیس جمهور نظربایف در مهر ۱۳۷۶ اعلام شد، این برنامه مهم ترین عامل برای مشخص کردن راه روش منطقی در پیشرفت ملت قزاق بود. بعد ها، طرح ها و برنامه های راهبردی میان مدت برای دستیابی به اولویت های تعیین شده توسط برنامه کلان راهبردی آماده شد (http://www.irkz.org).
کشور قزاقستان نسبت به سایر کشورهای منطقه آسیای مرکزی دارای وضعیت مناسب تر و شرایط بهتری است. از زمان استقلال در۱۹۹۱، قزاقستان پیشرفت قابل توجه ای در استقرار بازار اقتصاد و شرایط جالب برای سرمایه گذاری فراهم شده است (Terterov, 2012: 7). قابل توجّه است که میزان تولید ناخالص ملی کشور قزاقستان در سال ۲۰۰۸ م. در بخش های کشاورزی ۸/۵%، صنعت ۴/۳۹% و خدمات برابر با ۷/۵۴% بوده است. نفت، مهمترین عامل در ورای موفقیت اقتصادی قزاقستان بوده است. در سال۲۰۱۰، قزاقستان در حدود ۸۰ تن نفت خام تولید کرد، و در آن مسیر است که تا سال ۲۰۱۵، ۱۵۰ میلیون تن در سال، تولید کند (Brummell, 2012: 16). قزاقستان بزرگترین ذخایر قابل برداشت نفت و گاز حوزه دریای خزر را در اختیار قرار دارد. در حال حاضر روزانه ۸/۱ میلیون بشکه نفت در منطقه دریای خزر تولید می شود که دو سوم آن به قزاقستان تعلق دارد. میزان ذخایر نفت این کشور در دریا و خشکی ۹ تا ۲۹ میلیارد دلار برآورد شده است. معادن مهم «اوزن» ۴۸%، «کالامکاس» ۳۱%، «وراتیبا» ۳۵%، از لحاظ استخراج نفت بیشترین میزان را داراست (مدنی، ۱۳۹۰: ۷۶).
سرانجام قزاقستان در بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ شاهد رشد اقتصادی دو رقمی شد. این رشد در سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ به طور متوسط ۹ درصد در سال بود. علل آن را می توان خصوصی سازی، رشد خوب بخش کشاورزی و سرمایه گذاری خارجی عنوان کرد. گشایش کنسرسیوم خط لوله دریای مازندران در سال ۲۰۰۱ از میدان نفت ی تنگیز (Tengiz) درغرب تا دریای سیاه باعث رشد چشمگیر اقتصاد این کشور شد (http://www.bazarganiqom.ir).
۲– ۴ – ۳ جمهوری تاجیکستان ۱ – ۲– ۴ – ۳ موقعیت جغرافیایی جمهوری و ویژگی های جغرافیایی تاجیکستان تاجیکستان با وسعت حدود ۱۴۳۱۰۰ کیلومترمربع، در جنوب شرقی آسیای مرکزی و در ۳۱ ۶۷ تا ۴۰ ۳۶ ۴۱ عرض شمالی قرار دارد (یحیرایی، ۱۳۸۸: ۱). این جمهوری در شرقی ترین قسمت منطقه آسیای مرکزی و هم مرز با کشور چین به پایتختی شهر دوشنبه قرار دارد. کشور جمهوری تاجیکستان، به عنوان نزدیکترین کشور از لحاظ فرهنگی در میان کشورهای آسیای مرکزی با جمهوری اسلامی ایران، از جنوب با افغانستان، از غرب با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان، و از شرق با چین همجوار ‌است. در شمال تاجیکستان جمهوری قرقیزستان قرار گرفته و جمهوری ازبکستان بخشی از شمال و تمامی غرب این جمهوری را در برگرفته است. شرق این جمهوری تماماً به چین و جنوب آن با مرزی بیش از هزار کیلومتر از طریق رودخانه مرزی پنج به افغانستان محدود می شود باریکه وخان در افغانستان به عنوانی حائلی باریک بین کشمیر و تاجیکستان قرار دارد (شیخ عطار،۱۳۷۱: ۱۵۹). آب و هوا این کشور متاثر از عدم نزدیکی به دریاها و فقدان رطوبت و همچنین ژئومورفولوژی کوهستانی داخل این کشور است به طوری که این دو عامل شکل غالب آب و هوایی آن کشور را به صورت قاره‌ای با تابستان گرم و زمستانهایی ملایم، در مناطق کوهستانی پامیر بصورت نیمه خشک تا قطبی است. به عبارت دیگر، جمهوری تاجیکستان دارای آب و هوای بری است که در آن تفاوت بین گرمای شب و روز و تابستان و زمستان قابل ملاحظه است و از حیث باران، این میزان بسیار ناچیز و آسمان در بیشتر روزهای سال صاف است. این کشور را باید سرزمینی پوشیده از کوهستان دانست به طوری که قسمت اعظم آن را کوهستانهای بلند رشته کوهای تیان شان، حصار و پامیر دربر گرفته است. دو رشته کوه تین شیان و پامیر ۹۳% خاک تاجیکستان را پوشانده است. رشته کوه تین شیان غربی در شمال این کشور است. تین شیان جنوبی مرکز و پامیر جنوب شرقی این کشور را پوشانده است. قله لنین به ارتفاع ۷۱۳۴ متر و قله کمونیسم به ارتفاع ۷۴۹۵ متر در شمال پامیر واقع شده است. در شمال کشور کوه قورمه، در بخش مرکزی، کوهستانهای آلای و ترکستان و زرافشان و حصار و قراتگین، و در جنوب، کوههای نچندان بلند باباتوق و آقداغ و قره داغ و تره کلیتاق سرُسُرک و وَخش و جیلانتاق قرار دارد (وزارت امور خارجه، ۱۳۸۷: ۱۴) علاوه بر آن، لازم به ذکر است که اسماعیل سامانی به ارتفاع ۷۴۹۵ متر و لنین در شمال رشته کوه پامیر قرار دارند، بلند ترین قله های جمهوری تاجیکستان هستند. دو سلسله جبال تین شان که دامنه آن تا چین گسترش یافته و پامیر که بخشهای دیگری از آن در افغانستان و چین قرار دارد این سرزمین را چنان در بر گرفته اند که حدود ۹۳ درصد از قلمرو آن کوهستانی و تپه ماهور غیر قابل کشت و سکونت است و نیمی از این کشور دارای ارتفاعی بیش از سه هزار متر از سطح دریاست (شیخ عطار، ۱۳۷۱: ۱۵۹). یخچالهای طبیعی بسیاری در قلل این کوه های این کشور قرار داند که از آنها به عنوان یکی از منابع مهم آب، علاوه بر رودخانه های تاجیکستان، در این کشور به شمار می روند. تاجیکستان دارای رودهای بسیار است و شمار رودخانه های آن که طول آنها از ده کیلومتر تجاوز نمی کند به ۹۴۷ می رسد. رودهای بزرگ این کشور سیردریا و آمودریا (سیحون و جیحون) و زرافشان است. آمودریا و سیردریا از یخچالهای طبیعی کوههای پامیر و تین شیان سرچشمه می گیرند و دو منبع مهم آب منطقه اند (وزارت امور خارجه، ۱۳۸۷، ۱۴). رودخانه جیحون بعنوان پرآب ترین رود منطقه آسیای مرکزی، علاوه بر نقش اساسی در این کشور دارد به عنوان رود حیات بخش در این منطقه از کوه های پامیر سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از جنوب تاجیکستان و تشکیل مرز جنوبی آن با افغانستان، وارد خاک ازبکستان و سپس ترکمنستان شده و سرانجام در خاک ازبکستان به دریاچه آرال می ریزد. طول این رود با بیش از دوهزار متر طولاست که از شاخه های مهم آن، رود وخش و زرافشان است که هر کدام موجب آبادانی بخشی از حوزه جریان آن می شوند.
۲ – ۲ – ۴ – ۳ ویژگی های انسانی جمهوری تاجیکستان از لحاظ ترکیب قومیتی در کشور تاجیکستان، بعد از تاجیها که اکثریت را دارا هستند، ازبکها و روسها بالاترین اکثریت قومی در تاجیکستان هستند که بیش از چهارم اقلیت های قومی را تشکیل می دهند؛ علاوه بر آنها دارای شماره فراوانی در این کشور هستند. از نظر جمعیت، بویژه از لحاظ ترکیب جمعیتی، شرایط بسیار جالبی بر این کشور قرار دارد. در سال ۲۰۰۰م، از ۶ میلیون و ۱۲۷هزار نفر کل جمعیت تاجیکستان، ۶۰ درصد تاجیک ها، ۱۰ درصد روس ها، ۲۵ درصد ازبکها و ۵ درصد اوکراینی، ارمنی، تاتار، آلمانی، قرقیز و کلیمی بوده اند. شمار تقریبی کل مسلمانان در تاجیکستان در سال ۲۰۰۰، ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بوده است (افشار (سیستانی)، ۱۳۸۳ : ۱۴۹). بیشترین قسمت جمعیت تاجیکستان را تاجیکان تشکیل می دهند که آنها علاوه بر اینکه در این کشور زندگی می کنند، در سرزمین کشورهای همسایه نیز به طور پراکنده گذران عمر می کنند؛ مانند شمال افغانستان. جمعیت تاجیکستان در آسیای مرکزی بیش از ۱۵ میلیون نفر تخمین زده می شود، زیرا جمیعت تاجیکستان در ۲۰ ژانویه سال ۲۰۰۰م، ۶ میلیون و ۱۲۷ هزار نفر بوده است. از سویی جمعیت ازبکستان ۲۳ میلیون نفر می باشد که حدود ۷ میلیون نفر آن ها، یعنی مردم شهرهی بزرگ این جمهوری، مانند: سمرقند، بخارا، فرغانه، ترمز، و … تاجیک هستند و شماری تاجیک نیز در قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان زندگی می کنند(افشار (سیستانی)، ۱۳۸۳ : ۱۴۷). فرهنگ کشور تاجیکستان را می توان ادامه فضایی فرهنگ ایرانی دانست؛ از این لحاظ این کشور با جمهوری اسلامی ایران و همچنین کشور افغانستان اشتراکات معنوی و فرهنگی بسیاری دارند. تاجیکان که بازمانده سغدیان ایرانی نژاد محسوب می شوند، در حقیقیت تنها بازمانده نژاد آریایی ماوراء النهر هستند که به طرق مختلف توانسته اند خود را از هجوم پی در پی مغول و ترکان حفظ کنند (بحیرایی، ۱۳۸۸: ۳۳). از لحاظ شمار جمعیت این کشور دارای نرخ رشد مثبت بوده است؛ در جدول زیر نرخ افزایش جمعیّت این کشور را نشان می دهد:
جدول۳-۳: میزان نرخ رشد جمعیت کشور جمهوری تاجیکستان