مبحث چهارم: انواع تکدی

یکی از ضرورتهای تبیین و برخورد صحیح و منطقی با پدیده تکدی گری، تفکیک انواع این پدیده و شیوه ها و اشکال مربوط به آن است. سیاستها و راهبردهای انتخابی سازمانهای ذیربط بر سر مقابله با پدیده گدایی بستگی دارد به تحلیل از سرشت و انواع تکدی گری که جامعه با آن مواجه است. بطور معمول، کارشناسان مسائل اجتماعی بر طبق مشاهدات و نتایج به دست آمده به یک تقسیم بندی دوگانه از تکدی، یعنی تکدی آبرومندانه در کنار تکدی آشکار و غیر آبرومندانه پرداخته اند.

گفتار اول: تکدی پنهان

آن است که به طریق پنهان و آبرومندانه مانند دراویش، دعانویسان و کولی ها.
یا خواندن اشعار و روایت قصه های ملی و مذهبی به « زمزمه اوراد و اذکار » - دراویش: افرادی هستند که با کشکول و تبرزین و با در گذشته، عمده ترین متکدیان، دراویش بودند که با بهره گرفتن از عواطف و باورهای مردم به گدایی می پرداختند.
در هند و پاکستان دروایشی هستند که خود را در بدترین وضع قرار می دهند، مثلا دسته جمعی در گوشه ای معتکف می شوند و نوحه های مذهبی می خوانند و اعضای بدنشان را به لرزه در می آورند و از این راه گدایی می کنند. هدف این افراد، شکستن غرور و عزت نفس در این مرحله است.
الف: دعانویسان
کسانی هستند که بر روی کاغذهای طومار مانندی دعا می نویسند و به عنوان نسخه شفابخش به مردمان و افراد نیازمند و ساده لوح می فروشند. این دسته در مناطقی که دارای ساختار سنتی و قدیمی است و در جوامع کوچکتر و شهرستانها - که بافت سنتی دارند از ارزش ویژه ای برخوردارند و در نقشها و به شیوه های مختلف به گدایی مشغولند.
ب: کولی ها
کولی طایفه ای از بقایای هندیان رامشگر است که در عهد بهرام گور به ایران آمده اند. مردمی صحرانشین و بیابانگرد هستند و در همه جا گردش می کنند. کولی ها با فالگیری و کف بینی و بندبازی، زنان و مردان ساده لوح را فریب می دهند و از این طریق مبالغی را به دست می آورند.

گفتار دوم: تکدی آشکار

کسانی که آشکارا و با بهره گرفتن از فنون و رموز روان شناسی ترحم مردم را به خود جلب و به شیوه ها و صور مختلف از دیگران است گداهای حرفه ای « حرفه ای - تخصصی » تقاضای کمک
می کنند به این نوع تکدی می پردازند مهمترین شکل گدایی آشکار، تکدی در ردیف سایر شغلها مثل خرید و فروش و کارهای تولیدی « کار » افرادی هستند که از نظر مالی وضع خوبی دارند ولی گدایی را یک به حساب می آورند. این گروه دارای تشکیلات مفصلی هستند که به صورت یک سازمان غیر رسمی اما زنده و جاندار، فعالیت می کنند. در این تشکیلات همه چیز بر اساس توانایی شخص متکدی و ویژگیهای مکانی، جمعیتی، اقتصادی و… تقسیم می شود، لذا خاص خود را دارد. «سرقفلی» هر مکانی دارای ارزشهای مشخص و اهمیتی متفاوت از جاهای دیگر بوده و اصطلاحات تکدی گری آشکارا خود به دو دسته تکدی گری سنتی ومدرن تقسیم می شود.
الف: تکدی گری سنتی: گدایی، اسفند دود کردن، شیشه ماشین پاک کردن، تنقلات فروشی، اسباب بازی فروشی، کبریت فروشی، دستمال فروشی، روزنامه فروشی، درب منازل رفتن وگدایی کردن، زدن سازهای بادی و ضربی در اتوبوسها و پیاده روها، فال فروشی و….
ب: تکدی گری مدرن : سی دی فروشی، گل فروشی ، عکس وپوستر فروشی ، لوازم جانبی ماشین فروشی، طلب پول کردن برای انجام کار یا فعالیتی، سوت زدن و نواختن موزیکها باسوت، ادای مریض درآوردن ، اظهار هم دردی با خانواده های متوفی بر سر مزار، درخواست سوخت (بنزین)و…..

مبحث پنجم: علل و عوامل مؤثر در ظهور پدیده تکدی

بسیاری از انواع تکدی گری، بر اساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به وجود می آید و محصول ساختار اجتماعی و نارساییهای ناشی از آن است. با توجه به مطالعات انجام شده، به طور کلی عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش پدیده تکدی را می توان در دو عامل عمده و مهم خلاصه کرد:

گفتار اول: عوامل اجتماعی - اقتصادی

گدایی یک زایده اجتماعی است که در پیدایش آن چند عامل دخالت دارند: فقدان اشتغال و کار، عدم دارا بودن مهارت وفنون شغلی وحرفه ای ، فقر مادی، پیری و از کار افتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابسامانیهای اقتصادی از قبیل کمی درآمد در بعضی از مشاغل، بالابودن هزینه زندگی، ضعف فرهنگ حاکم بر خانواده های متکدیان، شکاف عمیق طبقاتی و غیره از جمله این عوامل به شمار می روند. علل اجتماعی دیگر گدایی مربوط به کمبودهایی است که در اثر نارساییهای موجود در جامعه به وجود می آید. باید اذعان داشت که برخی از این گدایان محصول نابسامانی اجتماعی هستند. بدین معنی که جامعه نتوانسته است افراد سالخورده، عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را در مراکز مناسبی سازمان بخشد و برای آنان زندگی انسانی لازم را فراهم آورد. در نتیجه آنان نیز از فرط ناچاری برای بقای خویش به تکدی می پردازند. «شرمن و وود» نیز استدلال می کنند که گسترش «بیکاری وفقدان مهارتهای شغلی وحرفه ای» مساله تقاضای کالاهای ساخته شده را دچار مشکل می کند. زیرا در این دوره، کارگران درآمدشان از حد معمول کمتر است و تقاضا برای کالاهای مصرفی آنان به حداقل می رسد. از این رو برای مدتی کسادی و تنزل اقتصادی بدتر و وخیم تر می شود. بیکاری فراوان از تقاضا می کاهد و کاهش تقاضا به بیکاری بیشتری می انجامد. گرچه بالاخره، اوضاع به حال اول برمی گردد و کاهش تقاضا به آهستگی انجام می پذیرد لکن کارگران باید چیزی برای خوردن داشته باشند. به هر صورت مردم مصرف خودشان را حفظ
می کنند. بطوری که مصرف، کمتر از اخذ وام (مقداری بدهکاریهای تازه به بار می آید)، دزدی (افزایش جنایات) و « گدایی » درآمد تنزل می کند. حفظ مصرف از طریق خدمات دولتی (نظیر پرداخت غرامت دوره بیکاری) صورت می پذیرد.

گفتار دوم: عوامل روانی و فردی

مطالعه ریشه های روانی و فردی تکدی، بسیار جالب است. این امر نقش مؤثری در بزهکاری و تکدی گری دارد. زیرا چیزی جز نتیجه شرایط محیط زیست و اثرات اجتماعی است و موجد استعدادهای جرم زا و گرایش های انحرافی در نزد افراد طبق نتایج به دست آمده از تحقیقات متعدد، درصد قابل ملاحظه ای از افراد متکدی، از اختلالات شدید روانی رنج می برند. از این دیدگاه، اختلال روانی، کم و بیش، در فردی شکل می گیرد و به ظهور می رسد که در اثر حوادث غیر مترقبه، روحش آزار دیده باشد. نتیجه این تاثیرات سوء، روی آوردن شخص به دست درازی و اختلالات رفتاری است که زمینه انجام عمل تکدی گری دیوانگان و آنان که تعادل قوای خود را - چه به صورت ژنتیکی و چه در اثر عوامل محیطی - از دست داده اند، نیز از کسانی هستند که به گدایی می پردازند، بی آن که الزاما درکی اقتصادی همانند دیگر متکدیان از این عمل داشته باشند. این دسته از افراد به علت عدم پذیرش اجتماعی و تحمل نشدن از سوی وابستگان خویش، به صحنه تکدی پرتاب می شوند و بتدریج در اثر یادگیری اجتماعی، این رفتار، به صورت یک عادت « غریزی - روانی» در آنان تکرار می شود. اتفاقا عموما از حاصل گدایی خویش بهره مند نیستند، زیرا حاصل کارشان یا توسط اراذل و اوباش به غارت می رود و یا آن را گم و گور می کنند.

مبحث ششم: تکدی گری، زمینه ساز آسیبهای اجتماعی

تکدی گری را باید زمینه ساز آسیب های اجتماعی متعددی قلمداد کرد. اکثر بررسیهای انجام شده، از رابطه بین گدایی و اعتیاد، بزهکاری، خودکشی، میخوارگی، روابط جنسی (فساد و فحشا)، لاابالی گری، سرقت، و… حکایت می کنند. علتهای دیگری مانند فقر مادی و ناکامی اقتصادی، فقر فرهنگی، اعتیاد، رخوت و سستی، مهاجرت، معلولیت، بی مهری و غیره ممکن است موجب شود که جوان یا سالمندی به گدایی روی آورد. گاهی حتی کمبود درآمد در بعضی از مشاغل و بالا بودن هزینه زندگی نیز ممکن است چنین عارضه ای را پدید آورد و به دنبال آن شخص به گروه های بزهکار بپیوندد و به انواع انحرافات اجتماعی روی آورد. با این حال تکدی، به تنهایی، عامل انحرافات آنها نیست بلکه بسیاری از علل دیگر در پدید آمدن این وضع دخالت دارند.

مبحث هفتم: سنین تکدی گری

بررسی آماری پدیده تکدی طبق آمارهای پراکنده سازمانهای ذیربط و مراجع ذیصلاح نشان
می دهد که اکثریت قریب به اتفاق گدایان در سنین بین ۳۱ الی ۴۰ سالگی قرار دارند. برای نمونه از بین ۲۴۴ گدایی که مورد پرسش قرار گرفته اند ۶۲ نفرشان بین سنین ،۲۰ - ۳۱ الی ۴۰ سالگی قرار داشته اند. همچنین از بین ۱۳۰ نفر متکدی دستگیر شده، ۲۵ نفر آنها نیز ۷ سال، ۱۶% آنها بین ۳۰-۲۰ در نوسان بوده است. متاسفانه سن تکدی گری در ایران به ویژه شهرهای بزرگ ۴۶% بالای ۶۰ سال و بقیه بین گروه سنی ۶۰ به شدت رو به کاهش است و همین موضوع می تواند زنگ خطری برای مسوولان و مردم باشد. کاهش سن تکدی گری در ایران زنگ خطری است برای جامعه تا دریابند که جامعه به بحران تکدی گری دچار شده است و این پدیده از حالت نیاز به یک شغل تبدیل شده است. استفاده از کودکان و زنان جوان می تواند عواقب جبران ناپذیری را برای جامعه به همراه داشته باشد. چراکه خطر جرم و اعمال منکرانه را در جامعه افزایش می دهد.

مبحث هشتم: تکدی گری از دیدگاه اسلام

دین مبین اسلام با تحریم ربا و تراکم بی جهت ثروت و فعالیتها و کوششهای نازا و عقیم، « تکدی » را به عنوان یکی از کسبهای منفور اعلام کرده و آن را سخت مورد مذمت و سرزنش قرار داده است. « اسلام »دستور داده است که مردم تن به مذلت و خواری ندهند، خود. را زبون و پست نکنند، دست گدایی به این و آن دراز ننمایند، تا می توانند زیر بار منت کسی نروند و چیزی خواهش نکنند. و گاهی پیش می آمد که مستمند و بیچاره ای به یکی از پیشوایان، اظهار تنگدستی
می نمود، آن جناب کمکی به او نمی کرد و او را به کسب و کار تشویق می نمود. البته مایوس کردن آن مستمند بواسطه بخل و عدم ترحم نبود، زیرا طبق مدارک مسلمی که داریم، پیغمبران و ائمه دین ما مردان جود و کرم بودند و فقیر را ناامید نمی کردند و از محروم کردن سائل و متقاضی، نهی می نمودند. حتی خود آن مردان بزرگ، در راه کمک به خلق، پیشقدم بودند و گاهی چیزی را که خود احتیاج داشته اند، به محتاجان دیگر داده اند. بنابراین اگر گاهی به فقیر چیزی نداده او را برای کار راهنمایی کرده اند، به خاطر این بوده که آن نیازمند را از عمل مذموم و ناپسند گدایی باز دارند و او را مرد کار و کوشش گردانند.
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در وصیتهایی به علی علیه السلام فرمود: ای علی اگر من ناچار شوم که دست خود را تا آرنج در دهان اژدها فرو برم، این عمل را دوستتر دارم از این که از کسی که دارا نبوده و دارا شده چیزی را درخواست نمایم در جای دیگر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: اگر مردم می دانستند در سؤال و تکدی چه بدیهایی وجود دارد هرگز کسی از کسی چیزی درخواست نمی کرد.
امام صادق علیه السلام فرمود: از تقاضا و خواهش کردن از مردم برحذر باشید، چه این عمل در این دنیا خواری و فقری است که شتابان آن را برای خود خواسته اید و در روز قیامت حسابی طولانی دارد.
امام محمد باقرعلیه السلام فرمود: اگر مردم بدانند خواهش و درخواست چقدر بد است هیچ کس از کسی خواهش چیزی نمی نماید و اگر ببخشند، بداند که دهش و بخشش چقدر خوب است و پاداش دارد هیچ کس را بدون انجام تقاضایش رد نمی کرد.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس زبان به سؤال و گدایی گشاید در حالی که دارای مال و توانمندی باشد روز قیامت در حالی خدا را ملاقات می نماید که صورت او مجروح و خون آلود است.
می بینیم در این روایات، تکدی، علاوه بر کیفر اخروی و ذلت نفس، موجب دروغ و ظلم و ستم در حق خود و ایجاد روحیه رخوت و تن پروری در افراد و انواع انحرافات اجتماعی نظیر فساد، قاچاق و فحشا را دامن می زند. بنابراین اسلام عزیز از یک طرف افراد را در مقابل یکدیگر مسؤول می داند و از طرف دیگر به آنان اجازه نمی دهد که دست خواهش و درخواست به سوی کسی دراز کنند.

مبحث نهم: تکدی از دیدگاه فقها

در یک تقسیم بندی کلی دو دیدگاه فقهی نسبت به پدیده گدایی وجود دارد:
عده ای نسبتا زیادی از فقها معتقدند که گدایی اساسا امری حرام است، چه این سؤال بصورت زیان باشد، یعنی گدا بگوید و چه به صورت نوشته باشد مثل این که کسی نوشته ای مشخص جلویش بگذارد و گدایی کند و چه شخصی چند تا بچه مریض احوال را اطراف خودش جمع کند و سرش را پایین بیاندازد که این هم، عملا سؤال است و چه دستش را بر پیشانی اش بگذارد، به هر حال چه با زبان سر و چه با زبان عمل را حرام دانسته اند. عده دیگری از فقها، گدایی را حرام ندانسته اند بلکه آن را مکروه در صدقه و بخشش به مستمندان، قصد قربت شرط است و » : شمرده اند.
حضرت امام خمینی رحمه الله در تحریرالوسیله، می فرمایند:
سؤال (گدایی) در صورت نیاز مکروه و در صورت عدم نیاز شدیا مکروه و بنا به احتیاط حرام است.
مبحث دهم: راه های مقابله با پدیده تکدی گری
-تعیین دستگاه متولی و پاسخگو در مورد جمع آوری( شهرداریها )، رسیدگی (وزارت کشوروسازمان بهزیستی)، اسکان( شهرداریها )، بهداشت (وزارت بهداشت)، مراکز آموزشی رسمی(آموزش و پرورش)، مراکز آموزشی غیررسمی مهارت آموزی (سازمان آموزش فنی وحرفه ای کشور )، اشتغال (وزارت کار)و…. به امور متکدیان
- اجرای کلیه مواد و تبصره های هشتاد و دومین جلسه شورای عالی اداری
- واگذاری طرح ساماندهی به یکی از فرمانداری های استان تهران و یا یکی از مشاورین استاندار و یا برابر ماده ۱۳ مصوبه شورای عالی اداری دفتر امور اجتماعی استانداری، جهت اجرای بهینه ساماندهی متکدیان از اختیارات تام، برخوردار باشد.
- ایجاد اردوگاههای خاص ساماندهی واسکان متکدیان با تجهیزات کامل
- تعیین مرجع تامین حداقل معاش برای افراد مستحق و تامین اعتبار لازم
- ساماندهی متکدیان اتباع خارجی و بیماران روانی و بیسرپرستان و تعیین زندان خاص جهت گدایان شیاد