صنعت توریسم درسالهای آغازین قرن بیست یکم به یک فعالیت عظیم اقتصادی تبدیل گشته ویکی از درآمدترین و اشتغالزاترین صنایع جهان است که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۰۷ میلادی این رقم به حدود ۸۵۰ میلیار دلار افزایش یابد و تعداد گردشگران در سال ۱۹۹۹ از ۶۶۴ میلیون به حدود ۸۷۶ میلیون در سال ۲۰۰۷ افزایش یابد (نقشه جهانی اقتصاد،۱۳۸۳، )
گسترش گردشگری در سال ۲۰۰۷ سبب خواهد گردید که تعداد بی شماری درگوشه و کنار جهان جذب این صنعت شوند و زمنیه اشتغال بیش از ۳۸۰ میلیون نفر درسطح جهان فراهم آید(همان منبع، )
۲-۳ تاریخچه مسافرت و جهانگردی :
۲ ـ ۳ ـ ۱ عهد باستان
جهانگردی از دورانهای پیش در برخی از ممالک رایج بوده و افراد و گروه های خاصی درامر سفر مبادرت می ورزیدند .درسرزمین های اروپایی از دیر باز اشکال جهانگردی متداول بوده و شاهزاده های جوان و اشراف به منظور آشنایی باشیوه های مختلف حکومتی و نیز زندگی مردمان در نقاط مختلف مسافرت می نمودند . چنین مسافرتهایی جزئی از برنامه های سنتی آموزش و پرورش آنان را تشکیل می داده که بعضا به تدارک آن توسط سازمانهای ویژه ای که ماموریت ترتیب دادن آن را بر عهده داشتند انجام می گرفت .(رهنمایی، جغرافیا اوقات و جهانگردی،۱۳۶۹، ۴۳)
هاردین امپراتور روم به قصد سیاحت و نظارت لحظه طلوع آفتاب از ستیغ قله اتنا رنج سفر را بر خود هموار کرد و رومیان صاحب مال و جاه همواره به منظور اقامت و جلب منفعت خانه هایی را در روستا ها مالک بودند.(منش زاده،۱۳۷۶، ۱۵)
مسلما شیوه مسافرت در روزگاران پیشین با امروز تفاوت بسیار داشته است. جهانگردی و مسافرت نیز مانند دیگر فعالیتهای آدمی به میزان تمدن درک و شعور و مقتضیات زندگی وی درمراحل گوناگون تاریخ بستگی دارد مثلا فینیقی ها و یونانی ها به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژگیهای معیشتی و باورهای مذهبی از روزگاران گذشته به مسافرت های بازرگان یا مذهبی می رفتند . دانشمندان یونان باستان دریا نوردان و بازرگانان فینیقی بین جزایر دریای مدیترانه رفت و آمد می کردند .کهن ترین نوشته یونان درمورد مسافرت دو منظومه ایلیاد و ادویسه است.(محلاتی،۱۳۸۰، ۵)
یوناینها به جز اینکه مانند فینیقی ها به منظور کسب درآمد از خرید و ورزش کالا به سفرهای دریایی می رفتند بنا به استعداد فطری و ذوق علمی برای پژوهش و تحصیل و کسب آگاهی از وضعیت سرزمینها و ملتها نیز سفر می کردند .

درسرزمین روم و یونان باستان اشکالی از آنچه که امروزه اوقات فراغت می نامیم وجود داشته است که بعنوان مثال می توان از برگزاری مسابقات المپیک یونان باستان نامه برد در ممالک شرقی آثار بر جای مانده از نقاشی ها ، سنگها نبشته های تخت جمشید یا طاق بستان درخصوص شکار دسته جمعی درباریان حکایت از وجود نوعی از توریسم تفریحی و سرگرم کننده می نماید .
تا آنجا که اطلاعات تاریخی نشان می دهد سیر وسیاحت برای استراحت و تفریح از اوایل قرن ۱۶ شروع شده و مردم برای بازدید از شهرهای بزرگ و معروف دنیا اقدام به مسافرت نموده اند بدیهی است که انگیزه اصلی سفر سیاحان معروفی چون مارکوپولو ، ابن بطوطه ، ناصر خسرو و امثال آنها را می توان تفریح و استراحت دانست بلکه اینان سیاحان حرفه ای بودند که برای اکتشافات ، تجارت ، ماجراجویی شناخت سرزمینهای اقوام دیگر و یا زیارت ومقاصدی که ناشی از استراحت و تفریح نبود اقدام به سفرهای چندین ساله می کردند.
درقرن ۱۷ هجوم مسافران فرانسه بجایی رسید که موجب شد شخصی به نام سن موریس در سال ۱۶۷۲ نشریه ای بنام راهنمای سفر د رفرانسه منتشر نماید این نشریه برای مسافرانی نوشته شده بود که برای بازدید و ستایش زیباییهای فرانسه و آموختن زبان و آشنایی بانحوه زندگی مردمان به این کشور می آمدند .
به دنبال دگرگونی ها و تحولاتی که درساختار اجتماعی اقتصادی اروپا در ملی قرون ۱۸ و۱۹ ناشی ازانقلابات کشاورزی و صنعتی روی داد. به تدریج یک نوع مسافرت تفریحی برای استفاده از سواحل دریاها و سرگرمی و استراحت جای مسافرتهای سنتی ـ آموزشی اشراف را گرفت و افرادی که بدین منظور به ویژه در فرانسه مسافرت می کردند توریست نامیده می شدند. اینگونه مسافرتها را اصطلاحا مسافرت بزرگ می گویند طبقات مرفه اروپایی که دراین زمان موقعیتهای اقتصادی و سیاسی بهتری بدست آورده بودند با اشاعه مسافرتهای تفریحی به سواحل یا مناطق دارای آبهای معدنی به تدریج سنت دیرینه مسافرت بزرگ اشرافی را تحت الشعاع خود قرار دادند .(رضوانی،۱۳۷۹ ،۳۰)
از قرن ۱۹ به بعد دگرگونیها و تحولاتی گسترده درامر جابه جایی مسافران صورت گرفت راه آهن ساخته شد که این امر نقطه عطفی در تاریخچه مسافرت می باشد . بوجود آمدن راه آهن سبب گردید تا از یکسو مسافرت از انحصار طبقات مرفه و ثروتمند خراج گردد و از سوی دیگر باعث گردید تا از نارسایئهای سفر کاسته شود. در اواسط قرن نوزدهم توریسم بین المللی تحت تاثیر ایده های رومانتیک نقاشان و شاعران اعتلای جدیدی پیدا کرد که به موازات آن گسترش کوهنوردی و تصورات ناشی از کشف ارتفاعات ناشناخته ابعاد تازه ای به جریان جهانگردی داد و تحولات اخیر منجر به پیدایش نخستین تشکیلات سازمان یافته جهانگردی شد.(منشی زاده،۱۳۷۶ ، ۱۷)
در بین طبقات پائین جوامع شهری جهانگردی کوتاه مدت استراحتی درحاشیه شهرها گسترش و تکامل یافت. توسعه جهانگردی و پیشرفت آن از زمانی شروع شد که از یکسو قوانین و مقرراتی در زمینه حق مرخصی برای کارمندان و کارگران به مرحله اجرا درآمد ا زطرف دیگر بالا رفتن سطح زندگی مردم درکشورهای صنعتی امکان مسافرت را ایجاد کرد. این دو عامل همراه با عامل سوم یعنی علاقه مندی مردم به بهبود وضع زندگی خود که توام با تشدید حس کنجکاوی آنان نسبت به وضع زندگی و پیشرفت سایر ملل بود خود به خود به توسعه جهانگردی کمک شایانی نمود .عمومیت یافتن جهانگردی ابتدا در نیمه دوم قرن بیستم بین کارمندان و سپس بعد از جنگ جهانی دوم در بین کارگران رواج یافت و به دنبال آن تاسیسات جهانگردی نیز در مناطق دارای جاذبه جهانگردی توسعه پیدا کرد .
در تمدن های آسیای هم تاریخ طولانی از سیاحت تفریح وگردش وجود دارد که نمونه های شناخته شده آن وجود تفرج گاههایی درمناطق خوش آب هوای چین و ژاپن است، اشراف چینی و میهمانان درفصل تابستان به مناطق خوش آب هوای سوژو ،هنگ ژوو و سایر مناطق دیدنی می رفتند در ویلاها و عمارت های کلاه فرنگی خوش می گذرانید ند.(چاک وای، ۱۳۸۲، ۲۷)
قرون وسطی : ۲ ـ ۳ ـ ۲
تجارت و مسافرت در قرون وسطی ( دوره پنجم تا چهاردهم میلادی ) رونق کمتری داشت، بصورتی که جاده ها تقریبا از بین رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و حتی خطرناک شد طی این دوره دیدار از کلیسای مسیحیان نخستین اولویت مسافرت بود درسده چهاردهم مسافرت به قصد زیارت بصورت یک پدیده ی انبوه و سازمان یافته درآمد و شبکه بزرگی از سازمان های خیریه به کمک طبقات مختلف اجتماعی ایجاد شد .مسیحیان به بیت المقدس و روم مسافت می کردند . با وجود اینکه این مسافرت ها اساس و رنگ مذهبی داشتند مسافرتهای تفریحی و اجتماعی هم بحساب می آمدند .
درنیمه دوم سده سیزدهم مارکوپولو مسیری از اروپا به آسیا تعیین کرد او درچین پی به یک سیستم جاده ای بسیار عالی که برای اولین بار درزمان سلطنت خانواده چو ساخته شده بود .برد ( ۱۱۲۲ ـ ۱۱۲۱ ه ق ) مارکوپولو کتاب خود را بر مبنای این سفر نوشت و این کتاب نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره زندگی شرق درآن دوران قرار گرفت.(همان منبع ،۲۸)
نخستین مسافرت کاروانی (دسته جمعی) مربوط به کاروانی است که درسده پانزدهم از ونیز به بیت المقدس می رفت. پیش از شروع سفر مبلغ مشخصی از مسافران می گرفتند برای هزینه هایی همانند رفت و برگشت .غذا ، استراحت گاه ، حیوان برای حمل و نقل و پولی که بعنوان رشوه باید پرداخته می شد می گرفتند .
رنسانس : ۲ ـ ۳ ـ ۳
از سده چهاردهم تا هفده بیشتر مسافرت ها با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام می شد . در انگلستان ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایند گان خارجی مسافرت های را برای آنها فراهم کرد و دانشگاه هایی مانند آکسفورد و کمبریج در انگلستان و سالامانکا در اسپانیا به همراه بورس تحصیلی برای دانشجویان ایجاد نمود . علاوه براین جواز مسافرت که دوتا سه سال اعتبار داشت صادر گردید و بدین وسیله محدودیتهایی بر مقدار پول ، تعداد اسب و خدمه (معمولا سه نفر) مشخص شد .برای هر مسافر فقط هنگام خروج از کشور گذرنامه ای صادر می شد وطی هر بارمسافرت به خارج گذرنامه جدید صادر می گردید.
مسافران پول نقد کمتری حمل می کردند و درازای پول نقد زیاد از برگه های اعتباری که امروزه به چک مسافرتی معروف اند استفاده می نمودند . مسافران دوره الیزابت معمولا از راه پاریس و فرانکفورت به ایتالیا می رفتند.(چاک وای، ۱۳۸۲، ۸۲)
کاروان های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی دارای ساختار و سازمان منطقی گردیدند و آنرا (گراندتور) نامیدند. این کاروان کارخود را از نیمه سده نوزده پابرجا نمودند .بیشتر اعضای این کاروان ها برای کسب دانش و تجربه های جدید به مسافرت می رفتند گراندتور یک راهنمایی سفر داشت که درسال ۱۷۷۸ توسط توماس نوگنت تهیه شد و پر فروش ترین کتاب معرفی گردید .(زمانی فراهانی، ۱۳۷۹، ۱۹)
انقلاب صنعتی : ۲ ـ ۳ ـ ۴
در دوران انقلاب صنعتی (۱۷۵۰ ـ ۱۸۵۰) گردشهای دسته جمعی به مفهوم امروزی بوجود آمد تغییرات ژرف اجتماعی و اقتصادی آن دوره باعث تغییرات اجتماعی و تغییر مشاغل و گسترش طبقه میانی اجتماع گردید. این طبقه امکان این را یافت تا بیشتر به مسافرت و تفریح بپردازد که عموما این مسافرتها در روزهای آخر هفته انجام می شد . در پایان سده نوزده کارگران دارای تعطیلات سالیانه شدند و تعطیلات خود را درکنار دریا ها می گذراندند. درهمین دوران بود که برخی از مکانهایی که تا آن زمان فقط اختصاص به تفریح و گردش طبقه مرفع و ثروتمند داشت گسترش یافته و تاسیسات جدیدی بوجود آمد و فضای لازم برای مسافرت طبقات دیگر مردم فراهم گردید. تکنولوژی نوینی نظیر خطوط هواپیمایی. کامپیوتر و ارتباطات ماهواره ای و … باعث شد تا درسده ی پیست و سپس پیست یک شیوه زندگی ، کار ، بازی و تفریح دگرگون شود پیشرفت تکنولوژی باعث شد که به دلایل متعدد بر میزان مسافرت .گردش و جهانگردی توسط افشار مختلف مردم افزوده شود زیرا این پدیده توانست زمان تفریح را افزایش دهد .درآمدها را بالا ببرد، ارتباط را تقویت نماید و شیوه های کارآمدی.ازحمل و نقل را ارائه نماید درحال حاضر مسافرت وگردش درسطح جهان بصورت یکی از بزرگترین منابع درآمد به حساب می آید .(زمانی فراهانی،۱۳۷۹ ، ۲۰)
جهانگردی نوین : ۲ ـ ۳ ـ ۵
جهانگردی امروزی به همراه مجموعه ای از تمایلات ، حرکت ، دسترس یافتن به امکانات ، توانایی های مالی، مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخت. فن آوریهای نوین مانند خطوط هواپیمایی ، کامپیوتر ، آدم آهنی و ارتباطات ماهواره ای باعث شد در سده بیستم، شیوه زندگی ، کار ، بازی و تفریح افراد گوناگون شود . پیشرفت فن آوری باعث شد که بدلیل های متعددی میزان مسافرت هایی دسته جمعی افزایش باید که این دلایل شامل افزایش زمان تفریح ، بالا رفتن درآمد ، پیشرفت ارتباطات دور و ایجاد راه های کار آمد حمل و نقل است .
درحالی که دنیای امروز پا به هزاره جدید می گذارد تردیدی نیست که صنعت جهانگردی و مسافرت بصورت یکی از پایه های استوار سیستم اقتصادی جهانی درآید . با وجود رکودهای دوره ای شورش های سیاسی ، جنگها ، نوسان قیمت، دسترسی به سوخت، جهانگردی بین المللی از بزرگترین اقلام دربودجه معاملات خارجی جهان بشمار می آید بودجه ای که صرف جهانگردی خارجی می شود، سه برابر بودجه ای است که صرف امور دفاعی می شود .امروزه جهانگردی فقط مختص خانواده های مرفع و ثروتمند نیست، بلکه میلیونها نفر از مکانهای تازه دیدن کرده و علاقمند به شناخت هر چه بیشتر محیط زندگی خود و کسب تجربیات جدید هستند. درحالی که عصر جدیدی از جهانگردی آغاز شده است و سیر تکاملی خود را می پیماید .تعداد زیادی از عوامل برون زا بر آن اثر خواهد گذاشت. پیشرفت های اقتصادی و مالی پیشرفتهای فن آوری و نوآوری ها مسائل مربوط به محیط زیست از عوامل هستند که بر بخش اداره مسافرت و جهانگردی و تولید محصولات تاثیر می گذراند .( وای،گی، ۱۳۸۲ ، ۳۰)
جهانگردی درواقع سفری است که به دو عامل انسان و مکان تکیه دارد وبدون انسان و محیط چنین واژه ای اساسا نمی تواند عینیت یابد جغرافیا نیز براساس دو عامل انسان و محیط و روابط بین آنها بنیان گرفته است از بررسی چنین مجموعه ها و بررسی هایی پیوند میان جغرافیا و توریسم کاملا مشخص و آشکار می گردد .(منشی زاده، ۱۳۷۶ ، ۱۲)
رابطه بین فرهنگ و جهانگردی : ۲ ـ ۳ ـ ۶
فرهنگ و جهانگردی در سطوح مختلف رابطه ای متقابل باهم دارند .الگوهای فرهنگی یک جامعه نخست بر شهروندان و توانایی و میل آنها به مسافرت اثر می گذارد. یک چنین اعمال نفوذی را می توان بدین گونه بیان کرد. فرهنگ موجب ایجاد انگیزه برای مسافت های برون مرزی می شود و شیوه یا شکل این مسافرت را تعیین می کند.
دوم درصنعت جهانگردی فرهنگ بعنوان عامل جذب، عمل می کند برای جهانگردی و مسافرانی که به شهر ،یا کشوری مسافرت می کنند. فعالیت ها، و رویدادها یا محصولات فرهنگی به عنوان نیروی الهام بخش (برای جذب این جهانگردان) درآید، این اعمال نفوذ را می توان بدین گونه شرح داد:
فرهنگ موجب ایجاد انگیزه برای مسافرت های درون شهری می شود و شیوه و شکل این مسافرت را تعیین می کند .
ـ فرهنگ به عنوان خلاصه ای از کل شیوه زندگی گروهی ا ز مردم
ـ فرهنگ به عنوان یک سیستم ارزشی ، درباره رویدادها و پیشرفت های ذهنی ، روحی و زیبا شناسی.
ـ فرهنگ به عنوان همه اثرات یا محصولاتی که درسایه فعالیت های هنری تلاش های فکری بوجود می آیند .(ملک حسینی،۱۳۸۲ ، ۲۰)
ارتباط علمی و کارکردی جغرافیا با موضوع تحقیق : ۲-۳-۷
ارتباط علمی و کارکردی میان جغرافیا و فعالیتهای توریستی از آنجا ناشی می شود که جهانگردی فعالیتی است که در بستر مکان شکل گرفته و تداوم می یابد و مکان یکی از ارکان دانش جغرافیا می باشد .(منشی زاده، ۱۳۷۶، ۱۶)
از مجموعه تعاریفی که از علم جغرافیا و توریسم به عمل آمده چنین می توان گفت: جغرافیا علم مکان ها (شکوهی،۱۳۸۱ ، ۲۱) ، علم روابط متقابل انسان با محیط (همان منبع،۲۲) ، علم روابط و همبستگی بین محیط طبیعی و اشکال زندگی است. (همان منبع،۲۲)
هر یک از تعریف فوق در واقع به دو رکن اساسی انسان و محیط وروابط آنها اشاره می کند .
از آنجا که انسان قسمتی از اوقات فراغت خود را دربستر طبیعت سپری می کند .لذا محیط طبیعی بر اثر گذراندن اوقات فراغت انسانی دستخوش تغییر و تحولاتی می گردد. از آنجایی که علم جغرافیا بنابر ماهیت خویش به بررسی پدیده های ناشی از روابط انسان و محیط می پردازد، درنهایت ارتباط علمی و کارکردی میان جغرافیا و فعالیتهای جهانگردی واضح و آشکار می گردد.
کانونهاو جاذبه های جهانگردی : ۲ ـ ۳ ـ ۸
منبع دائمی شناخته شده ای هستند که برای لذت بردن سرگرمی تفریحی و آموزش عموم دیدار گران ارائه می شود(تریک،۱۳۷۸ ، ۲۴) با توجه به انگیزه ها مختلف جهانگردی می توان جاذبه های جهانگردی به سه بخش عمده جاذبه های طبیعی ، جاذبه های فرهنگی هنری ـ جاذبه ها و یادمان های تاریخی تقسیم کرد که بطور مختصر به شرح هر یک از آنها می پردازیم.(رضوانی،۱۳۷۹ ،۲۱۶)
۲ ـ ۳ ـ ۷ ـ ۱ جاذبه های طبیعی :
این جاذبه ها عبارتند از منظرهای زیبا، آب و هوای مطبوع، کرانه های رودخانه ها و دریاها ، کوهها ، چشمه های آب گرم معدنی ، جنگلها ، آبشارها ، غارها و… می باشد.(محلاتی، ۱۳۸۲ ، ۱۵) .در جغرافیای جهانگردی نحوه ی استقرار این پدیده ها در رابطه با عوامل و شرایط محیط طبیعی از اهمیت خاصی برخوردارند که با استفاده ی بهینه وبهره جویی از چنین جاذبه هایی برای جذب توریست نه تنها رضایت خاطر آنان را فراهم می سازد بلکه به توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی شهر میزبان نیز می افزاید .
۲ ـ ۳ ـ ۷ ـ ۲ جاذبه های فرهنگی هنری :
این نوع جاذبه ها بیشتر برای آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم و هنر ملی و آثار تاریخی و مطالعه علمی و نظایر آن صورت می گیرد. جشنواره های مختلف هنری و نمایشگاه های بین المللی جشنواره ها و کنفرانسهای فرهنگی مراسم بزرگداشت سران علم و هنر نیز از جمله جاذبه های فرهنگی می باشد .(دیبائی، ۱۳۷۱ ،۷۶)
هر یک از شهر ها با داشتن نمایشگاهای هنری و انجمنهای ادبی و انتقادی مکان خلق آثار فرهنگی هستند که هر یک از سازمانهای مالی فرهنگی هنری را با گنجینه هایی از آثار ارزشمند هنری دربطن خود دارند. منبع اصلی آثار فرهنگی هنری هر شهر سازمانهایی همچون دانشگاها ، موزه ها ، کتابخانه ها، سالنهای برپایی اجتماعات علمی ادبی هنری موسسات پژوهشی ، تالار تئاتر و کنسرت زمینه را برای خلق و ابداع هر گونه آثار فرهنگی و علمی فراهم می کندو همچنین سینماها و مراسم سنتی و مذهبی می توانند نقش موثری درترویج فرهنگ و هنر هر شهر یا منطقه داشته باشند .
۲ ـ ۳ ـ ۷ ـ ۳ جاذبه های یادمانی تاریخی :
شهرهای قدیمی و مکانهای قدیمی با بافت سنتی و آثار و ابنیه تاریخی خود مدفن امامزادگان، گوشه هایی از جاذبه ها و یادمانهای تاریخی می باشد مانند مقبره بوعلی سینا ، برج قابوس ، تکیه معاون المک کرمانشاهان تکیه بیگربیکی کرماشاهان .بقعه مالک شهرستان سنقر امامزاده احمد سنقر … که بررسی و شناسایی حفاظت و معرفی آنها به جهانگردان به رونق و گسترش صنعت توریسم دراین شهر خواهد افزود و موجب اعتلای فرهنگی آن خواهد شد .