کمتری به تشخیص انسان دارند. سیستم‌های خودکار، به دو گروه آدرس‌پذیر و غیر آدرس‌پذیر تفکیک می‌شوند. در سیستم آدرس‌پذیر، علاوه بر اعلام حریق، محل دقیق وقوع آن نیز مشخص می‌شود.
فصل دوم
سیستم اعلان حریق
۲-۱تجهیزات تشخیص حریق ( دتکتورها)
دتکتورها وسایل الکترونیکی هستند که در شکل ها و طرح های مختلف و معمولاً به رنگ سفید توسط کارخانه های سازنده ارائه می شوند و در محلهای مناسب مانند آشپزخانه – موتور خانه – اتاق- بایگانی – راهروها- اتاق های منزل- اتاق های کنفرانس به صورت سقفی یادیواری روی پایه های مخصوص نصب می شوند و وظیفه آنها تشخیص حریق و اعلام آن به مرکز کنترل می باشد. تغذیه دتکتورها معمولاً با ولتاژ ۲۴ ولت DC صورت می گیرد ولی دتکتورهایی وجود دارند که از ولتاژهای ۱۲ و ۴۸ ولت DC یا AC 220 ولت تغذیه می شوند جریان عبوری از آنها در حالت عادی چند ده میلی آمپر است و در مواقع بروز حریق افزایش می یابد. بسته به اینکه دتکتورها در کدام اثر آتش برای تشخیص استفاده می کند. در انواع گوناگونی به صورت زیر ساخته می شوند:

الف : دتکتور دودی (Smoke Detector ):
این دتکتورها به صورت سقفی نصب می شوند و دارای محفظه ای هستند که بعد از پر شدن دود به این محفظه تحریک شده و با تغییر جریان عبوری به مرکز کنترل اعلام حریق نمایند و دارای سه نوع می باشند:
۱- دتکتورهای دودی یونیزاسیون ( Ionzation):
این دتکتورها دارای یک عنصر تشعشع کننده رادیواکتیو می باشد. در اثر عبور اشعه رادیو اکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن مقداری جریان عبور می کند. در مواقعی که دود داخل این محفظه می شود جریان عبوری تغییر می کند و باعث اعلام حریق می شود. به دلیل حساسیت زیاد در برابر دود در جاهایی که حجم آتش زیاد و دود کم ایجاد می شود از این دتکتورها استفاده می کنند ولی به طور کلی می توان آنها را در مجتمع های مسکونی – ادارات و بیمارستانها نصب نمود. از نظر زیست محیطی دفع این دتکتورها بعد از اتمام شارژ آنها حدوداً ۸ سال طول می کشد مشکلاتی به همراه دارد لذا تولید این نوع دتکتورها کم شده است و روبه توقف می باشد.
۲- دتکتور دودی نوری (اپتیکال) (Optical):
به این نوع دتکتورها دتکتور فتوالکتریک نیز گفته می شود و دارای یک سلول نوری داخل خود می باشد که با ورود دود به محفظه و کم شدن نور تحریک شده و اعلام حریق می نماید. در محل هایی مانند انبارهای مواد PVC که در هنگام بروز حریق دود غلیظ تولید می شود و آتش سوزی به آهستگی انجام می گیرد استفاده از آنها مناسب است.
۳- دتکتور دودی اشعه ای ( Beam Detector)
در مواردی که بخواهیم مکان وسیعی مانند سالن یک کارخانه و یا سالن موزه و … را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم و نصب دتکتورهای معمولی مشکل و یا غیر اقتصادی باشد از این نوع دتکتورها استفاده می گردد. این دتکتورها دارای یک قسمت فرستنده (TX) هستند که اشعه ای به سمت گیرنده (RX) می فرستند. این دو قسمت در دو سمت سالن نصب می شوند و هرگاه عاملی مانند دود بین این دو عنصر واقع شود و ارتباط اشعه را قطع کند باعث اعلام خطر می گردد. در بعضی از این نوع دتکتورها فرستنده و گیرنده روی یک قسمت وجود دارد و در قسمت روبرو یک انعکاس دهنده (Reflector) نصب میگردد. این دتکتورها می توانند فضایی به پهنای ۱۵ متر و به طول ۱۰ الی ۱۰۰ متر را تحت پوشش قرار دهند و ارتقاء نصب آنها بین ۷/۲ متر تا ۲۵ متر است ولتاژ کار آنها ۲۴ ولت DC و جریان مصرفی در حالت ساکن _mA50 و در هنگام اعلام حریق _mA70 است. هرچند فاصله بین گیرنده و فرستنده افزایش یابد جریان مصرفی نیز افزایش می یابد.
توجه: برای تشخیص دود در داکتهای تهویه از دتکتور دودی اپتیکال استفاده می شود که آنرا در محفظه خاصی که به دو لوله (پرآب) وصل است قرار می دهند و در خارج داکت نصب می کنند و لوله ها به داخل داکت می رود تا مقداری از هوای عبوری از داخل داکت را نمونه برداری کند. در صورت وجود دود در داخل داکت این دود از طریق لوله ها وارد محفظه دتکتور شده و دتکتور اعلام حریق می کند.
نکاتی که در هنگام استفاده از دتکتورهای دودی باید رعایت گردد:
الف: دتکتور دود نباید در مسیر کوران هوا نصب گردد.
ب: برای تعیین محل نصب باید از استاندارد BS 5839 پیروی کرد.
ج: در محلهایی که در حالت عادی دود و بخار وجود دارد مانند موتورخانه و کنار بویلر از این دتکتورها استفاده نشود.
نکته: اسپری خاصی وجود دارد که برای تست دتکتورهای دودی بکار می رود و با پاشیدن آن به سمت دتکتور می توان از عملکرد صحیح آن مطمئن شد.
ب- دتکتور حرارتی (Heat Derector)
این دتکتورها دارای یک مقاومت حرارتی می باشند که در اثر حرارت حاصل از حریق مقاومت آن کم شده و باعث افزایش جریان می شود و به مرکز کنترل اعلام حریق می نماید. نصب آنها به صورت سقفی و طبق استاندارد Bs5839 می باشد و در دو نوع ارائه شده اند:
۱- نوع حرارتی ثابت (FIX) :
در محل هایی که تغییرات دما ناگهانی اتفاق می افتد ( مانند آشپزخانه) از این نوع دتکتورها استفاده می شود. این دتکتورها در دمای ثابتی تنظیم شده اند از اینرو به آنها دتکتور حرارتی فیکس می گویند.
۲- نوع حرارتی افزایشی (ROR) ( Rate Of Rise)
در محل هایی که افزایش دما به صورت تدریجی اتفاق می افتد ( مانند موتورخانه) از این دتکتورها استفاده میشود این دتکتورها دارای ولومی برای تنظیم دما می باشند.
نکته: دتکتورها الکترونیکی جدیدی ساخته شده اند که هم به صورت دتکتور فیکس و هم دتکتور افزایشی قابل استفاده هستند و به آنها دتکتورهای ترکیبی (Combined) گفته می شود و قدرت کشف بالاتری نسبت به نوع حرارتی ثابت دارا می باشند.
ج- دتکتور مولتی (MULTI):
این دتکتورها شامل دو طبقه هستند که یکی به عنوان دتکتور حرارتی و دیگری به عنوان دتکتور دودی عمل می کند و در محل هایی که هم امکان وجود دود و هم حرارت هست به کار می روند. ( مانند اتاق های بایگانی و کتابخانه ها)
د- دتکتور شعله ای ( Ultra Violet Flame Detector یا Infrar Flame)
این دتکتورها با بهره گرفتن از سنسور گیرنده اشعه ماورا بنفش شعله آتش یا اشعه مادون قرمز آتش را تشخیص داده و اعلام حریق می نمایند. زمان پاسخ آن ها حدود چند ثانیه می باشد و آتش را بسیار سریع تشخیص می دهند. در دو نوع قابل نصب برای فضای داخلی (Indoor) و فضای (Outdoor) موجود می باشد و ولتاژ کار آنها ۱۲ الی ۳۰ ولت DC است زاویه دید آنها نیز ۱۲۰ درجه می باشد.
ه - دتکتور گازی(Gas Detector)
برای تشخیص نشتی گاز و اعلام خطر قبل از به وجود آمدن حریق خصوصاً در محل هایی که از گازهای سوختنی (قابل اشتعال) (CNG,LPG) استفاده می شود این دتکتورها مورد استفاده قرار می گیرد. مبنای تشخیص برخی از آنها بوی گاز می باشد و به صورت دیواری یا سقفی نصب می شوند. مورد استفاده آن ها در آپارتمان ها، هتل ها و مراکز صنعتی می باشد. برخی از این دتکتورها قادرند به صورت کشف نشتی گاز به یک شیر فرمان دهند و مسیر گاز را ببندید.
نکته: در دتکتورهای پیشرفته تر تغییرات چگالی گاز توسط مبدل تبدیل به یک جریان ۴ تا ۲۰ میلی آمپر شده و با یک کابل سه سیمه برای اندازه گیری و کنترل به پانل کنترل مرکزی ارسال می شود. همچنین سیستمهایی با دتکتور و تابلو مرکزی مخصوص وجود دارند که میزان گاز مونواکسیدکربن (CO) را در محیط تشخیص داده و در صورت کم بودن غلظت آن یک سیستم تهویه را راه اندازی می کنند و در صورت زیاد بودن غلظت آن در هوای محیط اعلام خطر می نمایند مورد استفاده این دتکتور در پارکینگ های عمومی و در تونلهای زیرزمینی و محل هایی می باشد که از سوخت های منواکسید کربن زا مانند زغال یا نفت استفاده می کنند.
۲-۱-۱پایه دتکتورها:
برای نصب یک دتکتور ابتدا پایه آن متناسب با نوع دتکتور نصب شود و سیم کشی روی آن انجام پذیرد سپس دتکتور روی پایه جا زده شود. بر روی پایه دتکتور پیچ های اتصال برای تغذیه ورودی – و + و دو پیچ اتصال به دتکتور بعدی و یا مقاومت انتهای خط (EOLR) وجود دارد. همچنین ممکن است یک پیچ اتصال نیز برای منفی چراغ ریموت اندیکاتور وجود داشته باشد.
۲-۱-۲تجهیزات اعلام کننده حریق
برای آگاه کردن ساکنین ساختمان از بروز حریق از وسایل سمعی و بصری خاص سیستم های اعلام حریق استفاده می شوند که به سه گروه تقسیم می گردند:
۲-۱-۲-۱آژیر (Sounder) یا زنگ (Bell)
آژیرها وسایل خبری صوتی هستند که هنگام بروز حریق به صدا در می آیند. ساختمان آن ها الکترونیکی بوده و معمولاً پلاریزه ( دارای + و - ) می باشند. تمام آژیرهایی که در یک ساختمان به کار می روند باید دارای صدای یکنواخت و یکسان باشند و از همه ساختمان صدای آژیر شنیده می شود. نصب آنها به صورت سقفی یا دیواری می باشد. حداقل صدای آژیر باید ۶۵ دسی بل یا ۵۰ دسی بل بیشتر از صداهای محیط باشد. مقدار قدرت صدا برای استراحتگاه ها ۷۵ دسی بل می باشد. معمولاً صدای آژیرهای ساخته شده در فاصله یک متری حدود ۱۰۰ دسی بل است به همراه بعضی از آژیرها یک چراغ فلاشر تعبیه می شود تا در صورت پر سر و صدا شدن محیط و شنیده نشدن صدای آژیر چراغ فلاشر افراد را متوجه بروز حریق بنماید.
تغذیه آژیرها معمولاً ۲۴ ولت DC می باشد و هنگام آلارم جریان حدود ۱۶۰ میلی آمپر می کشند ولی در حالت عادی جریان آنها چند میلی آمپر است. در محیط های پر سرو صدا ( محیط های کارگاهی و صنعتی) از آژیرهای موتوردار (Siren) استفاده میشود که فرکانس خروجی ۱۸۰۰ – ۱۰۰۰ هرتز دارند و صدای قوی تولید می کنند. رنگ آژیر معمولا قرمز می باشد.
۲-۱-۲-۲چراغ های نشانگر (Flasher):
این چراغ ها با نور ثابت یا چشمک زن (Flash) و همچنین به صورت ثابت شده اند معمولاً به رنگ قرمز هستند و در دو محل نصب می شوند:
الف- در پاگردهای راه پله یا در راهروها:
در پاگردهای راه پله یا در راهروها چراغ های فلاشری نصب می گردند که موازی با آژیر بسته شده اند و همراه آژیر به کار می افتند و به آن ها Strobe Light می گویند. افراد ناشنوا در ساختمان با دیدن نور این چراغ ها می توانند متوجه بروز حریق بشوند یا در صورت از کار افتادن احتمالی آژیرها این چراغ ها بروز حریق را مشخص می کنند. بعضی از این چراغها ممکن است با آژیر یکجا باشند.
ب- در بالای سر درب واحدها یا اتاق ها:
ممکن است در بعضی مواقع خود زون دارای قسمت های متعددی باشد و هنگام بروز حریق نیاز به تشخیص دقیق تر محل حریق داشته باشیم. مثلاً در آپارتمان هایی که هر طبقه یک زون می باشد و خود طبقه چند واحد است و یا در هتل ها که اتاق های متعددی در هر طبقه وجود دارد برای تشخیص دقیق محل حریق از چراغ Remote Andicator استفاده می گردد. این چراغ بالای درب هر واحد نصب می شود و تغذیه مثبت آن از مثبت منبع تغذیه و منفی آن از پایه مخصوص چراغ ریموت در دتکتورهای آن واحد می باشد. این پایه روی دتکتور با حرف R مشخص می شود. در صورت عمل کردن دتکتور این چراغ نیز روشن می شود.
۲-۱-۲-۳ شستی های اعلام حریق (MCP^[1]) :
این شستی ها برای اعلام حریق ساخته شده اند و در دو نوع فشاری معمولی و شیشه ای می باشند. در هر نوع در حالت عادی کنتاکت شستی باز است (N.O) و در حالت اعلام حریق یک مقاومت سری با شستی که مقدار آن معمولاً ۴۷۰ اهم است در مسیر به طور موازی با مقاومت انتهای خط قرار می گیرد و مقدار مقاومت معادل به حدود ۳۸۰ اهم می رسد و جریان افزایش می یابد و این از نظر سیستم اعلام حریق، در دو نوع شیشه ای شستی تحت فشار قرار دارد و با شکسته شدن شیشه آزاد شده و کنتاکت آن بسته می شود. در انواع معمولی باید شستی را فشار داد تا کنتاکت آن بسته شود. شستی معمولاً دارای سوئیچی برای ری ست (Reset) کردن می باشند تا بعد از استفاده از شستی بتوان دوباره آنرا به حالت عادی برگرداند. محل نصب شستی ها باید در مسیرهای خروجی ساختمان و در دسترس و در معرض دید باشد تا احیاناً اشخاص برای به صدا در آوردن سیستم اعلام خطر به محل وقوع حریق نزدیک نشوند و به روی شستی ها کلمه Fire نوشته می شود و به رنگ قرمز می باشند.
۲-۱-۲-۴ کابل کشی سیستم اعلام حریق
نصب و استقرارتجهیزات سیستم اعلام حریق طبق استاندارد BS 5839 و کابل کشی طبق استاندارد BS6207 انجام می گیرد. به طور کلی می توان سیم های مدار اعلام حریق را به دو گروه تقسیم کرد و با توجه به خصوصیات هر گروه کابل مناسب با آن را به کار برد:
گروه ۱: کابلهایی که بعد از آشکار شدن حریق استفاده نمی شود مانند کابلهای دتکتورها و شستی ها
گروه ۲: کابلهایی که بعد از کشف شدن حریق استفاده می شوند مانند کابلهای منع تغذیه و آژیرها و چراغها

شکل ۵-۳: مطابقت نتایج حاصل از حل عددی با نتایج آزمایشگاهی کومار [۳۴] در راستای خط مرکز

۵-۳ تحلیل جریان درون اجکتور
برای بررسی اثر فشارجریان ثانویه، چند فشار ورودی ثانویه مختلف در محدوده ۸/۰ تا ۵/۱ بار بررسی و تحلیل شده است. برای این منظور دبی جرمی اولیه ورودی ثابت و منطبق بر نتایج تجربی و مقدار آن برابر ۰۱۸/۰ کیلوگرم بر ثانیه در نظر گرفته می شود. همچنین پس فشار در نظر گرفته شده در این حالت نیز برابر ۴/۱ بار می باشد. طبق نتایج عددی بدست آمده، با افزایش فشار ورودی ثانویه، نسبت مکش نیز افزایش می یابد. یعنی دبی جرمی سیال مکش شده ثانویه با افزایش فشار آن نیز نسبت به دبی جرمی سیال اولیه (محرک) زیاد می شود. مقادیر نسبت مکش به ازای فشارهای ثانویه ۸/۰ ، ۱ و ۲/۱ ، ۴/۱ و ۵/۱ به ترتیب ۶/۲۹ ، ۳۶ ، ۷/۴۸ و ۸/۶۰ درصد می­باشد.

نکته مهم در تحقیق حاضر، تشکیل جریان برگشتی در ناحیه اختلاط دو جریان می­باشد. این پدیده به علت وجود ناحیه پرفشار در این ناحیه رخ داده و باعث ایجاد تغییر و دگرگونی در الگوی جریان در ناحیه اختلاط می­ شود. در این تحقیق که به بررسی عملکرد دستگاه اجکتور در فشارهای مختلف ورودی ثانویه پرداخته شده است، در فشارهای پایین اعمال شده به دستگاه (۸/۰ بار)، همانطور که در شکل ۵-۴ بردارهای سرعت نمایش داده شده است، جریان به سمت ورودی ثانویه برگشته و این پدیده مبین جریان برگشتی در اجکتور می­باشد. علت به وجود آمدن این پدیده پایین بودن مومنتوم سیال ورودی ثانویه و مهم تر از آن وجود ناحیه پر فشار و همچنین به وجود آمدن پدیده شوک (موج ضربه ای) در ناحیه اختلاط دو جریان می­باشد. به خاطر ایجاد موج ضربه ای، جریان با یک گرادیان فشار نامطلوب مواجه می شود که باعث جدایش جریان و تولید یک گردابه می شود. این گردابه باعث بازگشت جریان می شود. ولی با افزایش فشار اعمال شده ثانویه، این مشکل حل می شود. (شکل ۵-۵)

شکل ۵-۴: نمایش دو بعدی بردارهای سرعت در ناحیه اختلاط دو جریان (P_s = ۰/۸ bar)

شکل ۵-۵: نمایش دو بعدی بردارهای سرعت در ناحیه اختلاط دو جریان (P_s = ۱ bar)

مطابق شکل۵-۶ تغییرات عدد ماخ در راستای محور تقارن و همچنین شکل ۵-۷ که تغییرات ماخ را در تمامی نواحی اجکتور نشان می دهد، در ورودی اجکتور، سرعت بسیار پایین است. تا قبل از گلوگاه نازل اولیۀ اجکتور، عدد ماخ کمتر از یک و جریان زیر صوت است. در گلوگاه عدد ماخ به یک می رسد و در قسمت واگرای نازل، سرعت و عدد ماخ افزایش می یابد و جریان فراصوت به وجود می آید. در خروجی نازل، به دلیل انعکاس امواج ضربه ای در خروجی نازل اجکتور سرعت جریان (عدد ماخ) کاهش یافته و به طبع آن فشار افزایش می یابد. این روند تا قسمت خروجی اجکتور ادامه یافته و در نهایت سیال با سرعت پایین از دستگاه خارج می­ شود. همانطور که قبلاً نیز اشاره شد، با کاهش سرعت در راستای مرکزی دستگاه اجکتور، فشار استاتیکی جریان افزایش می­یابد.

شکل ۵-۶: تغییرات عدد ماخ در راستای محور تقارن اجکتور

شکل ۵-۷: تغییرات ماخ در تمامی نواحی اجکتور

شکل ۵-۸ تغییرات فشار در اجکتور را نشان می دهد. مطابق شکل کاهش فشار در خروجی نازل و پس از شوک قائم در دیفیوزر مشهود است.
دقت در اشکال ۵-۴ تا ۵-۶ نشان می دهد که گرادیان شدیدی در ناحیه اختلاط اجکتور وجود دارد و امواج ضربه ای هم در آنجا رخ می دهد و اثر آن در ناحیه دورتر مستهلک شده است. بعد از ایجاد موج شوکی، فشار در مرکز اجکتور افزایش می یابد. این در حالی است که موج ضربه ای، اثر ناچیزی روی توزیع فشار در دیواره اجکتور داشته است. وجود موج انبساطی تأثیر شدیدی روی عملکرد اجکتور دارد زیرا بعد از نازل ابتدایی باید فشار کاهش یافته و ایجاد خلأ کند ولی موج انبساطی باعث افزایش فشار می شود، به همین دلیل باید در ساخت اجکتور این اثر به دقت مد نظر قرار گیرد و ناحیه ورود سیال به درستی انتخاب شود. چون جریان درون اجکتور به شدت پیچیده می باشد. شکل ۵-۷ نحوه انعکاس امواج را در داخل اجکتور نمایش می دهد.

جمع

53

3-6-ویژگی های فنی ابزارهای گردآوری داده ها
دو ویژگی اساسی اندازه گیری که باید در بررسی تناسب و مفید بودن ابزارهای اندازه گیری مورد توجه قرار گیرد، روایی و پایایی است. بطور کلی دو سوال مهم در بررسی یافته های یک تحقیق مطرح می شود؛ اول اینکه نسبت به یافته های تحقیق یک طرح تا چه اندازه می توان اطمینان داشت؟ در پاسخ به این سوال باید اعتبار درونی تحقیق را مورد نظر قرار دهیم. سوال دوم این است که تا چه اندازه می توان یافته های تحقیق را به جوامع دیگر و شرایط گوناگون تعمیم داد؟ این سوال با اعتبار بیرونی تحقیق سر وکار دارد.
3-6-1- روايي^[86] پرسشنامه
مقصود از روایی آن است که آیا ابزار اندازه گیری می تواند ویزگی و خصیصه ای که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟ اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد(خاکی، 1386).

در تامین روایی پرسشنامه های مورد استفاده در این پژوهش، روایی محتوا^[87] و روایی سازه^[88] مدنظر است. روایی محتوا، نوعی اعتبار است که معمولا برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری بکار برده می شود، در واقع این نوع اعتبار فرایند تعیین معرف بودن سوالات ابزار با توجه به ویژگی ها، مهارت ها، دانش و آنچه مورد اندازه گیری واقع می شود، می باشد. روایی محتوا توسط افراد متخصص و اساتید تعیین می شود. روایی سازه نیز با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی انجام شده است. نتایج روش تحلیل عاملی تاًئیدی در فصل تجزیه و تحلیل داده ها (فصل چهارم) به تفصیل بیان خواهد شد.روایی پرسشنامه این تحقیق از روش تحلیل عاملی تأئیدی و با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل^[89] انجام شده است.
3-6-2- ­پايايي^[90] پرسشنامه
مقصود از پایایی آن است که اگر ابزار اندازه گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصله نزدیک به هم باشد. برای اندازه گیری پایایی از شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می کنیم و اندازه آن معمولا بین صفر تا یک تغییر می کند. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. در اين تحقيق به منظور تعيين پايايي آزمون از روش آلفاي کرونباخ استفاده گرديده است. اين روش براي محاسبه هماهنگي دروني ابزار اندازه‌گيري که خصيصه‌هاي مختلف را اندازه‌گيري مي‌کند به کار مي رود.
بنابراين به منظور اندازه‌گيري قابليت اعتماد، از روش آلفاي کرونباخ و با بهره گرفتن از نرم‌افزار 19 Spss انجام گرديده است.
با بهره گرفتن از فرمول زير مقدار ضريب آلفای کرونباخ را محاسبه مي‌کنيم.

تعداد زير مجموعه‌هاي سئوال‌هاي پرسشنامه يا آزمون = J
واريانس زير آزمون Jام S_j² =
واريانس کل پرسشنامه يا آزمون S² =
جدول 3-2 میزان آلفای کرونباخ

متغیرها

میزان آلفای کرونباخ

محصول (کیفیت)

787/0

قیمت

725/0

توزیع

823/0

اطلاع رسانی

753/0

برندینگ

اهورا مزدا که بعدها اورمزد خوانده شده به معنی «خدای حکمت» یا «خدای حکیم» است. همه جا حضور دارد، همه توان و همه دان است، آفریننده و نگهدارنده و پروراننده است. قابل لمس و رؤیت نیست. صادق و عادل و رحمان است. حبیب و حامی کسانی است که دوستی اش را می جویند و اشتیاق محبت او را دارند. خدای اهورامزدا دارای صفات بسیار است که عارض بر وجودش نیستند، بلکه عین ذاتش هستند. تجلی مادی او نور است و تجلی اخلاقی او حقیقت است.
۲-۶-۱. معانی اهورا
اشو زرتشت خداوند را به نامهای اهورا، مزدا، اشا یا ترکیبی از آنها و بیشتر به نام اهورامزدا و یا مزدا اهورا و گاهی هم مزدا اشا خوانده است (برای نمونه: واژه «اهورامزدا» در یسناهای ۲-۲۸ و ۱-۵۳؛ واژه «مزدااهورا» در یسنا ۱۰-۵۰؛ واژه «مزدااشا» در یسناهای ۷ و ۶-۴۹ و ۷ و ۳-۵۰؛ واژه «اهورا» در یسنا ۵-۲۸ و ۳-۴۴؛ واژه «مزدا» دریسناهای ۱-۲۸ و ۲-۴۴ آمده است). اهورامزدا به چم (معنی) هستی بخش، سرور دانا و داور هستی است. آنچه که فردوسی «خداوند جان و خرد» خوانده است.

اهورا از اندیشه اه به معنای هستی؛ مزدا از ریشه من به معنای منش و خرد و اشاره به معنای راستی و داد است. «اشا» همچنین، هنجار (قانون) طبیعی و خدایی است که آفرینش، را سامان می دهد و اندیشه، گفتار و کردار آدمیان را ارزیابی می کند. این سه نام، ویژگی بنیادی خداوند را که هستی (مطلق وجود)، دانایی (عقل) و داد (عدل) باشد، باز گو می کند. با توجه به اینکه خداوند کلی و مطلق و آدمی جزئی و نسبی است؛ شناخت خداوند با توانایی های محدود آدمی و تعریف او با واژه های قراردادی شدنی نیست. با همه اینها، آدمی کوشاست تا با خرد «من» وجدان «دانا» و بینش «بادا» حقیقت هستی (وجود) را دریابد و دهنده هستی (خالق) را بشناسد. خدای زرتشت، اهورامزدا، هستی دهنده و خرد است.
۲-۶-۲. اهورا هستی بخش
نخستین بخش نام خداوند «اهورا» به چشم هستی بخش است. «هستی» را می توان دریافت ولی نمی توان بیان کرد. در بودن (تحقق) هستی دو دلی (تردید) روانیست. اوستا از هستی و ناهستی، زندگی و نازندگی، سپنتامینیو و انگرمینیو سخن می گوید. زندگی و سپنتامینیو، هستی؛ نازندگی و انگرمینیو، ناهستی اند. هستی و ناهستی هر دو واقعیت اند. یعنی در خارج تحقق دارند ولی تنها هستی، هستی دارد. ناهستی واقعیت دارد ولی هستی ندارد. در دانش دین زرتشتی، تنها داده های اهورامزدا هستی دارند. جهان، زندگی، راستی، نیکی، پیشرفت، آدمی، حیوان، گیاه و جماد، همه هستی دارند. هستی (وجود) در این مفهوم همان است که در فلسفه ایرانی به وجود اعتباری انتزاعی به معنای عام بدیهی بیان می شود. زیرا داده اهورامزدا هستند. مرگ واقعیت است ولی، هستی ندارد. زیرا داده اهورامزدا نیست بلکه پدیده ای است غیراهوریی. گوهر هستی یکی، جهانی، کلی و همه جاگسترده است. به گفته اشوزرتشت: «اهورا مزدا، آن هستی جهانی و کلی است که همه هستیها داده او و پایدار از اوست». از این رو اشوزرتشت آن سرچشمه نادیده را اهورا یعنی هستی، سرچشمه هستی و دهنده هستی می خواند. در گاتها (کتاب مقدس زرتشت)، هستی بخشی یا آفرینندگی اهورامزدا، با دو واژه «داتار» و «تشا» بیان شده است. داتار یا دادار از ریشه «دا» به معنای دادن دهنده هستی (وجود) و شکل دهنده آن (خالق) است. همان گونه که خورشید نور، گرمی و زندگی می بخشد، «دادار» خوبی و نعمتها را ارزانی می دارد. و همان گونه که معمار و مهندس، سازندگی می کنند و به اشیاء شکل می دهند، «تشا» به موجودات چهره می دهد. برخلاف نظریه مذاهب ابراهیمی که خداوند همه چیز را از هیچ به وجود آورده است، در دین زرتشت اهورامزدا از آنچه دارد موجودات را هستی می دهد. از همین رو، آفرینش بنا به فلسفه زرتشتی، قدیم است. همیشه با اهورامزدا و در اهورامزدا بوده است. در دین زرتشتی، «اهو» یا گوهر هستی موجودات زنده در «فروهر» اهورا مزدا است. «فروهر» نمادگر گوهرهستی است که در همه زندگان، امشا سپندان (فرشتگان برتر) و آدمیان هست، نادیدنی است و پیکره ای که از او ساخته اند، پنداری (خیالی) است. اهورامزدا جهان و همه نعمتها را از «هستی» خود داده است. از این رو جهان هستی از خداوند جدا نیست. ولی اهورا مزدا «کلی» و «مطلق» است و گیتی جزئی و نسبی است.
اهورا مزدا «کلی» است یعنی اجزایی ندارد. بنابراین، در عین اینکه جهان از خدا جدا نیست، جزئی از خدا نیست. اهورامزدا «کلی» است و حتی به فروزه های خود (امشاسپندان و سپنتامینیو) مقید نیست. هر چند فروزه هایش از او جدا نیستند و گاتها، اهورا مزدا را با فرزوه هایش می شناساند و بر آنها حمل و تعبیر می کند. این فروزوه ها قائم به اهورا مزدا هستند و مانند خود اهورامزدا بیکران (نامحدود و نامحصور)اند. این ویژگی اهورامزدا همانست که با «مطلق» بودن بیان می شود. اهورامزدا بی آغاز، بی انجام است. آفرینندگی اهورامزدا را از راه فروزه دهندگی و سازندگی سپنتامینیو می شناسیم. همان گونه که در جایی دیگر خواهیم گفت سپنتامینیو یا گوهرهستی (ذات وجود) یکتاست و با اهورامزدا یکی است. آفریدن و افزودن، اقتصادی ذات اهورامزدا است و آقرینندگی همیشه با او بوده است. شناخت «گوهر» هستی، تنها در خرد و وجدان میسر است. گاتها، اهورامزدا را گوهر هستی و روان افزاینده (مقدس) می خواند. هستی همه موجودات از سرچشمه زاینده گوهر هستی مایه می گیرند.
۲-۶-۳. معنای مزدا
دومین بخش نام خداوند «مزدا» به معنای گوهر و دهنده خرد است. در گاتها خرد فزاینده (مقدس) به عنوان نخستین فروزه اهورامزدا آمده است. اهورامزدا در خرد خود، جهان را آفریده و آفرینش را هنجار داده است. اشوزرتشت از راه خرد، اهورامزدا را شناخت؛ و اهورامزدا خود را در خرد زرتشت ظاهر کرد و اشو زرتشت از راه خرد، مردم را به همکاری و همگامی با اهورامزدا فرار می خواند. خرد مقدس (منش نیک) رشته ای است که سراسر گاتها را به هم پیوند می دهد. گاتها خداوند را همه دانا و سازنده می خواند. همین اندیشه ای که افلاطون و مولوی را سخت تحت تأثیر قرارداد تا خداوند و حقیقت غائی را اندیشه بدانند. در همه جای گاتها به مردمان سفارش شده که در هر کار نخست با خرد خود رایزنی کنند.
۲-۶-۴. نام دیگر اهورامزدا
سومین نام خداوند «اشا» به معنای راستی، داد و هنجار (قانون) اهورایی است که جهان و آفرینش را سامان می دهد. «اشا» خواست اهورایی (مشیت الهی) است. در دین زرتشت، قانون خدایی با قانون طبیعی یکی و آن «اشا» است: کنش قانونی که باراستی و داد یگانه است. اشا، میزان (شاخص) است. این آدمی است که باید کنش خود را با «اشا» هم آهنگ کرده، با راستی و داد رفتار کند تا خوشبخت شود. «اشا» داده اهورامزدا است. اشا در کارهای آدمی دخالتی ندارد. آدمی از آزدی گزینش (اختیار) برخوردار است. ولی نتایج کار آدمی با میزان اشا سنجیده می شود. اشا میزان سنجش چندی و چونی است و این زندگی و آینده انسان، مقدر نیست، ولی قانونی که نتیجه و پاداشی کارهای آدمی را معین می کند، مقدر است، هر کس با آگاهی از نتایجی که بر هر علمی باز است می تواند راه خود را انتخاب کند. سنجش، کارکرد رابطه علت و معلول است.
۲-۶-۵. ویژگیهای اهورامزدا
اهورامزدا «خوبی وداد» مطلق و بدون قید و شرط است ، بدی در آستان او راه ندارد. خداوند زرشت، کینه توز و انتقامجو نیست. او از بدی و ویرانگری دور است. او خشم نمی شناسد و از همین رو مورد پرستش است. آنان که بدی می کنند، محصول کاشته خود را که طبق قانون اشا همان بدی است، درو می کنند. انتقام جویی و یا مجازات کار خدانیست. اهورامزدا برای همه خوشبختی می خواهد. از این رو «راه درست زیستن» را از پیش نشان داده است. آنان که کجروی می کنند و با اشا بیگانه می شوند، سرانجام رنج می بینند و این میوه کارکرد خودشان است و نه مجازات خداوند. اشوزرتشت پس از اینکه خداوند را هستی بخش (اهورا)، همه دانا (مزدا) و دادگر (اشا)، فراگیرنده و دهنده همه خوبیها (سپنتامینیو) معرفی می کند، شش فروزه بنیادی دیگر برای خداوند برمی شمارد و همچنین می گوید که پرتوی از این فروزه ها در آدمی نیز وجود دارد. اشوزرتشت خداوند را جهان برونی (RANSCENDENCE)، جهان درونی (IMMANCENCE) و اهورایی توصیف می کند. از جنبه جهان برونی اهورامزدا همه جا هست: در جهان و ماوراء آن. جهان، وابسته به اهورامزداست ولی او به جهان متکی نیست. او خارج از زمان و مکان است ولی زمان و مکان در او و با اوست. از جنبه جهان درونی خداوند در همه چیز جلوه گر است: در سنگ ریزه بیابان، در دانه گیاه، در زندگی حیوان و در اندیشه و روان انسان. او در همه هستی هاهست. هستی تنها بر اهورامزدا استوار است. خداوند اهوراست، اندام و پیکره ندارد ولی از راه فروزه های خود - که منحصرا نیک و اخلاقی هستند- با افرادی که بخواهند ارتباط شخصی برقرار می کند. گفتیم که پرتوی از فروزه های اهورایی در آدمیان هست، از این رو می گوییم که اهورامزدا آدمی را در شبه اخلاقی خودش هست کرد. این «شبه» نشان دهنده «اشتراک فروزه ها»ست و این اشتراک فروزه ها ایجاد «رابطه»ای می کند که بین نیکوکاران و اهورامزدا برقرار می شود. اهورامزدا پیکره ندارد. به گفته جرج کارتر، دین زرتشت کم تر از هر دین دیگری فروزه های مادی بشری (اندام و خصوصیت مربوط به آنها) را به خداوند نسبت داده است. پیکره خیالی فروهر را برخی از روی ناآگاهی پیکره اهورامزدا، خوانده اند که درست نیست.
در (برخی از) ادیان ابراهیمی، هم خداوند در برابر پیامبر ظاهر می شود (معراج در اسلام و حضور پیامبر در پیشگاه خداوند در کوه طور) و هم پیامبر به حضور خداوند می رود البته بدون اینکه خداوند را ببیند. در دین زرتشت پیامبر هیچ گاه، با اهورامزدا روبه رو نمی شود بلکه اشوزرتشت تنها در اندیشه و وجدان خود اهورامزدا را می بیند و پیام او را دریافت می کند. این همان ارتباطی است که بین اهورامزدا و آدمیان از راه خرد، وجدان، مهر و دیگر فروزه های اهورایی برقرار می شود. اشوزرتشت از راه اندیشه، وجدان و بینش، خدا را شناخت و پیام او را دریافت داشت. بنابراین آنچه زرتشت از خدا می شناسد، فروزه ها و توانایی های اوست. همچنین زرتشت به یاری خرد و اشا در می یابد که پرتوی از این فروزه ها در آدمی وجود دارد. او متوجه هست که آدمی با توانایی های جزئی و نسبی و با به کاربردن واژه های قراردادی نخواهد توانست خداوند کلی و مطلق را بیان کند. از این رو از اهورامزدا درخواست دارد که به همه آدمیان آن خرد (وهومن)، وجدان (دانا) و بینش (بادا) را ارزانی دارد تا بتوانند برای خود به هستی (وجود) و دهنده هستی (خالق) پی برند. اشوزرتشت، دین تازه ای را آموزش داد که در آن خداوند، هستی بی کران، کمال اخلاق، خوبی افزاینده، راستی و داد مطلق و پیشرفت دهنده است؛ که در آن آدمی با داشتن پرتوی از همه فروزه های اهورایی همکار اهورامزداست؛ که در آن سپنتامینیو بازتاب افزایندگی و سازندگی اهورامزدا و نشان دهنده فراگرد دائمی آفرینش است؛ که در آن اشا قانون تغییرناپذیر راستی و پیشرفت است؛ که در آن تقدس چیزی جز خوبی، افزایندگی، فراوانی و پیشرفت نیست. اشوزرتشت گفت که خداوند نیازی به قربانی و نذر ندارد و با مراسم ظاهری فریب نمی خورد؛ که مردمان امناء جهان و موجودات آن هستند و باید در نگاهداری آن کوشا باشند؛ که خشونت به انسانها، آزار به حیوانات، صدمه به گیاه و تخریب محیط زیست ناسپاسی نسبت به اهورامزداست. بزرگی و شکوه خداوندی که اشوزرتشت اورا به نام «اهورامزدا» توصیف کرده و به مردم نشان داده است در نوشته های دینی و فلسفی جهان بی همتاست.
در آیین زرتشت، خدا با آتش یکی نیست
آذر که در گاتها «آتر» است به معنای آتش و یکی از ایزدان است. در هیچ کجا گاتها خدا را با آتش یکی ندانسته است. در همه ادیان «نور» نماد خداست. در سنت یهود، خدای یهود در آتش و نور ظاهر می شود و با موسی گفت و گو می کند. در انجیل آتش در حد کمالش نمادی از خداست. در قرآن خداوند نور آسمانها و زمین است. در اوستا نیز اهورامزدا نور خوانده شده است. در همه اقوام ابتدایی وقتی می خواستند به خدایان نذر و فدیه بدهند آنها را در آتش می ریختند زیرا باور داشته اند که با رفتن شعله و دود به آسمانها، خواهش فدیه دهندگان زودتر برآورده می شود.
نور، نماد و تجلی خداوند است
زرتشتیان نور را نمادی از اهورامزدا می دانند و در هنگام نماز به نور، خواه خورشید ماه و آتش نگاه می کنند. نور و روشنایی سر منزل خدایی است. با توجه به اینکه خدا همه جا هست و نور خورشید همیشه بر بخشی از زمین می تابد، قبله گاه زرتشتیان نور است زیرا خدا همه جا هست و سرمنزل او جای معینی ندارد. و از این رو، نور مناسب ترین قبله گاه به نظر می رسد. نکته دیگر این است که هنگامی که یک نفر زرتشتی می گوید آتش مقدس است و نباید آلوده شود، او یک دستور مذهبی را انجام می دهد- تقدس در فرهنگ زرتشتی یعنی راستی، پاکی، سازندگی و فراوانی. همه عناصر طبیعت مقدس اند و باید از آلودگی حفظ شوند. آب، خاک، هوا، آتش و هر چیز دیگر. ریختن چیزهای پلید در آتش باعث آلودگی هوا (POLLUTION) می شود. (امروزه در همه کشورهای متمدن، جنبشی در جهت جلوگیری از POLLUTION در جریان است).
فصل سوم
روش تحقیق

3. 3. فصل سوم: روش تحقیق

۳-۱. ابزار گردآوری
اطلاعات مورد نیاز با بهره گیری از کتب کتابخانه و مقالات مربوط از سایتها انتخاب و بررسی گردید.
۳-۲. شیوه گردآوری اطلاعات:
شیوه گردآوری اطلاعات بدین صورت است که کلیه بیتها در شاهنامه که مربوط به خدا شناسی بوده است پیدا شده و هم چنین بخشی از سروده های گاتها کتاب آسمانی زرتشتیان . یا اوستا نوشته های مقدس زرتشتیان و مطالب دیگر که به عنوان رفرنس آورده شده یاداشت و دسته بندی می شود.
۳-۳. شیوه تجزیه و تحلیل داه ها
شیوه کار توصیفی و تحلیلی است یعنی تعدادی از ابیات شاهنامه با بندها و قسمتهایی از گاتها که مطابق و مرتیط با موضوع تحقیق بوده است. بررسی و نکات مشترک مورد تحلیل قرار گرفته است.
فصل چهارم
یافته های تحقیق

4. 4. فصل چهارم: یافته های تحقیق

۴-۱. نوع خداشناسی در شاهنامه
۴-۱-۱. توحیدشناسی در شاهنامه
فردوسی سروده‌ی نامور خود را با حمد خدا آغاز نموده و این سنت حسنه را در مطلع همه باب‌ها و فصول دیگر نیز تکرار کرده است جز این هرجا که فرصت یافته و موقعیت را مناسب دیده، همچنان ستایش خردمندانه‌ی خدا را از یاد نمی‌برد. بدین‌رو شاید بتوان از میان همین ابیات ستایشگرانه و خردورزانه، به نظرگاه او درباره‌ی خداوند جان و خرد، راه یافت و بر برگ‌بار خداشناسی این مرز و بوم افزود.
هدف از خلقت
دانشمندان اسلامی و مفسرین قرآن کریم هدف و غایت از خلقت انسان و جن را عبادت و بندگی می‌دانند «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْأِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات: ۵۶) و عبادت را عین توحید دانسته و کشمکش و خصومت بین پیامبران و امت‌هایشان بر سر توحید می‌دانند: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ.» (نحل: ۳۶)
ترجمه: «ما به میان هر ملتی پیغمبری را فرستادیم (و محتوای دعوت همه پیامبران این بود است) که خدا را بپرستند و از طاغوت (شیطان، بتان، ستمگران و غیره) دوری کنید.» (نحل: ۳۶)
مفسرین توحید را به سه قسم تقسیم می‌کنند: ۱-توحید ربوبی ۲-توحید الوهی ۳-توحید اسماء و صفات. (ابن تیمیه:۳)
توحید ربوبی:
توحید افعال و کرد خداوند است گرچه کفار زمان پیامبر بدان معترف بودند اما آنها را داخل اسلام ننمود و پیامبر اسلام (ص) با آنها به جنگ برخاست و اموالشان را حلال شمرد. برای نمونه، آیاتی چند را ذکر می‌کنیم:« قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَمَنْ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلا تَتَّقُونَ.»(یونس: ۳۱).
‌ترجمه: «بگو: چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌دهد یا کیست که زنده را از مرده بیرون می‌آورد، و کیست که کار[هستی]را تدبیر می‌کند؟ خواهند گفت: خدا. پس بگو: آیا پروا نمی‌کنید. »
چنانچه در آیه پیداست مشرکان به صفات رزاقیت، المحیی، المیمت، مالک، و مدبر بودن خدا معترف بودند و جز الله خدایی نمی‌شناسند اما خداوند بر آنها نهیب می‌زند که چرا ایمان نمی‌آورند و تقوی پیشه نمی‌کنند.
«قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَمَنْ فِیهَا إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَذَکَّرُونَ قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَتَّقُونَ قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ یُجِیرُ وَلا یُجَارُ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ.» (سوره مؤمنون:۸۴-۸۹)
ترجمه: «بگو زمین و کسانی که در زمین هستند از آن کیستند؟ اگر دانا و فرزانه‌اید. (بر اساس ندای فطرت و بداهت عقل) خواهند گفت: (همه کائنات، و از جمله زمین و ساکنان آن) از آن خدایند. بگو پس چرا نمی‌اندیشید و یادآور نمی‌گردید (که تنها مالک کائنات و شایسته پرستش است و بس؟) بگو: چه کسی صاحب آسمانهای هفتگانه و صاحب عرش عظیم است؟ (آیا ملک کائنات و فرمانروایی بر آنها از آن کیست؟). خواهند گفت: از آن خدا است. بگو: پس چرا پرهیزکاری پیش نمی‌گیرید (و خویشتن را از فرجام شرک و کفر و عصیان نسبت به یزدان، صاحب و فرمانده جهان به دور نمی‌دارید؟!) بگو: آیا چه کسی فرماندهی بزرگ همه چیز را در دست دارد (و ملک فراخ کائنات و حکومت مطلقه بر موجودات، ار آن اوست؟) و او کسی است که پناه می‌دهد (هر که را بخواهد) و کسی را (نمی‌توان) از (عذاب) اوپناه داد. اگر فهمیده و آگاهید؟! خواهند گفت: از آن خداست. بگو: پس چگونه گول (هوی و هوس و وسوسه شیطان را) می‌خورید و (از حق کناره‌گیری می‌کنید، انگار) جادو و جنبل می‌شوید؟»(خرمدل،۱۳۸۴)
در تفسیرو بیان این آیات استاد عبدالرحمن حبنکه المیدانی می‌گوید:
«آنان (مشرکان) در مقابل پاسخگویی به این سوال نمی‌توانستند تصور کنند که ربوبیت آسمانها هفتگانه و ربوبیت عرش عظیم از آن خدایان باشد، چرا که اینها ملک خداوند یگانه است و هیچ یک از مشرکان این پندار را نداشتند، بلکه بر این باور بودند که خدایان در پدید آوردن چیزی در روی زمین عاجز و قاصرند و پدید آوردن آسمانها و عرش و تغییرات در آنها از آن پروردگار جهانیان است.

ترازنامه ، صورت حساب سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و صورت سود و زیان جامع
هر یک از صورتهای مالی اساسی ذکر شده، انواع مختلفی از اطلاعات را فراهم می کند که هدف آنها ارائه اطلاعاتی تلخیص و طبقه بندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد. هم چنین یک مجموعه کامل از صورتهای مالی نشان می دهد که نکاتی در مورد اطلاعات کمی و کیفی در آن نیست اگر چه برطبق قوانین، شرکتها ملزم به ارائه اطلاعات بیشتر در مورد معاملات شرکت، عوامل مخاطراتی که شرکت ممکن است با آنها روبرو شود و توضیحاتی در مورد وضعیت مالی و نتایج عملیات هستند.

۲-۴-۱ ترازنامه^[۳۸]
تمرکز اصلی این پژوهش بر ترازنامه می‌باشد. ترازنامه وضعیت مالی شرکت را در یک زمان مشخص نشان می دهد که عناصر پایه ای آن شامل موارد زیر است:
دارائیها – حقوق یا سایر راه های دسترسی به منافع آتی اقتصادی کنترل شده توسط یک واحد تجاری که در نتیجه رویدادها و معاملات گذشته بوجود آمده اند.
بدهیها- تعهدات یک واحد تجاری که منتقل کننده منافع اقتصادی هستند و در نتیجه رویدادها و معاملات گذشته بوجود آمده اند.
حقوق صاحبان سهام: دارائی خالص، سودهای باقیمانده در دارائیهای یک شرکت محسوب می شوند که پس از کسر تعهدات آن باقی می ماند.
در حالی که تعاریف بالا واضح و صریح به نظر می رسند سوالات و مسائل بسیاری در مشخص ساختن اینکه کدام اقلام باید در ترازنامه ارائه شوند مطرح است. علاوه بر این سوالاتی در رابطه با این مساله بوجود می آید که آیا اقلام خاصی که در ترازنامه ارائه می‌شوند باید به عنوان تعهدات گزارش شوند یا در حقوق صاحبان سهام منعکس شوند. شاید فراگیرترین سوال این باشد که آیا در تصمیم گیری در مورد اینکه کدام دارائیها و بدهیها باید در ترازنامه ارائه شوند، باید به آن دسته دارائیها و بدهیها توجه کرد که قانوناً توسط شرکت کنترل شده اند یا به آن دارائیها و بدهیهایی که شرکت را در معرض مخاطرات و مزایا قرار می دهد.
اصول پذیرفته شده حسابداری(GAAP) ^[۳۹] فعلی بطور کامل برای مشخص ساختن اینکه چه اقلامی باید در ترازنامه قید شوند به رویکرد کنترلی تکیه دارد. بنابراین حتی هنگامی که اغلب مخاطرات و مزایای یک دارائی به طرفین دیگر تعلق دارند شرکت کنترل کننده، دارائی را در دفاتر خود ثبت خواهد کرد. علاوه بر این یک شرکت که حق رای کنترل کننده در یک شرکت دیگر دارد عموماً آن شرکت را تلفیق می کند حتی اگر حق کنترل کننده اش اقلیتی از کل سرمایه را نشان دهد.
در حالی که تمرکز بر کنترل بطور کلی امری استوار و سازگار است. تجزیه و تحلیلهای مختلفی وجود دارد که برای تشخیص طرف کنترل کننده مورد استفاده قرار می گیرند. شاخصهای مشترک کنترل یک تجزیه و تحلیل قانونی است که توانایی برای اداره استفاده از دارائی مورد بحث یا در شرایط تلفیق، کنترل رای گیری را مورد توجه قرار می دهد. هر چند نمونه هایی وجود دارند که در آنها تجزیه و تحلیل قانونی کنترل مشهود نیست و بنابراین مورد استفاده قرار نمی گیرند. به عنوان مثال تصمیم گیری در مورد اینکه آیا تلفیق در مورد شرکتها با اهداف خاص (SPEs)^[40] انجام می گیرد یا خیر در این حیطه جای می‌گیرد. پیش از انرون^[۴۱] و سایر رسوائیهای شرکتها، بسیاری دریافتند که شاخصهای مشترک کنترل در مورد شرکتها با اهداف خاص (SPEs) به خوبی کار نمی کند، عمدتاً بخاطر اینکه بسیاری از این شرکتها فعالیتهای مهم در تشکیلات خود را از قبل برنامه ریزی می کنند، بنابراین کنترل حق رای نامربوط تلقی می شود. تحت دستورالعملهای حسابداری اخیر برای شرکتها با اهداف خاص (SPEs) تجزیه و تحلیل مخاطرات و مزایا بدین منظور صورت می گیرد که کدام اقلام در این شرکتها باید در تلفیق آورده شوند.
موضوع دیگری که بطور فراگیر بر چگونگی ارائه شدن دارائیها و بدهیها در ترازنامه تاثیر می گذارد این است که آیا دارائیها و بدهیها باید بطور جداگانه در صورتهای مالی آورده شوند یا خالص شوند. این مساله به ویژه در اغلب قراردادهایی که برای دو شریک حقوقی را فراهم می کند که به عنوان دارائیها تلقی می شوند مهم است . مشابه سوالات مربوط به کنترل در برابر مخاطرات و مزایا، گزارش خالص یا ناخالص، هر دو می توانند اطلاعاتی را فراهم کنند که برای سرمایه گذاران مفید است.
هر چند گزارش خالص به سرمایه گذاران اجازه می دهد تا دریابند که در واقع شرکت بیش از این در معرض تغییرات کامل در ارزش دارائی قرار نمی گیرد چرا که بخشی از مخاطرات و مزایای، مربوط به خریدار انتقال داده شده است.
۲-۴-۲ صورتهای مالی اساسی دیگر
سه صورت مالی اساسی دیگر هر کدام شیوه تغییرات در اقلام مختلف ترازنامه را از یک دوره به دوره دیگر توصیف می کند. صورتحساب سود و زیان منعکس کننده درآمدها و هزینه های دوره می باشد که در نهایت منجر به سود یا زیان می شود. در نتیجه هدف این صورتحساب این است که به میزان و روشهایی دست یابد که در آن حیطه، دارائی خالص یک شرکت از تمامی منابع به غیر از معاملات با مالکان طی یک دوره، افزایش یا کاهش می یابد. طی سالها جنجالهای بسیار زیادی در مورد اینکه چه چیز باید در صورتحساب سود و زیان قید شود بوجود آمده است. این جنجال تا حدود زیادی در پی این حقیقت است که می بایست بر درآمد خالص (اغلب به عنوان اندازه گیری هر سهم در نظر گرفته شده است) بیش از هر ویژگی دیگری بر ارزیابی عملکرد تکیه شود.
به علت ماهیت مکمل و منسجم ترازنامه و صورت حساب سود و زیان انتخاب شیوه حسابداری برای یکی از صورتهای مالی، برای صورتهای مالی دیگر مفاهیم ضمنی دربردارد. یکی از مهم ترین و به روزترین مثالها برای نشان دادن چنین تعارض هایی مربوط به استانداردهای اخیر است که به رسمیت شناختن دارائیها و بدهیها را در ترازنامه به ارزش متعارف آنها را توصیه می کند. انتقال ارزشهای متعارف به ترازنامه هم چنین ملزم به یک تصمیم گیری است و آن این است که آیا تغییرات تحقق نیافته در این ارزشهای متعارف در صورت حساب سود و زیان گزارش می شوند یا خیر. سودها و زیانهای تحقق نیافته ناشی از تغییرات ارزش دارایی ها و بدهی ها که اساسا به منظور قادر ساختن واحد تجاری به انجام عملیات به نحو مستمر نگهداری می شود آنهایی هستند که مستقیما به حقوق صاحبان سرمایه منظور می شوند و تا هنگامی که دارایی ها و یا بدهیهای مربوط به آنها فروخته و یا تسویه نشده است به درآمد و یا هزینه جاری منظور نمی گردد (از قبیل درآمدها و هزینه های ناشی از تجدید ارزیابی دارایی های ثابت مشهود).
طرفداران شیوه شمول کلی برای تعریف درآمد خالص چنین استدلال می کنند که منظور کردن سودها و زیانهای تحقق یافته و تحقق نیافته بطور توام در درآمد خالص مناسب است چرا که این اطلاعات استفاده کنندگان را برای پیش بینی بهتر عایدات یا گردش وجوه توانا می‌سازد. هر چند سایرین به این نکته اشاره می کنند که ثبت سودها و زیانهای تحقق نیافته در صورت سود و زیان منجر به افزایش در تغییرپذیری سود سهام می شود به گونه ای که پیش بینی سود سهام و یا جریان وجوه نقد از قابلیت پیش بینی کمتری در آینده برخوردار می شوند. جایگزین گزارش سودها و زیانهای تحقق نیافته به عنوان قسمتی از درآمد خالص این است که گزارش این تغییرات در صورت سود و زیان جامع که در قسمت حقوق صاحبان سهام در ترازنامه طبقه بندی می شود نشان داده می شود هنگامی که از طریق فروش دارایی ها و یا تسویه بدهی ها تحقق یابند.
صورتحساب تغییرات در حقوق صاحبان سهام، اطلاعاتی را منعکس می کند که در آنها دارائیها و بدهیها به علت معاملات با مالکان طی دوره تغییر کرده اند مانند پرداخت سود سهام، انتشار خرید و فروش سهام، معاملات سهام در ادغام و خرید و اقلامی که به عنوان درآمد جامع دیگر طبقه بندی شده‌اند.
۲-۴-۳ یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی و گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی صاجبان سهام (MD&A) ^[۴۲] و سایر افشاءها
صورتهای مالی اساسی اغلب به تنهایی اطلاعات کافی را برای تصمیم گیری های سرمایه گذاری فراهم نمی کند. مفهوم بیانیه هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) در مورد نحوه ارائه صورتهای مالی اشاره می کند که برخی اطلاعات مفید از طریق صورتهای مالی به نحو بهتری فراهم می گردند و برخی از طریق یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی یا اطلاعات مکمل یا سایر شیوه هایی گزارشات مالی به نحوه بهتری فراهم می شود یا می‌توان گفت که تنها از این روش فراهم ساختن آنها ممکن است. هدف از این افشاءها در یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی فراهم ساختن اطلاعاتی است که ترازنامه، صورت حساب سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد قادر به ارائه این اطلاعات نیستند.
علاوه بر این اگر چه یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی اطلاعات بیشتری را فراهم می کنند که در صورتهای مالی اساسی فراهم نمی شوند ولی آنها بطور کلی توصیفی از فعالیتهای تجاری که دارای اهمیت کیفی هستند را ارائه نمی دهند، با درک این موضوع که چنین اطلاعاتی به اندازه اطلاعات در صورتهای مالی اساسی و یادداشتهای توضیحی مهم است، کمیسیون بورس اوراق بهادار (SEC)، شرکتها را ملزم کرده است تا این اطلاعات را تحت عنوان گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه کنند. گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام می بایست شامل رویدادهای مهم مالی، الگوهای رفتاری شرکت، ابهامات و رویدادهای احتمالی و همچنین توضیحات ارقام کلیدی صورتهای مالی باشد.
این افشاءها شامل رویدادهایی است که محتمل به نظر می رسند و بر عملیات شرکت یا نقدینگی در آینده نزدیک تاثیر می گذارند و سایر اطلاعاتی که برای تصمیم گیری سرمایه گذاران با اهمیت است.
گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام اهمیت زیادی در افزایش شفافیت چگونگی اجرای عملیات شرکت و هم چنین این افشاءها برای سرمایه گذاران امکان ارزیابی وضعیت شرکت را به شکل بهتری فراهم می کند که باعث ارائه اطلاعات مفیدتر برای تصمیم گیری سرمایه گذاران می‌شود. گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی هم چنین یک فرصت منحصر به فرد را برای سرمایه گذاران فراهم می کند تا درک اجرای عملیات عملکرد مالی و شرایط و وضعیت شرکت را که در صورتهای مالی اساسی نشان داده شده و یا پنهان مانده است را آسانتر کند. بعلاوه روندهای با اهمیت و مخاطراتی که در گذشته شکل گرفته اند و یا بطور نسبتاً معقولی احتمالاً در آینده شکل خواهند گرفت را نشان می دهد. به علت اهمیت یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی و سایر افشاءهای مالی شامل شده در گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی در فراهم آوردن اطلاعاتی که توسط خود صورتهای مالی اساسی فراهم شده است، سوالاتی از قبیل اینکه چه اقلامی باید در ترازنامه قید شوند و چه اقلامی نشوند و آیا شفافیت کافی در گزارش حاصل شده است یا خیر، باید مورد ارزیابی قرار گیرد.
شفافیت کافی را می توان به بهترین نحو بر حسب نیازهای اطلاعاتی سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی مورد سنجش قرار دارد. به منظور دستیابی به این اهداف، گزارش مالی شفاف، گزارشی است که به منظور دستیابی به مخاطرات مربوط، مزایا، حقوق و تعهدات مرتبط با شیوه ها برای سرمایه گذاران فراهم کند. این نکته مهم به نظر می رسد که شفافیت همیشه به شرط ارائه اطلاعات بیشتر بهبود نمی یابد، بنابراین برخی بر سر این موضوع بحث می کنند که شفافیت بیشتر و گسترده تر از قید کردن تمامی موارد در ترازنامه ناشی می شود در نتیجه با حذف شیوه های خارج از ترازنامه، قید کردن موارد بسیار در ترازنامه موجب درک کمتری از تفاوتها میان حقوق و تعهدات مرتبط با هر یک از اقلام گزارش شده گردد.
گفتار چهارم
۲-۵ فروپاشی انرون^[۴۳] مقدمه ای برای تحول در وضع قوانین و استانداردهای مرتبط با معاملات خارج از ترازنامه
۲-۵-۱ آنچه برای انرون اتفاق افتاد!
در آغاز سال ۲۰۰۱ شرکت انرون از یک ارزش ۶۰ بیلیون دلاری در بازار برخوردار بود که آن شرکت را به عنوان هفتمین شرکت بزرگ دنیا طبقه بندی می کرد و به عنوان مبتکرترین شرکت در ایالات متحده آمریکا جایزه مجله فورچون^[۴۴] را از آن خود کرد.
با وجود این در پایان سال ۲۰۰۱ شرکت انرون طی چند ماه دچار فروپاشی شد و در فهرست حمایت از شرکتهای ورشکسته قرار گرفت. فروپاشی انرون بزرگترین ورشکستگی شرکتی را تا آن زمان رقم زد. سقوط انرون باعث تعجب همه شد. از کارمندان و سرمایه گذاران گرفته تا تحلیل گران و اعتبار دهندگان. اما چطور هفتمین شرکت بزرگ در بین ۵۰۰ شرکت فورچون به ورطه ورشکستگی سقوط کرد و از هم فروپاشید.
اخبار بد منتشرشده، افشاء اطلاعات روابط مالی مبین وجود تضاد منافع، تحقیق و تفحص کمیسیون بورس و اوراق بهادار و سقوط سهام شرکت از بالای ۳۰ دلار به ۲۰ دلار موجب ایجاد بحران در شرکت شد. بسیاری از شرکای تجاری شرکت به دلیل احساس وجود ریسک اعتباری، از معامله با آن امتناع کردند. انرون به منظور رفع بحران به ناچار سعی کرد با رقیب همشهری خود داینرجی ^[۴۵] ادغام شود. در ۸ نوامبر خبر بد دیگری در بازار منتشر شد. ارائه مجدد سودهای مربوط به سالهای ۱۹۹۷ به بعد در صورتهای مالی فصلی شرکت منجر به کاهش ۲۰ درصدی (۵۸۶ میلیون دلار) سودهای مزبور شد. قسمت عمده کاهش مزبور در نتیجه حسابداری نادرست معاملات شرکت با شرکت هایی بود که توسط مدیران خود شرکت اداره می شدند. صورتهای مالی مزبور منجر به افشای اطلاعات روابط ناصحیح مالی انرون با شرکتهای مزبور گردید. گزارش مزبور تیر خلاصی بر انرون بود. داینرجی از ادغام با انرون منصرف و در دوم دسامبر، نزدیک به ۶ هفته بعد از اولین بحران، انرون وارد ورشکستگی شد. واقعه مزبور بسیار عجیب بود. تا یک سال قبل با توجه به معاملات، انرون هفتمین شرکت بزرگ بورس آمریکا بود. نزدیک یک سال پیش قیمت سهام شرکت به ۹۰ دلار رسیده بود و از این شرکت بعنوان یکی از تحسین برانگیزترین شرکتهای بورس یاد می شد. سقوط انرون منجر به تحقیق و تفحص کمیسیون بورس و اوراق بهادار، دادگستری، شش کمیته از کنگره و شکایات متعددی توسط سهامداران شرکت شد. نتایج بررسی های کمیته هیئت مدیره مشخص کرد که بخش قابل ملاحظه ای از سود چهار سال گذشته شرکت دستکاری شده است. انگشت اتهام به سمت مدیران ارشد شرکت، آرتور اندرسن حسابرس شرکت، هیئت مدیره، کمیته های نظارتی مختلف شرکت و موسسه حقوقی وینس و الکینز^[۴۶] بود که رفع و رجوع معاملات بحث بر انگیز شرکت را بر عهده داشتند. شرکت نه تنها اقدام به دستکاری صورتهای مالی خود کرده بود بلکه فعالان داخلی آشکارا به رغم اعلام صحت و سلامت وضعیت مالی شرکت اقدام به فروش سهام و حق امتیازهای خود کرده بودند(حساس یگانه و نادری، مجله حسابدار شماره ۱۹۲-۱۹۳-اسفند و فروردین ۱۳۸۶ و۱۳۸۷ ، ص ۵۳-۵۴).
۲-۵-۲ تاریخچه انرون:
انرون در جولای ۱۹۸۵ از ادغام دو شرکت Omaha – based Inter northو Hoston Natural GAS بوجود آمد. آقای کنت لی که یک اقتصاددان انرژی بود مدیر اجرایی انرون شد. در بازارهای انرژی بخصوص در بازار انرژی الکتریسیته از آنجایی که دارای نوسانات بسیاری است تجارت انرون بسوی دلالی و مبادله الکتریسیته و دیگر انرژیهای سودمند و مفید گسترش پیدا کرد.
نوسانات این گونه بازارها، استراتژی کلیدی برای انرون بود. به این صورت که انرون زمان وپولش را در راهروهای کنگره و سنا برای دسترسی به آنچه بطور سنتی عموم مردم در بازارهای خدماتی خواستار آن بودند، سرمایه گذارای می کرد، بعضی از مدیران رده بالای انرون دائماً حامیان سیاسی حزب جمهوریخواه آمریکا بودند. انرون به حمایت دولت فدرال برای اجازه فروش انرژی نیاز داشت بر طبق آمار مرکز پاسخگویی احزاب سیاسی در سالهای ۲۰۰۱ – ۱۹۸۹ انرون نزدیک به ۶ میلیون دلار برای حزبهای دولت فدرال خرج کرد.
شرکت انرون یکی از اولین شرکتهای انرژی بود که به مبادله از طریق اینترنت، ارائه سرویس مجانی که حجم زیادی از مشتریان را جذب می کرد روی آورد. زمانیکه انرون محصولاتش را به صورت آن لاین (on line) ارائه داد، در مدت ۳ سال حجم معاملات تجاری آن که به ۸۸۰ بیلیون دلار رسید اما انرون در مورد اینکه آیا این عملیات واقعاً پولی را به داخل شرکت می آورند سکوت کرده بود. در همین زمان، عقیده بر این بود که انرون شروع به استفاده از تکنیکهای پیچیده حسابداری برای بالا نگه داشتن قیمت سهام خود کرده بود.
نقش آرتور اندرسن:^[۴۷]
آرتور اندرسن «یکی از ۵ موسسه برجسته حسابرسی» حسابرس شرکت انرون بود. وقتی رسوایی بر ملا شد، آقای دیوید دانکن^[۴۸] مدیر حسابرسی شرکت انرون دستور داد که هزاران اسناد و مدارکی که در ارتباط با تبانی و یا سوء ظن ناشی از روابط فی مابین بود را از بین ببرند.
در کنار موانعی که دادگاه و قانون برای اندرسن بوجود آورده بودند، اندرسن هم چنین با مسئولیتهایی مواجه شد که به طور نامناسبی مشارکت خارج از ترازنامه شرکت انرون را که به وسیله شرکتها با اهداف خاص (SPEs) اعمال می شد، ثابت می کرد و نشان می داد که شرکت از ابزارهای غیر قانونی برای پنهان کردن ضررهایش از سرمایه گذاران استفاده می کرد.
فلوچارت صفحه بعد نشان می دهد که چطور شرکت انرون از شرکتها با اهداف خاص (SPEs) برای اینکه بدهیهای خارج از ترازنامه خود را نشان ندهد، استفاده می کرد.
آن چیزی که انرون به اشتباه انجام می داد این بود که آنها بطور واضح تلاش می کردند که از طریق دستکاری ساختار سرمایه شرکتها با اهداف خاص(SPEs) کسب درآمد کنند و همچنین پنهان کردن ضررها و نداشتن شرکای مستقلی که اقدام به افشاء معاملات فی مابین کنند و دست آخر نشان ندادن مخاطرات در صورتهای مالی خود.
انرون چگونه از شرکتها با اهداف خاص برای تامین مالی خارج از ترازنامه استفاده می کرد.(شکل۱-۱)
شرکتهای گروه
م: میلیون
۵۰% سهام
۱۱۰ م دلار سهام
سهام ممتاز قابل تبدیل
قرض به انرون
شرکتها با اهداف خاص ۱و۲و۳و۴
شرکتهای وابسته
انرون
۲/۱ بیلیون دلار سهام انرون
دارئیهای انرون و ۵۰% سهام