اهداف تحقیق
مقدمه:
با ورود فناوری های مدرن مخصوصاً اینترنت و شبکه های اجتماعی، نوعی از روابط با عنوان ارتباطات مجازی شکل گرفته است. این نوع ارتباطات می تواند هویت و ابعاد مختلف آن را تحت تاثیر قرار دهد. و فضایی مناسب و دموکراتیک جهت بازنمود کردن هویت های گوناگون از جمله هویت های قومی، ملی و . . . باشد. در چنین شرایطی، برداشت از هویتِ دیگران توسط کاربران عمیقاً تحت تاثیر بازنمودهایی خواهد بود؛ که از سوی دیگران در اینترنت ارائه می شود. این ویژگی اینترنت سبب می شود؛ بسیاری از برداشت های قالبی از هویت و فرهنگ های دیگر از بین بروند وکاربران بتوانند در یک فضای دموکراتیک به تبادل فکری، فرهنگی و آشنایی با دیگران بپردازند. در چنین شرایطی، حتی هویت نژادی نه به عنوان یک واقعیت ذاتی و تغییرناپذیر، بلکه به عنوان یک فرآورده ای اجتماعی و فرهنگی در نظرگرفته می شود( ناکامورا^[۱]،۵۲۳:۲۰۰۵).
بنابراین برخلاف گذشته، که آهنگ تغییرات اجتماعی نسبتاً کند بود و اکثر مردم کم و بیش، همان شیوه ی زندگی پدرانشان را دنبال می کردند؛ امروزه ما درجهانی متحول و دستخوش دگرگونی چشمگیر و دائمی زندگی می کنیم(گیدنز^[۲]،۵۵۵:۱۳۷۳). در دنیای معاصر به واسطه رخنه کردن وسایل ارتباطی نوین در تاروپود جامعه، هویت که قبلا عمدتاً محول و معین بود، اینک دائماً در تغییر، تحول و بحران است(هاروارد^[۳]،۲۵:۲۰۰۰).

منابع شکل دهنده هویت در جوامع گذشته از قبل مشخص بود و هویت افراد بیشتر جنبه انتسابی داشت و این امر باعث می شد که افراد یک جامعه از لحاظ امر هویت یابی چندان دستخوش تغییر و دگرگونی واقع نشوند. اما به دنبال مدرنیته و ظهور فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی افراد با منابع هویت یابی متکثری روبرو هستند و هویت یابی شکلی غیر محلی و جهانی پیدا کرده است( خانی جزنی،۳۵:۱۳۸۸).
به قسمی که شگفت انگیزترین رویداد دنیای معاصر را می توان سرعت بی سابقه تغییرات اجتماعی دانست(لنسکی و لنسکی^[۴] ،۳:۱۳۶۹). با تغییر بافت اجتماعی از حالت سنتی به شکل مدرن و یا شبه مدرن و در اثر تحولات ناشی از جهانی شدن، شاهد تغییرات ماهیت انسان و تغییر هویت اجتماعی و فردی او هستیم (گل محمدی،۵۷:۱۳۷۷).
ظهور اینترنت و به تبع آن شبکه های اجتماعی در فضای سایبر، گونه ای جدید از بازتولید هویت کاربران را سبب شده است. از سال ۲۰۰۵ میلادی تاکنون موضوع شبکه های اجتماعی مجازی اصلی ترین مشغله کاربران اینترنت در دنیا و به تبع آن ایران بوده است.
تعامل در فضای مجازی، سبب در هم شکستن مرزهای مرسوم گروهی و متعاقب آن، تغییر در برجستگی نسبی، نیاز به تشابه و تمایز، بیشترین تاثیر را بر هویت اجتماعی طرف های تعامل می گذارد و از سوی دیگر گمنامی و یا جعل نام به معنای پنهان داشتن هویت که در فضای سایبرنتیک امری ممکن و معمول است؛ به روشنی بر اهمیت و مرزبندی های گروهی و در نتیجه معنای هویت اجتماعی تاثیر دارد(جانس^[۵]،۱۹۹۸).
بدون هویت اجتماعی، یعنی بدون چارچوب مشخصی که شباهت ها وتفاوت ها را آشکار سازد؛ افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهند داشت(کفاشی وهمکاران،۱۱۸:۱۳۸۹).
تیلر^[۶]،(۲۰۱۲) معتقد است که: به واسطه شبــکه های اجتماعی مجازی، افراد قابل توجهی در سراسر دنیا در تعامل با یکدیگرقرارگرفته اند و با فرهنگ و عقاید بیگانه روبرو شده اند و در خصوص از دست دادن هویت های شان احساس خطر می کنند.
در ایران شاید بتوان نخستین شبکه اجتماعی را که در فضای اینترنت شکل گرفت؛ شبکه اجتماعی کلوب دانست. سایت کلوب دات کام به عنوان بزرگ ترین جامعه مجازی ایرانیان می باشد که بر پایه نیازهای امروزی کاربران اینترنتی ایرانی راه اندازی شد. تا به عنوان سایتی برای ارتباط ایرانیان و فارسی زبانان جهان بتواند بستری جهت تبادل اطلاعات، نیازها، آشنا شدن با همکاران، دوستان قدیمی و… به وجود آورد. به نظر می رسد این شبکه اجتماعی مجازی توانسته است کاربران ایرانی زیادی را از داخل وخارج ایران به خود جلب کند. امکانات فراوان و متنوع این سایت،کاربری آن به زبان فارسی، همچنین سهولت در استفاده و عضویت در سایت را می توان به عنوان مهمترین دلایل توجه به آن معرفی کرد. اکنون کلوب با یک میلیون و هشتصد و نوزده هزار و چهارصد و نود یک کاربر عضو و سه هزار و نهصد سایت که کلوب را لینک کرده اند با بازدید روزانه حداقل یک میلیون ویکصد و چهل هزار کاربر مواجه است(تابناک،۱۹۸۴۳۴). لذا در پژوهش پیش رو تلاش کرده ایم تا تاثیر این شبکه اجتماعی را بر روی هویت اجتماعی کاربرانش مورد بررسی قرار دهیم.
اکنون برای رسیدن به درکی جامع، پژوهش حاضر را در پنج فصل تنظیم کردیم. در فصل اول به بیان مساله واهمیت موضوع می پردازیم و اهداف خود را از این پژوهش آشکار می سازیم. در فصل دوم ابتدا با مرور پژوهش های صورت گرفته در رابطه با موضوع و نیز مرور نظریات مرتبط به انتخاب چارچوب نظری مناسب می پردازیم و به فرضیاتمان شکل داده، مدل مفهومی را طراحی می کنیم. درفصل سوم به روش شناسی پژوهش، تعریف نظری و عملیاتی متغیرها پرداخته و اعتبار و روایی گردآوری داده ها را مورد بررسی قرار می دهیم ودر ادامه پژوهش (فصل چهارم وپنجم) یافته های تحقیق ارائه وسپس بحث ونتیجه گیری می شود.

بیان مساله:
امروزه پیشرفت تکنولوژی وگسترش رسانه های جمعی، تحولات زیادی را در ارتباطات و عرصه های گوناگون اجتماعی بوجود آورده است؛ تسریع انتشار اطلاعات و تصاویر از طریق سیستم های متصل به رایانه، باعث کاهش زمان، مکان و از میان رفتن مرزهای فرهنگی و ایجاد هویت هایی شده است که دیگر ضرورتا با توجه به مکان شناسایی نمی شوند(هاروی^[۷]،۱۹۸۹).
بیل گیتس^[۸] معتقد است تحت تاثیر فضاهای مجازی جدید که در آن تلویزیون ها و کامپیوترها به یک شبکه هوشمند جهانی مرتبط هستند؛ عناصر رفتاری انسان ها شکل خواهد گرفت چرا که این شبکه ها ستون فقرات ساختار اجتماعی ما را تشکیل می دهند(کاریزی،۳۲۹:۱۳۸۱).
در واقع شبکه های اجتماعی برای افزایش و تقویت تعاملات اجتماعی در فضای مجازی طراحی شده اند و ایجاد ارتباطات جمعی و میان فردی، تشکیل اجتماعات مجازی، اطلاع رسانی، تبادل اطلاعات و نظرات شناخته شده ترین کارکردهای این شبکه ها هستند. امروزه استفاده از خدمات شبکه های اجتماعی روز به روز محبوبیت بیشتری پیدا می کند هم اکنون سایت های شبکه های اجتماعی بعد از پرتال های^[۹] بزرگی مثل یاهو^[۱۰]یا ام اس ان موتورهای جستجو مثل گوگل^[۱۱]، تبدیل به پر استفاده ترین خدمات اینترنتی شده اند شبکه های اجتماعی اینترنتی علاوه بر این که مرجع تامین بسیاری از نیازهای فرهنگی و اجتماعی اعضای خود هستند، این امکان را برای افراد فراهم می کنند که همزمان با انجام سایر فعالیت های اجتماعی از طریق رایانه یا تلفن همراه فعالیت خود را در این جوامع مجازی نیز پیگیری کنند.
این شبکه ها محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ به تعامل و تبادل اطلاعات می پردازند و از طریق اطلاعـاتی که بر روی پروفـایلشان قـرار می گیرد؛
مانند عکس، اطلاعـات شخصی و علایـق، برقراری ارتباط تسهیل می گردد. کاربران می توانند پروفایل های دیگران را ببینند و از طریق برنامه های کاربردی مختلف مانند چت با یکدیگر ارتباط برقرار کنند(پمپک و همکاران^[۱۲] ،۲۲۸:۲۰۰۹).
بنابراین شبکه های اجتماعی بر اساس ساختار و تعاریف خود به طبع دارای ارزش های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هستند. به طوری که توانسته اند مفاهیمی چون «هویت» را باز تعریف کنند اگرچه کاربران خود در شکل دهی این جوامع نقش چشمگیری ایفا می کنند اما قوانین این جوامع مجازی و گفتمان حاکم برآن در تاثیر گذاری و شکل دهی به هویت اجتماعی اعضای خود نقش مهمی ایفا می کند.
هویت اجتماعی علاوه بر اینکه ارتباط اجتماعی را امکان پذیر می کند به زندگی افراد هم معنا می بخشد(فکوهی ،۲۸۶:۱۳۸۹). به عقیده بارتل ^[۱۳](۲۰۰۴) هویت حاصل تفکر است که در قالب های گوناگون(در عمل یا درقالب لغات ظهور می کند) امروزه دنیای مجازی آنچنان با زندگی و فرایند هویت سازی بشر در آمیخته است که نه تنها روایت های بی شمار در آن قابل درک است؛ بلکه این روایت ها به روایت دنیای واقعی پیشی گرفته اند. چنانکه بودریا از «فرا واقعیت» مجازی سخن می گوید به قول آنجل آدریان^[۱۴] (۳۶۶:۲۰۰۸)همان قدر که تجارت الکترونیک از تجارت جدا نیست هویت های الکترونیکی در فضای مجازی نیز از هویت های واقعی قابل باز شناسایی نیستند.
آنچه در شبکه های اجتماعی کلوب به ساخت هویت افراد کمک می کند؛ دیده شدن و داشتن تجربه قدردانی از فضای مجازی است. قدردانی صرفا پرستیژ اجتماعی نیست بلکه فرایند درک شدن و شناخته شدن فرد توسط سایر کاربران است تا آنجا که دیدن لایک ها^[۱۵] و کامنت ها^[۱۶] سایر افراد لذت خاصی به کاربر می دهد که می تواند از دو نظر حائز اهمیت باشد: پست های فرد که با اقبال سایر کاربران مواجه شده اند فرد را به دنبال کردن خط فکری مشخصی (که الزاما شاید مورد دلخواه خود نباشد) ترغیب می کند و دوم اینکه دیدن پست های سایر افراد که با اقبال مواجه شده اند نیز فرد را در دنبال کردن چنین مسیری ترغیب می کند.
لذا محوریت یافتن ارتباطات، از متن خارج شدن مکان ها و تجارب روزمره افراد، رواج شکل های غیر وابسته به زمان و مکان و انجام همزمان چند نقش سبب تغییر و دگرگونی هایی در هویت اجتماعی کاربران می شود. و توجه به این امر زمانی ضروری تر به نظر می رسد که نگاهی به روند رو به رشد عضویت در این شبکه انداخته شود.
براساس آمار الکسا، شبکه اجتماعی اینترنتی «کلوب» پرمخاطب ترین شبکه اجتماعی اینترنتی ایرانی است(الکسا^[۱۷] ،۲۰۱۲).گزارش شش ماهه دوم سال ۲۰۱۳ مشهور به نقشه جهان از شبکه های اجتماعی که به بررسی حوزه نفوذ شبکه های اجتماعی جهان می پردازد نشان داد: سایت کلوب برای چندمین بار متوالی توانسته کاربران بیشتری را نسبت به فیس بوک در ایران به خود جذب کند(فرا،کدخبر۲۶۴۷).
کلوب به عنوان شبکه اجتماعی بومی هم آگاهی دهنده است و هم واسطه، به مثابه یک امکان ارتباطی و یک شبکه اجتماعی نو ظهور جذاب و فراگیر به سرعت جای خود را در عرصه تعاملات اجتماعی باز کرده است و زمینه بروز تغییر وتحولاتی اساسی در هویت اجتماعی کاربران خود از طریق آگاهی دادن به افراد و فراهم نمودن فضای تعاملی برای کاربران (گفتگوی زنده) بوجود آورده است. یک شبکه اجتماعی وطنی، که بدون منع قانونی روز به روز بر کاربران خویش می افزاید. رشد چشمگیر کاربران این شبکه و عضویت هنرمندان، سران مملکت و حامیان ایشان به نظر مهر تاییدی بر سلامت این شبکه می باشد.
اما به هر روی شبکه های اجتماعی آزاد ترین مکانی است که بشر تا به امروز با آن مواجه بوده، و منابع هویت ساز سنتی و معمول در جوامع را تضعیف و کارکردش را با دشواری روبرو کرده است؛ هرجامعه معمولا بر اصالت هویت اجتماعی خویش تاکید دارد و تلاش می کند این مشخصه ها را حفظ و از آن دفاع کند.
کلوب دات کام^[۱۸]، بزرگترین جامعه مجازی ایرانیان می باشد که به علت جذابیت و سهولت فعالیت درآن، سرعت نسبتا بالا و عدم نیاز به فیلتر شکن با افزایش قارچ گونه عضویت مواجه است و نیاز جدی به مطالعه دارد میلیون ها عضو در یک شبکه اجتماعی ایرانی چه استفاده ایی از آن دارند.آیا پیوستن به شبکه کلوب تاثیری در هویت کاربرانش دارد؟ وآیا باعث تقویت ویا تضعیف هویت اجتماعی کاربرانش می شود؟
این پژوهش بنابر استدلال های فوق برآن است تا به بررسی تاثیر حضور در کلوب بر هویت اجتماعی کاربران (هویت ملی، هویت قومی، هویت دینی و هویت شخصی) بپردازد.
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق:
اینترنت و به خصوص شبکه های اجتماعی جزئی جدا نشدنی از زندگی انسان های قرن بیست و یکم است. امروزه با توجه به تغییر منابع هویت ساز و تکثر آن، دیگر نمی توان آن را منحصر به خانواده دانست. بلکه یکی از اساسی ترین مسایلی که جوامع امروز با آن مواجه اند هویت اجتماعی است که با ورود شبکه های مجازی دچار تغییر و تحولات عمده شده است.
شبکه های اجتماعی و به طور خاص کلوب از طریق دو ویژگی برهویت اجتماعی تاثیر دارد: یکی با در هم شکستن مرزهای مرسوم گروهی و متعاقب آن تغییر در برجستگی تشابه و تفاوت، بیشترین تاثیر را برهویت های اجتماعی می گذارد و دیگر آنکه گمنامی و یا جعل نام چرا که در اتاق های گفتگو مجازی مردم می توانند دقیقا «چیزی که می خواهند باشند» یا «به دقیقا چطور می خواهند مردم دیگر آن ها را ببینند» تبدیل شوند(پراپروتنیک^[۱۹] ،۲:۲۰۰۴). و این به معنای پنهان داشتن هویت می باشد که در ارتباطات کامپیوتری امری ممکن و معمول است؛که درنتیجه برمعنای هویت اجتماعی تاثیر دارد(دوران،۱۳۸۱،محسنی تبریزی وهاشمی،۱۳۹۰)
متاسفانه شبکه های اجتماعی از زمان ورود به کشورمان همواره مساله ساز بوده اند و از همان بدو ورود، این سایت ها همواره بین انکار و تایید در نوسان بودند و هنوز هم بعد از گذشت تقریبا ده سال از ورود این شبکه ها به ایران، تکلیف مسئولان و کاربران با چنین سایت هایی مشخص نیست(شفقنا،۱۳۹۴). یکی از آثارمنفی، وضعیت نا مشخص شبکه های اجتماعی در ایران ضعف شدید تحقیقات در این حوزه از نظر کمی وکیفی است. نگاهی به تحقیقات انجام شده در مورد شبکه های اجتماعی نشان می دهد که از نظر تعداد مقالات، کیفیت و تنوع موضوع در وضعیت نامطلوبی هستیم و این مساله چالش های بسیاری را فراروی کاربران و سیاستگذاران قرار داده است. بی توجهی به سایت های شبکه های اجتماعی به ضعف دانش ما در این حوزه منجر شده و همه این ها موجب شده تا ما درک درستی از آنچه در فضای مجازی ایرانی اتفاق می افتد، نداشته باشیم و نتوانیم سیاستگذاری درستی در این زمینه انجام دهیم بالطبع در این شرایط فرهنگ سازی و آموزش های لازم درمورد شبکه اجتماعی نیز مقوله ایی بی معنا شده است.
در ایران کاربران زیادی به عضویت شبکه های اجتماعی داخلی وخارجی در آمده اند که از میان آن ها، شبکه اجتماعی کلوب می باشد.که در دی ماه ۱۳۸۳ بر پایه نیازهای امروزی کاربران اینترنتی ایرانی راه اندازی شد تا به عنوان سایتی برای ارتباط ایرانیان و فارسی زبانان جهان بتواند بستری جهت تبادل اطلاعات، نیازها، کالاها وخدمات، آشنا شدن با همکاران، دوستان قدیمی و… را به وجود آورد.
کلوب به عنوان پرکاربرترین شبکه اجتماعی ایرانی هست که متاسفانه تاکنون هیچ پژوهشی در زمینه تاثیر این شبکه بر کاربرانش صورت نگرفته است. به نظرمی رسدکه عدم پژوهش ها دراین زمینه و افزایش قارچ گونه گرایش به عضویت در این شبکه و تاثیرات آن برکاربران به خصوص تاثیر آن بر هویت اجتماعی کاربران، ضرورت و اهمیت انجام یافتن چنین پژوهشی را آشکارتر می کند. چراکه شناخت نقاط ضعف و قوت این شبکه و نیز آگاهی از تاثیرات آن بر کاربران بدون مطالعه، بررسی و تحقیق همه جانبه میسر نیست. از رهگذر چنین مطالعاتی است که می توان در این باره آینده نگری کرد وافق پیش روی جامعه را ترسیم نمود. لذا پژوهش حاضر با اهداف زیر صورت گرفت:
هدف اصلی: هدف فرعی:
بررسی تاثیر شبکه اجتماعی کلوب بر هویـت اجتماعی کاربــران بررسی تاثیرشبکه اجتماعی کلوب برهویــت ملـی کاربـران
بررسی تاثیرشبکه اجتماعی کلوب برهویت قومــی کاربـران
بررسی تاثیرشبکـه اجتماعی کلوب برهویت دینـی کاربـران
بررسی تاثیرشبکه اجتماعی کلوب برهویت شخصی کاربـران
۲-فصل دوم
مقدمه
۲-۱- پیشینه نظری(داخلی وخارجی)
۲-۲- مروری بر نظریات مرتبط
۲-۳- چارچوب نظری
۲-۴- فرضیات تحقیق
۲-۵- مدل مفهومی
۲-۱-پیشینه تحقیق(داخلی وخارجی)
مقدمه:
هرتحقیق علمی باید با آگاهی و مرور تحقیقات قبلی انجام گیرد تا محقق با شناخت نتایج و یافته های تحقیقات پیشین، آگاهی خود را تعریف نموده و ابعاد آن را مشخص سازد. زیرا در مطالعه پدیده های اجتماعی و هر نوع تحقیق دیگر، مرور تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته، به این معناست که کارتحقیقی از کارهای تحقیقی قبلی اثر پذیرفته و بر کارهای بعدی اثر می گذارد.