• • نوریان محمد

در پژوهشی با نام تحلیل محتوای کتابهای فارسی سال اول دبستان در ایران اشاره دارد کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی در کشور ایران است. این رسانه با اهمیت در بردارنده بخشهای نوشتاری، تصویرها و تمرینهایی است که در راستای تحقق هدفهای کتاب انتخاب و سازماندهی میشوند. از سوی دیگر آموزش خواندن و نوشتن به عنوان کلید ورود به نظام آموزش رسمی کشور، اهمیت کتابهای درسی «بخوانیم و بنویسیم» را برای پایه اول ابتدایی دو چندان کرده است. پژوهش توصیفی حاضر درصدد بررسی چگونگی ارتباط متون نوشتاری، تصویرها و تمرینها با هدفهای کتابهای درسی «بخوانیم و بنویسیم» پایه اول بوده و با روش های متداول در آمار توصیفی با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا، متون نوشتاری درسها، تصویرها و تمرینهای کتابهای مذکور بر اساس هدفهای جزئی، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده مبین آن بودهاند که ۲۵٫۷% از هدفهای جزئی بدون متن نوشتاری و ۴۳٫۱% از هدفهای جزئی بدون تصویر، ۱۴٫۷% از هدفهای جزئی بدون تمریناند. بنابراین نیمی از هدفهای جزئی برنامه با الگوی نظری تحقق هدفهای یادگیری خواندن و نوشتن مطابقت ندارد که میتواند امر آموزش را با مشکل مواجه سازد.

• • کیوان غلامرضا

این تحقیق با عنوان تحلیل محتوای کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان بر اسا طبقهبندی بلوم و همکاران در سطوح حیطه شناختی و روش ویلیام رومی در سال تحصیلی ۱۳۸۰ – ۱۳۷۹، به دنبال رسیدن به پاسخ سئوالات زیر میباشد:

1. 1. توزیع هدفهای رفتاری کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان در سطوح حیطه شناختی بلوم و همکاران چگونه است؟

1. 1. فراوانی و درصد هدفهای رفتاری دروس نثر کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان در هر یک از سطوح حیطه شناختی، چگونه است؟

1. 1. فراوانی و درصد هدفهای رفتاری دروس نظم کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان در هر یک از سطوح حیطه شناختی چگونه است؟

1. 1. تا چه میزان در ارائه متن دروس نثر کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان، از روش فعال بنا به تعریف ویلیام رومی استفاده شده است؟

1. 1. تا چه میزان در ارائه پرسشهای دروس نثر کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان، از روش فعال بنا به تعریف ویلیام رومی استفاده شده است؟

1. 1. تا چه میزان در ارائه متن دروس نظم کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم از روش فعال بنا به تعریف ویلیام رومی استفاده شده است؟

1. 1. تا چه میزان در ارائه پرسشهای دروس نظم کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم دبستان، از روش فعال بنا به تعریف ویلیام رومی استفاده شده است؟

روش این تحقیق توصیفی است، زیرا به توصیف محتوای کتابهای مورد نظر میپردازد و محتوای کتابها را آنطور که هستند، بیان میکند جامعه آماری و حجم نمونه تحقیق را کتابهای فارسی پایه های سوم، چهارم و پنجم تشکیل میدهند. همانطور که از عنوان تحقیق بر میآید، از دو شیوه برای تحلیل محتوی کتابها استفاده شده است.
الف: روش بلوم و همکارانش در تعیین سطوح حیطه شناختی هدفهای رفتاری: در این روش ابتدا هدفهای رفتاری کتابهای مورد نظر، استخراج گردیده است، سپس با قرار دادن آن در جدول هدف – محتوا، سطوح خاص هر کدام از هدفها با علامت ضربدر مشخص شده است. در نهایت فراوانی و درصد فراوانی هدفهای رفتاری هر کدام از کتابها به تفکیک دروس نثر و دروس نظم، نشان داده شده است. در این بخش، تحقیق به این نتیجه رسیده است که هدفهای رفتاری دروس نثر کتابهای مورد مطالعه، تنها در سطوح دانش، درک و فهم، کاربرد و ارزشیابی، قرار دارند. هدفهای رفتاری دروس نظم کتابهای فارسی سوم، چهارم و پنجم نیز تنها دو سطوح دانش و فهمیدن را در بر میگیرند. ب: روش ویلیام رومی در تعیین میزان ارائه فعال محتوای کتابهای درسی: در این شیوه بنا به پیشنهاد ویلیام رومی، هر کدام از جملات متن دروس و همچنین تک تک پرسشهای هر درس، در یک مقاله گنجانده شده است. مقولات بدست آمده به دو دسته مقولات فعال و مقولات غیر فعال تقسیم شدهاند. برای بدست آوردن ضریب درگیری دانشآموز با محتوا (متن و پرسشهای) کتابها از فرمول پیشنهادی ویلیام رومی استفاده شده است. اگر ضریب درگیری دانشآموز با محتوا بین ۰/۴ و ۱/۵ بزرگتر باشد، نشان دهنده این است که محتوا به صورت غیر فعال ارائه شده است. در این بخش نیز میزان ارائه فعال محتوای کتابها به تفکیک دروس نثر و دروس نظم انجام شده است. با توجه به آنچه گفته شد، تحقیق به این نتیجه رسیده است که متن دروس نثر هر سه کتاب فارسی، به شکل غیر فعال ارائه گردیده است. پرسشهای دروس نثر کتاب فارسی سوم دبستان بصورت فعال ارائه شدهاند اما در کتابهای فارسی چهارم و پنجم ارائه پرسشهای دروس نثر، به شکل غیر فعال است. تحقیق نشان میدهد که متن دروس نظم کتابهای فارسی سوم، چهارم و پنجم دبستان بصورت غیر فعال ارائه شده است همچنین نتایج تحقیق بیانگر آن است که پرسشهای دروس نظم کتابهای فارسی سوم و پنجم دبستان بصورت فعال و پرسشهای دروس نظم کتاب فارسی چهارم به شکل غیر فعال ارائه گردیدهاند.

• • قادری، مصطفی

در پژوهشی با نام بررسی تطبیقی کتابهای درسی و راهنمای معلم علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا بر اساس طبقهبندی حیطه شناختی بلوم، بعد اعمال فکری در ساختار هوشی گیلفورد و طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل نشان داد که مطالعات تطبیقی در زمینه برنامههای درسی، دانش ما را در زمینه اینکه چه چیزی را به دانشآموزان آموزش دهیم گسترش داده و همچنین سبب توسعه دانش نظری و عملی در حوزه مطالعات برنامه درسی میشود. آگاهی از دست آوردهای علمی در زمینه های ژنتیک، علوم کامپیوتر و علوم ارتباطات و هوافضا و … در سایر کشورها و انعکاس آن در برنامههای درسی علوم از یک سو و اطلاع از دست آوردها و بصیرت نو در برنامههای درسی علوم که حاصل پژوهشهای تربیتی است از سوی دیگر، رسالت بررسیهای تطبیقی را بیش از پیش معلوم میدارد. در پژوهش حاضر نیز مطالعه تطبیقی برنامههای درسی علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا به منظورمقایسه اهداف درسی، پرسشها و تکالیف درسی و محتوای توصیفی برنامههای درسی علوم صورت پذیرفته است. اهداف ویژه تحقیق به صورت زیر معرفی میشوند: ۱- بررسی اهداف درسی مندرج در کتابهای راهنمای معلم علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا به لحاظ توجه به سطوح مختلف طبقات حیطه شناختی بلوم. ۲- بررسی پرسشها و تکالیف درسی کتابهای علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا در انطباق با بعد عملیات در ساختار هوش گیلفورد. ۳- بررسی محتوای توصیفی کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران و آمریکا در انطباق با طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل. در راستای اهداف فوق سئولات ویژه تحقیق به صورت ذیل تدوین شده است: ۱- اهداف درسی کتابهای راهنمای معلم علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا در طبقهبندی حیطه شناختی بلوم روی کدام سطوح بیشتر تمرکز دارند؟ ۲- پرسشها و تکالیف درسی کتابهای علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا در طبقهبندی بعد عملیات در ساختار هوشی گیلفورد بر چه سطحی تمرکز دارند؟ ۳- محتوای توصیفی کتابهای علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا به ایجاد توسعه چه نوع دانشی توجه دارند؟ ۴- محتوای توصیفی کتابهای علوم دوره ابتدائی ایران و آمریکا به ایجاد و توسعه چه نوع موضوعی در طبقهبندی هدفل-های آموزشی مریل توجه دارند؟ ۵- نوع عملکرد مورد انتظار در کتابهای علوم تجربی دوره ابتدائی ایران و آمریکا (بر اساس طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل) چیست؟ کتابهای درسی علوم دوره ابتدائی ایران و کتابهای درسی علوم دوره ابتدائی “علم در هر زمان”^[۵۱] و همچنین کتابهای راهنمای معلم علوم مربوط به هر یک از این مجموعه کتابها، محتوای مورد بررسی در این تحقیق بوده است. نوع پژوهش “مطالعه توصیفی”^[۵۲] و روش انجام پژوهش “تحلیل محتوا”^[۵۳] بر اساس مراحل تحلیل ه.س. بولا بوده است. شاخصهای مورد استفاده برای تحلیل محتوا نیز طبقهبندی حیطه شناختی بلوم، بعد از عملیات در ساختار هوشی گیلفورد و طبقهبندی هدفهای آموزشی مریل انتخاب گردیده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده به عمل آمد. یافته تحقیق عبارتند از : ۱- اهداف درسی مندرج در کتابهای راهنمای معلم دوره ابتدایی ایران بیشتر روی سطوح “دانش” “فهمیدن” “کار بستن” متمرکز شدهاند، در حالیکه اهداف درسی مندرج در کتابهای راهنمای معلم علوم دوره ابتدایی آمریکا روی سطوح “دانش"، “فهمیدن” و “ترکیب” تمرکز یافتهاند. ۲- پرسشها و تکالیف درسی کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران بیشتر به پرورش سطح “تفکر همگرا"، توجه دارند. در حالیکه کتابهای علوم دوره ابتدایی آمریکا بیشتر به روش “تفکر همگرا” و “واگرا” تاکید دارند، بعلاوه توزیع پرسشها و تکالیف درسی کتابهای آمریکا متوازنتر است. یعنی تا حدود زیادی به سطوح “حافظه شناختی ” و “تفکر ارزشیاب” نیز توجه شده است. ۳- در هر دو مجموع کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران و آمریکا قسمت عمده دانش ارائه شده در محتوای توصیفی، نظری است. ۴- محتوای توصیفی در کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران بیشتر به ارائه “مفاهیم” میپردازند. در حالیکه کتابهای علوم دوره ابتدایی آمریکا بیشتر به ارائه “حقایق” “مفاهیم” میپردازند و در آنها به ارائه “روش کار” نیز توجه کافی شده است. لازم به ذکر است که هر دو مجموع کتابهای علوم ایران و آمریکا “قوانین علمی” کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. ۵- در محتوای توصیفی کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران و آمریکا “عملکرد مورد انتظار” بیشتر عملکرد “یادآوری” و “کاربرد” است و به عملکرد “کشف و ابداع” کمتر توجه شده است. به طور کلی مشخص گردید که تفاوتهای اساسی کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران و آمریکا در نوع پرسشها و تکالیف درسی است. یعنی نوع فعالیتهای علمی در کتابهای درسی علوم دوره ابتدایی آمریکا بسیار بیشتر و متنوعتر از کتابهای درسی ایران است بنابراین ضرورت دارد که برنامهریزان درسی به فعالیتهای علمی که توسط خود دانشآموزان صورت میگیرد اهمیت بیشتری بدهند و بین فرآیندهای علمی هماهنگی و ارتباط بیشتری ایجاد نمایند. همچنین انتظار میرود که در محتوای یک کتاب “حقایق"، “مفاهیم” ، “روش کار” و “قوانین” به صورت متوازن مورد توجه باشد، در حالیکه در کتابهای علوم دوره ابتدایی ایران بیش از نصف “محتوای توصیفی” کتاب درسی را، “مفاهیم” تشکیل میدهد از این رو محتوای توصیفی کتابهای درسی باید هر چه بیشتر در جهت توزیعی متوازنتر سازماندهی شوند. علاوه بر کتابهای درسی علوم دوره ابتدایی ایران باید به سمت و فعالیتهای مداری، سو ق داده شوند و رویکرد حل مسئله در فعالیتهای یاددهی، یادگیری اعمال شوند. در کتابهای راهنمای معلم ایران “روش حل مسئله” بسیار مورد تأکید قرار گرفته و انتظار برنامه ریزان درسی ایران این است که معلمان و دانشآموزان رویکرد مذکور بهره گیرند، اما سازماندهی کتابهای درسی علوم دوره ابتدایی ایران در جهت “روش حل مسئله” طراحی نشده است. از این رو پیشنهاد میشود که برنامه ریزان درسی ساختار کتابهای درسی را به نحو کاملتری بر مبنای “روش حل مسئله” تنظیم کنند.

• • شکوهی، راحله

در پژوهشی با نام تحلیل محتوای فارسی جدید دوم دبستان بر مبنای طبقهبندی اهداف آموزشی در حیطه شناختی (بلوم و همکاران) / راحله شکوهی ؛ استاد مشاور: علیرضا محمودنیا به نتایج زیر دست یافت:

1. 1. مطالب و محتوای کتاب فارسی جدید دوم دبستان به گونهای تدوین شده است که تأکید اصلی به هدفهای سطح دانش و فهمیدن است به طوری که ۶۲% اهداف سطح دانش و ۵۲% به سطح فهمیدن اختصاص دارد.

1. 1. به سطح کار بستن فقط ۱۴% توجه شده و این درحالی است که باید بر کاربرد یافتهها بیشتر تأکید شود.

1. 1. هیچکدام از مباحث فارسی جدید دوم دبستان به سطح تحلیل نپرداخته است.

1. 1. سطح تأکید و ارزشیابی بعد از سطوح دانش، فهمیدن و کاربرد هر یک ۸/۰ % توجه را به خود اختصاص دادهاند.

• • مرادی، منیره

در پژوهشی با نام تحلیل سئوالات آخر فصل کتب علوم دوره ابتدایی بر اساس حیطه شناختی بلوم و مناسب بودن سئوالات از دیدگاه معلمان استان آذربایجان غربی و تحلیل سئوالات درون متن با توجه به روش لوری و لئونارد/ منیره مرادی؛ به راهنمایی: اسکندر فتحی آذر، به منظور بررسی وضعیت کیفی سئوالات کتاب درسی علوم دوره ابتدایی، سئولات پنج کتاب مقطع ابتدایی، از دو جنبه یعنی روش های تحلیل سئوالات بلوم، لوری و لئونارد و دیدگاه معلمان مورد مطالعه قرار گرفتند.

• • قندیلی، جواد

در پژوهشی با نام بررسی و تحلیل سئوالهای کتابهای تعلیمات دینی دورهی آموزش ابتدایی بر اساس طبقهبندی هدفهای پرورشی بلوم و همکاران در حیطه های سه گانه، سال تحصیلی ۱۳۷۳ – ۱۳۷۲ . / جواد قندیلی؛ به یافته های زیر دست یافت.

1. 1. از ۸۱ سئوال استخراج شده از کتاب دینی سال دوم ابتدایی، ۷۱/۶ % در سطح دانش، ۱۳/۵% در سطح فهمیدن ۱۴/۸% درصد پاسخ دادن قرار داشت.

1. 1. از ۱۱۰ سئوال استخراج شده از کتاب دینی سال سوم ابتدایی، ۸۰/۹% در سطح دانش، ۱۴/۵% در سطح فهمیدن و ۴/۵% در سطح پاسخ دادن قرار داشت.

1. 1. از ۱۱۴ سئوال استخراج شده از کتاب دینی سال چهارم ابتدایی، ۹۳/۵% در سطح دانش، ۵/۲% در سطح فهمیدن، ۸% در سطح پاسخ دادن قرار داشت.

1. 1. از ۱۴۲ سئوال استخراج شده از کتاب دینی سال پنجم ابتدایی، ۹۳۶/۶% در سطح دانش، ۶/۳% در سطح فهمیدن قرار داشت.

1. 1. از ۶۶ سئوال استخراج شده از کتابهای دینی دورهی ابتدایی در بخش خداشناسی، ۷۱% در سطح دانش، ۱۹/۶% در سطح فهمیدن و ۹% در سطح پاسخ دادن قرار داشت.

1. 1. از ۳۳ سئوال استخراج شده از کتابهای دینی دوره ابتدایی در بخش جهان آخرت ۹/۱% در سطح دانش، ۹% در سطح فهمیدن قرار داشت.

1. از ۱۱۳ سئوال استخراج شده از کتابهای دینی دوره ابتدایی در بخش نبوت ۹۲% در سطح دانش، ۶/۱% در سطح فهمیدن و ۱/۷% در سطح پاسخ دادن قرار داشت.