۶

اعتماد

۹۵۳/۰

۷

تبلیغات شفاهی

۸۵۳/۰

ضریب آلفای کرونباخ به­دست آمده برای تک تک متغیرها بالاتر از ۷/۰ می باشد و نشان دهنده آن است که پرسشنامه مورد استفاده، از پایایی و یا به عبارت دیگر از قابلیت اعتماد لازم برخوردار می­باشد.

۳-۷) روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این تحقیق، برای تجزیه و تحلیل داده ­های به­دست آمده از نمونه­ها، هم از روش­های آمار توصیفی و هم از روش­های آمار استنباطی استفاده شده است. در این تحقیق برای بررسی روابط بین اجزاء مدل از مدل یابی معادلات ساختاری^[۷۹] استفاده شده است. در ضمن محقق از مدل یابی معادلات ساختاری در جهت تحلیل عاملی تأییدی^[۸۰] بهره برده است.

مدل معادلات ساختاری

برای بررسی روابط علّی بین متغیرها به صورت منسجم کوشش های زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است. یکی از این روش های نوید بخش در این زمینه، مدل معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای مکنون است. بدون توجه به نام یا مفهوم بی شمار آن، این واژه به یک سری مدل های عمومی اشاره می کند؛ که شامل تحلیل عاملی تأییدی، مدل های ساختاری همزمان کلاسیک^[۸۱]، تجزیه و تحلیل مسیر^[۸۲]، رگرسیون چندگانه^[۸۳]، تحلیل واریانس^[۸۴] و سایر روش های آماری است (Holey,1995,p65). جرقه ورود به بحث مدل معادلات ساختاری با موضوع شاخص های چندگانه شروع شد (شمس،۱۳۸۶، ص ۶۵). مدل یابی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون^[۸۵] چند متغیری و به بیان دقیق تر، بسط مدل خطی کلی است؛ که به تحقیق گر امکان می دهد؛ مجموعه ای از معادلات رگرسیون را به گونه هم زمان مورد آزمون قرار دهد (Hair et al, 2006,p302). مدل معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده^[۸۶] و متغیرهای مکنون^[۸۷] ­می­باشد(Holey,1995,p98)­. در میان تمامی شیوه های تحلیل چند متغیره، تنها روش معادلات ساختاری است؛ که هم زمان هم از تحلیل رگرسیون چندگانه و هم از تحلیل عاملی استفاده می کند(Hair et al. 2006,p67). آن چه باعث می شود روش معادلات ساختاری روشی قدرتمند و مورد استفاده در میان محققان باشد، این است که علاوه بر ظاهر گرافیکی آن که تفسیر را آسان می کند، این روش می تواند مجموعه ای از روابط میان متغیرها را به صورت هم زمان محاسبه کند.­(Kumar et al, 2008,p432) بنابراین در تحقیق حاضر استفاده از مدل معادلات ساختاری ضرورت می یابد. لذا برای پاسخ به پرسش اصلی این تحقیق، از روش معادلات ساختاری و نرم افزار آماری لیزرل ۲/۸ استفاده شده است. روش معادلات ساختاری می تواند به دو صورت یک مرحله ای و دو مرحله ای انجام شود. در روش یک مرحله ای، برازش مدل اندازه گیری و مدل علی به صورت یک جا انجام می شود، اما در روش دو مرحله ای هر کدام از این دو، به صورت مجزا انجام می شود. بسیاری از محققان روش دو مرحله ای را ترجیح می دهند، زیرا در این شیوه هم از سردرگمی در تفسیر اجتناب می شود (Burt, 1976) و هم جلوی تصریح نادرست مدل را می گیرد (Gallagher et al. 2008,p65).
در این تحقیق از روش دو مرحله­ ای استفاده می شود. در مرحله اول، مدل اندازه گیری مورد آزمون قرار می گیرد و سپس مدل علی برازش می شود. تحلیل عاملی می تواند دو صورت اکتشافی و تاییدی داشته باشد. اینکه کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود؛ مبتنی بر هدف تحلیل داده هاست. در تحلیل اکتشافی^[۸۸] تحقیق گر به دنبال بررسی داده های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص ها و نیز روابط بین آن هاست و این کار را بدون تحمیل هر گونه مدل معینی انجام می دهد. به بیان دیگر تحلیل اکتشافی علاوه بر آن که ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد؛ می تواند ساختار ساز، مدل ساز یا فرضیه ساز باشد (میرزایی،۱۳۸۸، ص ۴۲). در تحلیل عاملی تاییدی، تحقیق گر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می شود؛ داده های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتا اندک توصیف، تبیین یا توجیه می کند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی درباره ساختار داده هاست که می تواند به شکل یک تئوری یا فرضیه، یک طرح طبقه بندی کننده معین برای گویه ها، یا پاره تست ها در انطباق با ویژگی های عینی شکل و محتوا، شرایط معلوم تجربی و یا دانش حاصل از مطالعات قبلی درباره داده های وسیع باشد. با توجه به این که در این تحقیق مدل نظری پیش از جمع آوری داده ها تدوین شده است، برای آزمون برازش و محاسبه بار عاملی گویه ها در شاخص های ساخته شده، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده می شود (میرزایی،۱۳۸۸، ص ۲۴). با توجه به این که در این تحقیق مدل نظری پیش از جمع آوری داده ها تدوین شده است، برای آزمون برازش و محاسبه بار عاملی گویه ها در شاخص های ساخته شده، از تحلیل عاملی تاییدی استفاده می شود.
مراحل مدل معادلات ساختاری
فرآیندهای تجزیه و تحلیل ساختارهای کوواریانس شامل یک سری گام هایی است؛ که به محقق توصیه می شود که حتما به صورت متوالی این گام ها را انجام دهد. این گام ها عبارتند از:

• بیان مدل

• تخمین مدل

• اصلاح مدل

• آزمون فرضیه

• تفسیر مدل

• ابلاغ یا نوشتن گزارش تحقیقاتی (شمس،۱۳۸۶، ص ۲۶).

در هر گام محقق باید در مورد موارد زیر تصمیماتی را اتخاذ کند.

• مدل چگونه ساخته شود؟

• چه شاخص ها و چه تعداد شاخص برای متغیرهای مکنون مورد نیاز است؟

• چگونه می بایستی خطاهای اندازه گیری را به طور جداگانه اداره نمود؟

• چه مقدار نمونه برای تخمین مدل مورد نیاز است؟

• از چه نوع ماتریسی استفاده شود؟ (Holey, 1995,p453).

در ذیل سعی می شود هر یک از مراحل به تفضیل شرح داده شود.
مرحله بیان مدل: مدل معادلات ساختاری با بیان مدلی که می-خواهد تخمین زده شود؛ شروع می شود. در ساده ترین سطح، مدل یک عبارت آماری درباره روابط میان متغیرها است. این مدل ها در زمینه رویکردهای مختلف تحلیلی، اَشکال مختلفی به خود می گیرند. برای مثال یک مدل در زمینه همبستگی عموماً روابط غیر جهت داری را (دو طرفه)، بین دو متغیر نشان می دهد. در حالی که رگرسیون چندگانه و تحلیل واریانس، مدل هایی را با روابط جهت دار بین متغیرها نشان می دهد(Holey, 1995,p453). این مرحله یکی از مهم ترین مراحل موجود در مدل معادلات ساختاری است. زیرا هیچ گونه تحلیلی صورت نمی گیرد؛ مگر این که محقق ابتدا مدل خود را بیان کند. گام های موجود در این مرحله به شرح زیر است:
گام اول: ساخت یک مدل ساختاری فرضی: بیان یک مدل در واقع ترجمان یک تئوری به یک سری معادلات ساختاری (ریاضی) است. بنابراین بهتر است؛ ابتدا نمودار مسیر را ترسیم کنیم و متغیرهای درون زا و برون زا و روابط علّی بین این متغیرها را نشان دهیم.
گام دوم: انتخاب شاخص های مشاهده شده برای متغیرهای مکنون: بعد از مشخص کردن متغیرهای مکنون درون زا و برون زا، در این گام لازم است؛ تا برای متغیرهای مکنون (متغیرهای مشاهده شده)، شاخص های مناسبی انتخاب و به آن ها وصل شود. بهتر است از چندین شاخص به جای یک شاخص برای اندازه گیری متغیر مکنون استفاده شود؛ که این کار بر اساس تعریف مفهومی و تعریف عملیاتی صورت می گیرد(Holey, 1995,p454). گام سوم: ارزیابی حالت تعین مدل: قبل از مرحله تخمین و بعد از مرحله بیان حتما میبایستی حالت تعین مدل مورد ارزیابی قرار گیرد. تعین یک مدل مستلزم مطالعه شرایطی برای به دست آوردن یک راه حل منحصر به فرد برای پارامترهای بیان شده در یک مدل می باشد(Holey, 1995,p4.) مرحله تخمین مدل: هنگامی که یک مدل بیان شد و حالت تعین آن مورد ارزیابی قرار گرفت؛ کار بعدی به دست آوردن تخمین های پارامترهای آزاد از روی مجموعه ای از داده های مشاهده شده است. این مرحله شامل یک­سری فرآیندهای تکراری است؛ که در هر تکرار یک ماتریس کوواریانس ضمنی ساخته می شود و با ماتریس کوواریانس داده های مشاهده شده مقایسه می گردد. مقایسه این دو ماتریس منجر به تولید یک ماتریس باقیمانده می شود و این تکرارها تا جایی ادامه می یابد؛ که این ماتریس باقیمانده به حداقل ممکن برسد(Holey, 1995,p453). گام های موجود در این مرحله به شرح زیر است:
گام اول: جمع آوری داده ها: در این مرحله انتخاب اندازه نمونه مهم است. زیرا بسیاری از روش های تخمین موجود در مدل معادلات ساختاری و شاخص های ارزیابی متناسب بودن مدل نسبت به اندازه نمونه حساس است. بنتلر^[۸۹] پیشنهاد نموده که همواره نسبت ۱۰ به ۱ بین اندازه نمونه و تعداد پارامترهای آزاد که می بایستی تخمین زده شود وجود داشته باشد (شمس،۱۳۸۶، ص ۲۸).
گام دوم: ساخت ماتریس واریانس – کوواریانس متغیرهای اندازه گیری شده: بعد از بیان مدل و جمع آوری داده ها، تخمین مدل با مجموعه ای از روابط شناخته شده بین متغیرهای اندازه گیری شده شروع می شود. این روابط در ماتریسی به نام ماتریس واریانس –کوواریانس یا ماتریس همبستگی مرتب می شود (شمس،۱۳۸۶).
گام سوم: ایجاد یک مجموعه ای از ماتریس ها برای برنامه لیزرل و اجرای آن: در یک تخمین هم زمان، به علت این که تخمین مدل ساختاری و مدل اندازه گیری به طور هم زمان صورت می گیرد؛ ممکن است یک راه حل برای پارامترهای مدل ساختاری و مدل اندازه گیری به هم وابسته شوند. بنابراین بهتر است؛ برای جلوگیری از ابهامات تفسیری متغیرهای مکنون، ابتدا مدل اندازه گیری و سپس مدل ساختاری تخمین زده شود (هومن،۱۳۸۴، ص ۵۳).
مرحله ارزیابی تناسب یا برازش: یک مدل وقتی گفته می شود؛ با یک سری داده های مشاهده شده تناسب دارد؛ که ماتریس کوواریانس ضمنی مدل با ماتریس کوواریانس داده های مشاهده شده، معادل شده باشد. بدین معنی که ماتریس نزدیک صفر باشد(Holey, 1995,p459). تنها گام موجود در این مرحله به این شرح است: بررسی معیار کلی تناسب مدل و قابلیت آزمون پذیری مدل و ارزیابی موضوع که آیا اصلاحات مورد نیاز است یا خیر؟
هنگامی که یک مدلی تخمین زده می شود؛ برنامه نرم افزاری یک سری آمارهایی از قبیل خطای استاندارد، T – Value و غیره را درباره ارزیابی تناسب مدل با داده ها منتشر می کند. اگر مدل قابل آزمون باشد ولی با داده ها به طور مناسب تناسب نداشته باشد، شاخص­ های اصلاحی که یک وسیله معتبر برای ارزیابی تغییرات مورد نظر در بیان مدل هستند، به کار گرفته می شوند؛ تا مدل متناسب با داده ها شوند. مهم­ترین شاخص تناسب مدل، آزمون ^۲χ است، ولی به خاطر این که آزمون ^۲χ تحت شرایط خاصی عمل می کند و همیشه این شرایط محقق نمی شود؛ لذا یکسری شاخص های ثانویه ای نیز ارائه می گردد. مهم­ترین این شاخص ها عبارتند از: GFI، AGFI، RMSR (هومن،۱۳۸۴، ص ۵۴).
حالت­های بهینه برای این آزمون ها به شرح زیر است:
۱- آزمون ^۲χ هر چه کمتر باشد بهتر است، زیرا این آزمون اختلاف بین داده و مدل را نشان می دهد.
۲- آزمون GFI و AGFI از ۸۰ درصد بایستی بیشتر باشد.
۳- آزمون RMSR هر چه کمتر باشد بهتر است، زیرا این آزمون یک معیار برای میانگین اختلاف بین داده های مشاهده شده و داده های مدل است (هومن،۱۳۸۴، ص ۵۴).
مرحله اصلاح مدل: یکی از مهم ترین جنبه های بحث برانگیز مدل معادلات ساختاری اصلاح مدل است. اصلاح مدل مستلزم تطبیق کردن یک مدل بیان شده و تخمین زده شده است؛ که این کار از طریق آزاد کردن پارامترهایی که قبلا ثابت بوده اند؛ و یا ثابت کردن پارامترهایی که قبل از آن آزاد بوده اند؛ صورت می گیرد. این مرحله را می توان با مقایسه های تبعی یا Post Hoc در ANOVA قیاس کرد(Holey, 1995,p459).
مهم ترین گام موجود در این مرحله به این شرح است: اگر اصلاحاتی موردنیاز باشد، مشخصات مدل (پارامترها) را ارزیابی کنید؛ و مشخصات جدیدی را وارد کنید. اصلاحات این مرحله شامل شناسایی محدودیتها و اضافه کردن پارامترهای اضافی است (هومن،۱۳۸۴، ص ۵۵).

۲-۵-۳-۳) نظریه دوره زندگی هرسی و بلانچارد
نظریه دوره زندگی نیز یکی دیگر از تئوری های اقتضائی است. هرسی و بلانچارد بیان کردند آنچه که موجب اثربخشی رهبری میشود سبک رهبران نیست، بلکه توانائی رهبر برای تطبیق سبک با نیازهای پیروان است. در این نظریه دو سبک کلی رهبری وظیفه مدار و رابطه مدار در قالب چهار سبک ترکیب، و به عنوان موقعیت نیز میزان بلوغ و رشد مرئوسان در سه عامل:

انگیزه توفیق طلبی، مسئولیت پذیری و میزان تحصیلات و تجربیات خلاصه شده است. چهار نوع سبک رهبری در نظریه دوره زندگی به شرح زیر توصیف شده اند:
۱- سبک رهبری آمرانه : (وظیفه مدار قوی و رابطه مدار ضعیف ): این سبک رهبری مناسب افرادی است که کاملاً نابالغ میباشند و باید آنان را به طور آمرانهای رهبری نمود.
۲- سبک رهبری متقاعد کننده (وظیفه مدار قوی و رابطه مدار قوی ): وقتی افراد تحت رهبری حدوداًنابالغ باشند این سبک رهبری مناسب حال آنان است. در این سبک باید آنان را به تحقق اهداف سازمان مجاب و متقاعد ساخت و در این راه از رابطه مداری و وظیفه مداری حداکثر استفاده را به عمل آورد.
۳- سبک رهبری مشارکتی (وظیفه مدار ضعیف و رابطه مدار قوی): برای افرادی که حدوداًبالغ به شمارمیآیند مشارکت با کارکنان بهترین طریق رهبری است.
۴- سبک رهبری با تفویض اختیار به مرئوسان (وظیفه مدار ضعیف و رابطه مدار ضعیف): زمانی که زیردستان از بلوغ و رشد کامل برخوردار هستند این سبک رهبری بسیار مؤثر می باشد.
به طور خلاصه در این نظریه هر چه افراد از نظر میزان بلوغ تکامل مییابند، سبک رهبری از سبک آمرانه به سبک تفویضی تغییر مییابد، و از این رو است که آن را نظریه دوره زندگی نام نهاده اند.
۲-۵-۳-۴) مدل پیوستگی رفتار رهبری “تاننبوم-اشمیت”
شیوه های رهبری دیگری نیز وجود دارد. (Y و رهبری مشارکتی (بر اساس تئوری (X بین سبکهای رهبری استبدادی (بر مبنای تئوری تاننبوم واشمیت در مدل پیوستگی خود دامنه گسترده ای از این سبکها را به صورت یک پیوستار که رفتار آمرانه رهبری در یک قطب و رفتار دمکراتیک رهبری درقطب دیگر آن قرار دارد، ترسیم کرده اند. در یک قطب پیوستار، رهبر به وظیفه مداری گرایش دارد وبرای نفوذ در زیر دستان ا عمال قدرت میکند. در حالی که در قطب دیگر پیوستار، سبک رهبری گروه مدار یا مشارکتی که برای زیر دستان آزادی عمل قائل است، دیده می شود. بین این دو قطب نیزرفتار مدیر بر حسب حدود آزادی عمل زیر دستان و درجه اعمال قدرت از طرف مدیر تغییر میکند.
مدل پیوستگی رفتار رهبری نشان میدهد که شیوه رهبری مدیر بر حسب چند عامل متغیر، تعیین میشود که عبارتند از: عوامل ذاتی مدیر، عوامل مربوط به خصوصیات مرئوسان و عوامل مربوط به موقعیت.
الف-عوامل ذاتی مدیر
رفتار مدیر تا حدود زیادی تحت تأثیر ویژگیهای ذاتی وی قرار میگیرد. این ویژگیها عبارتندا ز:
۱- اعتماد به زیر دستان
۲- نظام ارزش ها
۳- تمایلات رهبری
۴- امنیت
ب- عوامل مربوط به خصوصیات مرئوسان
مدیران باید قبل از انتخاب شیوه رهبری، الگوهای رفتاری و طرز سلوک زیر دستان را در نظر بگیرند، زیرا هر یک از مرئوسان نیز مانند خود آنها تحت تأثیر عوامل ذاتی و انتظارات متعددی قرار میگیرند.
مثلاً چگونگی ادراک و شخصیت زیر دستان از جمله عوامل مهمی است که در شیوه رهبری مدیر تأثیردارد. اهم عواملی که مدیر باید همواره آنها را مورد توجه قرار دهد، عبارتند از:
۱- حدود نیاز زیردستان به آزادی عمل
۲- حدود علاقه به تحقق هدفها
۳- داشتن قدرت ابداع برای رویارویی با مسائل پیش بینی نشده
۴- معلومات و تجربه
۵- درجه آمادگی زیردستان برای شرکت در تصمیمگیری
پ- عوامل مربوط به موقعیت
اهم این عوامل عبارتند از:
۱- نوع سازمان
۲- اثر بخشی گروه
۳- نوع وظیفه
۴- عامل زمان
۲-۵-۳-۵) الگوی رهبری مشارکتی وروم، یتون و جاگو
مدل تجویزی رهبری توسط وروم و یتون در سال ۱۹۷۳ پیشنهاد گردید و در سال ۱۹۸۸ توسط ویکتور وروم و آرتور جاگو بازنگری و کامل شده است. و در آن رابطه نحوه تصمیم گیری و سبک رهبری مطرح می باشد. در این مدل پنج سبک رهبری از کاملاًمشارکت جویانه تا کاملاً آمرانه تعیین گردیده است و با شمائی شبیه درخت تصمیمگیری که طی سؤالاتی نحوه تصمیمگیری مدیر را مورد پرسش قرار می دهد، سبک مناسب رهبری را در آن موقعیت برای وی مشخص میسازد.
۲-۵-۳-۶) مدل رهبری اقتضائی فیدلر
یکی از تئوری های مهم اقتضائی، نظریه تطبیق موقعیت رهبری با سبک رهبری است. در این تئوری شیوه های رهبری تقریباً همانند شبکه مدیریت در دو قطب انسان گرائی و سازمان گرائی، یا روابط انسانی و آمرانه قرار گرفته اند و سه عامل نیز به عنوان شاخصهای موقعیت و شرایط قلمداد گردیده اند، که عبارتند از:
۱- چگونگی رابطه رهبر و پیرو
۲- میزان مشخص بودن ساخت و وظایف در سازمان
۳- میزان قدرت شغلی وقانونی رهبر
در صورتی که روابط رهبر و پیروان بسیار مثبت و صمیمانه بوده، وظایف در سازمان کاملاًمشخص ومعین باشند و قدرت شغلی و قانونی مدیر نیز در حد بالایی باشد، موقعیت برای رهبری کاملاً مناسب است و در صورتی که هر یک از عوامل فوق نزول کنند به تناسب موقعیت برای رهبری تنزل مینماید.
بر اساس این تئوری در صورتی که موقعیت بسیار مطلوب یا بسیار نامطلوب باشد، رهبری وظیفه گرا وآمرانه بسیار اثر بخش میباشد و زمانی که موقعیت در حد میانه باشد( تا اندازه ای مطلوب یا نامطلوب) سبک رهبری انسانگرا و روابط انسانی اثر بخشی بیشتری دارد.
۲-۵-۴) تئوری های جدید رهبری
۲-۵-۴-۱) مدلهای رهبری مراوده ای (تعاملی) و تحول گرا
در یک تقسیم بندی جدید رهبران به دو دسته تقسیم بندی شده اند:
الف- مدل مراوده ای
رهبر مراوده ای بر ساختار کار و تکمیل آن تأکید میکند و بر تبادلاتی که بین رهبر و پیروان اتفاق میافتد تمرکز میکند. در این سبک، رابطه رهبر – پیرو شامل تبادلاتی است که به وسیله موقعیت هایی افزایش مییابند. بنابراین چنین رهبرانی به وسیله مشخص کردن ماهیت کار ضروری برای بدست آوردن پاداشها بر پیروان اثر میگذارند.
رهبر مراوده ای یک مبادله اقتصادی هزینه – منفعت باپیروان دنبال می کند. در این ارتباط نیازهای مادی و معنوی پیروان بر حسب عملکرد کاری مورد انتظار بر آورده میشود.
رهبر مراوده ای بر طبق نظر دفت ( ۲۰۰۲ )نیازهای پیروان را می شناسد و سپس فرایند مبادله را برای برآورده کردن آن نیازها تعریف میکند. هم رهبر و هم پیروان از انجام مبادله سود می برند. رهبرمراوده ای متکی بر اختیار بوروکراتیک است. بر انجام وظیفه تمرکز می کند، و مبتنی بر پاداشها وتنبیهات است.

تعریف مسأله
بسیاری از دانش آموزان در درس املاء دچار مشکل هستند و به نسبت تعداد غلط هایی که مرتکب می شوند، نمرات کمتری دریافت می کنند. معمولاً معلمان و والدین برای اصلاح دیکته ی آنها به راه های زیر متوسل می شوند:

1. 1. به کودک پند و اندرز می دهند و از آنان کوشش بیش تری را طلب می کنند.

1. 1. کودک را تحقیر، سرزنش و مؤاخذه می کنند.

1. 1. به سرزنش و انتقاد از معلم می پردازند.

1. 1. هر کدام از والدین، عضو دیگری از خانواده را مقصر می شمارد.

1. 1. میزان تکالیف خانه و مدرسه را که به نوعی به درس املاء مربوط می شود، افزایش می دهند.

1. 1. از کودک می خواهند شکل صحیح کلماتی را که در نوشتن آن مرتکب اشتباه شده است، بارها بنویسد.

1. 1. از دانش آموز می خواهند یک جمله بنویسد و در آن شکل صحیح کلمه ای را که در املاء غلط نوشته است، به کار برد.

1. 1. از او می خواهند واژه ی درست مورد نظر یا حرفی از آن واژه را که قبلاً غلط نوشته شده است، با رنگ قرمز یا هر رنگ مشخص دیگری، چند بار بنویسد تا در ذهنش باقی بماند.کار شناسان علوم تربیتی معتقدند انواع اشتباهاتی که کودک مرتکب می شود از یک نوع نیستند تا بتوان با اتخاذ یک روش، همه ی آن اشتباهات را از بین برد و به پیشرفت او اطمینان یافت. برای دست یابی به یک راه حل ساده و امیدوار کننده، بهتر است اشتباهات دیکته ها ی دانش آموز را از روی دفتر دیکته او یادداشت کرد و علت یا علل آن اشتباهات را یافت.

ضرورت و اهمیت پژوهش
اگر شناسایی دردها و دشواری ها پیش نیاز هر گونه درمان و چاره جویی باشد، اختلالات یادگیری نیز همانند دیگر مسائل مبتلا به زندگی روز مره قبلاً باید شناخته شود ومورد تحلیل قرار گیرد؛ آن گاه بر مبنای علت ها برای درمان و چاره جویی آنها اقدام شود.
هر گونه برنامه ریزی ابتدا با تحلیل وضع موجود جهت شناسایی مسائل و نیازها آغاز می شود و در مراحل بعد ضمن پیش بینی خط مش ها و برنامه ریزی های مناسب، طریقه ی رفع دشواری ها و تأمین نیازها پیشنهاد می گردد. با توجه به اهمیت درس فارسی در دوره ی دبستان، در این پژوهش غلط های املایی دانش آموزان دوره ی ابتدایی شناسایی می شود.
هدف تحقیق
شناخت غلط های املایی رایج در بین دانش آموزان دوره ی ابتدایی منطقه ی ۵ آموزش و پرورش شهر تهران.
تعریف عملیاتی
بر اساس موضوع مورد پژوهش، غلط های املایی دانش آموزان به صورت زیر دسته بندی می شود:

1. 1. نارسانویسی Dysgraphia - مفهومی که در این جا از نارسانویسی مدّنظر قرار می گیرد، شامل قسمت های زیر است: کج نویسی، راست نویسی، پر فشار نوشتن، کم رنگ نوشتن، زاویه دار نویسی، نامرتب نویسی، فاصله گذاری بیش از حد.

1. 1. حافظه ی دیداری - یعنی کودک به خوبی قادر نیست تصویر حرف مورد نظر را به خاطر بیاورد؛ مثلاً واژه ی سطل را به شکل ستل می نویسد.

1. 1. حساسیت شنوایی - یعنی کودک در شنیدن صداها حساس نیست؛ مثلاً واژه ی مسواک را مسباک می نویسد.

1. 1. آموزشی - یعنی دانش آموز از آموزش کافی و صحیح برخوردار نبوده است؛ مثلاً واژه تجربه ها را به صورت تجربها، بندگان را به شکل بنده گان، شده ام را به شکل شوده ام می نویسد.

1. 1. دقت - کودک به علت کم دقتی، نقطه و سرکش را اضافه یا کم می گذارد؛مثلاً واژه نهفته را به شکل نهنفته یا شغال را به شکل شعال می نویسد.

1. 1. حافظه ی شنوایی - هنگامی که کودک واژه ای را در دیکته نمی نویسد و به قول معروف جا می اندازد.

1. 1. حافظه ی توالی دیداری - هنگامی که در یک کلمه جای بعضی حروف جا به جا می گردد؛ مثلاً مادر به شک لمارد نوشته می شود.

1. 1. تمیز دیداری دقت - هنگامی که در کلمه جای نقطه ها جا به جا می شود؛ مثلاً واژه ی خانه را به شکل جانه می نویسد.

1. 1. وارونه نویسی - مثلاً بابا به شکل [وارونه] ، آدم به شکل [وارونه] نوشته می شود.

1. 1. قرینه نویسی - مثلاً دید به شکل [آئینه ای]، آدم به شکل م د آ نوشته می شود.

روش تحقیق
این پژوهش از نوع توصیفی است و بر این اساس، از آمارهای توصیفی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است.
جامعه ی آماری
تمامی دانش آموزان پایه های دوم، سوم و چهارم ابتدایی مدارس منطقه ی ۵ در سال تحصیلی ۷۶-۷۷ (در مجموع ۵۸۲۴۶ نفر) جامعه ی آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. برای انتخاب نمونه ی آماری در هر پایه، دانش آموزان یک کلاس از هر مدرسه به صورت تصادفی انتخاب گردید و مورد بررسی قرار گرفت. به این ترتیب، تعداد ۳۰۳۷ دانش آموز پسر و تعداد ۳۰۴۷ دانش آموز دختر برای مطالعه انتخاب شد. در جدول شماره ی ۱، تعداد دانش آموزان نمونه ی آماری بر حسب جنس و پایه ارائه شده است.
جدول شماره ی ۱ - تعداد دانش آموزان نمونه ی آماری بر حسب جنس، پایه و نوع مدرسه
جمع چهارم سوم دوم پایه و جنس

- یادانا و همکاران^[۵]، ۲۰۰۸، کیفیت آب­زیرزمینی دشت افرام در کشور غنا را از لحاظ فلوراید، Ec، SAR برای ۱۴۳ حلقه چاه با بهره گرفتن از GIS مورد ارزیابی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بخش جنوب غربی منطقه مورد مطالعه مقادیر فلوراید، Ec و SARبالایی دارد و بخش­های شمالی دارای فلوراید کمتر از حد مجاز برای شرب دارند و آب این مناطق برای شرب مناسب نیست.

- ماشیوال و همکاران^[۶]، ۲۰۱۰، کیفیت آب­زیرزمینی در تپه­های سنگی سخت، ناحیه غربی هندوستان را به کمک GIS بررسی نمودند و به این نتیجه رسیدند که کیفیت آب­زیرزمینی منطقه مورد مطالعه برای شرب و کشاورزی مناسب است.
- ابی­فونا و شریف^[۷]، ۲۰۱۰، به ارزیابی کیفیت آب­­زیرزمینیPindiga Nigeria، Gonbe برای اهداف خانگی و آبیاری پرداختند، در این تحقیق به این نتیجه رسیدند که نه تنها آب­زیرزمینی منطقه دارای خطر شوری است بلکه تأثیر منفی نیز بر روی خواص خاک منطقه می­ گذارد.
۲-۵- زمین­ شناسی منطقه
بررسی و شناخت سازند­های زمین­ شناسی از­ نظر تأثیر بر کیفیت آبها و نقش گسل­ها و ساختارهای زمین­ شناسی در تشکیل لایه­ های آبدار از اصولی­ترین مطالعات هیدروژئولوژیکی است.
محدوده مطالعاتی بابل - بابلسر براساس تقسیم ­بندی زمین­ شناسی ایران از نظر اشتوکلین در زون البرز واقع می­ شود. رشته کوه­های البرز ادامه شرقی کمربند آلپ – هیمالیا محسوب شده و در نواحی ­مرکزی به صورت ناودیس مرکبی است که ویژگیهای درون ساختی آن شامل چندین تاقدیس و ناودیس کوچکتر بوده و امتداد کلی همه آنها به پیروی از ساختمان اصلی، شرقی- غربی می­باشد.
به عقیده نبوی (۱۳۵۵) براساس تقسیم ­بندی واحدهای ساختمانی ایران، محدوده بابل- بابلسر در قلمرو زون گرگان - رشت قرار می­گیرد. این زون شامل مناطق حاشیه جنوبی دریای خزر بوده و در بخش شمالی گسل البرز قرار دارد. بخش اعظم این زون توسط رسوبات عهد حاضر پوشیده شده است. در تقسیم ­بندی افتخارنژاد قسمت اعظم این زون به نام “منطقه فرونشست دریای خزر” ذکر شده است (خسروتهرانی ۱۳۷۵، ۷۶).
با توجه به شیست­های کم دگرگون شده جنوب گرگان، تاریخچه­ پیدایش این زون را به پرکامبرین نسبت می­ دهند. حرکات کوهزایی تریاس میانی در بخش غربی این زون، سبب گرانیت­زایی در جنوب لاهیجان و ناحیه گشت (ماسوله) شده است که در برخی نواحی به ­وسیله­ کنگلومرای ژوراسیک پوشیده شده ­اند. پس از آن رسوبات آهکی طی ژوراسیک و کرتاسه ته­نشین شده ­اند. کرتاسه پایانی در بخش غربی زون گرگان- رشت، با فعالیتهای آتشفشانی نیز همراه بوده است.
مطالعات زمین­ شناسی محدوده با بهره گرفتن از نقشه­های توپوگرافی ۱:۵۰۰۰۰ و با پایه قراردادن نقشه­های زمین­ شناسی ۱:۱۰۰۰۰۰ و ۱:۲۵۰۰۰۰ که دربرگیرنده محدوده می­باشند جهت تعیین سن­ و شناسایی سازندها صورت گرفت (سازمان زمین­ شناسی ایران، ۱۳۶۹). شکل (۲-۲) نقشه زمین­ شناسی محدوده بابل- بابلسر را نشان می­دهد.
۲-۶- زمین ساخت
جنبش­های کوهزایی یکی از عوامل اصلی ترسیم کننده سیمای دیرینه جغرافیایی زمین است. اولین فاز کوهزایی که در نواحی شمال البرز عمل کرده فاز کوهزایی کاتانگایی است که در اینفرا کامبرین عمل کرده و موجب ایجاد دگرشیبی بین رسوبات این زمان و دونین شده است، در دونین دریا شروع به پیشروی کرده و رسوبات تخریبی و سپس آهکی در کربنیفر زیرین برجای ماند. در آخر کربنیفر زیرین اولین فاز کوهزایی هرسی­نین موجب خروج مناطق وسیعی از آب شد و سپس در پرمین آغازی دریا مجدداً پیشروی کرده و این پیشروی با رخساره تخریبی سازند درود ظاهر شده و با رخساره آهکی سازند روته تداوم می­یابد. در اواخر پرمین فاز دوم کوهزایی هرسی­نین در ایران عمل کرد که تأثیر آن در مناطق شمالی البرز در حد کم ­شدن عمق حوزه ها بوده و شرایط دریایی پرمین به تریاس انتقال یافت. در تریاس بالایی اولین فاز کوهزایی آلپی فاز کیمرین آغازی در ایران حادث شد و موجب چین­خوردگی و خروج مناطق وسیعی ازجمله شمال البرز از آب شد. در اواخر کیمرین بر اثر کوهزایی کیمرین جدید مناطق وسیعی مجدداً از آب خارج شد، اما در دامنه­های شمالی البرز این کوهزایی بی­تأثیر بود. درطول دوره کرتاسه فازهای کوهزایی متعددی حادث شده که موجب ایجاد دگرشیبی بین واحدهای زمین­ شناسی کرتاسه و نبودهای چینه­شناسی در آشکوبهای معینی شده است (تماب ۱۳۷۵، ۱۰۴).
شکل (۲-۲): نقشه زمین­ شناسی محدوده بابل - بابلسر
فاز کوهزایی ماستریشتین از حوادث مهمی است که بر منطقه اثر کرده و موجب خروج نواحی وسیعی از دامنه­های شمالی البرز از اواخر ماستریشیتن، تا میوسن میانی از آب شد (تماب ۱۳۷۵، ۱۰۵). در دامنه­های شمالی رشته کوه البرز مجموعه ­ای از ناودیس­ها و تاقدیس­های تقریباً موازی با امتداد محوری شرقی– غربی وجود دارد.
حوزه مورد مطالعه از مناطق فعال تکتونیکی سلسله جبال البرز محسوب می­ شود که گسلهای بزرگ و کوچک بسیار فراوانی در آن عمل کرده است. این گسل­ها علاوه ­بر ایجاد زون­های خردشده، درزها و شکافها، حفره­های فراوان و مناسبی برای نفوذ و ذخیره نزولات جوی بوجود آورده است. وجود این درز و شکاف­ها در سنگهای کربناته به­لحاظ بوجود آوردن شرایط مساعد برای انحلال و پیدایش پدیده ­های کارستی حائز اهمیت می­باشد، اگرچه در سنگهای غیرکربناته نیز وجود درز و شکاف با توجه به نزولات جوی قابل توجه، مخازن مناسبی از آب زیرزمینی ایجاد نموده است (تماب ۱۳۷۵، ۱۰۷).
در این منطقه دو گسل اصلی که در تکوین ساختار تکتونیکی و زمین­ شناسی آن نقش اساسی دارند، وجود دارد. در ادامه به توضیح هریک از آنها پرداخته می­ شود:
۲-۶-۱- گسل البرز
گسل البرز در سرحد شمالی زون البرز یا سرحد جنوبی زون گرگان – رشت واقع شده است. دارای روند عمومی شرقی – غربی و به طول ۳۸۰ کیلومتر سراسر بخش میانی حوزه مازندران را در بر می­گیرد و در بسیاری از مناطق موجب راندگی سازندهای قدیمی بر روی رسوبات دوران سوم شده است. شیب این گسل به ­طرف جنوب بوده و موجب بالاآمدگی بخش­های جنوبی خط گسل نسبت به بخش­های شمالی آن گشته است (درویش­زاده ۱۳۷۰، ۱۵۵).
۲-۶-۲- گسل مازندران
گسل مازندران در سرحد شمالی زون گرگان – رشت واقع شده است. دارای روند شرقی – غربی و به طول ۳۲۵ کیلومتر در سراسر حوزه مازندران، درحد کوه و دشت حاشیه جنوبی دریای مازندران عمل کرده است. امتداد شاخه­هایی از این گسل اصلی به آبرفتهای دشت نیز کشیده شده و موجب تغییراتی در عمق سنگ کف آنها شده است (درویش­زاده ۱۳۷۰، ۱۵۵).
فصل سوم
مواد و روشها
۳-۱- مطالعه هواشناسی و اقلیم­شناسی
سیکل هیدرولوژی یا چرخش آب در طبیعت مفهومی است مربوط به حرکت آب در کره زمین، که این سیکل شروع و پایانی ندارد. بهره برداری بهینه از منابع آب، یکی از مهمترین مسائلی است که باید با توجه به هوا و اقلیم منطقه ای انجام پذیرد. به طور کلی بارش های جوی منشأ اصلی آبهای سطحی و زیرزمینی را تشکیل می­ دهند. نظر به اهمیت مطالعات آب و هواشناسی و رابطه آن با تغییرات کمی و کیفی آب­زیرزمینی عوامل هواشناسی و اقلیمی منطقه در دوره آماری ۱۱ ساله (از سال ۱۳۸۰ الی ۱۳۹۰) مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین عناصر هواشناسی که باعث مشخص ­شدن وضعیت هوا می­شوند عبارتند از: دما، رطوبت نسبی، باد، تبخیر، ریزش­های جوی و روزهای بارانی که در فصل بعد به تجزیه و تحلیل هر یک از آنها پرداخته می­ شود.
اقلیم یا همان آب و هوا، نتیجه تأثیر توأم پدیده ­های هواشناسی است و وضعیت متوسط هوا، در یک نقطه دلخواه را مشخص می­نماید. مجموعه ­ای از عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی در تعیین اقلیم یک منطقه نقش دارند. امروزه سیستم­های مختلفی از نظر طبقه ­بندی اقلیمی به صورت فرمول و نمودار وجود دارد که با بکارگیری آنها مناطق مختلفی که از بعضی لحاظ، مثلاً پوشش گیاهی، دارای خصوصیات مشترک هستند از یکدیگر تفکیک شده و در یک پهنه قرار داده می­شوند. با بهره گرفتن از این فرمول و نمودارها طبقه ­بندی اقلیمی منطقه انجام شده است.
۳-۲- مطالعه هیدرولوژی
به­ دلیل عبور رودخانه بابلرود از محدوده مطالعاتی بابل- بابلسر و به­منظور برآورد مقدار آب­های سطحی ورودی به محدوده مورد بررسی، مطالعات هیدرولوژی ضروری است. جریان­های سطحی در هر محدوده حاصل بارندگی و جریان­های ورودی از محدوده­های مجاور و جریان­های خروجی از چشمه­ها می­باشد که در بیلان آن محدوده جایگاه اساسی دارد. معمولاً این جریان­ها با بهره­ گیری از شبکه ایستگاه هیدرومتری، که در محل­های مناسب احداث می­شوند، اندازه ­گیری می­ شود. محدوده مطالعاتی بابل- بابلسر دارای ۷ ایستگاه هیدرومتری فعال می­باشد، که جهت مطالعه هیدرولوژی منطقه از اطلاعات آنها استفاده شده است.
۳-۳- مطالعه هیدروژئولوژی
در این بخش خصوصیات هیدرو‍‍‍‍ژئولوژیکی آبخوان آبرفتی محدوده مورد بررسی قرار گرفته است، که شامل مطالعه و بررسی موارد ذیل می­باشد:
- ساختمان و خصوصیات آبخوان آبرفتی: به­منظور بررسی دقیق­تر و شناخت وضعیت آبخوان از لاگ حفاری چاه های اکتشافی و بررسی­های زمین شناسی در محدوده استفاده شده است.
- بررسی­های ژئوفیزیکی: روش ژئوالکتریک یکی از رایج­ترین شیوه­هاست که در بررسی منابع آب­زیرزمینی از اهمیت زیادی برخوردار است. روش مذکور دارای محاسنی ازجمله قابلیت انجام آن در وسعت زیاد و زمان کم، عمق تجسس بالا و هزینه نسبتاً کم می­باشد. با بهره گرفتن از این روش می­توان محدوده­های دارای پتانسیل آب غنی را از فقیر مشخص نمود (تماب ۱۳۷۵، ۱۸۲). از آنجائیکه کلیه روش­های اکتشافی مکمل یکدیگر می­باشند، لذا در صورتیکه لوگ زمین­ شناسی، حفاری­های اکتشافی و همین­طور اطلاعاتی از عمق سطح آب­زیرزمینی در دسترس باشد، تفسیر نتایج حاصل از مطالعات ژئوفیزیکی دقیق­تر خواهد بود.
- تغییرات مقاومت ویژه الکتریکی: از مقایسه مجموعه سونداژهای الکتریکی انجام شده در سراسر دشت و سازندهای زمین­ شناسی و همچنین با بهره گرفتن از سونداژهایی که در محل چاه های اکتشافی انجام گرفته می­توان مقاومت مخصوص طبقات زمین را ارزیابی کرد (تماب ۱۳۷۵، ۱۸۷). با توجه به بررسی­های انجام شده، محدوده مطالعاتی از لحاظ بررسی آبدهی و کیفیت شیمیایی منابع آب­زیرزمینی به نواحی مختلف تقسیم می­گردد که در فصل بعدی به آن پرداخته می­ شود.
- تغییرات مقاومت­ عرضی آبخوان: مقاومت عرضی لایه آبدار در محل هر سونداژ برابر است با حاصلضرب ضخامت سفره آب در مقاومت مخصوص حقیقی آن سفره و بر حسب اهم­متر مربع بیان می­­شود. نقشه مقاومت عرضی لایه آبدار به لحاظ کمی و کیفی از اهمیت زیادی برخوردار است. این نقشه از یک طرف معرف ضخامت افق آبدار و قابلیت آبدهی رسوبات آبرفتی دشت می­باشد و از سوی دیگر بیانگر کیفیت آب موجود در سفره از نظر میزان املاح است. از دیدگاه هیدرولوژی مقادیر RT زیاد در هر صورت بیانگر لایه­ای با ضخامت کم و مقاومت مخصوص زیاد و یا لایه­ای با ضخامت زیاد و مقاومت مخصوص کم می­باشد و یا اینکه هر دو پارامتر می­توانند زیاد باشند. مقاومت عرضی در یک لایه می ­تواند ارزیابی مناسبی در خصوص نفوذپذیری، قدرت آبدهی و کیفیت شیمیایی آب­زیرزمینی بدست دهد و مناطق غنی، متوسط و یا فقیر را از نظر پتانسیل آبی از یکدیگر تفکیک نماید. چون اغلب لایه­ های آبدار منطقه مورد بررسی با ضخامت­های نسبتاً کم و به شکل تناوبی از طبقات شن و ماسه و رس می­باشد، تفکیک جزئی آنها بواسطه کمی ضخامت با روش ژئوالکتریک مقدور نمی ­باشد، لذا برای محاسبه RT این منطقه ناچاراً بجای ضخامت لایه آبدار، مقاومت الکتریکی مجموعه این طبقات در نظر گرفته می­ شود. از آنجائیکه RT با میزان آبدهی لایه نسبت مستقیم دارد، لذا مقادیر زیاد RT بیانگر آبدهی بالا و مقادیر کم دال بر کیفیت نامناسب آب و پایین بودن آبدهی می­باشد (تماب ۱۳۷۵، ۱۹۱).
- بررسی رسوبات ناپیوسته آبخوان: رسوبات ناپیوسته نتیجه تجزیه و تخریب سازندها و واحدهای زمین­­شناسی هستند که در اثر عواملی چون رواناب، باد، نیروی ثقل و غیره، حمل شده و در مناطق خاصی برجا گذاشته می­شوند. ته­نشینی رسوباتی که توسط روان­آب حمل می­شوند، متناسب با انرژی آن می­باشد. به این معنی که در اثر کم ­شدن انرژی آب رودخانه که به­ دلیل تغییر شکل بستر رودخانه، شیب کف آن و یا منتهی شدن رودخانه به پایانه صورت می­گیرد، ابتدا قطعات و دانه­ های درشت­تر ته­نشین شده و به­تدریج با کم ­شدن انرژی، ذرات دانه­ریزتر نهشته می­شوند. ملاک اصلی در تفکیک رسوبات ناپیوسته وضعیت و توان آبدهی آبخوانها بوده که این عامل نیز براساس عواملی چون ضخامت، ضریب قابلیت انتقال، مقاومت عرضی و ظرفیت ویژه ارزیابی شده است (تماب ۱۳۷۵، ۱۱۱).
- نوسانات سطح سفره آب­زیرزمینی: شبکه چاه­های مشاهده­ای به­منظور اندازه ­گیری تغییرات سطح آب­زیرزمینی آبخوان آبرفتی از سال ۱۳۶۹ در محدوده ایجاد شده و بمرور زمان تکمیل شده است. هیدروگراف واحد معرف تغییرات عمومی سطح آب زیرزمینی آبخوان در طول زمان می­باشد.
- ضرایب هیدرودینامیکی آبخوان: به­­منظور ارزیابی ضرایب هیدرودینامیکی آبخوان­های آبرفتی از نتایج آزمایش­های پمپاژ چاه­های اکتشافی و بهره ­برداری استفاده می­ شود (تماب ۱۳۷۵، ۱۸۹).
۳-۴- بررسی کیفی آب­زیرزمینی
ازجمله مسائل حائز اهمیت در رابطه با آب­زیرزمینی به­عنوان یکی از منابع مهم تامین آب، ارزیابی کیفی و حفاظت از آن می­باشد. عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی عناصر تشکیل دهنده شاخص­ های کیفی آب هستند که عامل نمایانگر کیفیت این منابع برای مصارف مورد نظر می­باشند.
مدیریت مناسب مصرف آب­زیرزمینی بدون داشتن دانش کافی از توزیع و گسترش آ­ب­­­­­­­های زیرزمینی شور و شیرین و تعیین فرایندهای تأثیرگذار در سیر تکاملی آن، امکان­ پذیر نمی ­باشد (گلین و پلومار ۲۰۰۵، ۲۶۳)^[۸]. یکی از مهم­ترین متغیرها در مدیریت منابع آب که نقش تعیین­کننده ­ای را بر عهده دارند، پایش منابع آب­زیرزمینی است که به­منظور شناسایی عوامل آلاینده آب­زیرزمینی، بررسی تغییرات مکانی و زمانی غلظت آلاینده­ها، حفظ کیفیت منابع آب در حد استانداردهای قابل قبول ملی و جهانی لازم و ضروری است.
۳-۵- جمع­آوری اطلاعات لازم جهت بررسی کیفی آب زیرزمینی منطقه
به­منظور بررسی وضعیت کیفی آب­زیرزمینی محدوده بابل- بابلسر، از اطلاعات کیفی چاه­های مشاهده­ای منطقه برای یک دوره ۱۱ ساله (سالهای آبی ۸۱-۱۳۸۰ الی ۹۱-۱۳۹۰) استفاده شده است. نمونه­برداری از آب­ چاه­های منطقه هر ساله برای فصل­های مرطوب و خشک (اردیبهشت ماه و مهر ماه) توسط سازمان آب­ منطقه­ای استان مازندران صورت گرفته و در آزمایشگاه آب­ منطقه­ای استان تجزیه شیمیایی بر روی نمونه­ها انجام می­ شود. در این نمونه­ها هدایت الکتریکی، دمای آب، pH، مقدار قلیائیت، غلظت یون­های اصلی (Cl^-،(So₄)^-2 ،(Hco₃)^- ، Ca⁺²، Mg⁺²، Na⁺، K⁺) اندازه ­گیری شده است. هدایت الکتریکی، درجه حرارت و pH همزمان با نمونه­برداری و یون­های اصلی و سختی کل با بهره گرفتن از تیتراسیون، دستگاه فلیم­فتومتر و اسپکتروفتومتر اندازه ­گیری شده ­اند.
در این تحقیق بر­اساس آمار و نتایج آنالیزهای شیمیایی ۳۳ حلقه چاه مشاهده­ای (سازمان آب منطقه­ای مازندران، ۱۳۹۲) که در محدوده مورد بررسی حفر شده ­اند و باتوجه به کامل­تر بودن اطلاعات این چاه­ها برای دوره مورد نظر، جهت بررسی و تفسیر وضعیت کیفی آب­زیرزمینی استفاده شده است. شکل(۳-۱) محل چاه­های مشاهده­ای در دشت بابل- بابلسر را نشان می­دهد.
۳-۶- بررسی صحت و تعیین مشاهدات استثنایی در سری داده ­ها
یک مشاهده استثنایی در سری داده ­ها به مشاهده­ای اطلاق می­ شود که با سایر مشاهدات از نظر مقدار تفاوت فاحشی داشته باشد، خواه این تفاوت در جهت بزرگ­تر بودن از بقیه مشاهدات باشد و خواه در جهت کوچک­تر بودن. با وجودی که مشاهدات استثنایی کوچک نیز تخمین پارامترهای آماری یک جمعیت را شدیداً تحت تأثیر قرار می­دهد ولی از نظر کارهای عملی و مهندسی به علت جنبه اقتصادی مسأله، تنها مشاهدات استثنایی بزرگ حائز اهمیت می­باشد (فضل­اولی ۱۳۸۸، ۴۷).
تاکنون برای تشخیص مشاهدات استثنایی، پیشنهادات مختلفی ارائه شده است که در این تحقیق از روش آزمون دیکسون استفاده شده است. این روش برای حالتی که تعداد مشاهدات مشکوک تنها یک عدد باشد، نتیجه خوبی می­دهد. برای انجام آزمون­های آماری، سری داده ­ها به شرح زیر به­ترتیب صعودی مرتب می­شوند:

با بهره گرفتن از رابطه (۳-۱)  و جدول مقادیر بحرانی آزمون دیکسون (جدول۳-۱) مشاهدات استثنایی مشخص می­گردند. در این روش چنانچه تعداد مشاهدات مشکوک از یک عدد بیشتر باشد می­توان آزمون را تکرار کرد. پس از مشخص شدن مشاهدات استثنایی (آخرین داده سمت راست سری در صورت وجود)، از سری حذف می­گردند. بدین ترتیب اطلاعات کیفی چاه­ها مورد بررسی قرار گرفته و آماده برای استفاده و انتقال به محیط برنامه ­های مورد نظر شدند.
جدول (۳-۱): مقادیر بحرانی آزمون دیکسون

۳۱-۲ ظرفیت افراد در برابر استرس
یک حد بالائی در هر یک از ما نسبت به فشار روانی وجود دارد که بدنمان می تواند تحمل کند و هر فردی ظرفیتی خاص برای فشار روانی دارد که ما این ظرفیت را می توانیم به ظرفی تشبیه کنیم،‌ با اظهار این نکته که تجربه هر روزه ما از فشار روانی بیشتر شبیه یک شیر است که بالای ظرف قرار گرفته و قطره های فشار به درون ظرف می چکد. لازم به ذکر است که درست همانطور که ظرفهای فشار هر یک از ما با هم فرق دارد شیرهای فشار هم در هر کس متفاوت است، زیرا ممکن است تجربه ای که در نزد افرادی فشار زاست در افراد دیگر فشار زا تلقی نشود. به تدریج که سطح فشار روانی در بدنمان افزایش یافت در واقع به یک نقطه بحرانی می رسد، یعنی جائیکه ظرفیت فرد از آن بیشتر تحمل ندارد. در این زمان فرد نشانه های جسمی، شناختی و رفتاری از خود نشان می دهد. اگر فرد برای کاهش اضطرابش کاری انجام ندهد، فشار روانی به صورت ناخوشایندی افزایش می یابد. گاهی این فشار ها تدریجی است و بعد از سالیان یا ماه ها خود را بروز می دهد. گاهی هم بحرانی و ناگهانی است مثل طلاق، تصادف شدید. همچنین رویاروئی با موقعیت هائی که از آن می ترسیم در اکثر موارد شیر فشار روانی را به سرعت باز می کند. فشار روانی همانگونه که می تواند درون ظرف بچکد و آنرا پر کند، می تواند تقلیل یابد بطوریکه ظرف از فشار روانی خالی شود. فرایند تسلط بر مشکلات ناشی از فشار روانی همان یادگیری چگونگی بستن شیر فشار روانی و خالی کردن ظرف می باشد (بخشی پور ۱۳۷۷،۱۸۵)

۲-۳۲ ویژگی های فردی در مواجه با استرس
تجربه های بالینی نشان می دهد که سطح پائین ابراز وجود و همچنین سطح بالای کمال گرایی توأماً
می تواند به سطوح بالائی از فشار روانی و ناکامی بیانجامد. (بخشی پور ۱۳۷۷،۱۴۰-۱۳۸). در این میان می توان به عواملی نظیر عزت نفس، ویژگی های هوشی و انگیزشی و شخصیتی هم اشاره کرد. برای مثال کسی که از عزت نفس بالا برخوردار است هنگام رویاروئی با موقعیت تنش زا به جای تهدید برانگیز شمردن این موقعیت آنها را فرصتی برای چالش گری قلمداد می کند. (شفیع آبادی ۱۳۷۷،۱۲۰). آیبورت می گوید: حرارتی که کره را آب می کند تخم مرغ را سفت می کند. در نهایت الیس معتقد است انسان از نظر بیولوژیکی این استعداد را دارد که طرز تفکر غیر منطقی را از والدین و جامعه بیاموزد، اما در عین حال انسان موجود خلاق، آزاد و انتخاب گر است. اگر فرد باور منطقی داشته باشد، دارای عاطفه مطبوع و رفتار سازگار و سلامت روانی خواهد بود و اگر باور غیر منطقی داشته باشد عاطفه نامطبوع، رفتار ناسازگارانه و همچنین از عدم سلامت روانی رنج خواهد برد. (رحیمیان ۱۳۷۷،۹۷-۹۵)
۲-۳۴ فشار روانی و رشد و تکامل
فشار روانی دارای دو جنبه است: جنبه های منفی و جنبه های مثبت:
در حالیکه جنبه های منفی فشار روانی می تواند منجر به مرگ و نابودی شود، جنبه های مثبت می تواند سبب تعالی و پیشرفت باشد. اکثر رشد و تکامل ما در سراسر زندگی، ناشی از موقعیت های پرفشاریست که گریبانگیر ما می شود، نه از مجموعه آسایش خاطر یا آرامشی که گاهاً پیدا می کنیم. در طول زندگی هیچ راهی برای فرار از فشار روانی وجود ندارد. پژوهشگران خاطر نشان می سازند که ما تا حدی در زندگی به فشار روانی نیاز داریم. آنچه باید بدانیم تشخیص سطحی از فشار روانی است که برای ما زیان آور نباشد و سپس چگونگی نحوه مواجه شدن به طور موفقیت آمیز با آن است که بر طول زندگی ما بیفزاید، نه آن را کوتاه سازد. (فرجی ۱۳۷۲،۱۲۸)
۲-۳۵ کنار آمدن
هنگامیکه حادثه یا چیزی برای ما اتفاق می افتد ذهن ما به صورت خودکار به بررسی موقعیت
می پردازد و به دنبال مهارت ها و راهکارهائی می گردد تا با آن اتفاق مقابله کند. اگر مهارت ها و راهکارهای ما نتواند از پس دشواری اوضاع برآید آنگاه محیط ما یک محیط استرس زا تلقی می شود و رفتارهای واکنشی ما نسبت به استرس آغاز می شود و اگر مهارت هایمان بتواند از پس اوضاع برآید آنگاه محیط استرس زا تلقی نمی شود، البته هر شخصی شرایط را نسبت به شخص دیگر متفاوت می بیند و مهارتها و راهکارها نیز متفاوت است. علاوه بر آن نمی توان بر همه اتفاقات زندگی برچسب استرس زا بودن (به معنی منفی) زد. مثلاً تولد نوزاد، رفتن به خانه جدید و یا ترفیع گرفتن در کار به عنوان تهدید تلقی نمی شود. در اینجا ما تصور می کنیم که محیط استرس زا است چون از قبل شرایط رویاروئی با آن را پیدا نکرده ایم. اینکه چگونه ما یک محرک استرس زا را درک کنیم و چه عکس العملی در قبال آن داشته باشیم خود مقوله با اهمیتی است. ممکن است ما در اثر یک پدیده خاص برانگیخته شویم و عکس العملی در قبال آن نشان دهیم که تأثیر منفی بر ذهن و بدن ما داشته باشد. اگر عکس العمل های ما همواره منفی باشد مطمئناً از شرایط موجود رنج خواهید برد. به وسیله شناخت خود و شناخت واکنش های خود نسبت به مسائل استرس زا می توان با استرس مقابله کرد. البته باید خاطر نشان کرد که استرس عکس العمل طبیعی ما نسبت به حوادثی است که برای ما اتفاق می افتد. راههائی که ما بتوانیم با استرس مقابله کنیم زیاد است اما ما باید بتوانیم با قدرت ذهن و قدرت جسمانی و سلامت جسمانی با آن به مقابله بپردازیم.
لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴)، سازگاری با استرس را تغییر دائمی در رفتارها و ادراکها به منظور پاسخگویی به خواستهای درونی و بیرونی می دانند،که این خود طاقت فرسا به نظر می رسد و از توانائی شخص بالاتراست. به عبارت ساده تر سازگاری با استرس یعنی پذیرفتن آن و به نحو مؤثر واکنش نشان دادن.
(بخشی پور ۱۳۷۷،۷۵)
۲-۳۶ روش های کنار آمدن
اولین گام در کنار آمدن موفقیت آمیز، ارزیابی دقیق مشکل است. (چرائی استرس) معمولاً این ارزیابی، مستلزم شناسائی منبع استرس و سپس توجه به اثرات خاص آن است. در کنار آمدن مستقیم لازم است فرد بکوشد تا: ۱- منبع استرس را شناسائی کند، ۲- یک راهبرد مبارزه ای برای کاهش دادن استرس زا ابداع کند و به آن تحقق بخشد.
مواجهه ذهنی و بدنی با منبع استرس، مهمترین نکته روش های کنار آمدن مستقیم است. تلاش ذهنی مثل مسئله گشائی، یا تلاش بدنی مثل صحبت کردن، موقعیت را تغییر می دهد. ایجاد برنامه های جدید به هنگام روبرو شدن با شکست یا طرد، تنظیم کردن وقت، کمک گرفتن از یک دوست، تغییر دادن بدن مثل آموزش نظامی یا ورزش موارد دیگری از کنار آمدن مستقیم هستند. (سیدمحمدی ۱۳۸۰،۱۵۹)
۲- ۳۷ مسئله گشائی برنامه ریزی شده
یعنی محاسبه اینکه برای کاستن یا از بین بردن یک استرس زا چه اعمالی را باید دنبال کرد. این روش به دو دلیل کنار آمدن مؤثری است: اول اگر مؤثر واقع شده باشد نتایج آن بهتر شدن رابطه بین شخص و موقعیت است. دوم اینکه باعث می شود که شخص احساس بهتری داشته باشد، هیجان منفی کمتر و هیجان مثبت بیشتری را تولید کند. ظاهراً به این خاطر که توجه فرد را از اثرات و پیامدهای زیان بخش استرس زا دور می سازد و آن را متوجه امکانات امیدوار کننده تر و روشنتر می کند. (سیدمحمدی ۱۳۸۰،۱۸۴)
۲-۳۸ کنار آمدن مواجهه ای
این شکل از کنار آمدن کمتر نتیجه بخش است. کنار آمدن مواجهه ای مستلزم نزدیک شدن به منبع استرس و تلاش برای تغییر فوری آن است. فولکمن و لازاروس (۱۹۸۶)، متوجه شدند که ابراز خشم، خصومت و پرخاشگری که اغلب با کنار آمدن مواجه ای همراه است باعث می شود تا شخص احساس کند که بدتر شده است و نه بهتر. اما این روش می تواند در برخی شرایط مؤثر باشد.
آلدوین و رونسون (۱۹۷۸)، دریافتند که «معامله» (یعنی توافق و یا سازش برای به دست آوردن چیزی مثبت از موقعیت)‌ می تواند کنار آمدن مثبتی باشد. برای اینکه معامله مؤثر واقع شود باید موقعیت دشوار را بدون تحریک آشفتگی هیجانی بهبود بخشد. در مجموع این روش زمانیکه حالت های هیجانی آزارنده را همانند اشکال دیگر کنار آمدن مواجهه ای به حداقل برساند، روش مؤثری است. (سیدمحمدی ۱۳۸۰،۱۷۸)
۲-۳۹ حمایت اجتماعی
جستن حمایت اجتماعی دیگران روش کنار آمدن مستقیم است، این اصطلاحی است که بر شبکه دوستان فرد و کمک رسانهای بالقوه دلالت دارد. یعنی گروه محرم رازی که شخص می تواند به هنگام نیاز، بحران و آشفتگی هیجانی به آنها رو آورد. مثل همسر،‌ خویشاوندان، والدین، بهترین دوستان،‌ همسایگان خوب، همکاران شغلی و دوستان گروه مذهبی است. حمایت اجتماعی فرایندی است که دیگران توسط آن امکانات عاطفی و عملی خود را برای بدوش کشیدن نیازهای فرد هنگام رنج بردن از یک بحران، به میان می آورند و او را یاری می دهند. در سطح هیجانی تر حمایت اجتماعی فرصتهائی را برای مهرورزی، پشت گرمی و تشویق،‌ اطمینان آفرینی، دوستی و مجالست و حس هویت و مقام شخصی را فراهم می آورد.(سید محمدی ۱۳۸۰،۱۸۲)
به نظر می رسد مجهز بودن به ابزارهائی مثل «ادراک اجتماعی»، «توجه به رفتارها و احساسهای دیگران و تفسیر درست آنها» و مهارتهای «مسئله گشائی اجتماعی»، «شناسائی یک موقعیت دشوار»، «یافتن پاسخهای جایگزین و پیش بینی پیامدهای احتمالی» می تواند در برخوردار بودن شخص از حمایت اجتماعی بسیار مؤثر باشد. (نیکخو ۱۳۷۹،۱۵۰)
پاور (۱۹۸۸)، معتقد است که حمایت اجتماعی به دو طریق می تواند زیانبار باشد: ۱- حمایت اجتماعی با واکسینه کردن فرد علیه تجربه کردن استرس زاها قبل از اینکه رخ دهند استرس را کاهش می دهد، اگر کسی یک شبکه حمایت اجتماعی غنی از نظر مشاوره، منابع و امکانات مالی کمکی داشته باشد،
استرس زاهای بالقوه علتی برای نگرانی نخواهد بود. ۲- شبکه های حمایت اجتماعی به عنوان سپری در مقابل استرس عمل می کند.
۲-۴۰ روش های کنار آمدن دفاعی
تلاشهای کنار آمدن مستقیم برای تغییر دادن «منبع استرس» احساس شده مبارزه می کنند. از طرفی تلاشهای کنار آمدن دفاعی برای متوقف ساختن «اثرات ناخوشایند» استرس مبارزه می کنند. هنگامیکه مردم به صورت «ذهنی» یا «جسمی» می کوشند تا از موقعیت استرس زا یا نشانه های ناشی از این موقعیت ها بگریزند،‌ روش های کنار آمدن دفاعی را بکار می گیرند.
۲-۴۱ مکانیزمهای دفاعی و استرس
یکی از شیوه های کنار آمدن دفاعی استفاده از مکانیزمهای دفاعی است. با بهره گرفتن از انکار، واپسروی، فرافکنی یا واکنش وارونه مردم می کوشند واقعیت استرس زا را تحریف نموده و آن را به صورت واقعه بی ضرری که تهدید کننده نیست ارزیابی کنند.
مثلاً از طریق انکار، رئیس یک شرکت از اقرار به اینکه شرکت در حال ورشکستگی است خودداری
می کند. مکانیزمهای انکار و واپسروی نسبتاً ناپخته بوده و به ناسازگاری می انجامد. اما برخی از این مکانیزمها معقولند و موجب بهبود سلامت جسمانی و روانی شخص می گردد. یکی از این مکانیزمها «شوخ طبعی» است. این واقعیت که چرا شوخ طبعی فرد را در مقابل اثرات افسرده کننده استرس محافظت می کند، می توان دو دلیل برایش شمرد: از یک طرف ممکن است شوخ طبعی روشی برای تخلیه کردن تنش ناشی از استرس باشد، ممکن است مردم برای پنهان کردن افسردگیشان بخندند. از طرف دیگر، امکان دارد شوخی همان کاری را بکند که مکانیزمهای دفاعی دیگر می کنند، یعنی انکار و تحریف واقعیت،‌ چون شوخی به خاطر رهائی از ناهماهنگی رخ می دهد نه به خاطر تنش ایجاد شده. این عقیده که شوخی، تنش را با خنده می پوشاند پذیرفتنی نیست. برعکس شوخی به این دلیل کارساز است که به شخص این امکان را می دهد تا واقعیت را به گونه ای که از نظر اجتماعی پذیرفتنی و معقول است تحریف کند. (سیدمحمدی، ۱۳۸۰،۱۴۷)
۲-۴۲ شیوه مقابله اجتنابی
در این روش که فرار از مشکل هم گفته می شود، فرد سعی می کند به جای شیوه های منطقی دیگر مثلاً از مشروبات الکلی استفاده کند. با اینکه اجتناب می تواند اضطراب فرد را واقعاً تسکین دهد، همین اجتناب عامل تداوم ترس فرد خواهد شد. این روش فقط استرس را به تعویق می اندازد. رفتارهای ناسازگارانه دیگر اجتنابی عبارتند از: اجتناب از موقعیت هایی که موجب اضطراب می شوند، دوری از دریافت تقویت اجتماعی، پرخاشگری، مصرف زیاد قرص های آرامبخش، افراط در مصرف الکل، مشکلات جسمی و پذیرفتن «نقش مریض»، از دست دادن کلی اعتماد نسبت به قابلیت خود جهت مقابله با مشکلات و رشد مشکلات ثانویه مثل اضطراب ناشی از هراس، وابستگی به آرام بخش ها،‌ الکلیسم، اعتیاد داروئی، بیماری جسمی و افسردگی از اثرات بلند مدت اتخاذ راهبردهای ناسازگارانه می باشد. (بخشی پور، رودسری، ۱۳۸۳،۳۲۱)
۲-۴۳ ادراک کنترل فردی و مقابله با استرس
کسی که ادراک کنترل کمی دارد در مواجهه با موقعیت سازمان یافته تکالیف آسان را انتخاب می کند و هدفهای جزئی و پیش پا افتاده تعیین می کند. چنین فردی از دور اندیشی بی مایه و ضعیفی برخوردار است. اگر اوضاع خوب پیش نرود تمرکز او به هم می خورد،‌ اعتماد به نفس او سریعاً افت می کند. وقتی تلاش کاهش می یابد و درگیری شناختی و هیجانی افت می کند نافعالی حاکم می شود و عملکرد مطابق با آن آسیب می بیند و به مرور زمان اینگونه رویدادها باعث می شوند که افراد بدبین شوند، انتظار کنترل آینده خود را کاهش دهند و برای جلوگیری از این حالت، برنامه ریزی و تدارک راهبردها را کنار بگذارند. (سیدمحمدی، ۱۳۸۱،۱۴۲)
۲-۴۴ کاهش دهندگان شیمیائی استرس
داروهای آرام بخش نظیر الکل، باربیتوراتها ، آرام بخش ها ، بنزودیازپین ها همگی اثر پارا سمپاتیک مانند بر دستگاه عصبی داشته و موجب خواب و آرامش می شوند. از طرف دیگر،‌ این داروها بی نتیجه اند زیرا به تلاش شخص برای کنار آمدن با استرس، از بعد شناختی و هیجانی کمک نمی کنند. یعنی موجب آرامش بدنی می شوند ولی برای تغییر دادن منبع یا علت اختلالهای فیزیولوژیکی کاری انجام نمی دهند. (سیدمحمدی، ۱۳۸۰،۶۵)
۲-۴۵ تندرستی و انرژی
همه استرس زاها، نوعی تغییرات فیزیولوژیک ایجاد می کنند، بنابراین تندرستی فرد به نحو چشمگیری توانائی سازگاری او را تحت تأثیر قرار می دهد. با توجه به نشانگان انطباق عمومی (GAS) مرحله «مقاومت»‌، مرحله سازگاریست، بنابراین هر چه قدر که افراد قوی تر و سالمتر باشند سازگاری بهتری دارند و بدون اینکه وارد «مرحله فرسودگی» شوند مدت طولانی تری در مرحله مقاومت می مانند. (بحیرائی و همکاران، ۱۳۸۱،۹۴)
۲-۴۶ عقاید مثبت
نگرش و تصویر ذهنی مثبت سودمندی خاصی دارد. (گنجی، ۱۳۸۱) امید می تواند سطح تحمل فرد را در مواجهه با رویدادهای استرس زا افزایش دهد (بحیرائی و دیکران ۱۳۸۱،۱۵۶)
برای بسیاری از اشخاص تفکر منفی عادت می شود، عادتی ناپسند که به مرور به اعتیاد می انجامد. بسیاری از مردم از این بیماری رنج می برند زیرا تفکر منفی برای جسم، ذهن و احساسات اعتیاد آور است. اگر یکی از آنها، به آنان نرسد دیگران در صف، انتظار می کشند. درست مثل اعتیاد که پس از مدتی نیاز به داروی بیشتر احساس می شود در اعتیاد به تفکر منفی شدت تقاضا برای افزایش تحریک افزایش می یابد. «انسانهای بزرگ آنهائی هستند که روان را قوی تر از هر نیروی مادی می دانند و معتقدند که افکار بر جهان حکومت می کنند». «امرسون» (قرچه داغی ۱۳۷۵،۲۵۶)
به عقیده لازاروس و فولکمن امیدواری موجب می شود: ۱- تا فرد به خود اعتماد داشته باشد، ۲- به دیگران اعتماد کند، ۳- به خدا متوجه شود و قوت قلب پیدا کند. (گنجی ۱۳۸۰،۲۱۴)
۲-۴۷ منطقه راحتی
انسان در مرکز یک دایره ای قرار دارد به نام «منطقه راحتی» به این معنا که این منطقه دایره ای به شعاع و بزرگی نامشخص است که این بزرگی بستگی به ظرفیت انسانها دارد. هر چقدر منطقه راحتی انسانها بزرگتر باشد بیشتر از زندگی خود لذت می برد. انسانهائی که دایره راحتی بزرگی دارند در مقابل مسائل زندگی بسیار آرام هستند و روحیه ای بسیار عالی دارند و هرگز نگران نمی شوند و از زندگی خود بیشتر و بهتر لذت می برند. انسانها هر چه بیشتر با زندگی مواجه شوند و آنرا حل کنند دایره راحتی آنها بزرگتر می شود. (آزمندیان ۱۳۸۲،۷۸)
۲-۴۸ اعتقادات مذهبی و آرامش درونی
گفته شده است که با داشتن تجربیات معنوی ما نمی توانیم انسان باشیم بلکه ما موجوداتی معنوی هستیم که تجربیات انسان داریم. اعتقادات، ارتباط ما با خودمان، دیگران و جهان است که شامل قدرتی لایزال است. آن قسمت از وجود ما که با نیروئی برتر و بزرگتر از ما مرتبط است و بعضی وقتها به آن «خود برتر» یا «ندای باطن» یا «شعور باطن» و یا درک گفته می شود، قسمتی از وجود ماست که منعکس کننده انرژی یک قدرت خدائی یا قدرت برتر است. نیروئی در درون ماست که از خداست که به ما قدرت،‌ بینش،‌ موفقیت و صلح می بخشد. همچنانکه ما پرهیزکاری و تفکر را در درون خود پرورش می دهیم یاد