G2: نسل دوم از تکنولوژی های دیجیتال بی سیم است که همکنون نیز در بسیاری از کشور ها نظیر کشورمان از آن استفاده می شود ۲G مبتنی بر فناوری امواج رادیویی دیجیتال است و اساسا فعالیت ها در آن به صورت متنی است. به سیستم مورد استفاده این نسل اصطلاحا شبکه جهانی سیار^[۲۳] می‌گویند.

G3: نسل سوم فناوری های دیجیتال بی سیم که استفاده های چند رسانه ای از ابزار سیار را از قبیل انتقال و پخش فیلم های کوتاه فراهم می آورد. این نسل در سال (۲۰۰۱)در ژاپن ، در سال (۲۰۰۲) در اروپا و در سال (۲۰۰۳) در آمریکا به کار گرفته شد .

۴G: انتظار می رود که این فناوری نسل چهارم باشد و بین سال‌های( ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ میلادی) بشر این فناوری را که امکان نمایش چند رسانه ای با سرعت بیشتر را فراهم می‌کند به کار گیرد . پروژه های آزمایشی این فن آوری از سال( ۲۰۰۳) در ژاپن آغاز شده است( چیتگمون و دیگران،۲۰۱۱).

۲-۲-۲ دلایل اهمیت تجارت سیار

اما ‌در مورد اهمیت موضوع تجارت سیار و ضرورت بررسی آن از زوایای مختلف می توان به موارد گسترده ای اشاره کرد . آنچه که مسلم است رشد سریع و روز افزون تجارت سیار در کشور های پیشرفته و مزیت های رقابتی حاصل از آن به مفهوم آن است که کشور های در حال توسعه نظیر کشورمان باید به سرعت در استراتژی ها و سیاست های تجاری و بازرگانی خود تجدیدنظر اساسی بعمل آورند . شاید اهمیت این مسئله از این جهت بسیار مشخص باشد که عدم به کارگیری شیوه های نوین تجارت همچون تجارت الکترونیک و سیار موقعیت رقابتی کشور های درحال توسعه همچون کشورمان را حداقل به میزان صرفه جویی که می‌تواند در انجام مبادلات سیار صورت پذیرد تضعیف خواهد کرد . و از طرف دیگر این کندی ناشی از عدم بهره گیری صحیح و سریع از تجارت الکترونیک و تجارت سیار به معنی کندی در انجام معاملات و از دست رفتن فرصت های لحظه ای و زودگذر در تجارت جهانی است ( لفورت و دیگران،۲۰۰۵) همچنین با گسترش شیوه های دیجیتالی در مبادلات کشور های پیشرفته ، شیوه های سنتی و کاغذی و دستی رفته رفته منسوخ می‌گردد و در عمل امکان انجام معادلات و مبادلات در این کشور ها از طریق روش های سنتی از میان خواهد رفت که این امر منجر به منزوی شدن در عرصه تجارت جهانی برای کشور هایی خواهد بود که از تجارت سنتی استفاده می‌کنند . گذشته از موارد فوق ، گسترش تکنولوژی اطلاعات و فن آوری ارتباطات در زمینه‌های مختلف از جمله تجارت ، نقش مهمی در ایجاد اشتغال و در رشد تولید کشورها ایفا می‌کند که این مسئله خود نیز بر ضرورت و اهمیت پدیده هایی همچون تجارت سیار تأکید دارد( ماهاتاننکون، ۲۰۰۵)^[۲۴].

۲-۲-۲-۱ از دیگر دلایل اهمیت تجارت سیار می توان به موارد زیر اشاره کرد

• • تعداد پایانه های همراه دردسترس بیشتر ازپایانه های کاربران کامپیوتربوده واز رشد سریع تری برخوردار است.

• • ارتباط کاربران با پایانه هابیشتر است پایانه ها وارائه خدمات یک ترکیب مناسب وشخصی رانشان می‌دهند.

• • قابل دسترس ‌در هر زمان ‌و مکان می‌باشد.

• • کارکنان راقادر به دسترسی اطلاعات درهرکجا وتصمیم گیری فوری بدون محدودیت به میز ویا کامپیوترمی سازد.

• تجارت سیار باعث حذف بسیاری از کارهای وقت گیر می شود( بوبلینگن، ۲۰۰۴)^[۲۵].

۲-۲-۳ ویژگی های تجارت سیار

تجارت سیار با تکیه بر پردازش رایانه ای سیار دو مشخصه و ویژگی اصلی دارد که آن را از سایر انواع پردازش رایانه ای متمایز می‌سازد :

• قابلیت حمل و نقل : پردازش رایانه ای سیار و تجارت سیار بر این اصل استوارند که کاربر ، وسیله سیار خود را همیشه همراه دارد . قابلیت حمل و نقل بر سبک بودن وسیله سیار دلالت دارد . ‌بنابرین‏ کاربران می‌توانند در صورت اتصال به شبکه بی سیم باسایر سیستم ها به صورت مستقیم ارتباط برقرار کنند

دسترسی گسترده : در پردازش رایانه ای سیار و تجارت سیار افراد همیشه در دسترس هستند . البته کاربران می‌توانند ساعات و یا ‌پیغام‌های خاصی را مسدود کنند ، ولی به طور کلی هنگامی که کاربران وسیله سیار را حمل می‌کنند ، دسترسی سریع شبکه ای به آنان به سهولت امکان پذیر می‌باشد .
این دو ویژگی خاص ابزارهای سیار مرز های زمانی و مکانی را از بین می‌برد و موجب ایجاد مزایای فراوان همراه با ارزش افزوده می شود( جوکیس و دیگران، ۲۰۰۱)^[۲۶].

• • 1. مزایای عمده تجارت سیار

مزایای فراوان تجارت سیارسبب شده که نه‌ تنها کشورهای توسعه یافته بلکه کشورهای در حال توسعه نیز از آن به عنوان ابزاری برای رقابت در عرصه داخلی و بین‌المللی استفاده نمایند. نبود راهبرد تجارت سیارنتیجه‌ای جز انزوا درعرصه اقتصاد جهانی به دنبال نخواهد داشت. گسترش روزافزون حجم تجارت ‌سیار در جهان، به کارگیری آن توسط بنگاه‌های اقتصادی و پذیرش تدریجی آن از سوی مصرف‌کنندگان بیانگر مزایای بالقوه تجارت ‌سیار در عرصه‌های اقتصادی و تجاری است. ‌بنابرین‏ راهی جز تلاش مستمر برای استفاده از آن در فعالیت‌های اقتصادی متصور نیست(ماهاتاننکون،۲۰۰۵).

چندین نوع تثبیت کننده وجود دارد که اغلب نیز برای درمان صرع به کار می‌روند. اما در بین آن ها لیتیوم (که نوعی نمک معدنی است) موثرترین آن ها‌ است.

۲-۵-۵ روش‌های درمانی روانشناسی

در فاصله بین دوره های شیدایی یا افسردگی، درمان‌های روانشناسی می‌تواند مؤثر باشد. این درمان‌ها باید حدود ۱۶ جلسه یک ساعته به مدت ۶ تا ۹ ماه باشند.این درمان‌ها شامل:

• • تربیت روانی^[۶۰] دانستن بیشتر ‌در مورد اختلالات دو قطبی

• • تحت نظر داشتن حالت روحی- کمک کردن به شما برای شناخت زمان‌های تغییر حالت روحی

• • استراتژی خلقی- کمک کردن برای جلوگیری از تغییر حالت روحی به شیدایی یا افسردگی کامل

• • کمک برای افزایش مهارت‌های سازگاری.

• شناخت و رفتار درمانی(CBT) برای افسردگی. (حسین آزاد۱۳۷۶ )

۲-۶ نقش استرس دراختلالات روانی

مفهوم استرس آن طور که در روانشناسی استفاده می‌شود برگرفته از علم فیزیک است (هاریس و لوی^[۶۱] ۱۹۷۵ به نقل ازسیاسی) اگر چه کاربرد مفهوم استرس به معنای رفتاری آن به قرن هفدهم بر می‌گردد اما تا قرن نوزدهم تعریف دقیق و روشنی از آن ارائه نشده بود. در زمینه مطالعه استرس محققان به جنبه‌های مختلف آن توجه کردند. عده ای بر تغییرات فیزیولوژیک و عده ای دیگر بر وقایع فشارزا تمرکز نمودند (تیلور^[۶۲]، ۱۹۹۱ به نقل از پورافکاری).

والتر کانون^[۶۳] (۱۹۳۱) یکی از اولین نظریه پردازان استرس بود که استرس را واکنش جنگ و گریز معرفی کرد (اشتاین و همکاران به نقل از خسروشاهی،۱۹۸۷). کانون معتقد بود که ارگانیسم زمانی که تهدیدی را درک می‌کند بلافاصله سیستم عصبی سمپاتیک و سیستم درون ریز او برانگیخته می‌شود. این پاسخ فیزیولوژیکی هماهنگ ارگانیسم را آماده حمله به عامل تهدید و یا فرار از تهدید می‌کند. ‌به این دلیل است که آن را «پاسخ جنگ یا گریز» می‌نامد. او معتقد است که این پاسخ سازگارانه ارگانیسم را قادر به نشان دادن عکس العمل سریع به تهدید می‌کند و از سویی دیگر استرس را برای ارگانیسم مضر می‌دانست زیرا عملکرد هیجانی و فیزیولوژیکی را مختل کرده و در دراز مدت می‌تواند مشکلات طبی ایجاد کند به ویژه هنگامی که ارگانیسم نمی تواند بجنگد یا فرار کند و بدین صورت به صورت دراز مدت با استرس مواجه شده و این وضعیت برانگیختگی فیزیولوژیکی ادامه می‌یابد و سرانجام سلامت فرد را به خطر می‌اندازدتیلور به نقل از ایندلر و پارکر، معتقد است استرس زمانی روی می‌دهد که تقاضاهایی در فرد به وجود آیند که فراتر از منابع سازگاری او هستند. به علاوه او بین استرس‌های فیزیکی (مثل شرایط محیطی گرما یا سرمای زیاد) و صدمات فیزیکی ناشی از استرسورهای روانی – اجتماعی تمایز قائل می‌شود. (تیلور ۱۹۹۱ به نقل از پورافکاری).

بیشتر تعاریف استرس بر ارتباط بین فردی و محیط تأکید دارد و استرس را نتیجه یک فرایند ارزیابی فردی می‌داند. این که آیا منابع فردی برای مواجهه با تقاضاهای محیط کافی اند یا خیر. پس استرس میزان عملکرد متناسب بین فرد و محیط است ( تیلور ترجمه پورافکاری۱۹۹۱).

هر گاه منابع فردی برای مواجهه با موقعیت فشارزا به اندازه کافی باشند فرد ممکن است استرس کمی احساس کند. وقتی فردی در می‌یابد که احتمالا فقط با صرف کوشش زیاد منابعش برای مواجهه با موقعیت استرس زا کفایت می‌کند ممکن است مقادیر متوسطی از استرس را تجربه کند. سرانجام زمانی که فرد در می‌یابد که منابعش برای مواجهه با عامل فشارزای محیطی کافی نیست ممکن است استرس زیادی را تجربه کند. بنا بر این استرس شامل فرایند ارزیابی وقایع، ارزیابی منابع بالقوه و پاسخ دادن به آن وقایع می‌باشد (لازاروس و فولکمن، ۱۹۸۴به نقل از برادران).

به طور کلی در روانشناسی اصطلاح استرس به موقعیت‌های اجتماعی و روانی متنوعی اشاره دارد که قادر به ایجاد اختلال در تعادل حیاتی موجود می‌باشد.

فشار روانی با ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی و روانشناختی اثرات نامطلوبی بر رفتار، تفکر و واکنش‌های بدن فرد گذاشته و در ایجاد و رشد بیماری به طور مستقیم و غیر مستقیم نقش دارد (ساراسون و ساراسون، ۱۹۷۱ترجمه دهقانی ) محققان مختلف بر این امر تأکید دارند که هر واقعه ای که بر فرد فشار وارد کند احتمال بیماری را افزایش می‌دهد و مواجهه طلانی با موقعیت‌های فشارزا اثرات زیانباری بر سلامت فیزیکی و روانی می‌گذارد (پی یر لی و اسکور^[۶۴]، ۱۹۷۸) بنا بر تحقیقات انجام شده اکثر بیماری‌های انسانی با استرس ارتباط دارد (شاملو، ۱۳۶۶) و هر چه استرس شدیدتر و طولانی تر باشد (تیلور ۱۹۹۱؛ اشتاین و همکاران ۱۹۸۷ترجمه پورافکاری) باشد عوارض منفی روانی و فیزیکی بیشتری دارد. بررسی ارتباط مستقیم استرس و بیماری مشکل است چرا که نمی توان آزمودنی‌ها را به آزمایشگاه برد و آن ها را با استرسور مواجه کرد و انتظار داشت پیامد فوری آن مشاهده شود. لذا شواهد مربوط به ارتباط استرس و بیماری به طور غیرمستقیم و استنتاجی به دست آمده اند. عده ای از محققین معتقدند که استرس به طور غیرمستقیم و از طریق تغییر الگوی رفتاری فرد باعث بیماری می‌شود و امکان دارد فقط در افرادی منجر به بیماری شود که آسیب پذیری اولیه دارند. استرس و آسیب پذیری اولیه هیچ کدام به تنهایی برای ایجاد بیماری کافی نیستند به علاوه به نظر می‌رسد افرادی که می‌توانند شرایط منفی زندگی را کنترل نمایند ایمنی بیشتری نسبت به بیماری نشان می‌دهند تا آنهایی که قادر به کنترل موقعیت‌های فشار زای زندگی نیستند. (تیلور، ۱۹۹۱به نقل از پورافکاری)

براون و هونر^[۶۵] دریافتند فارهای مزمنی که بیش از یک سال از آن ها گذشته باشد با ایجاد افسردگی رابطه مثبتی دارد. در مطالعه دیگری رأس و هابر^[۶۶] (۱۹۸۵) دریافتند که مشکلات اقتصادی مداوم تمایل به افسردگی را افزایش می‌دهد.

از طرفی بعضی شخصیت‌ها آسیب پذیری بیشتری نسبت به استرس دارند و همیشه استرس یکسان در افراد متفاوت اثرات مشابهی ندارد و احتمالاً عوامل دیگری در فرایند استرس دخالت دارند. یکی از مهمترین این عوامل شیوه مقابله فرد و منابع مقابله ای وی می‌باشد و می‌توان گفت بیشتر از وجود عوامل استرس زای زندگی در ارتباط استرس و بیماری نقش دارند (شاملو ۱۳۶۶).

۲-۶-۱ تفاوت‌های فردی در مقابله با استرس

استرس به سه مفهوم در نظر گرفته شده است (میرزایی، ۱۳۷۸ ) در یک رویکرد، تمرکز بر محیط معطوف است و استرس به عنوان محرک توصیف شده است که شامل واقعه یا رشته ای از شرایط ویژه به عنوان مثال، زمانی که فرد می‌گوید شغل من بسیار پر استرس است از همین دیدگاه به مفهوم استرس نگاه ‌کرده‌است.

وقایع و شرایطی تهدید کننده یا زیان بخش اند و در نتیجه احساس تنش ایجاد می‌کند، استرس زا خوانده می‌شود. رویکرد دوم استری را به عنوان پاسخ در نظر گرفته و تمرکز آن بر واکنش مردم به عوامل استرس‌زا است. از این دیدگاه مردم به نقشی که احساس می‌کنند استرس می‌گویند، مانند زمانی که فرد می‌گوید:

به هنگام سخنرانی احساس استرس می‌کنم. پاسخ فرد شامل دو جزء مرتبط با هم است:

اگر دختری که به سن بلوغ رسیده بدون اجازه پدر یاجد پدری وبی آنکه ناموجه بودن علت مخالفت او محزر شده باشد ازدواج کند این ازدواج دارای چه ضمانت اجرائی است؟درنظام قبلی بعضی می‌گفتند این ازدواج صحیح ونافذ است ‌و هیچ‌گونه ضمانت اجرای حقوقی برای طرفین نکاح ندارد وفقط سر دفتری که ازدواج رابه ثبت رسانده مستوجب مجازات انضباطی است.لیکن براین نظر استواربود که می توان این ازدواج را غیر نافذ دانست.

امروز هم این نظر قابل دفاع است .ظاهر عبارت ماده۱۰۴۳اصطلاحی قانون مدنی که نکاح دختر باکره را((موقوف))به اجازه پدر یاجد پدری دانسته مفید همین معنی است .قواعد عمومی اعمال حقوقی هم این نظر راتایید می‌کند،بعضی ازآراءدادگاه ها بویژه رأی‌ وحدت رویه هیئت عمومی دوانعالی کشورمورخ ۲۹/۳/۶۹نیز مویدهمین نظر است.

قائلین ‌به این نظر اذن پدر یاجد پدری را به عنوان یکی از شروط نکاح آورده اند.عکس آنهایی که اذن پدر یا جدپدری را جزارکان محسوب می‌کنند.دریک چینن حالتی که مابودن اذن را شرط صحت عقد می‌دانیم وباتوجه به آن که می‌دانیم وجود یاعدم حصول یک شرط درعقد چه آثاری دارد وجود وتحقق آن باعث صحت عقدوعدم آن عدم نفوذ عقد می‌گردد.

نتیجه طبیعی یک عقدی که بدون اذن ولی منعقد گردیده است عدم نفوذ می‌باشد.دربین فقهای معاصر برخی گرفتن اذن ولی رابه خاطر احتیاط لازم دانسته اند ولی همین علما اگر چنانچه نکاحی خلاف این احتیاط انجام شد را صحیح- می دانند.حال دلیل این احکام هر چه بوده است می بینیم آنهایی که رأی‌ به نکاح بااذن داده اندمنتهی ‌در موقعیتی که این حکم باشرط اجرانگردد کمتر سخت گیری کرده‌اند وعقد راصحیح دانسته اند واین شرطی راکه برای عقد نکاح درنظرگرفته اند هرچند فقها آن را مورد حکم قرار داده‌اند قدرت الزام آورآن رادرحدانحلالنکاح نمی باشد^[۴۰] ومی توان گفت جنبه اخلاقی امر برجنبه حقوقی وفقهی چیره می‌گردد ویا شاید بتوان بدین گونه اظهارنظرکرد که فقهای مابرای اینکه مخالف عرف جامعه چیزی نگفته باشند بین روایات نیز جمع کرده باشد آوردن اذن رابنابر احتیاط لازم وضروری می دانند ولی در مواقعی که امر مهم تر وخطیرتری در بین باشد رعایت نکردن آن احتیاط ‌را نادیده می گیرند حال اگر قائل ‌به این شرط باشیم وعقد واقع شده راغیر نافذ بدانیم اگر بعداز آن پدر یا جد پدری اجازه داد عقد ازدواج چه آثاری خواهد داشت آیا عقد از ابتدا صحیح می‌باشد یا بعد ‌از دادن اذن عقد نفوذ می‌یابد.

در این مورد نظریات متفاوتی ارائه شده است وباتوجه به مباحثی که در عقد فضولی آورده اند ویا دو نظر یه راجع به اثر اجازه آورده اند که نظریه کشف ونقل می‌باشد.

نظریه نقل:به موجب این نظریه اجازه ای که بعد از عقد داده می شود موجب این امر نمی گردد که عقد از ابتداصحیح شود بلکه عقد زمانی که صاحب حق یا حکم آن رااجازه نماید نفوذ حقوقی می‌یابد چه قبل از آمدن اجازه هیچ الزامی به وجود نیامده است که بخواهیم به آن وفا کینم واز سویی دیگر در پدیده‌های خارجی وطبیعی این یک امرعادی وشاید بدیهی است که سبب هرپدیده ای بایستی قبل از مسبب به وجود آیدبه عبارت دیگر باشد واینکه بگوئیم اجازه جزءسبب یا شرط انتقال است ولی اثر آن از هنگام عقد ظاهر می‌گردد نمی تواند صحیح باشد این نظریه ای است که با توجه به جهات معقول نظری صائب ‌و مفیدی می‌باشد ولی در عالم اعتبار یا پدیده ها را با توجه منفعت آنهاتفسیر کنیم اگر در عقد نکاح ما این را بپذیریم با اشکالات اساسی روبرو می گردیم که روابطی که بین طرفین قبل ازاجازه وجود داشته نامشروع بدانیم یا صحیح؟اگر ما نظر نقل را بپذیریم باید توجه داشته باشیم که باید تمام روابط ایجادشده تا قبل از آمدن اجازه را نامشروع قلمداد نماییم که نمی تواند اثری خوشایندی به همراه داشته باشند.

نظریه کشف:این نظریه خود به دو قسمت کشف حکمی وکشف حقیقی تقسیم می شود که ما برای رعایت اختصار واینکه نظریه کشف حقیقی را حقوق ‌دانان ما نیز پذیرفته اند.نظریه کشف حکمی رامورد بررسی قرار می‌دهیم.

درمورد این نظریه چنین می آورند روابطی که طرفین در عقد فضولی وجود آورده اند نمی تواند تمام محسوب شود چرا که طرفی که اذن او شرط در عقد می‌باشد دخالتی در انشاءعقد نکرده است وباید این را بپذیریم که تا قبل از آمدن اجازه عقد به طور کامل واقع شده است واین اجازه وقتی وارد می شود به عقد واقع شده که قبل از دادن اجازه به صورت یک امر اعتباری ناقص به وجود آمده است اعتبار حقوقی می بخشد.به عبارت دیگر این اجازه ناقص است و در ضمن این اجازه سبب مستقل نمی باشد^[۴۱].

وصرف تنفیذ عملی است که قبلا به وجود آمده است وآثار عقد تاآنجا که امکان داردبه زمان قبل از عقد بر می‌گردد و در گذشته تآثیر می گذرد.حال اگر این ازدواج منتهی بر جماع شده باشد ودختر ازاله بکارت شده ‌باشد با توجه به ازاله بکارت باعث سقوط دوباره اذن پدر یا جد پدری می‌گردد ودیگر نیازی به اخذ اذن ولی برای ازدواج مجدد ندارد.

در این خصوص با توجه به ماده ۱۰۴۳قانون مدنی که نکاح دختر باکره را متوقف براذن پدر یا جد پدری کرده وچون در این خصوص ازاله بکارت صورت نگرفته است وقانون نیز حکم این مورد راصریحا مشخص ‌کرده‌است واذن بر دختر سلب نمی گردد وبرای اینکه دختر بخواهد مجددا ازدواج بنماید دختر بایداذن را برای این نکاح بگیرد(۹) که برخلاف قانون سابق که شوهر کردن را رافع اذن پدر یا جد پدری می‌دانست.

بخش سوم: رویه قضاییه و نکاح بدون اذن

در اینجا به بیان چند مورد از آرای دادگاه ها که منجر به صدور رأی‌ وحدت رویه از سوی دیوان عالی کشور شدهمی پردازیم آقایی ضمن ارائه دادخواست به دادگاه مدنی خاص تهران متقاضی ابطال ازدواج دختر خود که به دلیل اغفال شدن مردی،در سن۱۷سالگی با وی ازدواج کرده درآن هنگام سن رشد ۱۸تمام بوده است واین ازدواج دردفتر ثبت ازدواج به ثبت رسیده است و در نتیجه این دعوی،دادگاه رأی‌ خود را اینگونه صادر می‌کند بعد از بررسی محتویات پرونده ‌و اظهارات خواهان که دخترش بدون رضایت وی ازدواج ‌کرده‌است واغفال شده باید توجه داشت که موجبات فسخ عقد نامه چند چیز است که مورد ادعا از مصادیق هیچ یک از آن ها نمی باشد واینکه مراجع عالیقدررضایت پدر را در ازدواج دوشیزه شرط دانسته اند اولا این امر شرط صحت عقد نیست بلکه شرط کمال عقد است که جنبه اخلاقی داردکه احترام دختر به پدر محفوظ بماند ثانیآ هیچ کدام از کسانی که حتی اجازه پدر را شرط صحت عقد دانسته اند ازدواج مجدد دختری را بدون اجازه پدرش با مردی که دلخواهش بود عقد شده رشیده هم باشد بعداز مراسم عروسی وزندگی با یکدیگر برای شخص ثالثی جایز نمی داند یعنی ازدواج اول را باطل شده می‌داند اعلام نمی کند لذا قضیه بی سوادی ویا فقر وامراض که علاج آن ها امکان داشته باشد موجب ابطال عقد نمی گردد ‌و مسئله کفو بودن از نظر شخصیت مالی ‌و سواد مطرح نیست بلکه جنبه معنوی دارد.

از این رأی‌ مشخص می شود که حتی درزمانی که قانون سال۶۱به تصویب نرسیده بود وقانون مدنی سابق اجرا شده است ازدواج انجام شده را صحیح می دانسته هرچند که برخی ازموارد که قاضی دادگاه در حکم خود به آن ها اشاره کرده فی الواقع صحت نداشته است ولی حکم به ابطال ازدواج صادر نمی کند^[۴۲].

بحث ادراک الهی از قرون اولیه اسلامی‌ مطرح بوده چنان که در سخنان اکثر بزرگان دین خصوصاً روایت‌های حضرت علی (ع) وامام صادق وبرخی دیگر از صحابه می‌ خوانیم از ادراک الهی وکیفیت ادراک سخن به میان آمده است .(طباطبایی، ۱۳۹۳)

۲-۲-۲ – ادراک در لغت

ادراک در لغت به معنای دریافتن،فهمیدن ‌و رسیدن می‌ باشد . چنان که ادراک الشی یعنی وقت آن رسید ‌و ادراک الولد یعنی فرزند بالغ شده ‌و ادراک المسئله یعنی مسئله را فهمید . در بسیاری از موارد ادراک مترادف با علم معرفت، رویت، لحوق،… به کار می‌ رود، وبه نظر برخی از محققان الفاظی که در انواع ادراک در قرآن کریم به کار رفته است به ۲۰ لفظ می‌ رسد که ظن، حسبان، شعور، ذکر، عرفان، فهم، فقه، درایت یقین، فکر، رأی‌، زعم، حفظ، حکمت، خبره، شهادت، عقل، از جمله آنانند (طبرسی ترجمه بغدادی، ۲۰۱۱).

۲-۲-۳- رابطه علم ‌و ادراک

به گفته برخی از دانشوران اگر ادراک در معنای عام آن (حصول صورت شی ونص ناطقه )وعلم در معنای عام آن (حصول صورت شی در عقل )به کار می‌ روند .رابطه علم ‌و ادراک تساوی است برخی نیز معتقدند اگر علم به معنای ادراک امور کلی ‌و ادراک بر حضور مدرک نزد مدرک به کار رود ادراک ‌به این معنا شامل علم ‌و ادراک امور حسی می‌شود در این صورت بین علم ‌و ادراک عموم ‌و خصوص مطلق ورابطه آن دو مانند رابطه نوع جنس است یعنی ادراک جنس وعلم نوع آن است .(سبحانی، ۱۳۹۰)

۲-۲-۴- ادراک امور حسی

گاهی ادراک تنها برای درک امور حسی اطلاق می‌شود که در این صورت تفاوت این نوع ادراک با علم مانند تفاوت در نوع است که هر دو تحت یک جنس جمع می‌ شوند یعنی ادراک مطلق جنس ‌و ادراک حسی وعلم انواع آن می‌ باشد .(سبحانی، ۱۳۹۰)

۲-۲-۵- ادراک به معنای رویت

بسیاری از دانشمندان از جمله شیخ طوسی در تفسیر آیه شریفه (لا تدرکه الا بصار وهویدرک الابصار ) تصریح می‌‌کند که معنای ادراک در آیه همان رویت است ولی غالب دانشمندان اهل سنت ذیل همین آیه تصریح می‌‌کنند که ادراک با رویت تفاوت می‌‌کند، زیرا ادراک به معنای احاطه کامل است وبرخی از دانشمندان تصریح کرده‌اند یکی از راه های ادراک حسی است وهرگاه ادراک با بصر مقرون شود از آن جز رویت فهمیده نمی‌ شود وسایر حواس نیز این چنین اند .(افضلی، ۱۳۸۸)

۲-۲-۶- مدرک بودن خداوند

همه مسلمانان اتفاق نظر دارند که خداوند مدرک است دلیلی که برای اثبات مدرک بودن خداوند اقامه شده است که خداوند حی بوده وهر موجودی که حی باشد وهیچ آفتی نداشته باشد، سمیع ومدرک است، پس خداوند مدرک است. دلیل دیگر این که ادراک یکی از صفات کمال است واگر خداوند ‌به این صفت متصف نشود وبه ضد آن متصف خواهد شد که نقص ‌و درباره خداوند محال می‌ باشد، لازم است خداوند ‌به این صفت متصف خواهد شد .شیخ مفید ادراک را علم خداوند به محسوسات دانسته وگفته است خداوند مدرک است یعنی به آنچه به حواس درک می‌شود عالم است .دلیل چنین است که خداوند بر همه معلومات که مدرکات نیز جز آن است عالم است پس عالم به مدرکات نیز هست ومطلوب همین است (مرعشی نجفی،۱۴۰۵ق).

۲-۲-۷- آیا ادراک از جمله صفاتی است که بتوان آن را به خدا نسبت داد؟

با توجه به آیه شریفه (الا بصاروهو یدرک الا بصار وهو الطیف الخبیر ) مدرک به( اسم فاعل ) از اسماء خداوند است .در قرآن کریم وروایات به اسم الهی «مدرک» تصریح شده وخداوند مدرک است در فعل «یدرک» در آیه شریفه بیانگر همین اسم الهی است (فاضل، ۱۳۸۸).

در معنای ادراک میان متکلمان اختلاف نظر وجود دارد که آن وصف ادراک برای خداوند غیر از علم خداوند به امور کلی وجزیی بوده وصفت دیگری است ویا منظور ،همان علم ومعنایی مترادف با آن است ویا این که مقصود علم خاص خداوند به موجود است، به صورت جزیی وعینی است. ‌بنابرین‏ مقصود از ادراک خداوند شهود اشیای خارجی ‌و تسلط کامل خداوند بر اشیا است، گفتنی است از اطلاق صفات اسمایی که شرع مقدس برآن اذن داده است بر خداوند و اتصال خداوند بر آن ونیز در جایز نبودن اطلاق صفات واسمانی که شارع منع کرد. اختلاف نظر نسبت تنها اختلاف در صفات آسمانی است که از سوی شعارع نه به صورت آشکار معنی شده وخداوندبرجوار این اتعصاف چیزی وارد شده است گروهی در این باره به توقیفی نبودن صفات واسمای الهی حکم کرده‌اند یعنی لازم نسبت که حتما درباره یا اسم الهی آیه وروایتی وارد شده باشد بلکه همین قدر که معنای اسم یا صفتی موهوم نباشد وبرای ذات باری تعالی محالی پیش نیاید می‌توان خداوند را به آن اتصال نماید.اما گروهی دیگر صفات واسماء را توفیقی دانستند ومعتقدند که خداوند را تنها به صفات واسمائی می‌ توان خواند که خود خداوند است یا پیامبر وامامان معصوم (ع)و گروه سوم میان صفات واسماء‌ فرق نهاده اند واسما را توفیقی وصفات را غیر توفیقی شمرده‌اند (موسوی خراسانی،۱۳۹۰).

۲-۲- ۸- ادراک خدا از نظر فلاسفه

در فلسفه ارسطو خدا جایگاه واهمیت ویژه ای دارد واز ابتدا در مکتوبات عمومی‌ خود در اثبات وجود مبدأ نخستین ‌و هستی خدا کوشیده است .جهان‌بینی فلسفی ارسطو حاکی از این است که وی فلسفه خود را از جهان فروردین (ناسوت )آغاز می‌ کند وبه جهان فرازین (لاسوت )پایان می‌ دهد هر چند بنیادی ترین مسئله متافیزیک ارسطو مسئله هستی وجود است . اما از نظر وی موجود به ماهو موجود واقعی خدا است .(اوراسیا) جوهر به اعلی درجه است اوراسیای حقیقی نخستین و مطلقا موجود هموست که متافیزیک در جستجوی اوست از این رو مفهوم خدا موضوع هدف وانگیزه همه متافیزیک ارسطویی است (طباطبایی ،۱۳۹۳).

‌بر اساس آنچه بیان شد در میابیم اولا : ارسطو اگر بجز جوهر طبیعی جوهر دیگری نباشد علم نخستین همان علم طبیعی خواهد بود ثانیاً : عالم هستی در جواهر منحصر به خدا نمی‌ باشد وبجز جوهری وجود دارد که قائم به ذات است زنده ،دانا ، توانا وغیر متحرک وفناناپذیر است البته ارسطو از مبدأ اول ‌و نخستین با تعابیر خاص فلسفی خود یاد ‌کرده‌است که مفسران ومترجمان به مفهوم خدا تعبیر و نفسیر کرده‌اند (طباطبایی، ۱۳۹۳).

اولین منزل فلسفی ‌و فکری پس از هستی شناسی تأمل در مسئله خدا وشناخت ذات وصفات افعال اوست این رویه به گذر تاریخ فلسفه در جهان اسلام و در ستیز فکری فیلسوفان مسلمان بر فراز و فرودها ادامه می‌ یابد وبا نظر به آفاق وانفس تبیین‌های گوناگونی از ادراک خدا تحت عنوان (براهین اثبات وجودی خدا )ارائه می‌ گردد. در آیینه این تبینها می‌ توان تصورات مختلف از خدا را به نظاره نشست زیرا بحث از خدا در تفکر فلسفی غالب حکیمان مسلمان متفرع ومبسوق به مباحث هستی شناسانه ایشان است (کلینی رازی، ۱۳۸۸).