۲-۶- آزادسازی ظرفیت و تصحیح ضریب توان
سیستم برق رسانی ماه تابستان به طور معمول ضریب توان ۸/. را دارا می­باشد. بنابراین اکثر بارهای متصل به شبکه توزیع مطابق شکل (۲-۳) جریان پس فاز نسبت به ولتاژ شبکه دارا می­باشند.

شکل ۲-۳ : نمودار فازوری و مثلث توان بار توزیع نمونه
اگر مولفه­های اکتیو و راکتیو جریان I را در ولتاژ دو سر بار VR ضرب کنیم رابطه حاصل را می­توان روی مثلثی به نام مثلث توان مطابق شکل (۲-۳) نمایش داد. مثلث توان رابطه موجود مابین کیلووات، کیلووار و کیلوولت آمپر را نشان می­دهد. با افزودن خازن می­توان مولفه راکتیو Q توان ظاهری بار S را کم یا حذف کرد.
شکل ۲-۴ : چگونگی افزایش توان ظاهری و توان راکتیو برحسب ضریب توان بار در ضمن ثابت نگهداشتن توان اکتیو
شکل­های (۲-۴) و (۲-۵) افزایش مولفه­های توان راکتیو را به ازای هر ۱۰% تغییر ضریب توان نشان می­دهد. حتی ضریب توان ۸/۰ آنقدر بزرگ است که باعث افزایش ۲۵% توان ظاهری (کیلوولت آمپر) خط خواهد شد. در این ضریب توان ۷۵ کیلووار ظرفیت خازنی برای حذف ۷۵ کیلووار مولفه راکتیو لازم است.
شکل ۲-۵ : نمایش تغییر توانهای اکتیو و راکتیو بر حسب ضریب توان بار در ضمن ثابت نگه داشتن توان ظاهری
چنانچه پیشتر گفتیم توان راکتیو در یک نیروگاه و انتقال آن به بارهایی که در فواصل دور قرار گرفته­اند از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، اما می­توان به سهولت با نصب خازن در مراکز بار به این هدف دست یافت. شکل (۲-۶) تصحیح ضریب توان یک سیستم معین را نشان می­دهد مطابق این شکل خازنها توان راکتیو پیش فازی را از منبع می­کشند، یعنی توان راکتیو پس فازی را تحویل بار می­ دهند.
شکل ۲-۶ : نمایش تصحیح ضریب توان
فرض می­کنیم یک بار با توان اکتیو P، توان راکتیو Q و توان ظاهری S در ضریب توان پس فاز تغذیه می­ کند. هنگامی که خازن Qc را در مکان مطلوب نصب می­کنیم ضریب توان Cosθ۱ به Cosθ۲ بهبود می­یابد. که در آن طبق رابطه (۲-۱۴) خواهیم داشت:
(۲-۱۴)
بنابراین مطابق شکل (۲-۶) توان ظاهری و توان راکتیو (با تامین توان راکتیو، Qc) بترتیب از S1 به S2 و از Q1 به Q2 کاهش می­یابد. بدیهی است که کاهش جریان راکتیو باعث کاهش کل جریان می­ شود و در نتیجه تلفات توان را پایین می ­آورد لذا تصحیح ضریب توان، با کاهش ظرفیت کیلوولت آمپری و کاهش تلفات در تجهیزات بین نیروگاهها و نقطه اتصال خازن شامل خطوط انتقال و توزیع و ترانسفورماتورهای پست است، باعث صرفه­جویی در هزینه­ های سرمایه ­گذاری و سوخت می­ شود. ضریب اقتصادی توان، ضریب توانی است که در آن منافع اقتصادی حاصل از نصب خازنهای موازی، درست با هزینه نصب و بهره ­برداری خازنها برابر شود. در گذشته، ضریب توان اقتصادی حدود ۹۵% بود اما امروزه هزینه­ های زیاد نیروگاه­ها و سوخت، ضریب توان اقتصادی را به سمت ۱ سوق داده است. ولی هر چه ضریب قدرت به عدد یک نزدیکتر شود تاثیر خازنها در بهبود ضریب توان، کاهش کیلوولت آمپر انتقالی، افزایش ظرفیت­ها و کاهش تلفات مسی خط با کاهش جریان خط به شدت کاهش می­یابد. بنابراین، هزینه نصب خازنهای لازم برای رساندن به عدد ۱ هرچه به یک نزدیک تر شویم، زیادتر است.
۲-۷- کاهش تلفات و تلفات پیک شبکه توزیع
با تامین توان راکتیو در محل مصرف مشترکین، جریان عبوری از خط کاهش یافته لذا تلفات خط کاهش می­یابد. حال با در نظر گرفتن هر کیلووات ساعت تولید انرژی، سود ناشی از کاهش تلفات انرژی در اثر خازن گذاری مشخص می­ شود. کاهش تلفات در زمان پیک شبکه منفعت خوبی به همراه دارد. با کاهش تلفات در پیک نیروگاهها از حدود نامی خود فاصله می­گیرند در نتیجه نیاز به تولید کمتر می­ شود ضمن اینکه با افزایش مشترکین جدید احداث نیروگاههای جدید به تعویق افتاده و در هزینه احداث نیروگاه جدید نیز صرفه جویی می­ شود. انرژی صرفه­جویی شده بر اثر خازن گذاری طبق رابطه (۲-۱۵) تعریف می­ شود:
(۲-۱۵)
که در آن انرژی صرفه­جویی شده سالیانه با نماد ACEΔ، توان راکتیو سه فاز ناشی از بکارگیری خازنها تصحیح ضریب توان Qc3φ (KVAR)، کل مقاومت خط تا مرکز بار (Ω)، بار سه فاز اولیه بدون تصحیح (KVA)، ولتاژ خط VLL بر حسب کیلوولت، بنابراین منافع سالانه ناشی از انرژی صرفه­جویی شده را می­توان طبق رابطه (۲-۱۵) محاسبه کرد. که هزینه انرژی بر حسب (کیلووات ساعت/واحد پول)، منافع سالانه ناشی از انرژی صرفه جویی شده Ec بر حسب (سال/واحد پول).
(۲-۱۵)
۲-۸- بهبود پروفیل ولتاژ
درآمد شرکتهای برق رسانی به علت افزایش ولتاژ ناشی از خازن گذاری در سیستم که موجب افزایش مصرف انرژی می­ شود، بالا می­رود. این امر به ویژه برای مصرف کننده­ های خانگی درست است. افزایش مصرف انرژی به ماهیت وسایل بکارگرفته بستگی دارد. مثلا مصرف انرژی لامپها با مربع ولتاژ افزایش می­یابد. بنابراین منافع حاصل از درآمد ناشی از کیلووات ساعت افزوده مصرف انرژی را می­توان طبق رابطه (۲-۱۶) محاسبه نمود. که درآمد سالانه افزوده ناشی از افزایش کیلووات ساعت مصرف انرژی CBECΔ بر حسب (سال/واحد پول)، افزایش مصرف انرژی BECΔ بر حسب درصد (%). کیلووات ساعت مصرف انرژی اولیه یا مبنا BEC بر حسب (KWh/year)، هزینه انرژی Ec بر حسب (کیلووات ساعت/واحد پول) می­باشد.
(۲-۱۶)
از جمله مزایای دیگر خازن گذاری در شبکه توزیع و فوق توزیع می­توان به آزادسازی ظرفیت فیدرها و تجهیزات وابسته به آن، تعویق یا حذف هزینه­ های سرمایه ­گذاری ناشی از بهبود و یا توسعه سیستم و آزادسازی ظرفیت پست توزیع نام برد. علاوه بر این خازن گذاری سبب آزادسازی ظرفیت تولید و انتقال در شبکه قدرت نیز می­گردد. بنابراین خازنها به کمینه کردن هزینه­ های بهره ­برداری کمک می­ کنند و برق­رسانی به مصرف­ کنندگان جدید را با کمترین سرمایه ­گذاری در سیستم ممکن می­سازد. امروزه شرکت­های برق­رسانی آمریکا به ازای هر KW2 ظرفیت تولید نصب شده KVAR1 خازنهای قدرت نصب کرده ­اند تا از منافع اقتصادی آن بهره­مند شوند.
۲-۹- بهای خازن
انتخاب هزینه­ های بهینه مربوط به خازن گذاری تنها از طریق آنالیز سود/هزینه در سیستم قدرت حاصل می­ شود. معمولا هزینه­هایی همچون هزینه اولیه خرید خازن که به صورت واحد پول بر کیلووار، هزینه پرسنلی نصب خازن و هزینه تعمیر و نگهداری خازن که به صورت یک هزینه ثابت به ازاء هر بانک خازنی است، در محاسبات لحاظ می­گردد. البته با توجه به تکنولوژی­های مختلفی که برای ساخت خازن وجود دارد هر کارخانه مشخصات و هزینه­ های مربوط به خازن تولیدی خود را در اختیار مصرف ­کننده قرار می­دهد.
فصل سوم
خازن گذاری در شبکه توزیع
۳-۱- مقدمه
در این فصل از پروژه ابتدا انواع روش های خازن گذاری در شبکه توزیع دو حوزه تحلیلی شامل برنامه­ ریزی عددی، دینامیکی، اعداد صحیح و همچنین هوشمند شامل روش آبکاری فولاد، جستجوی جدولی، الگوریتم ژنتیک، سیستمهای خبره و عصبی، قوانین فازی به طور اجمالی ارائه می­ شود. سپس به پیشینه تحقیقات انجام شده در حوزه جایابی بهینه خازن و کنترل توان راکتیو در شبکه توزیع با هدف کاهش تلفات و بهبود پروفیل ولتاژ به روش های هوشمند اشاره شده است.
۳-۲- انواع روش های خازن گذاری در شبکه توزیع
خازن گذاری در شبکه توزیع به دو شیوه تحلیلی و ابتکاری انجام می­ شود که در ادامه به انواع روش های بکار گرفته شده در مطالعات اخیر اشاره خواهد شد.
۳-۲-۱- روش های تحلیلی
روش های تحلیلی از ابتدایی­ترین روش های مورد استفاده در خازن گذاری بوده ­اند، به بیان ساده در این روش بعد از تعریف یک تابع هدف خطی، نقطه بهینه تابع هدف با مشتق­گیری محاسبه می­گردد. روش های تحلیلی بیشتر در زمانی مورد استفاده قرار می­گرفت که واحدهای محاسبات و منطق و کامپیوترهای با سرعت بالا دسترس­پذیر نبودند یکی از قوانین ساده و معروف جایابی خازن که از روش های تحلیلی حاصل شده است، قانون ۳/۲ می­باشد. در این روش می­توان فیدری بدون شاخه­ های جانبی و بار یکنواخت را که ولتاژ در تمام نقاط آن یکسان است مطابق شکل (۳-۱) در نظر گرفت و با حداقل کردن تلفات و مکان، مقدار خازن را در زمانیکه هدف استقرار تعداد مشخصی خازن در فیدر باشد مطابق روابط (۳-۱) و (۳-۲) تعیین کرد.
شکل ۳-۱: نصب تعداد مشخص خازن در فیدر با بار یکنواخت
که n تعداد خازن و Xi مکان iامین بانک خازنی است، بدین ترتیب مکان بهینه اولین خازن به فاصله ۳/۲ طول فیدر از ابتدای فیدر و مقدار بهینه خازن ۳/۲ میزان توان راکتیو کل فیدر است. در این روش فرضیاتی همچون یکنواختی بار فیدر و متقارن بودن بار لحاظ گردیده است که در هر شبکه توزیع واقعیت ندارد. همچنین محاسبات فوق تنها با هدف کاهش تلفات در یک سطح بار در نظر گرفته شده که به دور از واقعیت است و بار در پریودهای مختلف متفاوت می­باشد.
(۳-۱)
(۳-۲)
در مقالات [ - ] جایابی خازن با بهره گرفتن از روش های تحلیلی انجام شده است در این مقالات روشی برای تخمین سطح مقطع معادل فیدر درحالتی که فیدر از هادیهای مختلف تشکیل شده باشد، ارائه شده است. علاوه بر این جهت محاسبه تلفات برای کلیه سطوح بار با توجه به ضریب بار فیدر ضریبی برای محاسبه تلفات ارائه گردیده است. در [ - ]با در نظر گرفتن تابع هدف به صورت کاهش تلفات پیک، دو مسئله جایابی خازن و جایابی تنظیم کننده­ های ولتاژ بررسی شده است. در مقالات فوق عموما شبکه متعادل در نظر گرفته شده و عملکرد خازن­های قابل کلیدزنی به صورت اتصال یا عدم اتصال به شبکه می­باشد همچنین تابع هدف تلفات تنها با توجه به جریان راکتیو محاسبه گردیده است.
۳-۲-۱-۱- روش های مبتنی بر برنامه­ ریزی عددی
با پیشرفت فناوری و در دسترس قرار گرفتن منابع محاسباتی قوی، در حل مسائل جایابی خازن روش های تحلیلی جای خود را به روش های عددی عموما روش های مبتنی بر تکرار جهت دستیابی به مقدار حداکثر یا حداقل تابع هدف دادند که با بکارگیری این روشها امکان تعریف توابع مصرف به صورت پیچیده­تر فرآهم شده به طوری که نکات واقعی یک شبکه توزیع لحاظ گردد و شرایط حاکم بر مسئله به طور کامل تری بیان شود. روش های مبتنی بر برنامه­ ریزی عددی را می­توان تحت عناوین برنامه­ ریزی خطی، برنامه­ ریزی اعداد صحیح و برنامه­ ریزی دینامیکی تقسیم ­بندی کرد.
۳-۲-۱-۲- برنامه­ ریزی خطی
برنامه­ ریزی خطی یکی از روش های ریاضی است که جهت بیشینه و کمینه کردن یک تابع هدف، با توجه به محدودیت­ها و شرایط، بکارگرفته می­ شود، تفاوت اصلی برنامه­ ریزی خطی با دیگر روش های ریاضی در این است که اهداف و شرایط مسئله به صورت خطی بیان می­شوند، به بیان ساده ساختار اصلی یک مسئله برنامه­ ریزی خطی با رابطه (۳-۳) و (۳-۴) بیان می­ شود.
(۳-۳)
با هدف اینکه محدودیت های زیر ارضاء شوند:
(۳-۴)
همان­طور که مشخص است کلیه روابط فوق به صورت خطی بیان شده ­اند، روش حل مسئله جایابی و تعیین اندازه ظرفیت مورد نیاز خازنی در [] به صورت برنامه­ ریزی خطی است. در این مقاله با تقریب تلفات در یک شبکه توزیع مسئله به صورت خطی بیان شده و با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی مکان و مقدار بهینه خازن تعیین گردیده است. البته در این مقاله نگاه عمیقی به شرایط و حالتهای ممکن در شبکه توزیع وجود نداشته و تنها بهینه­سازی برای دو شین انجام شده است. باید مد نظر داشت که در نظر گرفتن تغییرات خطی متغیرها از جمله فرضیاتی است که حل مسئله جایابی و اندازه­یابی خازن را به شکل حل مسئله با فرضیات غیر واقعی نشان می­دهد.
۳-۲-۱-۳- برنامه­ ریزی اعداد صحیح
به این روش، بیشتر مسائلی ارجاع داده می­شوند که تمام و یا قسمتی از متغیرها دارای مقادیر صحیح باشند. از آنجایی که تعداد بانک­های خازنی و مکان استقرار خازنها را می­توان به صورت اعداد صحیح بیان کرد. روش برنامه­ ریزی اعداد صحیح جهت حل مسائل خازن گذاری قابل استفاده خواهد بود در [] با ارائه یک پخش بار سریع جایابی و مقداریابی خازن در شبکه توزیع با این روش انجام شده است.
۳-۲-۱-۴- برنامه­ ریزی دینامیکی
یکی دیگر از روش های ریاضی است که در مسائل بهینه­سازی استفاده می­ شود. اصول اولیه این روش بر پایه جداسازی مسئله به تعدادی زیر مسئله است. بعد جداسازی مسئله به زیر مسئله­ها، هر زیر مسئله در حالتهای ممکن بررسی شده و بهینه می­گردد. سپس با توجه به مقادیر بهینه هر زیر مسئله نقطه بهینه برای کل مسئله بدست می ­آید. از مشکلات این روش مدل سازی و تقسیم مسئله به چند زیر مسئله می­باشد. در [] با تقسیم ­بندی تابع هدف به قسمتهای کاهش تلفات انرژی، کاهش پیک و آزادسازی ظرفیت حالتهای بهینه برای هر یک بدست آمده و در نهایت پاسخ بهینه کل تابع هدف مشخص گردیده است.
۳-۲-۲- روش­های ابتکاری
معمولا روش های عددی دارای پیچیدگی زیاد می­باشند و در مواردی نیز اطلاعات کافی در مورد اصل مسئله به روش های عددی وجود ندارد. در این حالات برای رسیدن به یک جواب معقول در مورد مکان و مقدار بهینه خازنها در شبکه توزیع، از روش های ابتکاری استفاده می­ شود. این روشها مبتنی بر قواعد شهودی و تجربی هستند و فضای جستجو کمتری را نسبت به روش های بهینه­سازی دیگر در نظر می­گیرند. در عین حال باید توجه کرد که با بکارگیری این روش معمولا به نقطه بهینه اصلی در مقایسه با روش های عددی نمی­ توان رسید. در [] از روش ابتکاری در حل مسئله خازن گذاری استفاده گردیده است. در این مقاله ابتدا فیدری که دارای بیشترین توان تلفاتی است انتخاب شده و سپس از بین گره­هایی که بار آنها از فیدر انتخاب شده می­گذرد، گره­ای که بار آن بیشترین تاثیر را در تلفات فیدر دارد به عنوان نقطه کاندید خازن گذاری معرفی می­ شود. اکثر روش های جایابی خازن مبتنی بر روش های تجربی دارای الگوریتم توضیح داده شده هستند. در [] با ارائه الگوریتم ابتکاری، مسئله جایابی خازن در شرایطی که بار تغییر می­ کند بررسی شده است. بدین صورت که ابتدا مصرف کلاسهای مختلف بار برای اوقات مختلف مانند فصول مختلف، روزهای کاری هفته و روزهای تعطیل دسته­بندی شده و با توجه به نمونه­برداری­هایی که از بار منطقه تحت مطالعه انجام شده برای هر یک از موقعیت­های زمانی یک ضریب تعریف شده است که توسط این ضریب میزان وزن کاهش انرژی در دوره­ های مختلف سال مشخص می­گردد. در تحقیق [] ابتدا گره­های حساس شبکه، با همان روش تجربی بدست آمده و سپس مقدار بهینه خازنها با هدف حداقل کردن تلفات به صورت تحلیلی محاسبه شده ­اند. در [] نیز از روش ابتکاری برای تعیین مکان خازن و مقدار آن استفاده شده است. منتهی بیشتر بحث این مقاله در مورد ارائه یک دستگاه اندازه ­گیری توان و ارائه روشی برای تخمین توان مشترکین است.
۳-۲-۲-۱- روش آبکاری فولاد

طالبان در امورهنری تفسیر سخت­گرایانه از مفاهیم دینی را خواستار بودند. ممنوع اعلام کردن استفاده از رسانه ­ها و به تبع آن ممنوع بودن موسیقی، نقاشی، سینما، عکس، لباس جدید و سایر هنرهای دیگر در همین راستا انجام پذیرفت. انجام حدود زمان صدراسلام به شکل سنتی آن و به صورت سرسخت، ممنوع بودن توسل و تبرک به مقابرپیشوایان، تخریب کردن معابر و مقابر و آثار تاریخی و بناها به دلیل شرک ورزیدن و…از دیگر اقدامات طالبان بود که البته این موارد از اصول سلفی­گری است.
۳-۱۱-۴-۱۰- پشتونیسم:
پشتونیسم، به گرایشی اطلاق می­ شود که قایل به برتری خونی، قبیله­ای و نژادی پشتون ها بر سایر اقوام است.
۳-۱۱-۵- دیدگاه بین ­المللی طالبان:
طالبان تنها قانون اساسی را قرآن می­دانست. همچنین اهمیتی به ساختار نظام جدید بین­الملل نمی داد. آزادی، حقوق بشر، مشارکت سیاسی، انتخابات، احزاب، حمایت از حقوق زنان، برابری شهروندان، و…برای طالبان ناشناخته بود. طالبان جنگ با مسلمانان غیرسلفی را مجاز و باشیعیان را واجب می­دانستند. (این اندیشه کل مذاهب سلفی است) قتل این گروه­ ها از نظر طالبان مباح و اموال آنها باید غارت شود (موسوی۱۳۹۱ و ۱۲۱ و ۱۲۲ و ۱۲۳ و ۱۲۴ و ۱۲۵ و ۱۲۶ و ۱۳۰ و ۱۳۱).

۳-۱۲- نقش مدارس مذهبی در شکل­ گیری طالبان پاکستان:
در دوره سلطنت ژنرال محمدضیاء الحق (۱۹۸۸-۱۹۷۷)، که در۵ جولای۱۹۷۷ با کودتای نظامی قدرت را غصب کرد و برخلاف قانون اساسی حکومت مردمی [ذوالفقارعلی] بوتو (۱۹۷۱-۱۹۷۷) را سرنگون کرد، حرکت در جهت تبدیل پاکستان به یک کشور راست کیش^[۷۸] اسلامی حقیقی تشدید شد. ضیاء به عنوان مسلمان دینداری شناخته می­شدکه حامی گروه ­های مذهبی تندرو بود. در حکومت ضیاء اتحاد نزدیکی میان ارتش و سنی­های راست­کیش برقرارشد. در نتیجه ضیاء قوانین بحث برانگیزاسلامی نظیرحدود و دیگرمقررات نظیر زکات، عٌسر(مالیات کشاورزی)، بانکداری­اسلامی و قوانین توهین به مقدسات را از طریق یک مجلس­شورای دست چین شده و غیردموکراتیک غیرحزبی وضع کرد؛ مجلسی که اقدامات خلاف قانون اساسی ۱۹۷۳ را تضمین می­کرد. اسلام­گراها به مناصب مهم حکومتی در دستگاه قضایی، خدمات دولتی و نهادهای آموزشی گماشته شدند. دادگاه­ های شریعت تأسیس شدند تا براساس قانون اساسی به دعاوی قضایی رسیدگی کنند، ضمن این که اسلامی­سازی از طریق رسانه­های مورد حمایت حکومت ترویج می­شد. علاوه بر این در حکومت ضیاءآموزش و پرورش اسلامی شد. مدارس [دینی] با حمایت حکومت همانند قارچ رشد کردند و حمایت­های مالی عربستان سعودی و دیگرکشورهای­اسلامی و حتی ایالات متحده و کشورهای غربی و متحدان آنها به سمت این مدارس سرازیر شد.
حمایت­های ضیاءالحق از مدارس­مذهبی موجب شد که تعداد آنها از ۷۰۰ باب مدرسه در سال ۱۹۷۱ به ۳۰۰۰ باب در اواخر دهه ۸۰ افزایش یابد (شفیعی و محمودی ،۱۳۹۱: ۸۴). این مدارس به صورت خیریه به دانش آموزان فقیر آموزش، غذا و مسکن می­دادند. اغلب این مدارس یک نسخه تنگ­نظرانه از آموزه­های اسلامی مبتنی بر تفسیر وهابی از اسلام را موعظه می­کردند. گرچه تنها اقلیت کوچکی از این مدارس تبلیغ خشونت می­کردند، پیامد درازمدت رشد آنها گسترش آن شکل تنگ­نظرانه اسلام بود. تعداد کمی از این مدارس به آموزشگاه جهاد تبدیل شدند. آن الگوی تنگ­نظرانه­اسلامی از شهروندی که به ویژه در دوره حکومت ضیاء در این مدارس تدریس می­شد، شرایطی به وجود آورد که مساعد خشونت فرقه­ ای و نابردباری مذهبی بود تا شهروندان غیر مسلمان و آنهایی را که به فرقه­های اقلیت تعلق داشتند، حاشیه نشین سازد. در کنارآموزش و پرورش، تلاش­هایی صورت گرفت تا ارتش را هم اسلامی کند. آموزش اسلامی به برنامه آموزش استخدام شدگان ارتش اضافه شد. به نحو فزاینده­ای افسران محافظه­کارتر مذهبی به مراتب بالاتر [نظامی] ارتقاء داده شدند. ملاهای متعلق به گروه ­های محافظه کاردیوبندی و جماعت اسلامی، به کار با نیروهای نظامی منصوب شدند. ایده­های رادیکال اسلامی در افسران­جوان­تر به صنوف مختلف نظامی ارتش پاکستان نفوذ کرد. در حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد افسران به تمایلات بنیادگرایانه گراییدند (واعظی ،۱۳۹۰: ۳۶۲ و ۳۶۳ و ۳۶۴). برنامه_­اسلامی­سازی، مطابق نظر ضیاءالحق، در دو سطح اتفاق افتاد: نخست. تغییراتی در نظام حقوقی نهادینه شد. برای مثال دادگاه­ های شریعت در سال۱۹۸۰م تأسیس شدند تا طبق قوانین اسلامی (آن گونه که ضیاءالحق و همراهانش فهم کرده بودند) به پرونده ­ها رسیدگی کنند. برای اولین بار، حکومت نقش مأمور وصول مالیات­های مذهبی را بر عهده گرفت. دوم. برنامه اسلامی ­سازی ضیاءالحق از طریق رسانه­های چاپی، رادیو، تلویزیون و مساجد پیش برده شد. حکومت با بهره گرفتن از یک رشته احکام مذهبی در جهت اسلامی­کردن کارمندان کشوری، نیروهای مسلح و نظام آموزشی حرکت کرد. مشکل اصلی و روش برنامه اسلامی­سازی ضیاءالحق آن بود که سعی داشت از این طرق اسلام را به عنوان منبعی و ابزاری برای استقرار حکومتش به کار ببرد؛ نه این که از توان نظام سیاسی در راه توسعه حاکمیت ارزش­های دینی بهره ببرد (عطایی و شهوند ،۱۳۹۱: ۸۹ و ۹۰). بنابراین، نخستین نطفه شکل­ گیری آموزه­های فکری طالبان در این مدارس شکل گرفت و سیستم آموزشی این مدارس و موادآموزشی آن، آنها را تحت تاثیر قرارداد. سیستم مدارس مذهبی بر مبنای نظام آموزشی طالب بود که این به وضوح خود را در نامگذاری طالبان نشان می­دهد. این نوع آموزش داعیه این را داشت که شریعت و فقه به همه مسایل پاسخ می­ دهند و احتیاج به بازبینی در شریعت برای پاسخ دادن به مقتضیات جدید نیست (احمدی و خانی ،۱۳۹۱: ۲۷). از جمله عوامل اساسی رشد مدارس­مذهبی در پاکستان قدرت­یابی ژنرال ضیاءالحق، یک دیوبند علاقمند به وهابیت می­باشد. ازآن جا که توسعه مکتب سلفی در سراسر جهان اسلام به کمک دلارهای نفتی یک هدف اساسی و بلندمدت برای عربستان سعودی محسوب می­گردید، ضیاء توانست ازاین طریق مدارس مذهبی را زیرچتر حمایت­های سعودی­ها ببرد. در دوران حکومت ضیاءالحق، برای نخستین بار درتاریخ پاکستان، حکومت به حمایت مالی از توسعه آموزش های مذهبی اقدام نمود و حتی پرداخت زکات جهت تأمین هزینه مدارس مذهبی برای شهروندان این کشور الزامی­گردید. موازات این مهم، ژنرال ضیاء دستور داد مدارک تحصیلی این مدارس معتبر شناخته شود و دستگاه­های دولتی به ویژه ارتش موظف به جذب این نیروها در سمت­های مختلف شدند. حتی برای مدتی ارتقاء درجه نظامیان به این بستگی داشت که آنها فرایض را کاملاً به جاآورده و در مدارس مذهبی دوره­هایی را گذرانده باشند (شفیعی و محمودی ،۱۳۹۱: ۸۳ و ۸۴). برای درک بهتر از وضعیت مدارس پاکستان باید به ارتباط این مدارس و احزاب رادیکال این کشور نیز توجه شود. در حقیقت مدرسه­های مذهبی پاکستان به عنوان بازیگران سیاسی مهم، روابط نزدیک و آشکاری نیز با احزاب مذهبی این کشور دارند. بسیاری از افراد حاضر در کادر مدارس مذهبی، در حقیقت اعضای عالی رتبه بخش­های ملی و یا استانی و هم چنین احزاب مذهبی می­باشند. گاهی اوقات از دانش ­آموزان این مدارس تحت عنوان قدرت خیابانی احزاب مذهبی که در خدمت منافع ولی نعمتان سیاسی خود می­باشند، نام برده می­ شود. همچنین از نظرمالی، بسیاری از مدرسه­های مذهبی پاکستان توسط احزاب سیاسی این کشور مانند علمای اسلام که ارتباط نزدیکی با طالبان دارد، حمایت می­شوند. در مجموع، دلایلی نظیر گستردگی و عمق ارتباط مدارس­مذهبی پاکستان باطالبان و سایر گروه ­های تروریستی، تزریق آموزش­های اسلامی رادیکال به دانش ­آموزان، تلاش این­مدارس برای تشویق جهاد و اعزام نیرو به افغانستان جهت کمک به طالبان و تحریک دانش ­آموزان برای اجرای عملیات­های تروریستی، موجب افزایش جایگاه پاکستان در فرایند مبارزه با تروریسم گردیده است و همکاری اسلام آباد جهت مبارزه با آموزه­ها و اقدامات مدارس مذهبی این کشور، در راستای استراتژی در نبردی با تروریسم، را بیش از پیش ضروری ساخته است.
(جدول ۳-۴) پراکندگی مدارس بر اساس تقسیمات فرقه­ ای به ترتیب زیر است:

(جدول ۳-۵) سطوح مدارس دینی پاکستان (اژدر ،۱۳۹۰: ۳۳ و ۳۴)

با توجه به توضیحات ارائه شده در بالا و نتایج جدول (۴-۹) معادله خطی حاصل از رگرسیون چند متغیره به صورت زیر است:
X₂ ۱۲۳/۰ + X₁ ۱۸۶/۰ + ۸۴/۱ = Y
و معادله استاندارد شده آن به صورت ذیل می باشد:
X₂ ۱۹۵/۰ + X₁ ۳۱۹/۰ = Y

که در آن X₁: حمایت سرپرستان، X₂: حمایت همکاران و Y: اعتیاد به کار کارکنان است.
بنابراین، نتایج به دست آمده نشان می­دهد که ۸/۲۳ درصد از اعتیاد به کار کارکنان توسط متغیرهای حمایت سرپرستان و حمایت همکاران از ابعاد پاداش اجتماعی قابل پیش بینی است و بقیه تغییرات توسط متغیر­هایی تبیین می­ شود که در این تحقیق شناسایی نشده­اند.

۶- فرضیه ۵: پاداش اجتماعی توان پیش بینی کنندگی تعهد سازمانی کارکنان را دارد.

• جهت آزمون آماری فرضیه ۵، فرضیه های آماری عبارت است از:

تعهد سازمانی کارکنان توسط پاداش اجتماعی قابل پیش بینی نیست.
تعهد سازمانی کارکنان توسط پاداش اجتماعی قابل پیش بینی است.
و به صورت ریاضی داریم:
۰= _۲β = _۱β :H₀
j= 1 & 2 ۰ ≠ _jβ :H₁
پس از آن که مشخص شد پاداش اجتماعی شامل حمایت سرپرستان و حمایت همکاران، رابطه معناداری با تعهد سازمانی دارند، آزمون تحلیل رگرسیون خطی گام به گام اجرا شد و بعد از طی ۲ گام مشخص شد که هر دو متغیر حمایت سرپرستان و حمایت همکاران در مدل باقی مانده و وارد معادله رگرسیون می شوند. در ادامه گام های طی شده در رگرسیون گام به گام و نتایج به دست آمده مورد بررسی قرار می گیرد:

• گام اول: در این مرحله اولین، مهمترین و تاثیرگذارترین متغیری که در معادله خطی رگرسیون معنادار شده است، حمایت همکاران (X₁) است. این بدان مفهوم است که متغیر مزبور بیشترین تأثیر را در تعهد سازمانی کارکنان دارا است. در این مرحله ضریب همبستگی ۵۰۰/۰=R، ضریب تعیین ۲۵۰/۰= R² و نیز ضریب تعیین تعدیل شده ۲۴۸/۰ =R²_adj محاسبه شد. از طرف دیگر مقدار F حاصل از تجزیه واریانس برابر ۱۵/۸۹ =F است که با احتساب ۰۰۰/۰ = . Sigدر سطح کمتر از یک هزارم معنی دار می باشد. لذا، می توان بر اساس ضریب تعیین بدست آمده، چنین اظهار کرد که ۲۵ درصد از تعهد سازمانی کارکنان توسط بُعد حمایت همکاران از ابعاد پاداش اجتماعی قابل پیش بینی است.

• گام دوم: در این مرحله (گام نهایی)، متغیرهایی که در معادله خطی رگرسیون معنادار شده است، حمایت همکاران (X₁) و حمایت سرپرستان (X₂) است. در این مرحله ضریب همبستگی ۵۲۲/۰=R، ضریب تعیین ۲۷۲/۰= R²و نیز ضریب تعیین تعدیل شده ۲۶۷/۰ =R²_adj محاسبه شد. از طرف دیگر مقدار F حاصل از تجزیه واریانس برابر ۸۲/۴۹ =F است که با احتساب ۰۰۰/۰ = . Sigدر سطح کمتر از یک هزارم معنی دار می باشد. لذا، می توان بر اساس ضریب تعیین بدست آمده، چنین اظهار کرد که ۲/۲۷ درصد از تعهد سازمانی کارکنان توسط متغیرهای حمایت همکاران و حمایت سرپرستان از ابعاد پاداش اجتماعی قابل پیش بینی است.

جدول ۴-۱۰: ضرایب متغیرهای وارد شده در معادله رگرسیون گام به گام (فرضیه ۵)

متغیرهای پیش بین
B
Beta
t
Sig.

حمایت همکاران
۲۵۶/۰
۳۰۸/۰
۶۱/۳
۰۰۰/۰

حمایت سرپرستان
۱۸۶/۰
۲۴۳/۰
۸۴/۲
۰۰۵/۰

فقر مادی و معنوی دست‌ و پا می‌زنند و از سوی دیگر، از نظر اجتماعی خوردن انگ مجرمیت و سوء پیشینه کیفری آنان نمود بیرونی می‌یابد. هر اندازه ناعادلانه بودن پیشگیری اجتماعی یا به عبارت دیگر عدم تحقق و تضمین حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی افراد پررنگ‌تر شود، به همان میزان ضرورت پیشگیری وضعی و پیشگیری کیفری از جرم که عادلانه بودن تدابیر آنها نیز ملازمه با رعایت حقوق بشر ولی این بار از نوع مدنی و سیاسی آن دارد، بیشتر احساس خواهد شد. (چاله چاله، اصول مبانی پیشگیری از جرم، ص۶۰).
۱-نقش رسانه در جرم‌زایی و جرم‌زدایی
هر روز شاهد شرح مفصلی از جرایم اتفاقی در مطبوعات و رادیو و تلویزیون کشورمان هستیم. بسیاری از نشریات قبل از این که نشریات علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی باشند نشریه جنایی هستند تا آن جا که بعضی حتی ادامه حیاتشان منوط به انتشار این اخبار و گزارش‌های غیرواقع‌بینانه است. از طرفی استقبال مردم نیز از این گونه اخبار کم نیست. ۷٪ مطبوعات اروپایی مطلب خود را به بزهکاری اختصاص می‌دهند و از هر ده نفر شهروند فرانسوی ۷ نفر نگرانند که مبادا قربانی جرم شوند.
تحقیقی که کمیسیون جوانان دانمارکی در سال ۱۹۴۶ به عمل آورد حاکی از این امر است که متون مورد علاقه طبقه جوان دانمارک مباحث جنایی و ستون حوادث هفتگی است.
رسانه‌های جنایی با عادی جلوه دادن وقایع جنایی یا هیجان بخش به اخبار و گزارش‌ها در جهت خلق شرایط جذب‌کننده برای مشتریان و حفظ مشتریان تلاش می‌کنند و به بزرگنمایی و تعریف و تمجید و توجیه پدیده‌های جنایی می‌پردازند.

ادبیات مورد استفاده این قبیل رسانه‌ها را اصطلاحاً «سیاه» می‌گویند.
در موارد فوق‌الذکر بیشتر به کارکردها و مکانیسم‌های منفی رسانه در افزایش دامنه جرم و خیانت اشاره شد و تأثیرات احتمالی و الگوبرداری مؤثر در تمایل به انجام اعمال ضداجتماعی مورد بررسی قرار گرفت و گفته شد که جرم‌زدایی رسانه‌ها به عواملی همچون تعامل محتوای رسانه‌ها (خصوصیات جرایم و مجرمان آنها) بافت رسانه‌ها، مقدار پوشش، سبک ارائه، پخش جرایم همراه با حمایت از آنها و بافت اجتماعی (هنجارهای فرهنگی موجود، گرایش‌های مصرف‌کنندگان، فرصت‌های ارتکاب جرم و تعداد خلافکاران) بستگی دارد و این شواهد دلالت بر این امر داشتند که رسانه‌ها بر برخی افراد تاثیرات قابل توجهی گذاشته و اگرچه نمی‌توانند از افرادی که زمینه آن را ندارند، مجرم بسازند اما نقش کاتالیزور، معلم و آموزش‌دهنده را به خوبی بازی می‌کنند، مخصوصاً کودکان و بیماران روانی و طالبان شهرت و تروریسم‌ها را به شدت تحریک می‌نمایند اما در مکانیسم‌ مثبت باید گفت رسانه‌ها به دلیل برخورداری از حجم زیاد مخاطب، می‌توانند از لحاظ بسیج منابع جهت تحقیق جنایی و کمک به مأموران تحقیق مورد توجه قرار گیرند.
رسانه‌ها با توصیف اشخاص و علایم و نشانه‌های تبهکاری و تبهکاران فراری که پلیس در جستجوی آنهاست و انتشار مشخصات گم‌شدگان، انتشار علل وقوع جرم و توصیف اشیای مسروقه و وضعیت بزه دیده، انتشار شماره‌ی اسکناس های مسروقه، مردم را متوجه اعمال بزهکاران نمایند و از طرفی با آموزش و روش‌های مقابله با جرایم و تنویر افکار عمومی نقش پیشگیرانه ایفا نمایند و با دادن اطلاعات هشداردهنده به افزایش مکانیزم‌های نظارتی و کنترلی کمک نمایند یا آن که با شانتاژهای تبلیغاتی و زیر سؤال بردن جرم مانع اشاعه جرم شوند و یا با عدم پوشش خبری و استفاده از شگردهای خاص پوشش، مانع نشر اندیشه‌‌ها و شیوع بزهکاری شوند و با تقویت فضای عقلانیت، آرامش و توازن عاطفی مانع بروز انگیزه‌های جنایی گردند.
رسانه‌های گروهی به شیوه‌های مختلفی می‌توانند در پیشگیری از جرم و به موازات آن ارتقای دانش حقوقی جامعه مؤثر باشند که مهم‌ترین موارد این گونه شیوه‌ها عبارتند از:
۱- پیشگیری از بزهکاری از طریق آموزش عمومی
۲- پیشگیری از بزهکاری از طریق انعکاس صحیح اخبار در جراید
۳- پیشگیری از بزهکاری از طریق انعکاس صحیح عوامل مختلف حقوقی، قضایی و اجتماعی منجر به جرم
۴- پیشگیری از بزهکاری از طریق اصلاح و بهبود و محتوای برنامه‌های نمایشی
۵- پیشگیری از بزهکاری از طریق افشای جرایم ملی. (چاله چاله، اصول مبانی پیشگیری از جرم، ص۵۲).
۲-نقش آموزش و تبلیغات در پیشگیری از جرم
چنان چه قوه قضائیه با جلب همکاری مردم و سایر ارکان دولتی دامنه آموزش را به کوچک‌ترین واحد اجتماعی یعنی خانواده گسترش دهد، ایفای نقش پیشگیری در کنار اصلاح مقررات و قوانین عملی‌تر خواهد بود.
تصور عمومی از انجام «اصلاحات قضایی» در قوه قضاییه متوجه اصلاح قوانین جاری، احیای دادسرا، تعدیل مجازات‌ها و ارائه تعاریف جدید از جرم و مجازات است؛ در حالی که به موازات انجام اصلاحات باید به نقش اساسی آموزش و تبلیغ در جهت جلوگیری از وقوع جرم و دفاع و آگاهی مردم نسبت به حقوق خود، توجه شود. امروزه عده زیادی از مردم پس از آن که طرف یک دعوا قرار می‌گیرند از اهمیت عمل خود مطلع می‌شوند و در موارد بسیاری جبران غفلت آنها جز با پرداخت هزینه سنگین معنوی و مادی مقدور نیست. غالباً کسانی که قرار داد را امضاء می‌کنند یا اقدام به ثبت شرکت می‌نمایند یا با افتتاح حساب جاری در بانک‌ها دسته چک می‌گیرند، خانه‌ای اجاره می‌کنند، پیوند زناشویی می‌بندند یا برای رفع مشکل مالی به رباخواری روی‌آور می‌شوند به آثار و تبعات ناشی از اقدام خود آگاه نیستند. به علاوه عده‌ای که به خدعه و نیرنگ دیگران دچار می‌شوند، به شیوه دفاع از حقوق خود آشنا نیستند.
از سوی دیگر امروزه به دلیل فقر آگاهی‌های عمومی و نداشتن امکانات مالی لازم مراجعه به وکیل و مشاوره حقوقی مرسوم نیست؛ زیرا هزینه این گونه خدمات بسیار زیاد است و تنها پرداخت آن از عهده عده معدودی برمی‌آید.
لذا نقش آموزش عمومی باید به عنوان یکی از ارکان اصلاحات اساسی مورد توجه قرار گیرد و قوه قضائیه می‌تواند با اتکا به اصول و روش‌های زیر به اهداف متعالی خود دست یابد:
۱- بیش از ده میلیون نوجوان و جوان در راه ورود به زندگی و فعالیتهای اجتماعی هستند و باید آموزش شیوه‌های زندگی قانونمند را در مدارس آموزش ببینند؛ زیرا تعلیمات عمومی به مدارس به هیچ وجه با مقتضیات دنیای امروز سازگار نیست. قوه قضائیه می‌تواند به طور اختصاصی با تهیه جزوه‌ها و کتابچه‌های جذاب در هر مقطع تحصیلی به تدریج نوجوانان و جوانان را با حقوق و تکالیف خود آشنا کند.
۲- بخشی از برنامه‌ها و اوقات صدا وسیما را با تهیه برنامه‌های قابل قبول از قبیل برگزاری مسابقات در زمینه اطلاعات عمومی حقوقی، سریال‌های باارزش علمی و هنری و حتی تبلیغات به خود اختصاص دهد.
۳- نشریه و جزوه‌های مؤثر با طراحی هنرمندانه در اختیار دفاتر اسناد رسمی، بانک‌ها و ادارات ثبت اسناد و املاک و شرکت‌ها، بنگاه‌های معاملات ملکی و سازمان‌های مؤسساتی که امور آنها مرتبط با مسائل حقوقی و قضایی است، تهیه شود و مؤسسات مذکور مکلف شوند تا قبل از قطعی شدن هر معامله یا تنظیم سند و غیره این نشریات را در اختیار مراجعان خود قرار دهند. در این جزوات آثار تبعی هر اقدام و مشکلاتی که ممکن است در این موارد برای مردم به وجود آید بایستی توضیح داده شود.
۴-قوه قضائیه از طریق درج شعارها و هشدارها به طور مستمر در مطبوعات کثیرالانتشار دانستنی‌های ضروری را به اطلاع مردم برساند.
امروزه استفاده از هنر به طور اعم در جدید‌ترین و علمی‌ترین اصول اداره و مدیریت حتی در سطح کشور ضرورتی است انکارناپذیر قوانین و مقررات خشک اگر به زبان مردمی و غیرهنرمندانه گسترش یابد وسعت و دامنه تأثیر آن ناچیز خواهد بود، اگر هزینه‌های چنین اقداماتی در بدو امر هنگفت باشد در آتیه نزدیک در نتیجه کاهش حجم منازعات و سبک‌تر شدن کار قضایی جبران خواهد شد.
۳-نقش اعتقادات مذهبی در پیشگیری از جرم
درباره نقش مذهب در پیشگیری از جرم (جرایم اولیه و ثانویه (تکرار جرم))، تحقیقات متعددی انجام شده است. برخی از نویسندگان اهم تدبیر و تلاش‌های بازپرورنده بزهکاران را که می‌تواند به کاهش تکرار جرم منجر شود در چهار عنوان برمی‌شمارند: ۱)آموزش ۲)درمان ۳)اصلاح و تغییر رفتار ۴)تعالی مذهب.
«دولف» تأکید می‌کند که تعالی مذهبی به فرایند بازپروری بسیاری از مجرمان آزاد شده کمک می‌کند و باعث تغییرات رفتاری مشخصی می‌گردد که در بسیاری از موارد موجب کاهش نرخ تکرار جرم است. این تعالی مذهبی، شیوه و روش زندگی مجرمان آزاد شده را تغییر می‌دهد. «بسیاری از این اشخاص (مجرمان آزاد شده) طی مسیر بازسازی و تعالی مذهبی، به بصیرت و آگاهی‌های نوینی نسبت به اهداف زندگی و تجاربی از کمک‌های خداوند دست یافتند که زندگی آنان را دوباره ساخته است».
برخی از نویسندگان، خانواده، فرهنگ، مذهب، اجتماع و مدرسه را پنج ستون حمایت‌کننده فرد دانسته‌اند و معتقدند که «کشورهایی که تناسب صحیحی بین این پنج ستون حمایت‌کننده برقرار ساخته‌اند، فضایی برای رهبری قوی ایجاد کرده، زندگی با کیفیت و موفقیت اقتصادی دارند».
نحوه پیشگیری از جرم در شریعت اسلام با سایر نظام‌های موضوعه بشری متفاوت است؛ چون اسلام با اهتمام در نشر تعلیمات اخلاقی و تهذیب نفوس و آموزش مبانی عقیدتی و راهنمایی مردم به انجام کارهای نیک و پرهیز از جرایم و منکرات، امیدوار است که تا حد ممکن، افراد را از دست زدن به ارتکاب جرم بازدارد. این شیوه قانون‌گذاری برای سالم‌سازی محیط زندگی و جلوگیری از جرم در نظام کیفری اسلام که احکام آن، مستند به علم و حکمت الهی است، موجب می‌شود پیروان این شریعت آسمانی اطاعت از مبانی اعتقادی و عبادی و دستورات خود دانسته و تخلف از آنها را گناه و مستحق کیفر بدانند، بر این مبنا، اسلام برای سالم‌سازی محیط زندگی و بازداشتن مردم از معصیت و گناه، تدابیر خاصی اندیشیده و برای اجرای آنها به طرق مختلف اصرار ورزیده است.
اهم این تدابیر، که از نظر اهمیت، مقدم بر مجازات قرار دارند و مورد بحث ما می‌باشند به ترتیب عبارتند از: ۱-جهان‌بینی توحیدی و نقش بازدارندگی آن؛ ۲-تهذیب و تزکیه نفس به وسیله تعلیمات اخلاقی؛ ۳-نهاد امر به معروف و نهی از منکر.
۴-پیشگیری اجتماعی از جرم در قانون برنامه پنجم توسعه
تاکنون از مجموع پاسخ هایی که سیاست‌گذاران جنایی ایران در قبال جرایم داشته‌اند سهم اقدامات و پاسخ‌های پیشگیرانه و غیرسرکوبگر به ویژه پاسخ‌های پیشگیرانه اجتماعی، در مقایسه با پاسخ‌های کیفری و سرکوبگر بسیار اندک و ناچیز بوده است. این درحالی است که برای مبارزه با بزهکاری باید به سراغ زمینه‌ها و خاستگاه‌های اجتماعی آن رفت و یا خنثی‌سازی آن زمینه‌ها امکان وقوع بزهکاری را از بین برد یا دست‌کم کاهش داد. مقابله‌ی کیفری ممکن است در کوتاه مدت تأثیر داشته باشد اما در درازمدت، رفتار مجرمان تغییر شکل داده و در اشکال جدید بزهکاری بروز خواهد کرد. از لحاظ علمی تکیه بر کیفر و تشدید واکنش‌های کیفری بدون توجه به زمینه‌ها، نوعی مبارزه با معلول است و در عمل نمی‌تواند تأثیر مشهودی داشته باشد.
بر همین اساس قانونگذار در برنامه پنجم توسعه با رویکردی پشگیرانه بیشتر به قبل از وقوع جرم و اصلاح قوانین توجه نشان داده و به مواردی چون کاهش مداخله نظام عدالت کیفری و جلوگیری از گسترش بی‌رویه قلمروی حقوق جزا و تضییع حقوق و آزادی‌های عمومی، بهره‌گیری از روش های نوین اصلاح و تربیت مجرمان در جامعه، ایجاد تناسب بین جرم و مجازات و شخصیت مجرم، توسعه فضای مکانی کانون‌های اصلاح و تربیت و الکترونیکی کردن اسناد پرونده‌های قضایی تاکید ورزیده است. در این جستار از میان سیاست‌های پیشگیرانه قانون‌گذار در برنامه پنجم، به تدابیر پییشگیرانه اجتماعی دقیق‌تر می‌نگریم. منظور از پیشگیری اجتماعی ایجاد تغییرهای اصلاح‌گرانه‌ی فردی و اجتماعی است که زمینه‌های جلوگیری از ارتکاب جرم را تا حدود زیادی به صورت پایدار و همیشگی فراهم کند. بر همین اساس مهمترین جلوه‌های این نوع از پیشگیری را که در این قانون انعکاس یافته است، بررسی خواهیم کرد.
۱- پیشگیری جامعه‌مدار در امور فرهنگی
در مجموعه سیاست‌ها و برنامه‌های نقش‌آفرینان اجتماعی (دولت، اجتماع، طبقه)عنصر فرهنگ جایگاهی ویژه دارد. در قانون برنامه پنجم توسعه توجهی خاص به فرهنگ و به طور دقیق‌تر فرهنگ اسلامی- ایرانی و گسترش آن در جامعه شده به طوری که در فصل اول این برنامه به طور خاص و در سایر فصول به فراخور موضوع راهکارهایی در این باره اندیشیده شده و پنج سال آینده نظام جمهوری اسلامی با اولویت قرار گرفتن فرهنگ و ارائه الگوی جدید اسلامی- ایرانی توسعه، ترسیم گردیده است.
قانون‌گذار در کنار قوه مجریه‌ برای مشارکت سایر قوا در تدوین این الگو از عبارت با «همکاری سایر قوا» استفاده کرده است. نکته‌ی دیگر درباره ماده یک برنامه این است که توجه قانونگذار به الگوی توسعه تا آنجاست که آن را منشأ و مبنایی برای سایر برنامه‌ها تلقی نموده است. عین عبارت ماده یک این قانون در مقدمه سیاست‌های کلی ابلاغ شده از سوی رهبری به رئیس جمهور دیده می‌شود. اما باید دید راهکارهای عملی برنامه پنجم جهت ارتقای سطح فرهنگ جامعه چیست. در تبصره ماده ۲۱۱ قانون برنامه پنجم آمده است: کلیه‌ی دستگاه هایی که به نحوی ضابط قوه قضائیه می‌باشند مکلفند با درخواست قوه قضاییه نسبت به اجرای آموزش‌های تخصصی مربوطه زیر نظر قوه قضاییه اقدام نمایند.
ضمناً در بند «د» این ماده برای اصلاح رفتار حقوقی و قضایی مردم نهادینه‌سازی فرهنگ قانون‌مداری و نیز پیشگیری از وقوع جرایم و کاهش دعاوی حقوقی و در نهایت گسترش فرهنگ حقوقی و قضایی راهکارهایی ارائه شده که در ادامه به آن می‌پردازیم. (سرمدی، اصغری،پیشگیری اجتماعی از جرم در قانون برنامه پنجم توسعه، ص۱۴۶)
۲- آموزش همگانی صدا و سیما طبق برنامه مصوب قوه قضایی
تجربه چند سال اخیر در خصوص نقش رسانه در اصلاح رفتار عمومی افراد جامعه، باعث شده است تا قانونگذار با نگرشی خاص بر این مقوله تاکید نماید. از این رو قانونگذار در قسمت ۱ از بند «د» ماده ۲۱۱ برنامه پنجم مقرر کرده است: «آموزش همگانی طبق برنامه مصوب قوه قضاییه از طریق صدا و سیما» یکی از مواردی که می‌تواند در افزایش احتمال گرایش کودکان به برخی جرایم مرتبط با مسائل جنسی و منافی عفت موثر باشد استفاده از شبکه‌ای ماهواره‌ای و بی‌توجهی به بهداشت روانی کودک در این باره است. به همین دلیل در بند «ب» ماده ۱۰ قانون برنامه پنجم دولت موظف شده است جهت جلوگیری از تهاجم فرهنگی و مقابله با آن و نیز جرایم و ناهنجاری‌های رسانه‌ای غرب از طریق گیرنده‌های ماهواره‌ای اقدامات لازم را در ارتقای آگاهی، دانش و مهارت همگانی انجام دهد.
ابزار دیگر اینترنت است. امروز اینترنت محدود و منحصر به افراد پژوهشگر و ادارات و سازمان‌ها نیست بلکه بسیاری از خانواده‌ها حتی در روستاهای دورافتاده نیز در فضای مجازی اینترنت با دورترین نقاط جهان در ارتباطند. اینترنت فوایدی بسیار برای بشر به ارمغان اورده است. ولی استفاده مدیریت نشده آن و وجود وبگاه‌های غیراخلاقی و هرزه‌نگاری در آن می‌تواند زمینه‌ساز بروز نابهنجاری و انحراف از مسیر جامعه‌پذیری صحیح باشد. لذا بی‌جهت نیست که بند (الف) ماده ۱۰ قانون برنامه پنجم به تدوین نظام جامع رسانه‌ای اشاره کرده است.
می‌توان پیشنهاد کرد سیاست‌گذاران جنایی کشور باید با واقع‌بینی بیشتر در استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای با تهیه و تنظیم برنامه‌های آموزشی، استفاده صحیح و مدیریت شده از ماهواره را به والدین و اولیای مدارس بیاموزند. آموزش به والدین در خصوص کنترل استفاده کودکان از اینترنت و آگاهی دادن به خانواده‌ها نسبت به عواقب و اثار نامطلوب استفاده‌های نابجا از آن، از راهکارهای پیشنهادی در این باره است. در این خصوص با توجه به عملیاتی بودن موضوع، نظارت مستمر و فعال پلیس بر مراکز پرخطر و آلوده ضروری است (سرمدی، اصغری، پیشگیری اجتماعی از جرم در قانون برنامه پنجم توسعه، صص ۱۴۸-۱۴۶).
۳- پیش‌بینی مواد درسی آموزش حقوق شهروندی
در سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه مقوله فرهنگ و تأثیر آن بر پیشگیری از وقوع جرایم مشهود است و در بخش نخست آن به این موضوع پرداخته شده است. در بند ۸ این سیاست‌ها آمده است: تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف ارتقای کیفی آن براساس نیازها و اولویت‌های کشور در سه حوزه دانش و مهارت و تربیت و نیز افزایش سلامت روحی و جسمی دانش‌آموزان.
براساس این بند بنیان های سازگاری و ناسازگاری افراد با ارزش های اجتماعی را باید نخست در چگونگی پرورش فرد در محیط خانواده و سپس در چگونگی پرورش وی در محیط تحصیلی جست. مدرسه پس از محیط خانواده مهمترین نهاد اجتماعی در جامعه‌پذیری افراد به شمار می‌رود و کارکردهای آن را دومین گام در پیشگیری پایه‌ای در جامعه باید دانست.
شاید بتوان گفت که ارتکاب بسیاری از جرایم ناشی از آموزه‌های دوران کودکی است. فردی که از ابتدا شاهد بی‌قانونی در محیط خانواده و بی‌احترامی پدر و مادر نسبت به یکدیگر و بی‌عدالتی بین دانش‌آموزان مثلاً فقیر غنی در محیط مدرسه بوده و حقوق اولیه اجتماعی وی رعایت نشده است طبیعی است که در آینده به حقوق دیگران احترام نگذارد و از هر فرصتی برای مقابله با جامعه استفاده کند. همچنین بایسته است که در دوره‌ی ابتدایی با توجه به شکل‌گیری پایه‌های فکری کودک، مفاهیمی کلی چون عدالت و احترام به قانون آموزش و در مراحل بعدی مفاهیم جزئی‌تر و گسترده‌تر تعلیم داده شود(سرمدی، اصغری، پیشگیری اجتماعی از جرم در قانون برنامه پنجم توسعه، صص۱۴۸-۱۴۶).
۴- اختصاص زمان مناسب برای پخش برنامه‌های حقوقی
در این فرمول دو عامل بسیار مهم وجود دارد: اول اینکه مردم معمولاً در زمان‌های خاصی بیشتر از برنامه‌های صدا و سیما استفاده می‌کنند. دوم اینکه جذابیت محتوایی برنامه نقش بسیار مهمی در جذب بیننده یا شنونده دارد. تبصره ماده ۲۱۱ قانون برنامه پنجم توسعه چنین می‌گوید: سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است در اجرای بند ۱ و ۲ زمان مناسب را برای پخش برنامه‌هایی که در این خصوص توسط قوه قضاییه دستگاه‌هایی مربوطه یا آن سازمان تهیه می‌شود اختصاص دهد.
بنابراین قانونگذار برای جلوگیری از بزه‌دیدگی های احتمالی ثانویه که ناشی از ناآگاهی بسیاری به مسائل حقوقی است با تصویب تبصره ماده ۲۱۱ ویژگی‌های آموزش عمومی رسانه‌ای را به صورت ریز بیان کرده است.
بایسته است که در تهیه برنامه‌های حقوقی از نظریات قضات دیوان عالی کشور، استادان به نام دانشگاه و وکلای عالم کانون وکلای دادگستری استفاده شود و حتی هیئتی مرکب از افراد مذکور به طور دائم بر تولید این گونه برنامه‌ها نظارت داشته باشند و ارشادات لازم را بیان کنند.
بهترین زمان پخش: تبصره ماده ۲۱۱ برنامه پنجم توسعه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را مکلف کرده است، در اجرای آموزش همگانی حقوق زمان مناسبی را به پخش برنامه‌هایی که قوه قضاییه و دستگاه های مربوط تهیه می‌کنند اختصاص دهد.

• اعتمادی و شهریاری(۱۳۷۵)"تاثیر اطلاعات حسابداری منابع انسانی بر رفتار استفاده کنندگان در ایران"را به صورت توصیفی-تحلیلی بررسی نمودند.آنها به این نتیجه رسیدندکه ارائه اطلاعات حسابداری منابع انسانی در یادداشت های پیوست صورت های مالی و گزارش های حسابداری بیشترین تاثیر را بر رفتار مدیران،سرمایه گذاران،تحلیلگران و اعتبار دهندگان دارد.

• حسن قربان(۱۳۷۹)،تحقیقی پیرامون"ارزیابی تاثیر اجرای سیستم اطلاعات حسابداری منابع انسانی بر تصمیم گیری های مدیران و سرمایه گذاران"را دنبال نمود.وی به این نتیجه رسید که ارائه اطلاعات مذکور در گزارش های حسابداری بیشترین تاثیر را بر رفتار مدیران و سرمایه گذاران دارد.

• • نتایج پژوهش مدهوشی و اصغرنژاد امیری(۱۳۸۸)برای سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ حاکی از وجود رابطه مثبت و معنادار بین سرمایه فکری و بازده مالی،سرمایه فکری و بازده مالی آتی،نرخ رشد سرمایه فکری و نرخ رشد بازده مالی آتی شرکت های سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران بود.آنان در پژوهش خود بازده حقوق صاحبان سهام،سود هر سهم و بازده سالانه سهام عادی را به عنوان شاخص های عملکرد مالی در نظر گرفتند.

• شجاعی و باغبانیان (۱۳۸۸) ارتباط بین عناصر سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری) و عملکرد سازمانی را در صنعت بانکداری استان کردستان مورد بررسی قرار دادند. نتایج پژوهش آن ها نشان داد که هر یک از اجزای سرمایه فکری اثر مثبت بر عملکرد سازمانی صنعت بانکداری دارد و به ترتیب بالاترین میزان اثزگذاری مثبت مربوط به سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری است. افزون بر این، نتایج پژوهش آنها نشان داد که سرمایه فکری پدیده ای از تعاملات و اثرات متقابل اجزای آن است و هر چه این اثرات متقابل بیشتر باشد، ارزش ایجاد شده نیز بیشتر خواهد بود.

• مهرابی و همکاران(۱۳۸۹)نیز به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری-محاسبه شده بر حسب ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری تدوین شده توسط پالیک و شاخص های بازده مالی(نظیر سرمایه،سود هر سهم و بازده سالانه سهام)شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷ پرداختند.نتایج پژوهش آن ها نشان داد که بین سرمایه فکری و عملکرد مالی و عملکرد آتی شرکت همبستگی مثبت وجود دارد.

• نتایج پژوهش عباسی و گلدی صدقی(۱۳۸۹)نشان داد که تاثیر ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری بر نرخ بازده سالانه مثبت اما تاثیر ضریب کارایی سرمایه انسانی بر آن منفی و معنادار است.همچنین،یافته های پژوهش های آن ها نشان داد که عملکرد مالی شرکت ها با سرمایه فکری بالاتر،بهتر است.

• نتایج پژوهش مجتهد زاده و همکاران(۱۳۸۹) نشان داد که رابطه معناداری بین هر یک از عناصر سرمایه فکری به طور مستقل و جداگانه و عملکرد صنعت بیمه از دیدگاه مدیران برقرار است. در حالیکه، در بررسی همزمان این عناصر صرفا رابطه سرمایه ساختاری و انسانی با عملکرد معنادار است.

• سپهر دوست (۱۳۸۹) در پژوهشی به بررسی ارتباط میان سرمایه فکری با سود قبل از کسر مالیات، جریان های نقدی عملیاتی و ارزش افزوده به عنوان شاخص های ارزیابی عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار طی سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ پرداخت. نتایج پژوهش وی نشان داد که دوره مورد مطالعه بین جریان های نقدی عملیاتی، سرمایه فکری و ارزش افزوده رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

۲-۳۱-۲- پژوهش های خارجی

• سنگلادجی (۱۹۷۵)،در پژوهشی با عنوان بررسی تئوریکی و تجربی حسابداری منابع انسانی به مطالعه و تحلیل مدل های اندازه گیری و ارزش گذاری حسابداری منابع انسانی فلامهولتز^[۵۴] (۱۹۷۱)،مورس (۱۹۷۲)،لو و شوارتز (۱۹۷۱)و بهای تمام شده تحصیل جهت توسعه مدلی دیگر با کمبودها و نقص های کمتر پرداخت.نتایج پژوهش وی نشان داد که اطلاعات منابع انسانی در قالب پولی به وسیله هر یک از مدل های پیشنهادی،به میزان اندکی در تصمیمات سرمایه گذاری مفید بوده است و پاسخ دهندگان برای گزارشکری منابع انسانی به ترتیب ارائه اطلاعات در یک صورت مکمل،در یادداشت های پیوست و در متن صورت های مالی را ترجیح دادند.

• فلامهوتز (۱۹۷۶)،مطالعه ای در خصوص"تاثیر اطلاعات حسابداری منابع انسانی در ارزیابی تصمیم گیری مدیریت"را دنبال نموده،اقدام به انجام یک آزمایش تجربی،در کاربرد سیستم برنامه های کامپیوتری مرتبط با منابع انسانی،نمود.برای این کار از کارکنان فناوری اطلاعات خواست تا کاربرد اطلاعات پولی و غیر پولی(مهارت ها،روش ارزشیابی عملکرد وارزیابی توان بالقوه کارکنان)را برای یک کار مشخص تعیین نمایند.لذا هر یک از کارکنان را به اطلاعات پولی و غیر پولی حسابداری منابع انسانی مجهز نمود.بر خلاف انتظار وی،اطلاعات غیر پولی نشان دادند که بر روی تصمیمات متخذه تاثیر زیادی داشته اند و اطلاعات پولی تاثیر با اهمیتی نداشته اند.

• استووال^[۵۵] (۲۰۰۱)،در پژوهشی با عنوان"مفاهیمی برای تئوری و عمل در حسابداری منابع انسانی"معایب سیستم های سنتی حسابداری و اهمیت گزارشگری اطلاعات حسابداری منابع انسانی شرکت ها را ذکر نمود.نتایج پژوهش وی نشان داد که درک دانش گروه های متقاضی اطلاعات حسابداری منابع انسانی در معرفی مدل های ارزش گذاری منابع انسانی،تا کنون رشد مناسبی نداشته است و خواستار تحول در زمینه فرصت های آموزشی در حوزه منابع انسانی شد.

• چن چن و همکاران(۲۰۰۵) در پژوهشی به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و ارزش بازار سهام و عملکرد مالی شرکت های فعال در بورس تایوان پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که هر چه سرمایه فکری بالاتر باشد این امر منجر به بهبود عملکرد مالی و افزایش ارزش بازار سهام شرکت ها می شود.

• لاجیلی^[۵۶] (۲۰۰۶)با انجام تحقیقی با بهره گرفتن از داده های به دست آمده از ۱۱۶۵ شرکت به این نتیجه رسید که سطح بالایی از سرمایه انسانی و بهره وری نیروی کار،با بازده های غیر عادی سهام شرکت ها ارتباط دارد.در تحقیق مذکور سرمایه انسانی در غالب هزینه های صورت گرفته و افشا شده برای نیروی انسانی و بهره وری نیروی انسانی در غالب فروش خالص به ازای هر نفر محاسبه شد.به منظور آزمون فرضیه ابتدا کل شرکت های نمونه بر اساس سرمایه انسانی و بهره وری نیروی انسانی به دو دسته تقسیم شده و تفاوت بازدهی آن ها سنجیده شد و این نتیجه به دست آمد که شرکت هایی که این هزینه ها را بیشتر افشا کرده اند،دارای بازدهی غیر عادی بیشتری هستند.

• تان^[۵۷] و همکاران(۲۰۰۷)به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و بازده مالی پرداختند.نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین سرمایه فکری و بازده مالی فعلی و آتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و در صنایع مختلف این تاثیر متفاوت است.

• ورما و دو^[۵۸] (۲۰۰۸)در پژوهشی با عنوان«ارزش گذاری منابع انسانی با تمرکز بر روی اهمیت ارزش گذاری منابع انسانی»،رویکردهای جاری اندازه گیری و پیشرفت های مورد انتظار در این زمینه را مورد بررسی قرار دادند.نتایج پژوهش آنان نشان داد که عمده شرکت ها این مدل را درک کرده و لحاظ کردن ارزش منابع انسانی در تصمیم ها را حیاتی دانسته اند،اما پیشرفت عمده ای در این زمینه از دانش مورد انتظار نیست.

• وانگ و همکاران^[۵۹] (۲۰۱۱) به بررسی تجربی روابط بین دیدگاه های کارکنان از منظر تجربه منابع انسانی،سرمایه انسانی و عملکرد دوایر در صنعت مخابرات تایوان پرداختند.نتایج پژوهش آنان نشان داد که تجربه منابع انسانی با سرمایه انسانی رابطه مثبت دارد.همچنین سرمایه انسانی با عملکرد دوایر رابطه مثبت معناداری دارد.تجربه منابع انسانی با عملکرد دوایر نیز رابطه مثبت معناداری دارد.

۲-۳۲- خلاصه فصل
این فصل را با بررسی تاریخچه حسابداری منابع انسانی آغاز نمودیم. سپس به بررسی ارزش منابع انسانی و منطق ارزش گذاری منابع انسانی پرداخته شد و در ضمن آن روش های پولی و غیر پولی ارزش منابع انسانی بیان گردید. از آنجاییکه بازده سهام یکی از متغیر های اصلی این پژوهش می باشد لازم بود مفهوم آن شرح داده شود و در ضمن به بیان مفهوم بهره وری منابع انسانی نیز اشاره گردید. پیشینه مربوط به تحقیقات گذشته بعنوان یکی از مهم ترین منابع جهت روشن نمودن مسیر پژوهش حاضر نیز در این فصل شرح داده شد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
روش تحقیق،هدایت گر جستجوهای علمی در جهت دستیابی به حقیقت می باشد.دستیابی به اهداف تحقیق،تنها از طریق روش شناسی درست ممکن است.به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش اعتبار می یابد نه از حیث موضوع تحقیق.روش های تحقیق بر حسب اهداف تحقیق و همچنین نحوه گردآوری داده ها به شکل های مختلف دسته بندی می شوند.هرکدام از این دسته ها دربر گیرنده روش های مختلفی هستند که کاربردها،مزایا و معایب خاص خود را دارند.محقق باید توجه داشته باشد که اعتبار دستاوردهای تحقیق به شدت تحت تاثیر اعتبار روشی است که برای تحقیق خود برگزیده است(خاکی،۱۳۸۲).
در این فصل به موضوعاتی از قبیل روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش،جامعه آماری،حجم نمونه،شیوه نمونه گیری،ابزار گردآوری داده ها و در نهایت به آزمون های آماری مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده های تحقیق اشاره می شود.
۳-۲- مدل مفهومی پژوهش
همانطور که پیشتر ذکر شد اهمیت و ضرورت تعیین ارزش خدمات ارائه شده به وسیله نیروی انسانی به سبب این واقعیت است که سازمان های اجتماعی امروز، به علت توسعه و گسترش فعالیت های اقتصادی و صنعتی، ناگزیر از تدارک، حفظ و اداره یک نیروی انسانی پرتوان در مقیاسی بزرگ و متنوع هستند. بطوریکه نیروی انسانی ماهر و متخصص به عنوان مهم ترین عامل پویایی سازمان های متحول و پیشرفته شناخته شده است(پرهیزگار،۱۳۸۲).
لاجیلی^[۶۰] (۲۰۰۶)با انجام تحقیقی با بهره گرفتن از داده های به دست آمده از ۱۱۶۵ شرکت به این نتیجه رسید که سطح بالایی از سرمایه انسانی و بهره وری نیروی کار،با بازده های غیر عادی سهام شرکت ها ارتباط دارد.در تحقیق مذکور سرمایه انسانی در غالب هزینه های صورت گرفته و افشا شده برای نیروی انسانی و بهره وری نیروی انسانی در غالب فروش خالص به ازای هر نفر محاسبه شد.به منظور آزمون فرضیه ابتدا کل شرکت های نمونه بر اساس سرمایه انسانی و بهره وری نیروی انسانی به دو دسته تقسیم شده و تفاوت بازدهی آن ها سنجیده شد و این نتیجه به دست آمد که شرکت هایی که این هزینه ها را بیشتر افشا کرده اند، دارای بازدهی غیر عادی بیشتری هستند. نتایج تحقیقات تان^[۶۱] و همکاران(۲۰۰۷)که به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و بازده مالی پرداختند، نشان داد که بین سرمایه فکری و بازده مالی فعلی و آتی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و در صنایع مختلف این تاثیر متفاوت است. همچنین وانگ و همکاران^[۶۲](۲۰۱۱)به بررسی تجربی روابط بین دیدگاه های کارکنان از منظر تجربه منابع انسانی،سرمایه انسانی و عملکرد دوایر در صنعت مخابرات تایوان پرداختند.نتایج پژوهش آنان نشان داد که تجربه منابع انسانی با سرمایه انسانی رابطه مثبت دارد.همچنین سرمایه انسانی با عملکرد دوایر رابطه مثبت معناداری دارد.تجربه منابع انسانی با عملکرد دوایر نیز رابطه مثبت معناداری دارد.
از سوی دیگر نتایج پژوهش مدهوشی و اصغرنژاد امیری(۱۳۸۸)برای سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ حاکی از وجود رابطه مثبت و معنادار بین سرمایه فکری و بازده مالی،سرمایه فکری و بازده مالی آتی،نرخ رشد سرمایه فکری و نرخ رشد بازده مالی آتی شرکت های سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران بود.آنان در پژوهش خود بازده حقوق صاحبان سهام،سود هر سهم و بازده سالانه سهام عادی را به عنوان شاخص های عملکرد مالی در نظر گرفتند. مهرابی و همکاران(۱۳۸۹)نیز به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری-محاسبه شده بر حسب ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری تدوین شده توسط پالیک و شاخص های بازده مالی(نظیر سرمایه،سود هر سهم و بازده سالانه سهام)شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷ پرداختند.نتایج پژوهش آن ها نشان داد که بین سرمایه فکری و عملکرد مالی و عملکرد آتی شرکت همبستگی مثبت وجود دارد.
عدم بهره وری و بهره وری هر دو در محیط های کاری وجود دارند، فردی که کمتر از معمول کار می کند می تواند در سازمان اثر منفی بر زیر دستان و همکاران خود داشته باشد و در خارج از سازمان رضایت و خواست مشتریان و ارباب رجوع به مخاطره انداخته شود به ویژه اگر کیفیت دچار مخاطره شود. آیویی و ماترون^[۶۳] (۲۰۰۶) به بررسی رابطه همبستگی بین قیمت سهام شرکت ها و بهره وری آنها در بازار بورس آمریکا و نیز بورس های اروپایی پرداخته اند. آنها به این نتیجه رسیدند که در بورس آمریکا نرخ رشد بهره وری با نرخ تغییرات قیمت سهام دارای همبستگی مثبت می باشد. این نتیجه در بورس های اروپایی نیز تایید شد ولی قدرت آن در حد بورس آمریکا نبود. نتایج مشابهی را نیز هلمن و همکارانش^[۶۴] (۲۰۰۲) بدست آورده اند. آنها رابطه مثبت بین بازدهی سهام و شاخص های بهره وری در شرکت ها یافتند و نیز نشان دادند بازده سهام حتی تا دوسال بعد از بهبود یا کاهش بهره وری نیز با آن رابطه دارد. اگرچه شاخص های مورد استفاده در همه پژوهش ها یکسان نیستند اما در نگاهی فراتر، نشان دهنده وجود رابطه ای کلی و غیر قابل انکار بین مفهوم بهره وری و ارزش آتی شرکت ها در بازار سرمایه می باشد. در پژوهش ها نشان داده شده است که بین شاخص های مختلف بهره وری، تفاوت زیادی در تبیین بازده سهام وجود دارد و از بین شاخص های بهره وری، بهره وری سرمایه قدرت بالاتری در تبیین بازده سهام دارد(داویس و مادسن^[۶۵]،۲۰۰۸)
بر اساس این مبانی مدل مفهومی پژوهش حاضر بصورت زیر ارائه شده است:
بهره وری نیروی انسانی
بازده سهام
ارزش منابع انسانی
بر مبنای این مدل فرضیات تحقیق بصورت زیر است:

• ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه دارد.

• سرانه ارزش منابع انسانی موجود با بازده سهام رابطه دارد.

• نرخ رشد ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه دارد.

۳-۳- روش تحقیق
بر اساس هدف تحقیق،تحقیقات علمی را می توان به سه دسته بنیادی،کاربردی و توسعه ای تقسیم کرد.

• تحقیقات بنیادی:این نوع تحقیقات به دنبال افزایش حیطه دانش در یک زمینه خاص هستند و با تعیین روابط بین پدیده ها،قوانین و اصول علمی را کشف می کنند.

• تحقیقات کاربردی:این نوع از تحقیقات جهت توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص انجام می شوند.در واقع،این تحقیقات به دنبال ارائه یک مدل و یا یک الگو در یک زمینه خاص هستند.

• تحقیقات توسعه ای:این تحقیقات به منظور عملی کردن الگوها و مدل های موجود در یک زمینه خاص انجام می شوند.هدف اینگونه تحقیقات،تهیه و تدوین برنامه ها و طرح ها است(سرمد و همکاران،۱۳۸۵).

تحقیق حاضر از حیث هدف،در دسته تحقیقات کاربردی قرار می گیرد؛زیرا تئوری های آزموده شده را به منظور شناسایی و حل مسائل در جامعه آماری خود مورد بررسی قرار می دهد.