ورودی n
.
.
.
خروجی ۱
خروجی ۲
خروجی m
شکل ۲-۱ تبدیل n ورودی به m خروجی در یک واحد تصمیم گیرنده^[۸]
۲-۳ محاسبه کارایی
همانطور که از مفهوم کارایی مشخص می شود، یک واحد تصمیم گیرنده می تواند کارایی خود را با افزایش خروجی و ثابت نگهداشتن ورودی و یا با کاهش ورودی و ثابت نگهداشتن خروجی ارتقا بخشد، و یا واحد تصمیم گیرنده ای که از چندین ورودی برای تولید خود استفاده می کند ممکن است بر اساس مقتضیات خود، گرایش به صرف کمتر از ورودی به خصوصی را داشته باشد و یا اگر خروجی متعدد می تواند تولید کند بر اساس نیاز یا استرا‍ تژی خود، خروجی به خصوصی را نسبت به سایر خروجی ها ترجیح داده و بدین طریق موجبات افزایش کارایی خود را فراهم سازد. اینها مواردی است که سنجش و مقایسه کارایی را با پیچیدگی مواجه می سازد. چنین دلایلی روش ها ی مختلف محاسبه کارایی را موجب شده است که عموماً بر اساس تابع تولید^[۹] عمل می کنند.

طبق تعریف، تابع تولید تابعی است که بیشترین ستاده ممکن را به ازای هر نهاده در یک سازمان مشخص می کند به عبارت دیگر تابع تولید نشان دهنده رابطه موجود بین منابع تولیدی مورد استفاده یک موسسه تولیدی ( ورودی ها ) و کالا ها و یا خدمات بدست آمده ( خروجی ها ) در یک زمان واحد و بدون در نظر گرفتن قیمت ها است (مهرگان،۱۳۸۷). این تابع عبارت است از مشخصه فنی رابطه ای که بین داده ها و ستاده ها در فرایند تولید وجود دارد (داگلاس،۱۳۷۲)
شکل ریاضی تابع تولید به صورت زیر است:
که Y میزان ستاده (خروجی یا محصول )،,X₂, _… X₁ میزان داده ها ( ورودی ها ) و نشانه رابطه موجود بین داده ها و ستاده ها است.
همانطور که گفته شد، تابع تولید به صورت معادله ای ریاضی بیان می شود و شکل آن، رابطه واقعی بین ورودی ها و خروجی ها را نشان می دهد، مثلاً ممکن است تولید ( ستاده / خروجی ) به صورت خطی، نمایی ( تابع کاب داگلاس^[۱۰] ) و یا هر تابع ریاضی دیگر با عوامل تولید ( نهاده / ورودی ) در ارتباط باشد. تعیین دقیق و چگونگی این وابستگی به قدرت ذاتی عوامل تولیدی ( وضعیت تکنولوژی ) بستگی دارد.
روش های تعیین تابع تولید و یا اصولاً مدل های ارزیابی کارایی به دو دسته پارامتری^[۱۱] و غیر پارامتری^[۱۲] تقسیم می شوند. در مدل های پارامتری بر اساس روابطی که گفته شد یک فرم از پیش تعیین شده برای تابع تولید در نظر گرفته می شود آنگاه مطابق با مقادیر ورودی ها و خروجی ها، پارامتر های مجهول محاسبه می شود. این در حالی است که در مدل های غیر پارامتری هیچ پیش فرضی برای شکل تابع تولید وجود ندارد و تابع تولید بر اساس وضعیت واحد های مورد سنجش، تعیین می گردد.
تعیین یک شکل از پیش تعیین شده برای تابع تولید در مدل های پارامتری یکی از مشکلات این نوع مدل هاست چرا که فرم های رایج مثل تابع کاب داگلاس و یا خطی برای همه فعالیت ها مناسب نیست و هر فعالیتی بنا بر اقتضائات خود تابع تولید خاصی را طلب می کند. همچنین استفاده از روش کمترین مربعات برای برآورد پارامترهای تولید در مدل های پارامتری نمی تواند خالی از اشکال باشد. چنین محدودیت هایی توجه به مدل های غیر پارامتری را که نیازی به تابع تولید از پیش تعیین شده ندارد، بیشتر کرده است.
بدون شک آغازگر توجه به مدل های غیر پارا متری ارزیابی کارایی، مقاله سال ۱۹۵۷ فارل است که در ادامه به آن پرداخته می شود.
از کارایی تعاریف متفاوتی مطرح شده که وجه اشتراک همه آنها ارتباط بین خروجی ها و ورودی های یک سیستم است. مثلاً گفته شده که در محاسبه کارایی، میزان خروجی واقعی با خروجی استاندارد یا خروجی مورد انتظار به ازای ورودی یکسان مقایسه می­ شود (Sumanth,1984):
کارایی = (خروجی واقعی) / (خروجی مورد انتظار یا استاندارد)
از سوی دیگر، می­توان هدف یا خروجی سازمان را ثابت در نظر گرفت و میزان منابع مصرف شده برای دست­یابی به خروجی مورد نظر را با میزان منابعی که انتظار می­رود برای دست­یابی به آن خروجی مصرف شود، مقایسه کرد (هدایت طباطبائی،۱۳۸۷) :
کارایی = (میزان منابع مصرفی مورد انتظار) / (میزان واقعی منابع مصرف شده)
برای به کاربردن تعاریف فوق، اطلاع از این موضوع که به ازای یک مقدار ورودی مشخص، مقدار خروجی مورد انتظار یا اینکه میزان منابع مصرفی مورد انتظار، برای تولید یک مقدار خروجی خاص چقدر است، ضرورت دارد. منظور از خروجی یا ورودی موردانتظار، خروجی یا ورودی در بهترین شرایط ممکن است. تابع تولید کارا^[۱۳] که در مقاله فارل (Farrel,1957) به آن اشاره شده، مفهومی است که این مهم را به عهده دارد. از نظر فارل، تابع تولید کارا تابعی است که بیان می­ کند یک واحد کارا، به ازای هر میزان ورودی، چقدر خروجی باید تولید کند. به کمک این تابع، می­توان کارایی هر واحد دلخواهی را اندازه گرفت. بدین ترتیب که اگر واحد مورد نظر، کارا باشد، پس مشخص است به ازای ورودی داده شده چقدر خروجی باید داشته باشد؛ در غیر اینصورت مقدارخروجی واقعی تولید شده توسط واحد مورد نظر با مقدار خروجی مورد انتظار ( خروجی یک واحد کارا) مقایسه می شود. نسبت این دو (نسبت مقدار واقعی به مقدار مورد انتظار خروجی) کارایی واحد مورد نظر خواهد بود. همچنین تابع تولید کارا می ­تواند به تابعی اطلاق شود که بیان کند برای تولید مثلاً یک عدد (یا یک کیلوگرم، یک متر، …) از خروجی مورد نظر، در حالت کارا به چه میزان ورودی احتیاج است.
استفاده از چنین تابعی که بدون تعیین قبلی و صرفاً بر اساس داده های واقعی واحد های تصمیم گیرنده نسبتاً کارا ( واحدهایی که نسبت به بقیه واحدهای تصمیم گیرنده بهترین شرایط را دارند) بدست می آید، پایه و اساس مدل های غیر پارامتری محاسبه کارایی را بنا نهاد.
فارل(Farrel,1957) در سال ۱۹۵۷ به کمک تابع تعریف شده تولید کارا، روشی را مطرح کرد که برای تخمین کارایی بخش کشاورزی امریکا نسبت به سایر کشورها به کار رفت. این روش برای ارزیابی کارایی واحد هایی که یک ورودی و یک خروجی دارند بسیار مناسب است.
فرمولی را که فارل برای محاسبه کارایی واحدهایی با چندین ورودی و چندین خروجی ارائه داد به شرح زیر است (مهرگان،۱۳۸۷):
کارایی
بدین معنی که اگر از بین n واحد که هر کدام m ورودی و s خروجی دارند، محاسبه کارایی واحد j ، مد نظر باشد در آن صورت (مهرگان،۱۳۸۷) :
به طوری که :
میزان ورودی iام برای واحد jام ( m…۱,۲,=i )
میزان خروجی rام برای واحد jام ( r=1,2,…,s )
وزن داده شده به خروجی rام ( قیمت خروجی rام )
وزن داده شده به ورودی iام ( هزینه ورودی iام )
سؤال مهم اینست که وزن ورودی ها () و خروجی ها () چگونه محاسبه می شود؟ شاید پاسخ، ارجاع به نظر خبرگان باشد و یا در برخی موارد بتوان از روش آنتروپی استفاده کرده؛ سپس ­ به کمک روشی مانند SAW ^[۱۴] واحدها را رتبه بندی کرد. اما اگر جنس ورودی ها و یا خروجی ها یکسان نبود مشکل جمع زدن آنها را چگونه می توان حل کرد؟ شاید گفته شود در چنین مواردی می­توان تمام ورودی­ ها و تمام خروجی­ها را بر حسب یک واحد تبدیل ، آن­گاه به مثابه یک واحد تولیدی یک ورودی – یک خروجی با آن برخورد کرد. در بسیاری از موارد، روش تبدیل تمام ورودی­ ها و خروجی­ها به یک واحد یکسان نمی­تواند بدون اشکال باشد. موارد بسیاری را هم می­توان نام برد که در نظر گرفتن یک ارزش قطعی برای ورودی­ ها یا خروجی­ها ممکن نیست یا حداقل جای سؤال داشته باشد. همچنین معمولا واحدهای تولیدی در مسیر عملکرد خود راهبردهای متفاوتی را اتخاذ می­ کنند. استراتژی های متفاوت موجب تولید بیشتر از یک نوع خروجی خاص یا گرایش به سمت مصرف کمتر از یک نوع ورودی به خصوص می شود. شاید نتوان هیچکدام از این راهبردها را بر دیگری برتری داد. در چنین مواردی، سنجش کارایی واحدها، طبق رابطه مذکور با مشکل مواجه خواهد شد.
با توجه به مشکلات فوق الذکر و از آنجایی که معمولاً واحدهای تولیدی از چندین ورودی برای
دست­یابی به چندین خروجی استفاده می­ کنند، ادعا می شود که روش ارائه شده توسط فارل توانایی کافی برای محاسبه کارایی را در چنین شرایطی دارا نیست. اما از آنجا که روش فارل و دیدگاه او آغازی بود برای حل چنین مشکلاتی، لذا ابتدا به بررسی این روش پرداخته می شود.
۲- ۴ فارل و اندازه گیری کارایی
برای ارزیابی کارایی واحدهایی حداکثر با دو ورودی - یک خروجی یا یک ورودی - دو خروجی، روش مطرح شده توسط فارل راهگشا و عاری از مشکلات فوق است. فارل بنا را بر این نهاد که، با فرض اینکه برای تولید یک خروجی، به دو نوع ورودی احتیاج است، نموداری پدید می آید که تمام ترکیب های قابل قبول از ورودی ها را برای تولید یک خروجی در یک واحد کارا نشان می دهد.
چنین نموداری که تمام ترکیبات متفاوت از ورودی ها را برای تولید یک واحد خروجی در یک شرکت کاملاً کارا ارائه می کند، نمودار تولید یکسان^[۱۵] نام دارد (Farrel,1957). از این تعریف در برخی منابع از جمله (داگلاس،۱۳۷۲) به عنوان ” منحنی تولید یکسان”^[۱۶] نام برده می شود.
مجموعه کاملی از منحنی های متساوی التولید یک موسسه تولیدی را نقشه منحنی های تولید یکسان گویند(مهرگان،۱۳۸۷). این منحنی ها همدیگر را قطع نمی کنند، نسبت به مرکز مختصات محدب هستند و شیب منفی دارند.
برمبنای همین تعریف و خصوصیات است که فارل تابع تولید کارا^[۱۷] را با منحنی تولید یکسان، یکی فرض کرده و اساس محاسبه کارایی را بر همین بحث نهاده است. این فرض بدین معناست که درشکل۲-۲، هر واحدی که با یک نقطه از منحنی تولید یکسان SS^‘ متناظر است، یک واحد کارا محسوب می شود. و به طور منطقی هیچ واحدی با هیچکدام از نقاط پایین منحنی SS^‘ متناظر نیست، چرا که این نقاط جزء مجموعه امکان تولید^[۱۸] نیستند. لذا هر واحد ناکارا با یک نقطه بالای منحنی تولید یکسان متناظر است.
ورودی دوم
خروجی
ورودی اول
خروجی
O
S
S’

فیلتر شماره ۴-شرکتهایی که­تاپایان سال ۱۳۸۵دربورس نبودندیا دراین فاصله ازبورس خارج شدند.

۱۳۳

فیلتر شماره ۵- سال مالی شرکت­ها طی دوره تحقیق دچار تغییرشده باشد

۷۹

فیلتر ۶-شرکت­های نمونه جزء شرکت­های سرمایه ­گذاری، بانکها ولیزینگ باشند

۷۱

شرکت­هایی که فاقد شرایط پژوهش بودند.

(۴۴۳)

جمع شرکت های مورد مطالعه

۱۰۴

۳-۶- روش جمع آوری اطلاعات
جهت جمع آوری داده های این پژوهش اعم از مبانی نظری پژوهش، سوابق پژوهش وداده ها از دو دسته داده ها استفاده شده است:
الف) داده های اولیه
ب) داده های ثانویه
الف) داده های اولیه: به طور مستقیم در رابطه با موضوع و برای اولین بار برای یک پروژه خاص پژوهشاتی جمع آوری می شود.

ب) داده های ثانویه: آن دسته از اطلاعات که قبلاٌ جمع آوری شده و هدف از جمع آوری آنها اجرای پروژه پژوهشاتی کنونی نبوده است.
ابزارهای گردآوری داده ها در این پژوهش به دو صورت زیر بوده است:
۳-۶-۱روش کتابخانه ای:
برای تدوین تاریخچه، ادبیات موضوعی و مبانی نظری پژوهش (داده های ثانویه) از اسناد و مدارک، کتابها و مقالات موجود در کتابخانه دانشگاه، مراکز اسناد و مدارک علمی و نیز پایگاه های جستجوی علمی در اینترنت استفاده شده است.
۳-۶-۲-روش میدانی
داده ها و آمار و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از صورتهای مالی سالانه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، گزارشات سالانه بورس تهران ، نرم افزارهای تدبیر پرداز، ره­آورد نوین و همچنین سایتهایirportfolio^[58] وcodal ^[۵۹] و سایت بانک مرکزی^[۶۰]cbi استخراج گردیده است.
۳-۷-متغیرهای پژوهش
متغیر از نظر لغوی به معنی چیزی است که تغییر می‌کند، اما در فعالیت‌های پژوهشی، متغیر ویژگی‌هایی دارد که باید مورد مطالعه قرار گیرند. متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده می شود به عبارت دیگر متغیر به ویژگی­هایی اطلاق می شود که می­توان آن­ها را مشاهده یا اندازه ­گیری کرد و دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آن­ها قرار داد، عدد یا ارزش نسبت داده شده به متغیر، نشان دهنده تغییر از یک فرد به فرد دیگر یا از یک حالت به حالت دیگر است(خاکی،۱۳۸۴). در این پژوهش متغیرها به ۲ دسته به ترتیب زیر تقسیم بندی می شوند .
۳-۷-۱-متغیر مستقل
متغیرهای مستقل این تحقیق، وجود یا عدم وجود مسائل نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد در شرکت های نمونه آماری است. وجود جریان وجوه نقد آزاد بالا و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری(متغیر فرصتهای رشد) پایین بطور همزمان در واحدهای اقتصادی بعنوان مسائل نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد تلقی می شود. براین اساس چنانچه یک واحد اقتصادی، وجوه نقد آزاد در اختیار داشته باشد و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری آن پایین باشد؛ حاکی از مدیریت ناکارآمد وجوه نقد آزاد است. بنابراین برای برآورد متغیرهای مستقل تحقیق، لازم است دو متغیر جریان نقد آزاد و فرصتهای رشد محاسبه شوند. در ادامه شیوه محاسبه این متغیرها ارائه گردیده است.
شیوه اندازه گیری جریان نقد آزاد
برای اندازه گیری جریان های نقد آزاد واحد تجاری از مدل لن و پولسن^[۶۱] (۱۹۸۹) استفاده شده است؛ براساس این مدل، جریان های نقد آزاد از سود عملیاتی قبل از استهلاک و به کسر مجموع مالیات ها، به اضافه هزینه بهره و سود تقسیمی پرداختی به دست می آید و با تقسیم بر مجموع دارایی ها استاندارد می گردد، رابطه ۲ شیوه اندازه گیری جریان نقد آزاد را نشان می دهد:
رابطه(۳-۱)
که در آن:

۷۶۰۰

۴۲۰۰

۱۸۰۰

۴۰۰۰

۱۴۰۰

۱۱۰۰

مأخذ: اداره جهاد کشاورزی شهرستان ممسنی، ۱۳۸۵
۳- ۲- ۳- ۲- صنعت
صنعت مجموعه تصرفاتی است که انسان در مواد طبیعی بعمل آورده، آنها را طبق احتیاج خود تغییر می دهد و هر قدر احتیاج بیشتر شود تصرف در مواد طبیعی بیشتر می‌گردد. چون تصرف در مواد طبیعی مستلزم داشتن اطلاعات دقیق علمی و فنی است، پس همیشه توسعه صنایع در کشور نشانه پیشرفت علوم و فنون در آن کشور است(امینی نژاد،۱۳۷۸: ۱۴۴).
بخش صنعت با افزایش تولید و درآمد در شهرستان ممسنی ساختار اقتصادی را بتدریج متعادل ساخته و اقتصاد منطقه را در اقتصاد ملی ادغام می کند و همچنین بخش صنعت منابع و توانهای منطقه را متبلور کرده و پایه‌های اقتصادی با ثباتی را پی‌ریزی می‌کند و این بخش با فراگیر شدن صنایع روستایی در مراکز جمعیتی مساعد در تقویت درآمد روستاییان و تضعیف روند مهاجرت به شهرها و بطور کلی توسعه جامعه روستایی نقش مؤثری ایفا می‌کند. از کل جمعیت شاغل بخش مرکزی در بخش صنعت در سال ۱۳۸۵، ۳/۱۳ درصد در امر صنعت اشتغال دارند.
۳- ۲- ۳- ۳- خدمات
سومین شکل از بخش فعالیتهای اقتصادی در دنیای امروز خدمات و بازرگانی می‌باشد. این بخش از اقتصاد در کشورهای در حال توسعه در چند دهه اخیر به سرعت افزایش یافته است. امروزه بخش خدمات در جامعه اولین شغل مهاجرین به شهرها را تشکیل می‌دهد و افرادی که خود روزی تولید کننده و برای اقتصاد جامعه سودآور بودند به عنوان افرادی مصرف‌گرا که در کارهای واسطه‌گری و خدمات ساده شهری به کار مشغولند در می‌آیند. آنچه که ازآمارهای سرشماری در طی دوره های گذشته بخش مرکزی از جدول (۳- ۲۰) می توان استنباط نمود این است که از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ هر چه از بخش کشاورزی کاسته شده به بخش خدمات و امور وابسته به آن افزوده گردیده به طوری که در حال حاضر به دلیل نبود صنایع مهم و مراکز کارگاهی تولیدی، بخش خدمات بعد از کشاورزی بالاترین درصد شاغلین را در این شهرستان به خود اختصاص داده و روز به روز بر این روند افزوده می شود.

فصل چهارم:
معرفی جاذبه ها و پتانسیل های گردشگری شهرستان ممسنی
۴- ۱- مقدمه
غنای جاذبه های موجود در شهرستان ممسنی سبب گشته است تا این مکان به عنوان یک منطقه نمونه گردشگری جلب توجه نماید. تنوع جاذبه ها در شهرستان ممسنی به قدری زیاد است که تقریباً برای هر سلیقه ای انگیزه سفر به آن وجود دارد. طیف وسیع جاذبه های موجود را می توان بر اساس تنوع آنها به شرح ذیل طبقه بندی نمود:
۴- ۲-جاذبه های طبیعی
جاذبه های طبیعی شهرستان ممسنی عبارتند از:
۱- تنگه بوان ۲- تنگه سام و آبشار آن ۳ – تنگه لاله ۴- تنگه هرایرز ۵- تنگه گجستان ۶- رودخانه فهلیان ۷- رودخانه کتی(دروغ زن) ۸- رودخانه تنگ شیو(پرین) ۹- روستای پاقلعه ۱۰- سر آسیا منصور آباد۱۱- چشمه سرای مراسخون ۱۲- دریاچه برم شور ماهور۱۳- شهر حسن غازی ۱۴- تُل چغا ۱۵- مادر دختر بکش ۱۶- سرآب بهرام ۱۷-دیمه میل ۱۸- سرآب رود ۱۹- هفت برم دشمن زیاری ۲۰- تنگه عنا ۲۱- چشمه رضا ۲۲- دره زوال ۲۳- پل بریم ۲۴- دژ سپید ۲۵- چشمه آبگرم ممسنی ۲۶- تنگه انجیرک(مطالعه میدانی،۱۳۸۷).
برای نمونه چند تا از مناطق طبیعی گردشگری شهرستان ممسنی را که نقش مهمی در جهت جذب گردشگر می توانند داشته باشند، توضیح می دهیم.
۴- ۲- ۱- تنگه بوان( دره بوان)
این تنگه یکی از زیباترین مناظر طبیعی ممسنی و استان فارس است که در ۶ کیلومتری شمال شرقی شهر نورآباد قرار دارد. حمدالله مستوفی می گوید دره است در میان دو کوه، در ۲ فرسخی شمال شرقی نورآباد قرار دارد، که همه درختستان است، به انواع میوه ها و هوایی در غایت خوشی و اعتدال، در میان دره رودی بزرگ و روان است و بر هر دو طرف آن کوهها اکثر اوقات از برف خالی نبوده و بسیار آبهایش زلال است و حکما گفته اند که محاسن الدنیا اربعه: غوطه دمشق، سغد سمر قند، شعب بوان و مرج شیدان و از این چهار موضوع، دو موضوع، شعب بوان و مرج شیدان از ملک فارس است(حسینی فسائی،۱۵۶۲:۱۳۶۵).
۴- ۲- ۲- چشمه آبگرم سرآب بهرام
این چشمه در مجاورت جاده آسفالته چنارشیجان(قائمیه)- نورآباد واقع شده است، آب این چشمه برای درمان برخی از بیماری های پوستی مؤثر می باشد، متأسفانه تاکنون تأسیسات بهداشتی و ایمنی در حاشیه این چشمه ساخته نشده است.
در واقع شهرستان ممسنی با داشتن جاذبه های طبیعت گردی، از پتانسیل مناسبی برخوردار است، که برای نمونه، وجود چشمه آبگرم این شهرستان که در حومه شهر نورآباد با گستره دمایی ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد،در راستای گسل عمقی قطر-کازرون، از همبری سازندهای گدوان و داریان خارج می شود. چشمه آبگرم ممسنی با تیپ کلرید سدیم دارای مقداری گاز سولفید هیدروژن است. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شده، نشان داده است که آب چشمه حاصل آمیختگی آب سازندهای آهکی با منشأ جوی و آب های زمین گرمایی می باشد که در راستای گسل قطر-کازرون به سمت خروجی چشمه حرکت می کند. آب های زمین گرمایی که گاز سولفاید هیدروژن چشمه از آنها ناشی شده است، احتمالاً همان شوراب های میدان های نفتی هستند که در راستای گسل عمیق از سنگ مخزن نشت کرده اند(http://www.civilica.com). این چشمه با آبدهی ۴۰ لیتر در ثانیه و با ترکیبات شیمیایی کلرو سدیم و سولفات کلسیم ولرم و گوگرد از خواص درمانی بسیاری برخوردار می باشد که از جمله می توان به درمان بیماری های پوستی، روماتیسمی، عصبی و تنفسی و همچنین تسکین دردهای عضلانی اشاره نمود. آب چشمه به رنگ سبز کم رنگ و با بوی هیدروژن سولفور و مزه آن تلخ می باشد.این چشمه نیز با توجه به اینکه در مسیر گردشگری جاذبه های طبیعی دشت ارژن، دریاچه پریشان، آبشارمارگون و نیز آثار تاریخی بیشابور کازرون واقع شده می تواند با ایجاد امکانات مورد نیاز گردشگران بسیاری را جذب نماید
( http://www.kazeroun.org).
موقعیت جغرافیای منطقه مورد مطالعه
با توجه به قرار گرفتن چشمه آبگرم در محدوده شهر نورآباد به عنوان اولین و بزرگترین نقطه شهری شهرستان ممسنی با مساحتی بالغ بر ۱۷۹۸ هکتار در ۱۶۰ کیلو متری شمال غرب شیراز، با موقعیت ۵۱ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی، و ارتفاع آن ۹۰۰ متر ازسطح دریااست(هرمزی،۱۹:۱۳۸۳).
شکل ۴- ۱-موقعیت فضایی استقرارچشمه آبگرم نورآباد ممسنی در استان فارس و ایران
مأخذ: استانداری فارس، ۱۳۸۷
ترسیم کننده: نگارنده
در حوزه شهرستان ممسنی چشمه سارهای متعدد دیگری تاکنون شناخته شده، که مهمترین آن بشرح زیر است:
چشمه اسرمی در قریه مرزبان، چشمه برم هیر در بخش دشمن زیاری، چشمه براق در قریه بخش رستم، چشمه تاسک در بخش دشمن زیاری، چشمه حاجت در قریه انجیره، چشمه سراب شیر در دشمن زیاری، چشمه کان زرد در ناحیه دشمن زیاری، چشمه گنجینه در ناحیه رستم، چشمه مرگ چینه در ناحیه ییلاقی مرگ چینه، چشمه میل اژدها در ناحیه بکش، چشمه مردگان در ناحیه رستم(رسولی،۲۲۵:۱۳۸۲).
۴- ۲- ۳- روستای پاقلعه
روستای پاقلعه تا دو سده گذشته پیش یکی از اتراق گاه های موقت عشایر منطقه بوده است که در اوایل دوره قاجاره به روستا تبدیل شده است نام روستا از قلعه روی تپه نزدیک اخذ شده است. جاذبه های گردشگری پاقلعه شامل:
آبشار پاقلعه یکی از زیباترین و بلندترین آبشارهای استان فارس است. آب این آبشار از دو دهنه چشمه پر آب به نام خطیری تأمین می شود که بعد از عبور از باغ ها و دره های با صفا با فاصله اندکی در پایین دست روستا از دیوار ها صخره ای سرازیر می شود. موسیقی این آبشار خروشان که از ارتفاع بلندی سرازیر می شود و فضای پیرامون را فرا می گیرد. خروش شکوهمند آبشار و طبیعت بکر پیرامون آن همراه منظره دشت های پر از شقایق سردسیری، شب بوهای وحشی و لاله های واژگون، زیبایی و جلوه های خیره آوری پدید می آورد.
چشمه خطیری در شمال غرب روستا، آب مورد نیاز باغ ها و زمین های زراعی روستا را تأمین می کند. آب این چشمه در گذشته موجب گردش سنگ آسیاب آبی می شد که آثار آن هنوز هم در نزدیکی چشمه به جا مانده است.
رودخانه شش پیر در نزدیکی روستا از تنگه ای عبور می کند که با پوشش انواع درختان جنگلی ناحیه زاگرس پوشیده شده است. در مسیر این تنگه آبشار پا قلعه حسنی باچر، سجک و منطقه سرسبز جاوید قرار دارند که زیبایی ها و جاذبه های پیرامون این روستا به شمار می رود(زنده دل و دستیاران،۱۳۸۶ :۱۵۲ – ۱۵۱).
۴- ۲- ۴- سراب بهرام
در فاصله ۹ کیلومتری شهر نورآباد در سمت راست جاده پایین کوه در محوطه باصفایی که به نام سراب بهرام خوانده می شود، نقش برجسته ای به درازی ۸۵/۳ متر و بلندی ۹۰/۲ متر بر سنگ حجاری نموده اند. در این نقش بهرام دوم در وسط از رو به رو نشسته و در هر جانب او دو نفر از بزرگان ساسانی به حال احترام ایستاده و انگشت سبابه را به احترام رو به بالا نگه داشته اند(خرمایی،۷۴:۱۳۸۶). این منطقه پوشیده از درختان باصفا و چشمه های فراوان است که برای هر گردشگری جالب توجه است.
۴- ۲- ۵- رودخانه فهلیان
این رودخانه از کوههای غرب سپیدان سرچشمه می گیرد که از ترکیب رودخانه شور و شیرین به وجود آمده است که رشته شور از منطقه دشمن زیاری و از ترکیب چند رشته بوجود می آید اما شاخه شیرین رودخانه از کوههای مرتفع جاوید و ارکان سرچشمه گرفته و در طول مسیر حدود ۵ هزار هکتار زمین کشاورزی را مشرب می کند. این دو شاخه در محل سرآسیاب دهستان جاوید به هم ملحق می شوند، سپس وارد دشت بزرگ رستم می شود و در نزدیکی دهستان فهلیان این روخانه فهلیان خوانده می شود و بعد از اتصال به رودخانه کتی(دروغ زن) در محل امام زاده محمود در منطقه بردنگان و در نزدیکی بی بی حکیمه در گچساران به رودخانه زهره می پیوندد و همراه روخانه جراحی به خلیج فارس می ریزد(هرمزی،۱۳۸۳ : ۲۶ – ۲۵).
۴- ۲- ۶- دیمه میل
در مجاورت برج نورآباد و آتشکده میل اژدها باغستان بسیار زیبا و دل انگیز وجود دارد که در اطراف آن، آب از چشمه سارهای زیبا همواره در حال جوشش است و اطراف آن در بهار پر از گلها و گیاهان خوشبو است و در زمستان مناظر بدیع دارد. این منظر گاه در بهار جلوه ای دل انگیز دارد و شگفتی آور است(http://www.ngdir.ir).
۴- ۲- ۷- هفت برم دشمن زیاری
این گردشگاه در ۵۵ کیلومتری غرب شیراز واقع شده و دارای چشم اندازهای بسیار زیبا از تپه ماهورها و چشمه های چند گانه است. آب و هوای آن در زمستانها سرد و خشک و در تابستانها معتدل است. نزدیکی این منطقه به شیراز و تنوع چشم اندازها و آب و هوای مطبوع سبب شده است که در اکثر فصلهای سال، با وجود کمبود امکانات خدماتی و رفاهی، بسیاری از اهالی شهرستانهای شیراز، کازرون، سپیدان به این مکان مسافرت می کنند. دسترسی به این گردشگاه از دو طریق امکان پذیر است، اول جاده شهر نورآباد به شیراز، دوم از طریق جاده سراسری  شیراز- اهواز که ۱۲ کیلومتر فاصله دارد(http://www.ngdir.ir).
شکل ۴- ۲-پراکنش فضایی جاذبه های طبیعی شهرستان ممسنی
مأخذ: مطالعات میدانی نگارنده،۱۳۸۶
ترسیم کننده: نگارنده
۴- ۳-جاذبه های تاریخی شهرستان ممسنی
۴- ۳- ۱- توج

اقدام های وضعی پیشگیرانه، ناظر بر اوضاع و احوال و شرایطی هستند که مجرم را در آستانه ارتکاب جرم قرار می دهد. این اوضاع و احوال که در جرم شناسی، وضعیت های ماقبل بزهکاری یا وضعیت های پیش جنایی نام دارد فرایند گذار از اندیشه به عمل مجرمانه را تحریک یا تسهیل کرده و نقش مهمی در آن ایفا می کند. بزه دیده به عنوان یکی از وضعیت های پیش جنایی قلمداد می شود. بنابراین در پیشگیری وضعی با تقویت حمایت از بزه دیده از طرق مختلف، هزینه ارتکاب جرم را بالا برده و یا انجام آن را دشوار می سازد و از این گذر، فرایند گذار از اندیشه به عمل مجرمانه را مختل می سازد. در پیشگیری وضعی با ایجاد موانع فیزیکی میان بزهکار و هدف جرم و نیز تغییر کسب کار و حضور اجتماعی افراد، تغییر ساعت فعالیت های روزانه، محل های رفت و آمد، صرف نظر کردن از برخی آرزوها نظیر داشتن اتومبیل گران قیمت و غیره، سعی در بالا بردن هزینه و خطرات ارتکاب جرم و کاهش سوء ناشی از ان و نهایتاً تغییر و یا حذف موقعیت های بزه را یا بزه دیده زا و به طور کلی تقویت حفاظت از آماج جرم دارد. با این اوصاف، هدف و محور اصلی بکارگیری روش های پیشگیرانه وضعی، مبارزه با بزه دیدگی افراد در معرض خطر، از جمله کودکان است. کودکان به عنوان افراد آسیب پذیر در برابر تعرضات و تجاوز و بی توجهی، از استعداد و پیش زمینه بزه دیدگی بالایی برخوردارند و به راحتی از بزه دیدگانی بالقوه به بزه دیدگانی بالفعل تبدیل می شوند. یکی از مهمترین اقدامات برای حمایت کودکان و نوجوان شناسایی کودکان مستعد بزه دیدگی است، شناسایی کودکان در معرض خطر جنسی، از طریق گزارش بستگان، همسایگان، مسئولین مدرسه و غیره میتواند صورت پذیرد. بنابراین وجود مرکز گزارش دهی کودکان در معرض خطر تسهیل کننده این امر می باشد(عباچی: ۱۳۸۳، ۷۸).

در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان با جرم شناختن عدم گزارش دهی وضعیت خطر آفرین برای کودک نیز با این طریق به حمایت از او پرداخته است. مصون سازی کودکان از طرق مختلف مانند ایجاد تسهیلات جهت شرکت کودکان در کلاس های فوق برنامه جهت جلوگیری از حضور آنان در خیابانها و محیط های ناامن، در نظر گرفتن سرویس های حمل و نقل، وجود سیستم اطلاع رسانی آسان برای کودک جهت اعلام وضعیت مخاطره آمیز، شناسایی خانواده ها و افراد پرخطر مانند والدین معتاد و کمک در جهت درمان و بازدید ماهیانه از خانواده های که سابقه آزار دارند و یا کودک بزه دیده در آن است و همچنین بررسی وضعیت کودکان دارای مشکلات جسمی و ذهنی در طی این بازدیدها، اجباری کردن دوره های آموزش و مهارت ارتباط با کودک در مدارس برای والدین و یا کارمندان دولتی و غیره می تواند از جمله موارد پیشگیری وضعی قلمداد شود(موذن زادگان و خیری: ۱۳۹۳، ۲۲).
۲-۷-۲-۳-پیشگیری مشارکتی از بزه کودک آزاری
از زمان ظهور تفکر علمی در مورد جرم و پیشیگری، همواره توجه جرم شناسان معطوف به یک عنصر تحت عنوان شخص مجرم و شیوه های مهار بزهکاری و یا اصلاح و درمان او بوده است. بنابراین در عرصه سیاست جنایی، مرتکب جرم نقش اصلی را ایفاء می نمود تا اینکه از سال ۱۹۴۰ میلادی عده ای از جرم شناسان به دنبال حل معمای بزهکاری و علت شناسی جرم، پژوهش های خود را بر روی کنشگر دیگر بزهکاری، یعنی «بزه دیده» که خود بازیگر نیمی از صحنه جرم می باشد متمرکز نمودند. به این ترتیب برای وقوع یک جرم تقارن سه عنصر را ضروری می دانند. این سه عنصر عبارتند از: وجود یک مرتکب با انگیزه، مهارت و ابزار لازم برای ارتکاب جرم و وجود یک آماج محافظت نشده است. با توجه به عدم امکان شناسایی مجرمان بالقوه و آگاهی به انگیزه آنان در زمینه ارتکاب جرم می توان گفت در عمل مبارزه با این دو عنصر عملاً غیرممکن است. به این ترتیب تنها راه مبارزه، تقلیل موقعیت های ارتکاب جرم برای مجرمین است که از طریق تأثیرگذاری بر محیط فردی و اجتماعی اشخاص امکان پذیر می باشد. برای نیل به این هدف کلیه تدابیر پیشگیرانه، با توجه به وسعت و تنوع آن می بایست به عنوان سیاست جنایی یک دولت مطرح شود و برای رسیدن به این هدف نیز، دولت می تواند از همیاری و مشارکت گسترده مردمی و نهادهای غیردولتی بهره مند گردد(معظمی: ۱۳۸۶، ۱۲).
به عبارت دیگر، تغییر افق دید جرم شناسان از روش های پیشگیری کیفری به سوی پیشگیری غیرکیفری از چند دهه قبل سیاست جنایی را در این بعد تحت تأثیر قرار داده است. امروزه ارزیابی مدارک و تجربیات نیز، بیانگر آن است که استفاده از تدابیر غیرکیفری در شمار کاهش یا حذف جرایم خاص تأثیر بسزایی داشته است. در حال حاضر تصور یک نظام سیاست جنایی بدون مشارکت جامعه ممکن به نظر نمی‌رسد. سیاست جنایی گستره وسیعی از تدابیر را در برمی گیرد که چیدمان منطقی این تدابیر، ما را به اهداف آن رهنمون می سازد در این میان تدابیر پیشگیرانه مشارکتی به مثابه یکی از ابزار عمده تحقق سیاست جنایی مشارکتی مطرح است(جمشیدی: ۱۳۸۸، ۲۵۶).
سیاست جنایی مشارکتی در برگیرنده تدابیر و اقدام هایی است که مردم مستقلاً و یا با مشارکت دولت و به صورت سازمان یافته و به منظور پیشگیری از جرم و مقابله با آن اتخاذ می نمایند. میزان مشارکت مردم در سیاست جنایی با توجه به نظام سیاسی حاکم بر جوامع تغییر می یابد(نجفی ابرندآبادی: ۱۳۹۰، ۲۲۳).
در بسیاری از موارد، اجتماعی بودن پدیده جرم ایجاب می کند تا حتی المقدور برای پیشگیری و سرکوب جرایم از تمامی ظرفیت های اجتماعی استفاده شود. مشارکت سازمانهای غیردولتی در فرایند کیفری یکی از این ظرفیت هاست. بنابراین می توان گفت، با توجه به موضوع بحث، مشارکت مردم به عنوان سازمانهای مردم نهاد مستقل از دولت در کنار سازمانهای دولتی در حمایت از حقوق کودکان و مبارزه با خشونت و آزار علیه آنان تأثیر بسزایی دارد. گروه های مردم نهاد در راستای حمایت از کودکان از طریق تشکل های چون انجمن ها، اتحادیه ها همچنین از طریق مساجد و مکانهای آموزشی و… در حفظ حقوق کودک و مبارزه با کودک آزاری تأثیرگذار می باشند.این قبیل سازمان ها، از جهت کارکرد دارای ماهیت غیرکیفری هستند و از وسایل و شیوه های پلیسی و سرکوبگرانه استفاده نمی کنند. شیوه های این سازمان ها به طور معمول غیرقهرآمیز است. نهادهای مردمی حامی کودکان، در عرصه مبارزه با خشونت آزار و استثمار علیه کودکان و دفاع از حقوق این گروه آسیب پذیر، از جهات مختلف به نظام عدالت کیفری یاری می رسانند و از این رهگذر اهداف خود را دنبال می کنند. از یک سو با اعلام و گزارش جرایم علیه کودک در جهت کشف و تعقیب جرایم کمک می کنند و از سوی دیگر با نقش آفرینی خود در فرایند کیفری به بزه دیدگان این قبیل جرایم یاری می رسانند. همچنین با حساس سازی افکار عمومی و تبلیغات و اطلاع رسانی ایفاء نقش می کنند. نقش نهادهای مدنی در پیشگیری از کودک آزاری بسیار حائز اهمیت است. مشارکت مردم از رهگذر این سازمان ها در سطوح سیاست جنایی(تقنینی، قضایی و اجرایی) قابل تصور است. از جمله این مشارکت ها، تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان است. که هسته اولیه آن در «انجمن حمایت از حقوق کودکان» به عنوان یک نهاد مردمی شکل گرفت. نهادهای از این دست می توانند از طریق ابزارهای چون رسانه های گروهی، زمینه تحقق یک دادرسی عادلانه را فراهم سازند. زیرا حضور رسانه ها در جلسات دادگاه ها به منظور آگاه سازی مردم در پرتو علنی بودن رسانه ها نه تنها به انجام دادرسیهای منصفانه کمک می کند، بلکه در نقد عادلانه و به دور از غرض ورزی دادگاهها و تصمیم های قضایی نیز می تواند موثر باشد. به طور مثال حضور مشاوران یا دادرسان مردمی در دادگاههای اطفال نمودی از سیاست جنایی قضایی مشارکتی است(نجفی ابرندآبادی: ۱۳۹۰، ۲۶۷).
در ماده ۴۴ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان آمده است که دادگاه پس از ختم رسیدگی می‌تواند یکی از دستورات زیر را صادر کند. از جمله حکم به نگهداری کودکان در خانه های امن یا واحدهای شبانه روزی این اینها ممکن است از نهادهای مردمی باشند. سازمانهای مردم نهاد اهداف خود را به وسیله اطلاع رسانی، بسیج افکار عمومی و آموزش دنبال می‌کنند. به طور کلی، سازمان ها و نهادهای مردمی حامی حقوق کودک، نظیر انجمن حمایت از حقوق کودکان، انجمن حمایت از کودکان کار و… براساس اهداف خود در اساسنامه تأثیر بسزایی در کاهش وقف کودک آزاری بالاخص کودک آزاری جنسی دارند. این سازمان‌ها با تمرکز بر یک موضوع خاص با پیگیری و شناسایی موارد کودک آزاری خشونت علیه کودک، استثمار کودک، عدم تأمین امکانات رفاهی و امنیتی، نقد قوانین مرتبط با کودک و… به ارائه بیانات، مقالات، برگزاری نشست ها و کنگره ها می پردازند. همچنین این سازمان ها با آرامش های لازم برای خانواده ها، مربیان، معلمان، کودک و نوجوانان در کاهش آسیب پذیری و در نتیجه هدف جرم قرار گرفتن آنها گامی مهم در مسیر پیشگیری از کودک آزاری بر می دارند. همچنین اطلاعات تخصصی موجود در این سازمانها می تواند تصمیم گیران و مجریات طرح های حمایتی از کودکان را یاری رساند. این نهادها با تمرکز بر حقوق کودک قادر به جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها می‌باشند و از این طریق می توانند به عنوان کارشناس در فرایند تصویب طرح ها و قوانین نقش بسزایی داشته باشند. در برخی مواد موجود در لایحه نیز ماهیت این قبیل سازمانها به رسمیت شناخته شده است(موذن زادگان و خیری: ۱۳۹۳، ۳۴).
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
۳-۱ روش تحقیق
مراد از روش انتخاب تحقیق این است که مشخص کنیم چه روش تحقیقی برای بررسی موضوع پژوهش لازم است.انتخاب روش انجام تحقیق بستگی به هدفها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را اتخاذ نماید تا او را هر چه دقیق تر، آسان تر، سریع تر و ارزان تر در دست یا بی به پاسخ هایی برای پرسش تحقیق کمک کند. این فصل این امکان را نیز برای محققان دیگر فراهم می کند تا بتوانند با رعایت مفاد مندرج در آن،تحقیقی مشابه انجام دهند و از مقایسه و بررسی یافته ها در دو تحقیق، اطلاعات مفیدی کسب کنند. روش تحقیق با توجه به دو ملاک تعیین و تقسیم می شود. اول: براساس هدف، دوم:بر اساس نحوه گردآوری داده ها. پژوهش حال حاضر با هدف ، بررسی جرم شناختی آزار جنسی کودکان در شهرکرد بر اساس هدف از نوع کاربردی و براساس نحوه ی گرد آوری داده ها به روش پیمایشی انجام گرفته است،به این ترتیب که واحد مشاهده ما فرد بوده است و داده ها بر مبنای متغیر های تحقیق با بهره گرفتن از پرسش نامه جمع آوری شده است. روش پیمایشی عام ترین روش در تحقیقات اجتماعی به شمار می آید.پرسش نامه نیز رایج ترین تکنیک مورد استفاده در تحقیق پیمایشی است،هرجند ضرورتا پیوندی بین تحقیق پیمایشی و پرسش نامه وجود ندارد و فنونی از قبیل مصاحبه،مشاهده،تحلیل محتوا و جز این ها نیز به کار می رود . شیوه گردآوری داده ها و روش تحلیل انها از ویژگی های بارز پیمایش می باشد.
۳-۲ جامعه ونمونه آماری
جامعه آماری تحقیق حاضر را عموم مردم، خانواده ها،سازمان های متولی تشکیل داده است.
۳-۲-۱ توصیف محل تحقیق
شهرستان شهرکرد یکی از شهرستان‌های استان چهارمحال و بختیاری است که با مساحت حدود ۲۰۰۶ کیلومتر مربع، بالغ بر ۱۲٪ از کل مساحت چهارمحال و بختیاری را تشکیل داده است.[۱] مرکز این شهرستان شهر شهرکرد است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۳ خورشیدی، شهرستان شهرکرد دارای ۲۸۳۲۱۰ نفر جمعیت می‌باشد؛ که از این تعداد ۲۵۳۶۲۹ نفر در نقاط شهری و ۲۹۵۸۱ نفر نیز در نقاط روستایی ساکن هستند. شهرکرد، هفشجان و فرخ شهر از شهرهای مهم این شهرستان می‌باشند.
۱ موقعیت جغرافیایی
۲ تقسیمات سیاسی
۳ زبان
۴ آثار تاریخی
۴.۱ تپه اسکندری و تپه‌های اطراف آن
۴.۲ تپه شهر کهنه
۴.۳ کتیبه گر نوشته هفشجان
۴.۴ قلعه چالشتر
۵ جاذبه‌های طبیعی و گردشگری
۵.۱ گردشگاه چشمه‌زنه
۵.۲ کوه جهان‌بین
۵.۳ غار جهان‌بین
۶ منابع
۳-۲-۱-۱-موقعیت جغرافیایی
این شهرستان در طول شرقی ۴۹ درجه و ۲۲ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۴۹ دقیقه‌است و از نظر عرض جغرافیایی در عرض شمالی ۳۲ درجه و ۲۰ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۳۱ دقیقه قرار گرفته‌است. به لحاظ وضعیت توپوگرافی این شهرستان در بخش شرقی سلسله جبال زاگرس و در حاشیه گسل زاگرس قرار گرفته و مهم‌ترین ارتفاعات آن کوه جهان بین است که با ارتفاع بیش از ۳۳۰۰ متر آن را پوشانیده‌است. این شهرستان قسمت شمال شرقی استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته‌است. شهرستان شهرکرد از شمال به شهرستان‌های سامان و بِن، از شرق به استان اصفهان، از غرب به شهرستان فارسان و از جنوب به شهرستان‌های بروجن و کیار محدود می‌گردد. فواصل بین رشته کوه‌ها را دشتهای وسیعی فرا گرفته‌است از عمده‌ترین دشتهای منطقه می‌توان به دشت شهرکرد، دشت هفشجان و دشت بن اشاره نمود.
۳-۲-۱-۲-تقسیمات سیاسی

اگر تکه ای چوب را در آب فرو کنیم متوجه خمیدگی ظاهر آن شده و یا حتی آدم گرسنه ای که سعی در شکار ماهی دارد متوجه می شود که ماهی در جائی که به نظر می آید باشد نیست. این پدیده یا شکست نور به علت تفاوت ضریب شکست هوا با آب رخ می دهد. ضریب شکست، مقدار نسبتی است که بین سرعت نور در خلاء و سرعت نور در محیطی دیگر برقرار است. نور در محیط های فیزیکی کند تر از هوا حرکت می کنند و بدین ترتیب ضریب شکست (n) را می توان از رابطه زیر بدست آورد:
سرعت نور در محیط دیگر/ سرعت نور در خلاء
ضریب شکست هر محیط دیگری بزرگتر از یک است.
این موضوع چه اهمیتی دارد؟ اهمیت این موضوع در آن است که در حقیقت نور هنگامی خم می شود که از محل تلاقی دو محیطی که دارای ضریب شکست متفاوتی هستند عبور کند. برای مثال اگر یک منبع نور، پرتو نوری را به درون فیبر شیشه ای بتاباند نور خم می شود زیرا از هوا به درون شیشه عبور می کند. میزان خمش نور به دو عامل بستگی دارد: تفاوت ضریب شکست دو محیط و زاویه ای که تحت آن نور به شیشه برخورد می کند یا همان زاویه تابش. این زاویه برابر زاویه ای است که خط عمود بر سطح دو محیط با پرتو تابش می سازد. برای سیستم های انتقال فیبر نوری این موضوع حائز اهمیت است. (شکل ۳-۱)

شکل (۳- ۱) زاویه تابش و ضریب شکست
رابطه بین زوایه تابش و زاویه شکست قانون اسنل^[۱۰] نام دارد. این قانون در سیستم های فیبر بسیار مهم بوده زیرا سعی می شود که نور حاصل از منبع طوری به فیبر تابانده شود که زاویه تابش به حداقل برسد. در صورتی که زاویه تابش بیش از حد بزرگ باشد، نور از شیشه خارج می شود که در این حالت افت سیگنال خواهیم داشت (شکل ۳-۲).

شکل (۳- ۲) قانون اسنل
بر طبق قانون اسنل، اگر زاویه تابش بیشتراز زاویه حد باشد، شکست اتفاق نمی افتد. اگر نور به سطح جدا کننده محیط هوا و شیشه (ماده ای با ضریب شکست بیشتر) طوری بتابد که زاویه آن به اندازه کافی کم باشد، در این صورت نور خارج نخواهد شد و دوباره به شیشه بر خواهد گشت. این فرایند (شکل ۳-۳) بازتاب کلی نامیده می شود که اساس انتقال از طریق فیبر نوری است.

شکل (۳- ۳) بازتاب کلی
هر چه نور بیشتری درون فیبر نگه داشته شود، شدت (توان) سیگنال ارسالی نیز بهتر خواهد بود زاویه ای که تحت آن پرتو تابش به سطح فیبر برخورد می کند، زوایه پذیرش^[۱۱] یا روزنه عددی^[۱۲] نام دارد. اگر هدف ارسال سیگنال به مسافت نسبتا زیاد باشد این زاویه مهم جلوه می کند. پس لازم است که در هنگام کار با دستگاه های لیزر احتیاط لازم را مبذول داشت و اطمینان حاصل کرد که وجهی از لیزر که سیگنال را تولید می کند تا حد امکان با سطح فیبر به ویژه مقطع عرضی فیبر که نور از آن عبور می کند همتراز باشد. (شکل۳-۴).

شکل (۳- ۴) زاویه پذیرش
با دقت بیشتر متوجه می شویم که فیبر تک مد^[۱۳] دارای سطح مقطعی با قطر تقریبا ۸ میکرون است پس لیزر نیز باید حدودا این قطر را داشته باشد تا بتواند از درون آن عبور کند. توجه کنید که قطر موی انسان در حدود ۵۰ میکرون است.
حتی در بهترین سیستم ها، با حدود ۴ درصد سیگنال در سطح جدا کننده هوا/ شیشه و بین لیزر و کر فیبر هدر می رود. در صنعت به این افت، افت فرنل^[۱۴] اطلاق می شود. فیبر نوری به دلیل طراحی ویژه اش، نور را به درستی هدایت می کند. فیبر نوری شامل دو لایه است: سطح مقطع درونی که از میان آن نور سیر می کند و غلاف خارجی که نور را در درون هسته نگه می دارد. (شکل۳-۵)

شکل (۳- ۵) فیبر نوری
این پدیده با بهره گرفتن از قانون اسنل انجام می گیرد. در یک فیبر نوری، ضریب شکست هسته، کمی بیشتر از ضریب شکست غلاف است. به این ترتیب، زاویه تابش به حداقل رسیده و نور نا چیزی از هسته، خارج می شد. اگر غلاف وجود نداشته باشد، بیشتر نور از هسته خارج شده و هدر می رود.
۳-۳- منابع نوری
امروزه، متداولترین منابع نوری برای سیستم های نوری از نوع دیود های نور افشان یا دیود های لیزری می باشند. اگر چه از هر دو استفاده می شود ولی دیود های لیزری به دلیل داشتن سیگنال منسجم برای کاربرد های پر سرعت مناسب تر هستند. اگر چه در طول سالیان لیزر ها انواع گوناگونی از قبیل سیلیکا و هلیوم- نئون داشته اند ولی لیزر های نیمه رسانا از اوایل دهه ۱۹۶۰ به بعد به دلیل هزینه پایین و دوام زیادشان مورد مصرف بیشتری قرار گرفتند.

۳-۳-۱- دیود های نور افشان (LEDs)
دیود های نور افشان به دو صورت موجودند: LED با انتشار سطحی و LED با انتشار لبه ای. LED با انتشار سطحی (شکل۳-۶) نور را با زاویه باز^[۱۵] خارج می کند، بنابراین مناسب سیستم های داده های نوری که به انسجام^[۱۶] بیشتری نیاز دارند نمی باشند زیرا متمرکز ساختن نور گسیل شده به دورن مغزی فیبر گیرنده مشکل است.

شکل (۳- ۶) LED با انتشار سطحی
در عوض بیشتر به عنوان نشانگر ها و دستگاه های سیگنال دهنده کاربرد دارند. با اینحال گران نبوده و برای کاربردهای نه چندان دقیق طراحی شده اند. نوع دیگر از LED ها، LED انتشار لبه ای است (شکل ۳-۷).

شکل (۳- ۷) LED با انتشار لبه ای
LED انتشار لبه ای نور را با زاویه باریکتری گسیل کرده و فضای گسیل آن کوچکتر می باشد که این به معنای سهولت تمرکز بر هسته فیبر است. این قطعات سریعتر از انتشار سطحی می باشند ولی یک نقص دارند: به دما حساس بوده و باید در شرایط محیطی کنترل شده نصب شوند تا از پایداری سیگنال ارسالی اطمینان یافت.
۳-۳-۲- دیود های لیزری
یک دیود لیزری سطح گسیل کوچکتری دارد و معمولا قطرش بیشتر از چند میکرون نیست یعنی می توان مقدار زیادی نور گسیل شده را به درون یک فیبر هدایت کرد. به دلیل داشتن منبعی منسجم، زاویه گسیل دیود لیزری بی نهایت کوچک است. دیود های لیزری سریع ترین قطعه در میان سه قطعه گفته شده می باشند ]۱۸[.
انواع گوناگونی از دیود های لیزری موجودند. متداول ترین آن ها عبارتند از : لیزر مدوله شده الکترون- جاذب (EML)^[17] که لیزر دارای موج پیوسته(CW)^[18] را با یک دستگاه دیافراگم مدوله کننده ترکیب می کند، لیزر بازخورد توزیعی^[۱۹] که یک ساختار توری مجتمع برای حفظ فرکانس خروجی در حد معینی می باشد؛ یک لیزر از نوع گسیل سطحی کاواک عمودی ^[۲۰](VCSEL) که از فضای ریز و مدوری نور را ساطع کرده و منجر به تولید پرتوی نوری می شود که نسبت به انتشار سطحی ها پخش کمتری دارد. VCSELها قطعات چند بسامدی^[۲۱] و ارزان و با توان پایین محسوب می شوند.
(شکل ۳-۸) ویژگی های گسیل سه دستگاه را نشان می دهد.

شکل (۳- ۸) مقایسه گسیل نور بین LED و دیود لیزری
LED انتشار سطحی گسترده ترین گسیل را داشته و بعد از آن انتشار خطی قرار دارد. دیود لیزری دارای منسجم ترین نور بوده و بنابراین موثرترین نوع نور محسوب می شود. در حقیقت، توزیع فضایی شدت پرتو خروجی این LED نسبت به لیزر نسبتا مناسب تر است همان طور که در شکل(۳-۹) مشخص است. (محور عمودی درجه بندی نشده است)

شکل (۳- ۹) توزیع فضایی شدت پرتو LED و لیزر
۳-۴- مزایا و معایب فیبر نوری برای انتقال سیگنال
انواع بسیار متنوعی از فیبر های نوری موجود می باشند، بعضی از آن ها متعلق به نسل قبلی تکنولوژی نوری بوده و هنوز هم کاربرد دارند. در مابقی نیز تغییرات کلی یا جزئی صورت گرفته است.
در حقیقت از دو نوع فیبر استفاده می شود: چند مدی که ابتدایی ترین فیبر نوری است و قطر مغزی^[۲۲] آن زیاد بوده و در فواصل کوتاه عمل می کند و پهنای باند کمی دارد. فیبر تک- مد مغزی باریک بوده، پهنای باند بیشتر داشته و مناسب برای فواصل بیشتر است. به جزئیات و انواع این دو بعدا خواهیم پرداخت.
برای درک دلیل وجود اشکالات گوناگون فیبر باید نکاتی را در نظر گرفت که در ابتدا مهندسان طراح شبکه های نوری مواجه با آن بودند.
فیبر نوری مزایای زیادی نسبت به مس دارد. سبک وزن بوده و پهنای باند آن بیشتر است و در ضمن قدرت کشسانی آن بسیار قابل توجه می باشد و می تواند بطور همزمان چند کانال را پوشش داده و نسبت به تداخلات الکترو مغناطیسی نیز مقاوم تر است. با اینحال استفاده از فیبر نوری مشکلاتی دارد که نمی توان از آن ها چشم پوشی کرد. اولین مشکل اتلاف یا تضعیف سیگنال ارسالی در طی مسافت است. تضعیف نتیجه دو عامل است: اولی تفرق^[۲۳] و جذب^[۲۴] بوده که هر یک اثر دیگری را افزایش می دهد و دومی پاشندگی^[۲۵] نامیده می شود و منظور از آن پخش کردن سیگنال ارسالی می باشد که مشابه با نویز است.

۳-۴-۱- تفرق
پراکندگی به دلیل نا خالصی ها یا بی نظمی های موجود در ساختار فیزیکی خود فیبر رخ می دهد: معروف ترین تفرق، تفرق رایلی^[۲۶] است که توسط یون های فلزی درون شبکه سیلیس ایجاد می شود و منجر به تفرق پرتوهای نور در جهات مختلف می شود. این پدیده در (شکل۳-۱۰ ) نشان داده شده است.

شکل (۳- ۱۰) تفرق نور