دوم؛ «مجلس شورا»، از مهم ترین نهادهای موجود در ساختار تشکیلاتی داعش است و با وجود تغییرات زیادی که از زمان ابومصعب الزرقاوی در ۱۹۹۹ در این گروه ایجاد شد، همچنان باقی مانده است. وظیفه شورا تصمیم گیری های گروهی درباره فعالیت های داعش است و به خلیفه مشورت می دهد.
سوم؛ «شورای حل و فصل»، نام و ایده این شورا از فقه اسلامی گرفته شده و تعداد زیادی از اعضای داعش و چهره های سرشناس این گروه در مناطق تحت کنترل آن در این شورا که به شکل منطقه ای عمل می کند، حضور دارند. وظیفه شورای حل و فصل برطرف کردن مشکلات اجرایی، اختلافات داخلی و مشکلات ساکنان مناطق تحت تصرف داعش به شکل منطقه ای است.
چهارم؛ «هیأت شرعی»، این بخش وظیفه وضع قوانین و نیز صدور احکام را بر عهده دارد. این هیأت به صدور فتواهای دینی و احکام به اصطلاح اسلامی اقدام می کند که بریدن سر اسرا و آتش زدن خلبان اردنی از این دست فتواهاست.
پنجم؛ «کمیته رسانه ای»، این کمیته ابزار بسیار مهمی در معرفی و تبلیغ برای داعش است. شبکه گسترده ای از کارشناسان فضای مجازی و رسانه ای در این کمیته فعالند که امور مربوط به تبلیغات جنگ و جنگ روانی را به شکل حرفه ای پیش می برند.

ششمین و آخرین رکن خلافت داعش «شورای بیت المال» است که نقش خزانه داری و وزارت دارایی این گروه را بازی می کند. داعش که اکنون ثروتمندترین گروه شبه نظامی در جهان محسوب می شود، با بهره گرفتن از این نهاد مسائل مالی مناطق تحت کنترل خود و نیز پرداخت حقوق اعضایش را اداره می کند.
در کنار این شش بخش، هیأتی ۱۰ نفره که عمدتاً افسران ارتش سابق عراق هستند، بغدادی را احاطه کرده اند که مهم ترین تصمیم گیری ها و استراتژی های کلی داعش توسط این هیأت و با نظارت بغدادی اتخاذ می شود. (سرویس بین الملل خبرگزاری ایسنا، فروردین ۹۴).
۳-۲- وضعیت جنگ داخلی عراق در ارتباط با جنگجویان خارجی
آشفتگی اوضاع سیاسی و نظامی عراق، افزایش اختلافات طایفه ای و قومیتی در این کشور باعث تسریع روند تحرکات داعش و اشغال شهرهای بزرگ عراق از جمله موصل گردید که در ذیل به موضوع تصرف و اشغال شهرهای این کشور توسط این گروه از جنگجویان خارجی می پردازیم.
۳-۲-۱- روند تحرکات داعش در عراق
عجیب ترین و بزرگ ترین شگفتی عملیات نظامی گروه تروریستی داعش در تاریخ، در بیستم خرداد ۹۳ در عراق رخ داد و این گروه تروریستی توانست با حدود ۱۳۰۰ شبه نظامی ظرف چند ساعت، شهر موصل مرکز استان نینوا، با جمعیت نزدیک به دومیلیون نفر و ۳۰ هزار نیروی نظامی و امنیتی مستقر در اطراف این شهر را تصرف، نیم میلیون از ساکنان موصل را آواره و بسیاری از پادگان ها، مقرهای دولتی و نظامی عراق در استان نینوا را به کنترل خود درآورد.
متعاقباً یک روز پس از سقوط موصل، شهر تکریت زادگاه صدام و مرکز استان صلاح الدین را تصرف نمود و ظرف مدت دو ماه از تاریخ یادشده، توانست بخش های وسیعی از استان های نینوا، صلاح الدین، الانبار، کرکوک و دیالی را به کنترل خود درآورد و حتی به دروازه های بغداد برسد.
طبق گفته ها، اشغال موصل و تکریت با برخی هماهنگی ها میان رهبران داعش، مسئولان محلی، بعثی ها، فرماندهان نظامی ارتش عراق و طرف های خارجی و مشارکت شبه نظامیان دیگری محقق شد.
داعش در عملیات پیشروی های خود، کنسولگری ترکیه در موصل را نیز به همراه نزدیک به ۴۰ نفر پرسنل و نیروی نظامی ترک مستقر در آن را به تصرف درآورد که بعدها آنکارا توانست با دادن امتیازاتی به داعش این افراد را آزاد کند.
با شوکه شدن نیروهای دولتی و حتی سیاستمداران عراقی، داعش شهرهای دهلاویه و یثرب، پالایشگاه بیجی بزرگترین پالایشگاه نفت عراق، پایگاه اسپایکر، مهم ترین مقر ارتش عراق در شمال، سد موصل، سد حدیثه را به کنترل خود درآورد، این پیشروی ها در عراق همزمان با موفقیت های این گروه در سوریه نیز بود.
در ادامه پیشروی ها، داعش با گسترش قلمرو خود به سوی شمال غرب به مرز مناطق تحت کنترل پیشمرگ های کرد رسید، جبهه جدید جنگ گشایش و جنگ به پیشمرگ های کرد آغاز شد که این گروه با تصرف چند شهر در استان دیالی و سقوط شهر جلولا به ۴۰ کیلومتری مرزهای ایران رسید.
در چنین شرایطی آمریکا غیرمستقیم به جنگ با داعش وارد شد و با بمباران مواضع آنان، تلاش نمود تا مانع از سقوط اربیل مرکز اقلیم کردستان شود.
آشفتگی اوضاع سیاسی و نظامی عراق افزایش اختلافات طایفه ای و قومیتی در این کشور، عدم تشکیل پارلمان جدید عراق، و به تعویق افتادن کار تعیین نخست وزیر جدید عراق موجب گردید، برخی چهره های مذهبی سنی عراق و مسئولان عشایر این کشور حمایت خود را از داعش اعلام، و از جوانان سنی خواستند تا از ارتش خارج و به خانه های خود بازگردند. در همین هنگام، رهبر داعش با صدور دستور آزادی زندانیان مجرم سابقه دار و پیوستن آنها به داعش، توان نظامی و روحی نیروهای خود را افزایش داد، و در ادامه گذرگاه قائم در مرز عراق و سوریه، و در جبهه کرکوک، شهرهای طوزخرماتو و آمرلی نیز به تصرف این گروه تروریستی درآمد.
در اواخر تیرماه ۹۳، داعش با برگزاری یک رژه نظامی در شهر رقه سوریه، جهان را در شوک عملیات خود در عراق فرو برد و با غنایمی که از ارتش عراق به چنگ آورده بود، نشان داد که چه خسارت جبران ناپذیری به نیروهای نظامی این کشور وارد کرده است.
۳-۲-۲- اولین اقدام نظامی آمریکا علیه داعش
تصرف سد موصل و رسیدن داعش به ۱۵ کیلومتری اربیل باعث شد که آمریکا در ۱۷ مرداد ۹۳ دو فروند جنگنده خود را راهی شمال عراق کند تا مواضع داعش را در این منطقه هدف بگیرد. این دو جنگنده از ناو هواپیمابر آمریکا در خلیج فارس به پرواز درآمدند و در همان شب بار دیگر مواضع داعش توسط جنگنده های آمریکا مورد هدف قرار گرفت. با ورود آمریکا به نبرد داعش و نیز کمک های کارآمد و به موقعی که ایران برای اقلیم کردستان عراق فرستاد، پیشمرگه ها توانستند آرام آرام ساختار نیروهای نظامی خود را بازسازی و از پیشرفت بیش تر داعش جلوگیری نمایند.
۳-۲-۳- تشکیل ائتلاف بین المللی علیه داعش
در عرصه بین الملل نیز جهان نیز که با پیشروی های بی وفقه داعش غافلگیر شده بود تلاش های خود را برای یافتن راهکاری جهت رویارویی با این گروه تشدید نمود و در ۲۴ شهریور ۱۳۹۳ ائتلافی متشکل از ۴۰ کشور جهان از جمله چندین کشور عربی و اسلامی برای رویارویی با داعش شکل گرفت، این ائتلاف بعدها به ۶۰ کشور گسترش یافت و عملیات نظامی ائتلاف علیه داعش آغاز گردید.
۳-۳- داعش و نقض حقوق بشر در عراق
گروه داعش یکی از بدنام ترین گروه های شبه نظامی در تاریخ محسوب می شود که با تکنیک ها و روش های هدفمند و حساب شده اقدام به پیاده کردن نقشه های ضد انسانی خود می کند.
این گروه، با بهره گرفتن از تکنیک های هنری و فیلم سازی، بسیاری از فعالیت های ضد انسانی خود را به تصویر می کشد و با انتشار آنها تلاش دارد به اهداف تبلیغاتی و جنگ روانی خود دست یابد.
هم زمان با تشدید عملیات نظامی داعش در عراق، این گروه بر شدت قساوت اقدامات مغایر با حقوق بشر خود نیز افزوده است. از زمان مطرح شدن داعش به عنوان یک تشکل قدرتمند مالک سرزمین در عراق و سوریه، این گروه به انواع اعدام های خشن از جمله بریدن سر، پرتاب کردن از بلندی، تیرباران دسته جمعی، اعدام و مصلوب کردن و قطع اعضای بدن مبادرت ورزیده است که این شیوه در سال ۹۳ شدت بیشتری گرفت؛ در این سال بود که سربریدن های دسته جمعی داعش به تصویر کشیده شد و نوع جدیدی از اعدام که همان زنده سوزی بود، در قاموس این گروه گنجانده شد که همگی آنها از مصادیق بارز نقض حقوق بشر محسوب می شود.
یکی از سیاه ترین پرونده های حقوق بشری داعش، تراژدی اسپایکر بود که در خرداد ماه ۹۳ اتفاق افتاد. این گروه تروریستی با اسارت گرفتن نزدیک به سه هزار نیروی نظامی در استان صلاح الدین و نینوا که بعدها ۱۷۰۰ تن از دانشجویان شیعه دانشکده هوایی عراق را یکجا اعدام نمود.
در مهر ماه ۹۳ ، داعش به حمله شیمیایی با بهره گرفتن از گاز کلر در ضلوعیه و شمال عراق و سپس علیه عشایر بنی سعد در جنوب استان صلاح الدین دست زد. این حمله ها منجر به خفگی و مسمومیت ده ها تن شد.
۳-۳-۱- بازگشت بربریت و بردگی جنسی^[۵۱] زنان ایزدی
پس از تراژدی اسپایکر، دومین جنایت داعش، در ۱۲ مرداد سال ۹۳ رقم خورد. در این تاریخ، نیروهای داعش به سمت دو شهرستان زمار و سنجار که بیشتر ساکنان آن را ایزدی ها و اقلیت های مذهبی عراق از جمله، مسیحیان و علویان تشکیل می دادند حرکت کرده و نزدیک به پنج هزار تن از مردان ایزدی این منطقه را به صرف باورهای اعتقادی آنها اعدام کرد و نزدیک به هفت هزار زن و دختر ایزدی را به عنوان برده جنسی به کار گرفت و برده داری به سبک قدیم را باردیگر در سبز فایل به نمایش گذاشت. این اقدام به شدت از سوی مجامع بین المللی محکوم شد. متعاقباً این گروه در نشریه خود اعلام کرد زنان و کودکان ایزدی که به دست این گروه افتادند میان اعضایی که در عملیات سنجارحضور داشتند تقسیم شدند و آن ها نیز پس از مدتی این دختران را در بازارهای سوریه به فروش گذاشتند.
۳-۳-۲- قتل عام و نقض حقوق کودکان
بنا به گزارش دیده بان حقوق بشر^[۵۲] داعش در درگیریهای نظامی خود از کودکان و نوجوانان نیز در سطح وسیع استفاده کرده. این گزارش بر پایه اطلاعات داده شده توسط ۲۵ نهاد حقوق بشری تنظیم شده است که این اقدام را نقض آشکار حقوق کودکان به حساب آورده اند.
نیروهای داعش در عملیات خود در مناطقی که ساکنان آن را از اقلیت های مذهبی و قومی تشکیل می دهند به راحتی دست به قتل عام می زند و فرقی میان پیر و جوان قائل نیست. در مواردی از این نوع عملیات می توان به حمله داعش به چند روستای ترکمن نشین عراق اشاره کرده که ۵۵ تن از ساکنان این روستا قتل عام شدند.
۳-۴- جنایت داعش علیه تاریخ و تمدن بشری
داعش جنایات بی شماری را علیه تاریخ و تمدن بشری و به خصوص در حق مردم عراق مرتکب شده که این قبیل اقدامات با عکس العمل های جامعه جهانی روبرو گردیده. سازمان جهانی یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد برگزاری جلسه فوق العاده شورای امنیت را خواستار گردیده است. اهم جنایات داعش علیه تاریخ و تمدن بشری در عراق که به شرح ذیل است، مورد بررسی قرار می گیرد.
۳-۴-۱- تخریب بناهای تاریخی
گروه داعش با تخریب آثار باستانی و بناهای مذهبی و دینی جنایتی دیگر در دفتر خود به ثبت رساند. این گروه اماکن مقدس به ویژه مساجد و آرامگاههای مقدس در نزد شیعیان را در موصل و دیگر مناطق تخریب کرد، ده ها آرامگاه مقدس در نزد اعراب سنی و صوفی نیز توسط بولدزرهای داعش با خاک یکسان شد. در ادامه شش مسجد شیعی به وسیله انفجار تخریب گردید.
۳-۴-۲- کتاب سوزی در موصل
نیروهای داعش در اواخر سال ۹۳ ده ها هزار جلد کتاب را از کتابخانه مرکزی موصل و کتابخانه های استان الانبار خارج کردند و به جز متون اسلامی، کتاب های دیگر درباره فلسفه ، فرهنگ، علوم و موضوعات دیگر و حتی کتاب های کودکان به آتش کشیده شد . بسیاری از این کتاب ها نسخه های خطی و تاریخی بود که از جمله آن آرشیو روزنامه های عراقی بود که تاریخ انتشار آنها به حدود یک قرن پیش برمی گشت و نیز ده ها نقشه و کتاب که از دوران عثمانی وجود داشت.
۳-۴-۳- ویران کردن آثار تاریخی موزه موصل
اعضای داعش در ۷ اسفند ۹۳ جنایت دیگری را رقم زدند، آن هم نه تنها در حق مردم عراق بلکه علیه تمام بشریت. در این روز گروه داعش تصاویر جدیدی را منتشر کرد که در آن اعضای این گروه، آثار باستانی موزه موصل را که قدمت برخی از آنها به ۸۰۰ سال پیش از میلاد برمی گشت، تخریب کردند. این اقدام با واکنش جهانی مواجه شده و یونسکو برگزاری نشست فوق العاده شورای امنیت را خواستار شده است. باستان شناسان موزه موصل را از مهم ترین موزه های جهان می دانند که هزاران اثر ارزشمند را در خود جای داده بود.
۳-۴-۴- ویران کردن شهرهای باستانی، الحضر، نمرود، هترا
شهر الحضر در شمال عراق و در استان نینوا واقع و تاریخ بنای آن به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش باز می گردد. این شهر، در منطقه ای کاملاً‌حفاظت شده قرار داشت و یکی از چهار آثار باستانی عراق بود که درلیست میراث جهانی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل متحد یونسکو ثبت شده است.
داعش در ۱۵ اسفند ۹۳ جنایت دیگری علیه تاریخ و تمدن بشری انجام داد. آثار باستانی شهر تاریخی نمرود متعلق به امپراطوری آشور در شمال عراق را تخریب کرد.
باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی، این اقدام را فاجعه خوانده و آن را با منفجر کردن تندیس های بودا توسط گروه طالبان در استان بامیان افغانستان قابل مقایسه دانستند. یونسکو تخریب این شهر را جنایت جنگی خواند.
داعش در ۱۶ اسفند ۹۳ نیز به شهر باستانی هترا متعلق به دوران اشکانیان یورش برد و بخش های زیادی از آن را ویران کرد. ویران کردن آثار باستانی عراق آخرین جنایت داعش نبود و پس از آن نیز ده ها مورد اعدام، بریدن سر، حملات انتحاری و گلوله باران مناطق مسکونی از سوی داعش در عراق انجام شد و این روند نیز در حال حاضر ادامه دارد. (قابل رویت در خبرگزاری ایسنا، ۴ فروردین ۹۴)
۳-۵- علل داخلی و خارجی جنگ داخلی و بحران اخیر عراق

«انت الذی انعمت انت الذی احسنت انت الذی اجملت…: تویی که نعمتم دادی، تویی که احسانم کردی، تویی که رفتار نیک با من داشتی.»^[۵۱۷]
۳-۳-۱-۴٫ نسبت عاشقی در برابر معشوق
سالک راه حق، نهایت آمال و آرزویش رسیدن به معشوق است و هیچ چیزی او را به آرامش نمی‌رساند، مگر وصال حق و هیچ عذابی دردناک‌تر از فراق و دوری از محبوب نیست. او از این فراق شیون سر می‌دهد، شیونی چون اشخاص آرزومند و کسی که عزیزش را از دست داده است. او فریاد برمی‌آورد: «یا سیدی و مولای اقسم صادقا لئن ترکتنی ناطقا لَاَ ضِجَنّ الیک…، یا غایه آمال العارفین، یا غیاث المستغیثین، یا حبیب القلوب الصادقین…: ای آقا و مولای، من به‌راستی سوگند می‌خورم که اگر زبانم را آنجا باز بگذاری حتماً در میان دوزخیان شیون به‌سویت سر دهم… ای منتهای آرمان عارفان، ای فریادرس درماندگان، ای محبوب دل راستگویان… .»^[۵۱۸]
انسان‌های عارف و مدهوش حق، مناجاتشان هم با انسان‌های خاکی و فرومایه فرق می‌کند. آنها به جای درخواست‌های مادی و پیش پا افتاده از خداوند تنها خود خدا را می‌خواهند و او را آرزوی خویش می‌دانند، زیرا تنها محبوبشان خداوند است و تنها فریاد دادخواهی به‌سوی او سر می‌دهند؛ از فراق و جدایی شکوه و شکایت می‌کنند؛ زیرا بزرگ‌ترین عذاب و شکنجه را دوری از محبوب می‌دانند و از او عاجزانه وصال را می‌طلبند.
سالک هرچه معرفتش بیشتر می‌شود، آتش آرزوی وصال در او شعله‌ورتر می‌شود و فریاد برمی‌آورد: «فیا منتهی امل الاملین و یا غایه سئول السائلین و یا اقصی طلبه الطالبین و یا اعلی رغبه الراغبین: پس ای نهایت آرزوی آرزومندان؛ ای نهایت سئوال سئوال کنندگان و ای بالاترین مطلب جویندگان و ای برترین رغبت راغبان.»^[۵۱۹]
حضرت علی سخت‌ترین عذاب خداوند را فراق او بیان می‌کند: «سیدی و مولای و ربی صبرت علی عذابک فکیف اصبر علی فراقک: آقا و مولا و پروردگارم من بر عذاب تو صبر کنم، اما چگونه بر دوری تو طاقت آورم.»^[۵۲۰]
«و لابکین علیک بکاء الفاقدین و لِاُ نادینّک این کنت یا ولی المؤمنین، یا غایه آمال العارفین، یا غیاث المستغیثین، یا حبیب قلوب الصادقین: و به‌طور قطع مانند عزیر گمگشتگان بر دوری تو گریه و زاری کنم و با صدای بلند تو را می‌خوانم و می‌گویم کجایی ای یاور نگهدار مؤمنان، ای منتهای آرمان عارفان، ای فریادرس درماندگان ای محبوب راستگویان… .»^[۵۲۱]
تنها درمان دردهای عارفان وصال حق است و فقط ملاقات حق مرحمی است بر آتش دل عاشقان: «و غلتی لا یبردها الا وصلک و لو عتی لا یطفیها الا لقاوک و شوقی الیک لا یبله الا النظر الی وجهک و قراری لا یقرّدون دنوی منک: و سوز سینه‌ام را جز وصال تو خنک نکند و آتش دلم را جز ملاقات امر تو خاموش نکند و اشتیاقم را جز نظر به جلوه تو سیراب نکند.»^[۵۲۲]
«و لقاوک قره عینی و وصلک مُنی نفسی و الیک شوقی و فی محبتک و لهی و الی هواک صبابتی و رضاک بغیتی و رؤیتک حاجتی و جوارک طلبی و قربک غایه سوالی: و ملاقات تو روشنی چشم من است و وصالت آرزوی دلم و به‌سوی توست شوقم و شیفته دوستی در هوای توست دلدادگی‌ام و خشنودی توست مقصودم و دیدار توست حاجتم و در جوار توست خواسته‌ام و نزدیکی توست نهایت سئوالم.»^[۵۲۳]
امام عاشقان از خدا می‌خواهد که چشمش را به دیدارش روشن کند: «و اقرر اعیننا یوم لقائک برویتک: و دیده‌های ما را روز ملاقات تو به رویتت روشن کن.»^[۵۲۴]
«حَبِّب الی لقائک و َاحِبب لقائی و اجعل لی فی لقائک الراحه و الفرح و الکرامه: مرا دوستدار لقای خود کن و دوست دار لقایم را و مقرر کن برایم در هنگام ملاقاتت آسایش و گشایش و احترام را.»^[۵۲۵]

۳-۳-۱-۵٫ نسبت جهل بنده در برابر علم پروردگار و تقاضای هدایت
انسان در برابر علم خداوند خود را جاهل و نادان می‌داند و از او هدایت و راهنمایی می‌خواهد، زیرا اگر خداوند انسان‌ها را راهنمایی و هدایت نکند، گمراه خواهد شد. «سبحانک ما اضیق الطرق علی من لم تکن دلیله و ما اوضح الحق عند من هدیته سبیله: منزهی تو «ای خدا» چقدر راه‌ها تنگ و دشوار است بر کسی که تو راهنمایش نباشی و اگر تو هدایت کنی چقدر راه حق واضح و هویدا است.»^[۵۲۶]
«و لا اضلّنّ و قد امکنتک هدایتی: و گمراه نگردم در حالی‌که تو امکان هدایتم را داری.»^[۵۲۷]
«و اصیب بی سبیل الهدایته: و به راه راست هدایتم فرما.»^[۵۲۸]
امام عارفان در فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که در زیر می‌آید خود را در برابر پروردگار کودکی می‌پندارد که خداوند او را پرورانده است و نادانی بوده که تعلیمش داده و گمراهی که هدایت کرده و پستی که مقامش را رفیع کرده است.
«انا الصغیر الذی ربیته و انا الجاهل الذی علمته و انا الضال الذی هدیته و انا الوضیع الذی رفعته و انا الخائف الذی امنته…: منم کودکی که پروریدی و نادانی بودم که مرا تعلیم دادی و گمراهی که هدایتش کردی و منم پستی که بلندش کردی و منم ترسانی که آسوده‌اش ساختی… .»^[۵۲۹]
بنده که خود را در برابر علم خداوند جاهل و هیچ می‌انگارد، از صمیم قلب فریاد بر می‌آورد: «یا مجیب المضطر، یا کاشف الضر، یا عظیم البر، یا علیما بما فی السر، یا جمیل الستر: ای اجابت‌کننده بیچارگان، ای برطرف‌کننده بیچارگی، ای بزرگ احسان، ای دانای به آنچه نهان است، ای خوش پرده پوش.»^[۵۳۰]
در بعضی دیگر از ادعیه شیعه مثل دعای یستشیر و مشلول نیز از نسبت‌های بین خدا و بنده سخن می‌گوید و در برابر معبود اظهار عجز و نادانی و ناتوانی کرده و هر یک از صفات ناتوانی خویش را با یکی ازصفات کمال الهی یاد می‌کند: «انت الغافر و انا المشیی و انت العالم و انا الجاهل و انت الحلیم و انا العجول: تویی آمرزنده و منم خطاکار، تویی دانا و من جاهل، تویی بردبار و منم شتاب‌گر.»^[۵۳۱]
۳-۳-۱-۶٫ نسبت بنده امیدوار به خالق مهربان و کریم
ائمه اطهار در ادعیه خدا را در نهایت مهربانی و رأفت و بخشندگی می‌خوانند، زیرا خداوند کسی را که قصد او کند ناامید نمی‌کند. خدایی که مهربانی‌اش در وصف ما نمی‌گنجد و از هر سپاس و ستایشی بالاتر است.
«انت الرؤف الرحیم البر الکریم الذی لا یخیب قاصدیه و لا یطرر عن فنائه املیه بساحتک تحطَّ رحال الراجّین: تویی مهربان و بسیار بخشنده و با کرم و احسان که ناامید نشوند قاصدان درگاهش و از آستانش آرزومندانش به آستان تو رانده نشوند. امیدواران به آستان تو بار امید نهند.»^[۵۳۲]
در جایی دیگر امام پس از اینکه از خدا می‌خواهد که او را در کشتی نجات قرار دهد و به لذت مناجات بهره‌ور سازد و به حوض دوستی خود وارد سازد و همت و طاعاتش را خالص کند، اذعان می‌کند که ما به تو هستیم و از تو هستیم؛ یعنی ما را خدا آفریده و در نهایت نیز به سوی خدا باز می‌گردیم، پس از خود سرمایه‌ای نداریم تا به آن فخر و مباهات کنیم، بلکه در همه حال وابسته به لطف خدای هستیم و از او مدد می‌طلبیم: «فاِنّا بک و لک و لا وسیله لنا الیک الا انت: زیرا ما به تو هستیم و از توییم و وسیله‌ای به درگاهت جز تو نداریم.»^[۵۳۳]
در مناجات المفتقرین امام سجاد امیدش به لطف و عنایت و فضل و احسان خداوند است، زیرا هیچ‌کس جز پروردگار لطیف و عزیز و رحیم و … نمی‌تواند با فضل و احسان خود بنده را بی‌نیاز کند و آرزوهایش را برآورده سازد: «الهی کسری لا یجبره الا بلطفک و حنانک و فقری لا یغنیه الا عطفک و احسانک و روعتی لا یسکِّنها الا امانک: خدایا نقصان و کسر من جبران نشود، مگر به لطف تو و عنایت تو و بینواییم را بی‌نیاز نکند، جز توجه تو و نیکی تو و هراسم را آرام نکند جز امانت تو.»^[۵۳۴]
بنده امیدوار خداوند را در دعاهای خویش با این اسامی می‌خواند: «اللهم ملاذ الّا لذین معاذ العائذین، منجی الهالکین، عاصم البائسین حصن اللاجین.»^[۵۳۵]
در فرازی از مناجات خمس عشره که گذشت به‌درستی نسبت بندگان را با خدا روشن می‌کند. خدایی که پناه بی‌پناهان و نجات‌بخش هلاک‌شدگان و گنج محتاجان و یاری‌کننده ناتوانان و قلعه و دژ پناهندگان است. عبد به چه کسی غیر از او می‌تواند امید بندد و از او یاری بخواهد؟ بنابراین به درگاه باری‌تعالی می‌رود و می‌خواند: «فارُّ من سخطک الی رضاک هارب منک الیک راج احسن ما لدیک معوِّل علی مواهبک مفتقر الی رعایتک: گریزان از خشمت به رضایت، گریزان از تو به درگاهت، امیدوار بهترین چیزی که نزد توست و معتمد بر بخشش‌هایت و نیازمند به سرپرستی تو.»^[۵۳۶]
بنده، با معرفت به خداوند و علم به اینکه همه چیز تحت سلطه و قدرت اوست- ذات اقدسی که می‌آفریند ، می‌بخشد ، رحم می‌کند و پناه می‌دهد- پس امیدش تنها به کرم و لطف و بخشندگی خداوند است: «و قد حل رجایی بحرم کرمک: و به تحقیق امید در حرم کرمت بار انداخته است.»^[۵۳۷]
«یا خیر المرجو: ای بهترین امید»^[۵۳۸]
نتیجه آنکه در ادعیه شیعی به‌خوبی و روشنی نسبت بین بندگان وخالق هستی‌بخش بیان شده است و دعاها در نهایت فروتنی و خضوع در برابر ذات مقدس اله است. انسان با خواندن و تأمل و دقت در این ادعیه به رابطه عبد و معبود، عاشق و معشوق و خالق و مخلوق پی‌می برد و جایگاه خویش را نزد پروردگار عالمیان می‌یابد و در برابر او کرنش می‌کند و سر تسلیم فرود می‌آورد.
۳-۳-۲٫ نسبت بنده با خداوند در مناجات‌های شاعران
همان‌طور که در ادعیه شیعه به موضوعاتی چون عجز، نقص بنده، امید، عشق و جهل بنده در برابر قدرت و کمال ولی و معشوق عالم… بر می‌خوریم این موضوعات را می‌توان در شعر شاعران ایرانی فارسی زبان نیز دنبال کرد و نمونه‌های آن را با دعاهای شیعه مقایسه کرد:
۳-۳-۲-۱٫ عجز و سرگشتگی از شناخت خدا
علاوه‌بر نسبت‌هایی که در دعاهای شیعه بررسی شد، می‌توان به عجز و ناتوانی شاعر در برابر شناخت خداوند اشاره کرد، زیرا به دلیل عاجز بودنشان از معرفت کردگار حتی شناخت خدا را از او می‌خواهند.

- زنجیره تامین داخلی: این بخش شامل همه پردازشهای استفاده شده به وسیله یک سازمان در تبدیل داده های حمل شده به سازمان به وسیله تامین کنندگان به خروجی هاست، از زمانی که مواد وارد سازمان میشود تا زمانی که محصول نهایی برای توزیع به خارج سازمان حرکت می کند. فعالیتها اینجا شامل حمل مواد، مدیریت موجودی، ساخت وکنترل کیفیت است.

- زنجیره تامین پایین دست: این بخش شامل همه فرایندهای درگیر در توزیع و تحویل محصولات به مشتریان نهایی است. بسیار مشاهده می شود که زنجیره تامین وقتی محصول واگذار یا مصرف میگردد، پایان می پذیرد. اینجا فعالیت ها شامل بسته بندی، انبار و حمل است. این فعالیتها ممکن است با بهره گرفتن از چندین توزیع کننده انجام شود مثل کل فروشان وخرده فروشان .

شکل۲-۱ ساختار زنجیره تامین[۱].

۲-۴ اهمیت مدیریت زنجیره تأمین

زنجیره‌تأمین نیز به‌عنوان یک سیستم، مانند بسیار از سیستم‌های دیگر برای عملکرد مناسب، نیازمند مدیریت است. به عنوان مثال یک تولیدکننده قطعه خودرو ممکن است برای تحویل قطعات نهایی به خودروساز نیازمند مواد اولیه پلاستیک باشد که باید از خارج وارد شود. اگر واردات این محصول با مشکل مواجه گردد تأمین این قطعه دچار اختلال می‌شود و شاید بهتر باشد تولیدکننده مقدار زیادی از آن را به طور مستقیم از عرضه کننده خارجی، یک‌جا خریداری کند. در همین حال، ساخت انبار برای نگهداری حجم زیادی از این مواد بسیار هزینه‌ بر است. از طرف دیگر عدم پاسخگویی به سفارش مشتری می‌تواند آینده تجاری قطعه ‌ساز را دچار مشکل سازد. خودروساز نیز دارای نرخ سفارش یکنواخت به تأمین‌کننده نیست و گاهی سفارش خود را به مدت طولانی به تعویق می‌اندازد. بنابراین هزینه‌ها و ریسک‌های گوناگونی کسب و کار قطعه‌ ساز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این مثال‌ آن‌چه که روشن است، اهمیت هماهنگی میان عناصر زنجیره تأمین و جریان صحیح اطلاعات و کالا است. به‌‌ این ‌ترتیب مدیریت زنجیره تأمین مجموعه‌ای از رویکردها است که برای یک‌پارچه‌سازی فعالیت های اعضای زنجیره تامین شامل، تأمین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و خرده فروشان و نیز انتقال جریانهای اطلاعاتی و منابع مالی مرتبط با آن به‌کار می‌رود، تا کالا به مقدار درست، در محل درست و در زمان درست تولید و توزیع و به مشتریان ارسال شود. رعایت تمامی موارد در حالی است که هزینه‌های کل سیستم حداقل، و هم‌زمان سطح خدمت مطلوب نیز حفظ ‌شود. در این تعریف دو نکته اساسی در مدیریت زنجیره تامین اهمیت دارد.
۱-مفهوم یک پارچه سازی ۲- اشتراک گذاری اطلاعات که در ادامه به بیان هریک خواهیم پرداخت.

۲-۴-۱ مفهوم یک پارچه سازی

در گذشته شرکت‌هایی که در عرضه کالا یا گروهی از کالاها با هم کار می‌کردند، سعی داشتند تا از هم جدا باشند و بر روی حفظ یا بهبود عملکرد خود تمرکز داشتند. اما امروزه با توجه به هزینه زیاد موجودی‌هایی که در سیستم‌های عرضه گسسته برای پاسخ‌گویی به مشتریان لازم است و نیز افزایش سطح خدمت به مشتریان، شرکت‌ها باید در زنجیره‌ ها یا شبکه‌های تأمین و نه به صورت سازمان های از هم دور افتاده کار کنند. بنابراین، یکی از عوامل کلیدی موفقیت زنجیره‌های تأمین فراهم آوردن امکان هم یاری و همکاری اعضای آن‌ها است. این سطح از همکاری را یکپارچه سازی زنجیره تأمین می‌نامند.

۲-۴-۲ انواع استراتژی های همکاری در زنجیره تامین

در سال ۲۰۰۵ ماتیاس هالوگ و همکاران^[۱۲] چهار نوع زنجیره تامین، که تفاوت های آنها در کنترل موجودی و برنامه ریزی در نوع همکاری بین سطوح زنجیره است را بیان نمودند. چهار حالت مختلف برای برنامه ریزی همکاری و کنترل موجودی در زنجیره تامین وجود دارد، که عبارتند از: زنجیره تامین سنتی^[۱۳]، تبادل اطلاعات^[۱۴]، مدیریت موجودی توسط فروشنده^[۱۵] و تامین همزمان شده^[۱۶] [۷].
شکل(۲-۲) حالت های مختلف همکاری در زنجیره تامین را نشان می دهد.

شکل۲-۲ حالت های مختلف همکاری در زنجیره تامین [۷].

هدف از همکاری در زنجیره تامین ایجاد شفافیت در الگوهای تقاضا در کل زنجیره تامین است.
یک مجموعه از مدل های مخزن آب برای شرح این دسته بندی های همکاری در زنجیره تامین استفاده شده است [۸]. در این مدل ها می توان دو تصمیم گیری برای سفارش، در یک زنجیره تامین ساده دو سطحی که به صورت توپ هایی نمایش داده شده است را ملاحظه نمود. آب به معنای موجودی و جریان آب به معنای فروش محصولات می باشد.

۲-۴-۲-۱ زنجیره تامین سنتی

زنجیره تامین سنتی به این صورت شناسایی می شود که در آن، هر عضو، تنها تولید خود را بر اساس شرایط خودش یعنی تقاضای مشتریان، سطوح موجودی و میزان کار در جریان ساخت، پایه گذاری می کند و به طور خلاصه در صدور سفارشات، هر سطح مراقب مدیریت شرایط خاص خودش است [۱].
دی بری و ام ام نعیم^[۱۷] در سال ۱۹۹۶ تعریفی که از این زنجیره تامین بیان می کنند که به این شرح می باشد: «زنجیره تامین سنتی، یک سیستم شامل تامین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مشتریان می باشد که این اعضا از طریق جریان رو به جلو^[۱۸] مواد و جریان رو به عقب^[۱۹] اطلاعات به یکدیگر متصل هستند. در زنجیره عرضه سنتی هر عضو تنها مسئولیت کنترل موجودی خودش را بر عهده دارد. چالش اصلی که کلیه اعضا اعم از خرده فروش، توزیع کننده، تولید کننده و تامین کننده با آن روبرو هستند این است، که برای مرتفع ساختن تقاضای مشتریان، چه میزان سفارش به سیستم تولیدی باید داد. در واقع این مساله، مهمترین سوال در کنترل موجودی کلاسیک می باشد.» [۱۰] .
هدف یک سیستم تولید و موجودی عبارت است از تبدیل داده ها های بازار به برنامه های هماهنگ راجع به نرخ تولید و سطوح موجودی. در زنجیره تامین سنتی، کنترل تولید و موجودی از طریق پردازش داده های تقاضا، سطوح موجودی و سفارشات در راه از طریق یک شیوه، ساختار یافته ریاضی مانند سیستم پشتیبانی تصمیم گیری یا به شیوه غیر رسمی مانند استفاده از نطرات و تجربیات شخصی انجام می شود. در اغلب موارد به دلیل اثر بخش نبودن ساختار زنجیره، در عین کار آمدی فرایند تصمیم گیری، نتایج رضایت بخش نمی باشند [۱۰]. در این نوع زنجیره عرضه، هر سطح، تنها راجع به مشتریان بلاواسطه و مستقیم خود اطلاع دارد. این وضعیت باعث می شود که تامین کنندگان، نسبت به آنچه که مشتریانشان برای پوشش سطح انتظار مشتریان خود سفارش خواهند داد؛ دیدی ناکافی داشته باشند [۱] .
دید ناکافی نسبت به مشتریان نهایی، منجر به ایجاد یک سری مشکلات می شود. در زنجیره تامین، خرده فروش در نتیجه ی پیش بینی تقاضای مشتری، نوسانات یبشتری را به مدل تحمیل می کند. توزیع کننده هم به نوبه خود با پیش بینی بر مبنایی سفارشات خرده فروش این انحرافات تشدید می کند. نوسانات در طول زنجیره تامین بیشتر می شوند، در نتیجه زمانی که کارخانه سفارشات را دریافت می کند، این انحرافات قابل توجه از تقاضای واقعی مشتری رخ داده است. به فرایند تشدید نوسانات، اثر شلاق چرمی می گویند. مهمترین عوامل اثر گذار در تشدید این انحرافات و ازدیاد اثر شلاق چرمی عبارتند از: فرایند پیش بینی تقاضا، تغییر ناگهانی قیمت ها و مدت تحویل های غیر صفر^[۲۰] . اثر شلاق چرمی پدیده ای نیست که به تازگی مورد بررسی محققان قرار گرفته باشد. در سال ۱۹۹۰ استالک^[۲۱] و هات^[۲۲] اثر شلاق چرمی را در زنجیره تامین پوشاک مورد بررسی قرار داده اند. برمبنای مطالعه فوق تویل^[۲۳]، ام سی کالن^[۲۴] در سال ۱۹۹۹ به این نتیجه رسیدند که به طور معمول، خرده فروش تقاضای مشتری را با ۵% خطا تخمین می زند و انحراف از تقاضای واقعی در هر سطح از زنجیره تامین دو برابر می شود. این امر در شکل(۲-۳) نشان داده شده است [۳]. ۴۵% ۲۰% ۱۰% ۵%
۵۵
تولید پارچه
تولید کننده نخ
بوتیک
تولید کننده لباس
مصرف کننده

شکل ۲-۳ اثر شلاق چرمی در زنجیره تامین پوشاک[۳].

در این نوع زنجیره تامین، شرکت ها می توانند استراتژی های مختلفی برای کاهش هزینه های حمل و نقل اشان توسط یکی کردن بارها به منطوره افزایش تعداد وسایل حمل و نقل پر به کار گیرند [۱۱]. به این ترتیب در زنجیره تامین سنتی بین نگهداری موجودی و کارایی حمل و نقل تضاد وجود دارد. برای یک جریان هموار^[۲۵] از مواد در یک زنجیره تامین سنتی ، ارسال ها باید در زمان سفارش دهی و بر مبنای آن مقدار که مورد نیاز است انجام گیرد، این موضوع باعث می شودکه تعداد کمی از محموله ها وسیله نقلیه را پر کنند. بدین ترتیب با استفاده غیر بهینه از وسیله حمل و نقل، هزینه حمل و نقل کاهش می یابد. اما در این حالت به دلیل تشدید اثر شلاق چرمی و بوردیج^[۲۶] هزینه های کنترل موجودی و ساخت افزایش پیدا می کند [۲،۱۱].
چیلدر هوس^[۲۷] و تویل برای یک زنجیره تامین سنتی معایبی چون زمان های تحویل طولانی، نقاط تصمیم گیری چندگانه، اطلاعات غیر شفاف و حداقل هماهنگی بیان می کند [۱۲].

۲-۴-۲-۲ تبادل اطلاعات

تبادل اطلاعات یا اشتراک اطلاعات به این معناست، که خرده فروش و تامین کننده می توانند به طور مستقل سفارش دهند ولی به منظور تبادل در اطلاعات مربوط به تقاضا و یک پارچه کردن پیش بینی ها یشان برای ظرفیت و برنامه ریزی طولانی مدت با هم همکاری می کنند [۱].
راهی که با کمک آن، شرکت‌ها می‌توانند با هم پیوند یابند و در نتیجه بهره‌مندی از مزایای یک‌پارچگی را ممکن می‌سازد، به اشتراک‌گذاری اطلاعات است. مهم‌ترین اطلاعاتی که برای دستیابی به یک‌پارچگی در زنجیره‌تأمین لازم است تا به اشتراک گذاشته شود را می‌توان شامل بر داده‌ها و پیش‌بینی‌های تقاضا، برنامه‌های زمان‌بندی تولید، داده‌های محصولات جدید و تغییرات مواد و هم‌چنین سطح موجودی‌ اعضای
زنجیره دانست.
به اشتراک گذاری اطلاعات وقتی تحقق می‌یابد که موانع جریان روان اطلاعات در طول زنجیره‌تأمین برداشته شده یا حداقل شوند. مهم‌ترین این موانع دیدگاه سنتی روابط تقابلی به جای روابط تعاملی در زنجیره‌های‌تأمین است. لی و همکاران  در سال ۲۰۰۶ طی تحقیقی نشان دادند که دو عامل اصلی برای ممکن شدن به اشتراک‌گذاری اطلاعات در زنجیره تأمین، اعتماد دو جانبه و دیدگاه مشترک درباره مشتریان است. هم‌چنین ایشان از این تحقیق نتیجه گرفتند که با به اشتراک‌گذاری اطلاعات در شکل درست آن، افزایش سرعت پاسخ‌گویی به مشتریان، افزایش سرعت جریان اطلاعات و سرانجام افزایش کارایی و اثربخشی را انتظار داشت .

شکل ۲-۴ عوامل و پیامد‌های به اشتراک‌گذاری اطلاعات در مدیریت زنجیره تامین.

تبادل اطلاعات برای اولین بار در صنایع نساجی به کار گرفته شد و به روش پاسخ سریع^[۲۸] معروف شد. در سال ۱۹۸۴ تعدادی از شرکت ها که نقش رهبری را در بازار آمریکا ایفا می کردند، شورایی را تشکیل دادند. تحلیل هایی که این شورا روی زنجیره تامین لباس انجام داد، روشن ساخت که زمان ارسال از مواد خام تا مشتری ۶۶ هفنه است. که این مقدار، ۴۰ هفته در انبار و حمل ونقل گذرانده می شود. برای کاهش زمان اریال و هزینه های موجودی روش پاسخ سریع توسعه پیدا کرد. شرکت میلیکن^[۲۹] که در زمینه نساجی و مواد شیمیایی فعالیت می کرد، با اجرای تبادل اطلاعات به شکل موفقیت آمیزی زمان تحویل را از ۱۸ هفته به ۶ هفته کاهش داد [۲].

۲-۴-۲-۳ مدیریت موجودی توسط فروشنده

طبق اجرای این سیستم، تصمیم های سازنده در حقیقت بر اساس اطلاعات در مورد فروش و سطح موجودی در مرکز توزیع است. از طرف دیگر توزیع کننده تضمین می کند که به صورت مداوم جریانی از اطلاعات به منطوره توانمند ساختن سازنده برای محاسبه واقع بینانه سفارش ها و فراهم کردن قابلیت اطمینان برای تدارک سفارش ها ارسال نماید [۱۳]. در این نوع همکاری، تامین کننده مدیریت چرخه های باز پرسازی موجودی، برای مشتری را بر عهده دارد. تا بدین صورت بتواند، با سرعت بخشیدن به زنجیره تامین از عهده کوتاه بودن عمر محصولات برآید [۷].
شکل(۲-۵ )مدیریت موجودی توسط فروشنده را به صورت مخزن آب نشان می دهد [۷].

شکل ۲-۵ مدیریت موجودی توسط فروشنده را به صورت مخزن آب [۷].

مطابق شکل فوق دو نقطه تصمیم گیری وجود دارد. در این رویکرد کاملا اثر شلاق شرمی حذف می شود.

۲-۴-۲-۴ تامین هم زمان شده

در حالت تامین هم زمان شده، برنامه ریزی برای تولید با تصمیم گیری در مورد سفارش دهی ترکیب می شوند و تامین کننده با بهره گرفتن از این برنامه ریزی کاملا واضح خود، اقدام به باز پرسازی موجودی مشتریان خود می کند. اگرچه، کنترل موجودی توسط فروشنده بادرک بهتری که به تامین کننده می دهد، این امکان را به او می دهد تا در مقابل نوسانات تقاضا بهتر تصمیم بگیرد و با اثر هزینه بردار شلاق چرمی مقابله کند. اما، اطلاعات مربوط به تقاضای مشتری در تولید و فرایند کنترل موجودی، دخالت داده نمی شود [۷]. شکل (۲-۶ ) حالت تامین هم زمان شده را از طریق مدل مخزن آب نشان می دهد.

شکل ۲-۶ نمایش تامین هم زمان شده از طریق مدل مخزن آب [۷].

در حالت تامین هم زمان شده برخلاف مدیریت موجودی توسط مشتری، تامین کننده، اطلاعات مربوط به سفارش دهی مشتری را در برنامه ریزی و عملیات خود دخالت می دهد. در واقع در این جا تقاضایی که برای خرده فروش می آید به عنوان ورودی برای فرایند کنترل موجودی ترکیب شده (خرده فروش و تامین کننده) و نیز برنامه ریزی تولید به کار می رود. در حالت تامین هم زمان شده ضمن آنکه اثر شلاق چرمی از بین می رود موجودی ذخیره ایی که برای مقابله با عدم قطعیت در تقاضا نگهداری می شود به حداقل می رسد. چرا که پیش از این به دو سطح موجودی اطمینان نیاز داشتیم و اینک آنها به یک سطح موجودی اطمینان نیاز دارند. تامین هم زمان شده به شکل موفقیت آمیزی توسط شرکت کلوتافازر^[۳۰] (یک تولید کننده شکلات در فنلاند)، اجرا شده است. کارخانه ی این شرکت با ۵ الی ۶ فروشنده ی بزرگ در بازار کشورهای اسکاندیناوی وارد همکاری برای کنترل موجودی شده است. این شرکت موفق شده است که از این طریق در هزینه های کنترل موجودی صرفه جویی های قابل توجهی ایجاد نماید و از این طریق صاحب مزیت رقابتی شده است. طول عمر محصول این شرکت بین ۴ تا۶ ماه است. از طریق همکاری انتقال موجودی در زنجیره تامین، ۳ هفته حذف شده و این انتقال کاملا توانست کاهش معنا داری در هزینه های این شرکت که محصولی با طول عمر کوتاه دارد، فراهم نماید. این موضوع باعث شده است که محصول تازه تر و منسوخی و خرابی کمتر شود و در نتیجه تعداد کمتری از محصولات برگشت داده شوند و در نهایت رضایت مشتریان افزایش یابد. همکاری موفقیت آمیز این کارخانه در زنجیره عرضه مثالی است از ضرورت بیش از حد همکاری در زنجیره تامین محصولاتی که طول عمر کوتاه دارند [۷]. با توجه به همه مطالب ذکر شده در مورد انواع همکاری در زنجیره تامین، نوع دوم یا همان مدیریت موجودی توسط فروشنده کاهش بیشتری در هزینه های انتقال، مربوط به باز پرسازی موجودی دارد و در بیشتر موارد اجرای آن و حفظ آن آسان تر و بهتر قابل دسترسی می باشد. در این نوع همکاری، مشتری به سطح سرویس دهی بیشتری نایل می شود و یک بازاریابی یک پارچه^[۳۱] را برای بهبود عملیات تامین کننده خودش فراهم می کند. به همین دلیل رواج بیشتری در صنعت یافته است [۷]. کنترل موجودی توسط فروشنده روشی برای بهبود زنجیره تامین است .که بستر موضوعی این پایان نامه می باشد. که در ادامه تحقیق، بیشتر به مزایای اجرای این سیستم خواهیم پرداخت.

۲- ۵ انواع نرم افزار ها برای مدیریت زنجیره تامین

برای تسهیل جریان اطلاعات و مدیریت دقیق آن بستری مناسبی از نرم افزارها و سیستمهای اطلاعاتی یک پارچه و شبکه اینترنت موردنیاز است. در حقیقت، مفهوم زنجیره تامین با رایانه ای شدن و تکامل آن با پیشرفت فناوری، منجر به ارائه نرم افزار هایی شد، که به واسطه آنها کنترل موجودی و همکاری بین اعضا زنجیره، پیشرفت فراوانی کرد.

در مجموع سرف به راه‌های گوناگون مورد استثمار قرار می‌گرفت؛ چرا که سرف‌ها در همه جا موجوداتی شریر و تبهکار و به منزله مخلوقاتی پست‌تر از انسان به حساب می‌آمدند. از آنان نه به عنوان یک موجود هم طراز و اجتماعی بلکه به منزله یک ابزار ساده، همانند سایر ابزارها برای ثروتمندتر شدن مالک استفاده می‌شد. (موریس داب ، ۱۳۶۰)

۲-۴-۲. استثمار اکثریت؛ اساس نظام فئودالی
دهقانان از آن جا که خود مالک زمین نبودند می‌بایست بر روی نسق، از زمینی که متعلق به ارباب فئودال بود کار کنند و به این ترتیب مالک می توانست به عنوان بهره مالکانه ثمره کار آنها را به سود خود ضبط کند.
بدین ترتیب، شیوه‌ی تولید فئودالی مبتنی بر انواع بهره مالکانه یا بهره اربابی بود که از دهقان‌ها وصول می‌شد. بهره مالکانه در واقع محصول اضافی رعیت بود که تسلیم ارباب می‌شد. به طور کلی سه نوع بهره مالکانه وجود داشت که در مراحل مختلف نظام فئودالی کم و بیش در کنار یکدیگر وجود داشتند. یکی کار بهره یا بیگاری، دوم بهره جنسی و سوم بهره نقدی بود. باید توجه داشت که در هر یک از مراحل مختلف تکامل جامعه فئودالی، یکی از این اشکال یاد شده تفوق یافته است.
در مرحله ابتدایی نظام فئودالی، کار بهره که در عرف معمولی می توان آن را به «بیگاری» تعبیر کرد، شکل مسلط بهره‌کشی از دهقانان بود. بدین معنا که دهقانان روزهای معینی از هفته را مستقیما برای ارباب و روی زمین او کار می کردند و این یک کار اجباری و مجانی برای ارباب بود. شکل دیگر بهره‌ی مالکانه «بهره جنسی» بود که عبارت بود از تسلیم منظم مقداری از محصول زراعی و دامی به ارباب و صاحب زمین.
در نهایت نوع سوم بهره‌ی مالکانه شامل بهره نقدی می‌شد که به معنای پرداخت بهره مالکانه به صورت پول است. تفوق بهره‌ی نقدی در انواع بهره مالکانه مربوط به اواخر دوران فئودالیزم می‌باشد. البته باید توجه داشت که علاوه بر بهره مالکانه منظم، مالک یک سلسله مالیات‌ها و عوارض نیز به دهقانان تحمیل می‌کرد.
در عرصه اقتصادی، فئودال مالکیت انحصاری بر عوامل و ابزار تولید دارد. واگذاری وسایل تولید از سوی فئودال به تولیدکننده موجب وابستگی کشاورز به زمین و ارباب می‌شد و مسائل معیشتی و گذران زندگی دهقانان را به ارباب و فئودال وابسته می‌کرد.(همان منبع)
میزان اجبار فئودال به عنوان اقلیت حاکم، بر کشاورزان مبتنی بر نابرابری موقعیت و پایگاه اجتماعی آنان بود. اگر اجبار اقتصادی، فرهنگی، فکری و اجتماعی نبود، ارباب هیچ وقت نمی‌توانست کشاورزان را به کارهای مورد نظر مجبور ساخته و آنها را از لحاظ معیشتی و اقتصادی به خود وابسته کند. این وابستگی نوعی حالت اجباری و ناچاری داشت که اربابان، طبقات روستایی و کشاورزان را استثمار می‌کردند.
در چنین شرایطی اوضاع و شرایط زندگی کشاورزان و طبقات پایین جامعه نامناسب بود و فقر اقتصادی و فرهنگی روز به روز بیشتر می‌شد. استثمار و بهره‌برداری از دهقانان و روستاییان موجب نارضایتی و اعتراض مردم از شرایط موجود و تلاش برای رهایی از این اوضاع بود. بنابراین زمینه برای کشاکش‌ها و اختلافات سیاسی دوره فئودالی فراهم شد.قدرت مالی و نظامی فئودال موجب درهم شکستن قیام و کشتار معترضان شد. تشکل ناکافی و پراکندگی شورشیان، نبود رهبر و ناآگاهی کشاورزان نیز موجب شکست شورش‌ها و قیام مردم شد.
فئودالیزم در اروپا فاقد یک نهاد سیاسی متمرکز و قدرتمند دولتی بود. سه قدرت کلیسا، فئودالها و پادشاه به صورت نهادهای جدا از یکدیگر در رقابت، تضاد و همکاری با هم بودند و آنچه به صورت نظام غالب در آمده بود، حکومت‌های محلی در واحدهای کوچک بود که زیر سلطه زمین‌داران فئودال، عملاً دولت مستقل خود را تشکیل می‌دادند. .(همان منبع)
در این مقطع حساس مثلث کلیسا، دولت فئودالی و فئودال‌ها آنچنان فشار سنگینی را بر جوامع غربی وارد کرده بودند که هر صدا و قیامی را در نطفه خفه می‌کردند. از سوی دیگر در لایه‌های زیرین جامعه “احساس نیاز شدید به رهایی“ از این دور بسته، روز به روز بیشتر زبانه می‌کشید. نهایتا این احساس نیاز شدید، منجر به قیام و رهایی از بند نظام فئودالی شد و بدین ترتیب زمینه‌های شکل‌گیری نظام سرمایه‌داری با شعارهای دلربا فراهم شد.
۲-۴-۳. تبدیل شیوه تولید فئودالی به شیوه تولید سرمایه داری و چرخش آن
جامعه نوین سرمایه داری، از دل جامعه زوال یافته فئودالی پیشین به دست آمد. این نظام نیز ، تضاد طبقاتی را از میان نبرده و تنها طبقات نوینی (فئودال و بورژوا) را بوجود آورد. سرمایه دارها هنگام تسلط اربابان فئودال خود گروهی زحمتکش بوده اند که در این فرایند به صورت جمعیتی مسلح و حاکم بر خویش درآمدند. همین گروه در دوره صناعات یدی حریف اشرافیت شدند و پس از آن در دوران نوین سلطه سیاسی منحصر به فردی را به دست آوردند.
همچنین، همانگونه که “ماکس وبر” معتقد است، ظهور تحولات مذهبی در قالب نهضت اصلاح دینی یا “دینپیرایی” و جنبش “پروتستانتیزم” در اروپا، در پیدایی و تکامل کاپیتالیزم نقش عمده داشت. البته پروتستانتیزم را نیز باید نوعی فردگرایی مذهبی دانست. پروتستانها تحقیر ثروت و ثروتمندان را در مذهب مسیحیت از بین بردند و کار و کوشش فردی برای کسب ثروت را تقدس بخشیدند؛ ثروت نشانهای از لطف الهی تلقی شد و بدین ترتیب مالکیت، امری مقدس دانسته شد و دولتها و اشخاص از تعدی به آن منع شدند.
پرفسور تانی در دیباچه “اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری” می‌گوید: «سرمایه‌داری به‌مفهوم معاملات بزرگ فردی و اداری، منابع مالی وسیعی که با سفته‌بازی، ربا، فعالیت بازرگانی، دزدی‌های دریایی و از طریق جنگ، ثروت‌های زیادی را نصیب صاحبان سرمایه کند، از آغاز تاریخ وجود داشته است. اما سرمایه‌داری به‌ مفهوم یک نظام اقتصادی مبتنی بر سازمان کار آزاد و قانونی که در جهت منافع مادی سرمایه‌داران یا نمایندگان آن‌ها باشد و در ضمن بر تمام شئون جامعه هم اثر بگذارد، پدیده‌ای نوظهور است.»
نظام سرمایه‌داری که در ابتدای پیدایش، مترقی‌تر از نظام‌های پیشین می‌نمود، در منحنی حرکت خود، به خشن ترین نظام اجتماعی- اقتصادی تبدیل شد. ( ماکس وبر ، ۱۳۷۱)
در نظام سرمایه‌داری نوین نه تنها بردگی دوران فئودالیزم به طور اساسی لغو نشد، بلکه با مدرنیزه کردن برده‌داری، سایر ملت‌ها و سرزمین‌ها را به اسارت درآمدندو برای به دست آوردن ثروت‌های هر چه بیشتر، شیوه‌های غارتگرانه استثماری و بهره‌کشی را بکار گرفته شد.
سرمایه‌داری به منظور سلطه بر منابع ثروت بشری، آتش جنگ‌های جهانی و منطقه‌ای را برافروخته نگه داشت و به کشتار میلیونی انسان‌ها مبادرت کرد. نظام سرمایه‌داری از دستاوردهای علمی و فنی بشر در جهت ساخت و تولید تسلیحات کشتار جمعی و فردی بهره گرفت و بدین ترتیب به خطرناک‌ترین نظام ضد بشری تبدیل شد که در آن، بیش از نود درصد بشر، تحت انقیاد کمتر از ده درصد در آمده است.
۲-۴-۴. تبیین فرایند باز فئودالی شدن جامعه از دیدگاه یورگن هابرماس
نظریه پردازان تلاش دارند تا پیوندهایی میان بحران فئودالیزم و ظهور دولت‌های نوین برقرار کنند. این نظریه پردازان در راستای کشف ارتباط درونی میان دریافت‌های فئودالی از اقتصاد، سیاست و روابط بین‌المللی دولت‌های استبدادی به توضیح رابطه میان رقابت‌های استراتژیک، جنگ و ظهور نظام بین‌المللی دولت‌های سرمایه‌داری می‌پردازند.
در همین ارتباط هابرماس معتقد است که فرایند تجدید فئودالیزاسیون (به تیول در آوردن مجدد) یا فئودالی سازی مجدد تنها به بخش‌هایی از جامعه محدود نمی‌شود؛ بلکه حتی به خود حوزه عمومی سیاسی نیز تسری یافته و آنرا هم در برمی‌گیرد. در این مقطع سازمان‌ها و تشکیلات تلاش می‌کنند تا با دولت و با یکدیگر به مصالحه سیاسی برسند. اما این امر تا حد ممکن به بهای کنار زدن و نادیده گرفتن جامعه یا افکار عمومی و به دور از حوزه عمومی صورت می‌گیرد.
در نتیجه سازمان‌های مذکور به هیچ وجه نمی‌توانند بدون جلب موافقت توده‌های مردم و کسب رضایت عمومی به چنین مصالحه‌های سیاسی دست پیدا کنند؛ لذا از طریق فرایند شیاع و تبلیغات وسیع و دقیقا سازمان دهی شده و مرحله به مرحله سعی می‌کنند اذهان عمومی و افکار عمومی را به کمک رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی، آماده پذیرش و  تأیید مصالحه‌های سیاسی سازند.
بدین ترتیب با ایجاد نوعی عامه رسانه‌ای یا عموم تحت تأثیر قرار گرفته به راحتی موافقت آنان را جلب می‌کنند. (حسین علی نوذری، ۱۳۸۹، ۵۱۰)
هابرماس در دو فصل پایانی کتاب تحول ساختاری حوزه عمومی تحت عنوان “تحول کار ویژه سیاسی حوزه عمومی” و “درباره مفهوم افکارعمومی” به جمع بندی نتایج و دست آوردهای تحلیل خود می‌پردازد. به اعتقاد وی تأثیر متقابل، تداخل و نفوذ دولت و جامعه در همدیگر موجب تحول و دگرگونی هر دوی آنها می‌شود.
در این فرایند ، دولت از سوی احزاب سیاسی و گروه‌های سازمان یافته در معرض تغییر و تحولات قرار می‌گیرد. در مقابل، دولت نیز دامنه نفوذ و تأثیر خود بر حوزه خصوصی را گسترش می‌دهد. اما این امر مستلزم دقت و ظرافت بسیار زیادی از سوی دولت است زیرا تنها از این طریق دولت می‌تواند رسما استقلال نهادهای غیر دولتی را تضمین کند. دولت به بازنویسی تدوین مجدد و بسط تسری حقوق خصوصی و همین طور حقوق عمومی اقدام می‌کند.
هابرماس از تمام این پدیده‌ها و فرآیندها تحت عنوان «فئودالی سازی مجدد» یا تیولی کردن مجدد یاد می‌کند. به این معنا که حوزه عمومی تحت سلطه و سیطره تعداد معدودی از سازمان‌ها و تشکیلات عظیم و قدرت‌مند قرار می‌گیرد و در این میان تنها اجتماعات یا عامه سازمان یافته تا حدودی قادر به اعمال نفوذ هستند.
از دیدگاه هابرماس تنش و تعارض بین عمومیت اصیل با عمومیت تصنعی از طریق همین سازمان‌ها و تشکیلات خود را نمایان می سازد. این تنش قبل از هر چیز در خود مفهوم افکار عمومی انعکاس پیدا می کند؛ یعنی تنش بین یک مفهوم تجربی یا اجتماعی، روانشناختی و مفهومی که در آن افکار عمومی به صورت یک مفهوم هنجاری در قالب قانون اساسی تغییر شکل می‌یابد.
به عبارت بهتر همان کارکنان یا دست اندرکاران عرصه عمومی و کسانی که در بخش خدمات عمومی فعال هستند و خود را خدمتگزار مردم و عامه یا خادمان عموم می‌دانند و با احترام و عزت از عموم، عامه، منافع عمومی، مصالح جامعه، افکارعمومی و نظایر آن یاد کرده و درباره آنها داد سخن می‌دهند، اوقات زیادی را صرف تسلط بر افکار عمومی خواهند کرد. آنها هزینه‌های زیادی را به این کار اختصاص خواهند داد تا بلکه از طریق اقدامات و کارهای مربوط به روابط عمومی بتوانند هر چه بیشتر و موثرتر افکار عمومی را در خدمت اهداف و منافع خود قرار دهند. ( همان منبع ،ص ۵۰۶ و ۵۰۷)
وی می‌نویسد: «جهان زیست‌های فکری، ادبی، سیاسی، اجتماعی و … که محل نشو و نمای انسان است از طریق دولت و نظام اقتصادی و فرهنگی مسخر و مستعمره می‌شوند و به صورت محدود و بسته در می‌آیند تا جایی که با هژمونی سیستم بر جهان زیست با نوعی باز فئودالی سازی و باز استعمارگری موجه می شویم.»(همان منبع)
۲-۴-۵. تبیین تئوریک فرایند باز فئودالی شدن نظام سرمایه داری از دیدگاه ریچارد بی. فریمن
در نظام سرمایه داری بازار از اهمیت فوق العاده و جایگاه تعیین کننده ای در شکل دهی به مناسبات اقتصادی برخوردار است. رقابت ها، درآمدها و سود و زیان ها در بازار شکل می گیرد و بدین جهت بازار همیشه در کانون توجه سرمایه داران خرد و کلان قرار دارد.
از دیدگاه ریچارد بی. فریمن (استاد دانشگاه هاروارد و دانشگاه اقتصاد لندن) در نظام سرمایه داری در درآمدهای بازار نابرابری شدید و گسترده وجود دارد که این نابرابری منجر به نابرابری در سیاست ها می شود. از آنجایی که سرمایه داران همواره به دنبال حفظ وضع موجود برای تثبیت و گسترش موقعیت خود می باشند برای نهادینه سازی این نابرابری ها تلاش مستمر دارند. این رفتار سرمایه داران در نهایت تبعیض و بی عدالتی را در جامعه توسعه داده و تعمیق می بخشد که نتیجه آن پیدایش نظام فئودالیزم نوین است. (بی فریمن،۲۰۱۲)
نابرابری شدید در درآمدهای بازار                  نابرابری در سیاست‌ها                  تغییر در رفتار سرمایه‌دار برای حفظ این نابرابری، به پیدایش فئودالیزم اقتصادی وسیاسی منجر می‌شود.
مفاهیم کلیدی “نظریه باز فئودالی“ از دیدگاه بی فریمن
نظریه فریمن مبتنی بر سه مفهوم کلیدی است که باز فئودالی را تشریح می کند. این سه مفهوم در سه عرصه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تبیین شده است که در این قسمت ضمن اشاره به آنها به تشریح این مفاهیم می پردازیم؛

1. 1. نابرابری اجتماعی

1. 1. نظارت و کنترل سیاسی

1. 1. معاملات قماری

۲-۴-۵-۱. نابرابری اجتماعی
فریمن در تبیین مفهوم فوق و علل افزایش نابرابری به خصوص در عرصه اقتصادی ابتدا از دو فرضیه کمک می گیرد:
فرضیه‌ی ۱. کارآیی تولید (بهره وری تولید)
بی. فریمن در اولین فرضیه خود که مبتنی بر “بهره وری تولید” بیان می شود، چنین آورده است: «تکنولوژی مدرن اطلاعات و ارتباطات (ICT) حوزه‌ی نظارت مدیریت را گسترش داد و مدیران برتر را در اقتصاد جهانی به فوق‌ستاره‌های (سوپراستارهای) اقتصاد جهانی تبدیل کرد. کارفرمایان و سرمایه‌گذاران (که کارآفرین نیز نامیده می‌شوند) استحقاق آنچه به دست می‌آورند را دارند. پس هر چه به شما می‌گویند انجام دهید، وگرنه کشتی سرمایه‌داری (کاپیتالیزم) مانند تایتانیک غرق خواهد شد».(بی فریمن،۲۰۱۲)
فرضیه‌ی ۲. رانت جویی موفقیت آمیز (درآمد از طریق ما‌ل‌الاجاره)
بی. فریمن در تبیین دومین فرضیه خود مبتنی بر “درآمد از طریق مال الاجاره یا به عبارت دیگر “رانت جویی موفقیت آمیز” اظهار می دارد: «گروه کوچکی از نخبگان، کسب و کار و دولت را کنترل می‌کنند و رانت‌های اقتصادی را از طریق درآمد از سرمایه جذب می‌کنند. مبادلات مالی اینجا در مرکز فعالیت‌هاست و بانک‌های معتبر ورشکسته و به لویاتان‌های رباخوار تبدیل می‌شوند که باید با حجم عظیمی از پول تغذیه شوند.» بی. فریمن معتقد است: «مدیران و صاحبان سرمایه منافع خود را دنبال می‌کنند و ابزارهای نیرومندی برای بدست آوردن آنچه می‌خواهند در اختیار دارند. اقتصاد آمریکا با اتصال درآمد مدیران عالی رتبه به درآمد حاصل از سرمایه به عنوان پاداش تشویقی، مسیر خود را ادامه می دهد.
جدول زیر دو فرضیه علمی مورد نظر ریچارد بی. فریمن را به طور کامل توضیح می‌دهد.
شرح دو فرضیه:

و پژوهش گران بر این باورند که کارآمدی هر فرد به عواملی گوناگون مانند استعداد، هوش، انگیزش، کیفیت ماشین و ابزار کار مورد استفاده، آموزش و تخصص مورد نیاز، شرایط محیط کار، ملاحظات خستگی زدایی و. . . بستگی دارد. اهمیت شناخت شیوه های خستگی زدائی بدین منظور است که با راهکارهای مناسب بتوان از فرسودگی و خستگی بیشتر پیشگیری کرد و این عارضه را در صورت بروز فرسودگی درمان نمود (خبرنامه ویستا، ۱۳۹۲).
در بررسی این عارضه فرسودگی باید بر این نکته آگاه بود که خستگی همانا پیامد کار مداوم و یکنواخت است که با استراحت آثار آن تدریجاً از بین می رود، اما نشانه های بیماری فرسودگی شغلی متعدد است و نباید این نوع خستگی مزمن را با خستگی های معمولی و زودگذر اشتباه نمود. یکی از معضلات افراد مبتلا به فرسودگی ناشی از کار که از فرسایش جسمی رنج می برند، قدرت آنان برای کار کردن کاهش می یابد و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند. افزون بر این، نشانه های بیماری فیزیولوژیک مانند سردردهای مکرر، تهوع، اختلال در خوابیدن و تغییر عادات مربوط به غذاخوردن (مانند از دست دادن اشتها) مربوط به این افراد است (خبرنامه ویستا، ۱۳۹۲). عوامل مختلفی می توانند در فرسودگی شغلی کارکنان تأثیر داشته باشند. به نظر می رسد طلاق و مشکلات خانوادگی نیز در فرسودگی، خستگی ها و ناتوانی در کار دخالت داشت باشند و بالعکس.

شکی نیست که عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در بالا رفتن آمار طلاق تاثیر دارد، اما نکته حایز اهمیت آن است که طلاق چیزی جز سست شدن بنیان خانواده و کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی در جامعه نیست. بیان این آمارها آنقدر نگران کننده است که زنگ خطری باشد برای آنکه در گوش همه ما از جمله مسوولان به صدا دربیاید. جدیدترین آماری که از سوی رییس سازمان ثبت احوال اعلام شده است ازدواج در سال گذشته (۱۳۹۱) یک درصد رشد پیدا کرده و این در حالی که است که پدیده طلاق طی این مدت ۱۶ درصد رشد داشته است (پورتال امور بانوان و خانواده وزارت صنعت، معدن و تجارت، ۱۳۹۲). اگر چه این آمارهای رسمی فقط نشان دهنده طلاق های رسمی و ثبت شده می باشند. اما در بسیاری از موارد مشاهده شده است که زن و شوهر به صورت رسمی از یکدیگر جدا نشده اند ولی رابطه ای نیز با هم ندارند و جدا از هم زندگی می کنند. یکی از مهم‌ترین انواع طلاق، طلاق عاطفی است که در هیچ کجا به ثبت نمی‌رسد و نمود عینی ندارد اما مهم‌ترین نوع طلاق است. در طلاق عاطفی زن و شوهر عواطف خود را از یکدیگر دریغ می‌دارند و روی ازهم بر می‌تابند، چرا که اعتمادشان به یکدیگر و جذابیتشان برای هم به انتها رسیده است (مرکز مشاوره دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف، ۱۳۹۲).
۱-۲- بیان مسأله
جکسون و ماسلاچ^[۱](۲۰۰۱)، فرسودگی شغلی را نشانگانی روان شناختی متشکل از سه بعد تحلیل عاطفی یا خستگی هیجانی، مسخ شخصیت وکاهش احساس کفایت شخصی می دانستند. علامت محوری فرسودگی، تحلیل عاطفی است که یک واکنش عمومی به استرس بوده و به صورت احساس تحت فشار قرار گرفتن و تخلیه منابع احساسی و هیجانی در فرد نمودار می شود. مسخ شخصیت، پاسخی منفی و سنگدلانه، و بی تفاوت به اشخاصی است که معمولاً دریافت کنندگان خدمات و مراقبت هستند و به نگرش منفی شخص نسبت به سازمان اشاره دارد. این بعد از فرسودگی، برای مشاغل مرتبط با خدمات انسانی بسیار اختصاصی می‌باشد. احساس عدم موفقیت فردی، کم شدن احساس لیاقت و ایفای موفق وظیفه است و یک ارزیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار می باشد. (کیکاس^[۲] و همکاران، ۲۰۱۰).
به طور کلی فرسودگی شغلی عوارض متعددی درخانواده، زندگی اجتماعی، فردی و سازمانی برجای می گذارد که از مهم ترین آن ها می توان به غیبت و ترک خدمت، تأخیرهای متوالی، شکایات مختلف روان شناختی، تضاد، تغییر شغل، کاهش کیفیت مراقبت از بیماران وتعارضات بین فردی با همکاران اشاره کرد (خازی^[۳] و همکاران، ۲۰۰۶). فرسودگی شغلی نشانگانی است که بر اثر تعامل عوامل مختلف فردی، بین فردی و سازمانی به وجود می آید (دسیلوا^[۴] و همکاران، ۲۰۰۹). ازعوامل فردی فرسودگی شغلی، می توان به ویژگی های فردی، شخصیتی، عدم آمادگی برای احراز شغل واحساس عدم پیشرفت فرد و از عوامل بین فردی به ارتباط پزشک و پرستار، حمایت های مدیران وسازمان واز عوامل سازمانی به نوع شغل، تعارض نقش، ابهام در نقش، فشار کاری بیش ازحد، شرایط نامناسب کاری نوع مدیریت، فقدان حمایت اجتماعی، تغییرات سازمانی، ساعت کاری، وجود قوانین و مقررات خشک و دست وپاگیر در سازمان و فرصت های کم برای ارتقاء اشاره نمود (دکینسون^[۵] وهمکاران، ۲۰۰۷).
فرسودگی شغلی از عوامل متعددی سرچشمه می گیرد و یا خود بر عواملی تاثیرگذار می باشد و با بسیاری از متغیرها مانند ویژگی های شخصیتی فرد، عوامل سازمانی، اجتماعی و عوامل خانوادگی و مسائل زناشویی مدیران و کارکنان و. . . ارتباط مستقیم دارد. به عنوان مثال در یک شغل وجایگاه مدیریتی برای شخص مسئول عواملی از درون خانواده (مسائل و روابط بین زوجین و. . . . )می توانند تضمین کننده بهبود سازمانی( افزایش اثر بخشی و کارایی سازمانی مدیر )یا تضعیف کننده راندمان کاری شخص مدیر و بی انگیزگی و بی میلی و رکود کاری (فرسودگی شغلی) گردد یا بالعکس مسائل و مشکلاتی ناشی از شغل سازمانی مدیر بر روابط عاطفی و خانوادگی وی تاثیرگذارخواهدگذاشت. یکی از این روابط، ارتباط فرسودگی شغلی با موضوع طلاق عاطفی است. طلاق عاطفی به عنوان یکی از مسائل روانی اجتماعی است که جامعه ما با آن مواجه بوده و به عنوان یک معضل اجتماعی شناخته می شود. با توجه به این که ریشه بسیاری از بیماری‌های روانی، ستیز‌های خانوادگی می باشد. در همه ی اعضاء خانواده و سپس در افراد جامعه تأثیرات نامطلوبی می‌گذارد (اربر^[۶]، ۲۰۰۴).
نظریه پردازی به نام پل هانان طلاق عاطفی را اولین مرحله در فرایند طلاق و بیانگر رابطه زناشویی رو به زوالی می داند که احساس بیگانگی جایگزین آن می شود. به عقیده او زن و شوهر اگر چه ممکن است با هم بودن را مانند یک گروه اجتماعی ادامه دهند، اما جاذبه و اعتماد آن ها نسبت به یکدیگر از بین رفته است. طلاق عاطفی به عنوان انتخابی نفرت انگیز بین تسلیم و نفرت از خود است که زن و شوهر هر کدام آن را تجربه می کنند که در آن ها هر یک از زن و شوهر به دلیل غمگینی و ناامیدی دیگری را آزار می دهد. طلاق عاطفی متضمن فقدان اعتماد، احترام و محبت به یکدیگر است. همسران بجای حمایت از همدیگر در جهت آزار و ناکامی و تنزل عزت نفس یکدیگر عمل می کنند و هر کدام به دنبال یافتن دلیلی برای اثبات عیب و کوتاهی و طرد دیگری است. در اینجا فاصله عاطفی و مشخص و آشکار میان همسرانی است که هر دو ناپخته هستند، هر چند یکی از آن ها ممکن است این ناپختگی را تایید کند و دیگری با ابراز اعمال مسئولانه مفرط چنین چیزی را انکار کند و نماد وجود مشکل در ارتباطی سالم و صحیح بین زن و شوهر است. این مشکل ارتباطی در سطح خانواده می تواند در جامعه نیز شیوع و گسترش یابد و ارتباط انسانی را مختل کند(بخارایی، ۱۳۸۶).
در طلاق عاطفی همسران زیر یک سقف زندگی می کنند در حالی که ارتباطات بین آن ها کاملا قطع شده یا بدون میل ورضایت است (محمدی، ۱۳۸۳). مشکلات زناشویی از همان ابتدا وجود داشته است. اما دلایل پیچیده ماندن مشکلات زناشویی آن است که هنوز بعد از گذشت قرنها شناخت کافی از خانواده وجود ندارد. ازدواج به دلایل زیادی دچار تعارض می‏شود. از جمله مشکلات شناخته شده در این زمینه می‏توان مسائل اقتصادی، روابط جنسی، روابط خویشاوندی، دوستان، فرزندان، نحوه صرف اوقات فراغت، خیانت، به پایان رسیدن عشق متقابل، مشکلات عاطفی، سوءاستفاده جسمانی، ازدواج در سنین پایین، درگیریهای شغلی و غیره را نام برد (ثنایی، ۱۳۷۸). مطالعه حاضر در نظر دارد تاثیر فرسودگی شغلی بر روی طلاق عاطفی را بسنجد و بداند که سهم هر کدام از مولفه های فرسودگی شغلی بر طلاق عاطفی مدیران اداره صنعت معدن و تجارت استان هرمزگان چه میزان است؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
خانواده به لحاظ قدمت ابتدایی ترین و به لحاظ گستردگی جهان شمول ترین نهاد اجتماعی است. روابط مناسب در جامعه بر اساس روابط مناسب در خانواده شکل می گیردوهراندازه روابط درون خانواده مناسبتر باشدبه تبع آن جامعه از ثبات و استحکام بیشتری برخوردار است (اعزازی، ۱۳۸۷). فرسودگی شغلی یکی از عوامل موثر در کاهش کارآیی، از دست رفتن نیروی انسانی و ایجاد عوارض جسمانی و روانی در یک سازمان است. از ویژگی های فرسودگی شغلی پیشرفت و گسترش پنهانی و غیر قابل تشخیص آن در افراد و سازمان‌های مبتلا می باشد به عبارتی فرسودگی شغلی مانند شعله ها یی از آتش است که وقتی خاموش می شود جز خاکستر چیزی باقی نمانده است (کیکاس و همکاران، ۲۰۱۰).
از این رو ریشه یابی عوامل مربوط به فرسودگی شغلی از ضرورت های مهم این پژوهش است. وقتی بنیان نهاد خانواده دچار تزلزل شود بنیان های کل نظام اجتماعی و اخلاقی متزلزل شده و جامعه به سوی مشکلات گوناگونی سوق داده می شود. ازاین رو مساله بررسی طلاق عاطفی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است (باستانی وهمکاران، ۱۳۹۰). طلاق عاطفی به عنوان یکی از مسائل روانی اجتماعی است که جامعه ما با آن مواجه بوده و به عنوان یک معضل اجتماعی شناخته می شود. با توجه به این که ریشه بسیاری از بیماری‌های روانی، ستیز‌های خانوادگی می باشد. در همه‌ی اعضاء خانواده و سپس در افراد جامعه تأثیرات نامطلوبی می‌گذارد، بنابراین باید به این مسأله اجتماعی توجه بیشتری مبذول داشت و آن‌را با دقت و امعان نظری بیشتری مورد بررسی قرار داد (اربر، ۲۰۰۴).
طلاق عاطفی نماد وجود مشکل در ارتباط سالم و صحیح بین زن و شوهراست. این مشکل ارتباطی در سطح کوچکتر (خانواده) می تواند در بعد کلان تر (جامعه) شیوع پیاده کند و ارتباط انسانی را مختل نماید. از سویی کیفیت روابط درون خانواده، نقش بسزایی در شکل گیری نگرش ها و بازخوردهای اجتماعی، امادگی و توسعه مهارت‌های اجتماعی اعضای خانواده دارد و پایه و اساس روابط درون خانواده بر محور رابطه زن و شوهر استوار است (افروز، ۱۳۸۹).
این مشکل ارتباطی در سطح کوچک (خانواده) می تواند در بعد وسیع تر (جامعه) نیز شیوع و گسترش یابد و ارتباط انسانی را مختل نماید. وقتی بنیاد نهاد خانواده دچار تزلزل شود، بنیان های اخلاقی و اجتماعی کل نظام اجتماعی متزلزل شده و جامعه به سوی مشکلات گوناگون سوق داده می شود؛ از این رو بررسی مساله طلاق عاطفی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است.
اهمیت و ضرورت این تحقیق زمانی بیشتر می گردد که خلا پژوهشی در زمینه عوامل ناشی از ارتباط بین اثرات منفی عوامل فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی وعدم اقدام و راهکار مناسب در راستای جلوگیری از عوافب جبران ناپذیر در جامعه ای مثل ایران هر روز بیشتر از قبل حس می شود و از آن جا که این مشکلات باعث بروز یک بحران اجتماعی در جامعه و در سطح سازمان ها و ادارات خواهد شد، بنابراین تحقیق و پژوهش در زمینه این مشکل اجتماعی امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد و موارد و مقدماتی که برگرفته از تحقیقات و پژوهش های علمی است محقق را به فکر انجام و ارائه یک پژوهش جهت بررسی ارتباط فرسودگی شغلی با مساله طلاق عاطفی انداخت و این پژوهش در پی آن می باشد که ارتباط این دو موضوع را تحلیل نماید. این پژوهش گامی بسیاری بزرگ در جهت شناسایی و رفع بسیاری از مشکلات و معضلات سازمانی مدیران ادارات و واحدهای دولتی وخصوصی برخواهد داشت که از این مهم مدیران اداره صنعت معدن و تجارت استان هرمزگان، خانواده های آن ها، کلینیک های مشاوره خانواده و پژوهشگران این حوزه سود خواهند برد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلی:
بررسی ارتباط بین فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی بین مدیران سازمان صنعت معدن و تجارت استان هرمزگان.
۱-۴-۲- اهداف جزیی:
- تعیین رابطه بین فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی مدیران
- تعیین رابطه بین مولفه های فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی مدیران
۱-۵- سؤالات تحقیق
- سوال اول: آیا بین فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی مدیران را بطه وجود دارد؟
- سوال دوم: آیا بین مولفه های فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی مدیران رابطه وجود دارد؟
۱-۶- تعاریف نظری و عملیاتی
۱-۶-۱- تعاریف نظری
فرسودگی شغلی: فرسودگی شغلی نشانگانی است که بر اثر تعامل عوامل مختلف فردی، بین فردی و سازمانی به وجود می آید (دسیلوا و همکاران، ۲۰۰۹).
طلاق عاطفی: طلاق عاطفی، فاصله عاطفی مشخص و آشکار میان همسرانی است که هر دو ناپخته هستند، هر چند یکی از آن‌ها ممکن است این ناپختگی را تأیید کند و دیگری با ابراز اعمال مسئولانه مفرط، چنین چیزی را انکار کند (گلدنبرگ و گلدنبرگ^[۷]، ۲۰۰۸).
۱-۶-۲- تعاریف عملیاتی
فرسودگی شغلی: منظور از فرسودگی شغلی در این پژوهش نمره ای است که از پرسشنامه فرسودگی شغلی گلدارد^[۸] (۱۹۸۹) به دست می آید.
طلاق عاطفی: منظور از طلاق عاطفی در این پژوهش نمره ای است که از مقیاس طلاق عاطفی محقق ساخته به دست می‌آید.
فصل دوم
پیشینه ی تحقیق
این فصل شامل دو قسمت پیشینه نظری و پیشینه پژوهشی می باشد. در ابتدا در قسمت پیشینه‌ نظری به بررسی موضوعات فرسودگی شغلی و طلاق عاطفی پرداخته می شود و سپس در قسمت پیشینه‌ پژوهشی به بررسی نتایج مطالعات داخلی و خارجی پرداخته می شود.
۲-۱-پیشینه‌ نظری
۲-۱-۱- فرسودگی شغلی
۲-۱-۱-۱- تعریف «شغل»
«شغل از نظر لغوی، به معنای به کار واداشتن کسی است و آنچه مایه مشغولیت می باشد. از طریق اشتغال، فرد فعالانه در جریان تولید و خدمات مشارکت می کند و پاداشی نقدی یاجنسی دریافت می دارد. کار و شغل فعالیتی بدنی یا فکری در جهت تولید و خدمت است. به طور کلی، کار فعالیتی است که از کسی خواسته شده و در مقابل آن، به وی مزد پرداخت می شود. به طورخلاصه، می توان گفت: شغل یعنی کاری که فرد، مشغول به انجام آن است و از طریق آن، هم انجام وظیفه می کند و هم امرار معاش می نماید. در تعریفی دیگر، «شغل » عبارت است از گروهی ازموقعیت های مشابه دریک مؤسسه، اداره یا کارگاه که افراد واجد شروط خاص، می‌توانند این موقعیت ها رااحراز کنند و وظایف محوله را انجام دهند (شفیع آبادی، ۱۳۷۶).
۲-۱-۱-۲- عملکرد شغلی
سلطانی (۱۳۸۴)، عوامل زیر را موجب کاهش عملکرد شغلی بیان کرده است:

1. 1. پرحجمی کار از لحاظ کیفی و کمی

1. 1. ناکامی‌های شغلی (مانند نقش مبهم داشتن، تعارض در نقش، نداشتن تخصص بالا، فقدان راهنمای توسعه شغلی، فقدان ارتباط و … ).

1. 1. تغییر شغل

1. 1. محرومیت شغلی

1. 1. محیط فیزیکی سر و صدا و …(سلطانی، ۱۳۸۴).

۲-۱-۱-۳- ویژگی‌های شغل
پیش درآمد نگرش ویژگی‌های شغل مطالعات ترنر و لارنس^[۹] بود. آن‌ها به منظور سنجش واکنش کارکنان در برابر شغل‌های مختلف یک پروژه بزرگ را به مورد اجرا گذاردند. ایشان عقیده داشتند که کارکنان شغل‌های پیچیده و پر تلاش را به شغل‌های یکنواخت و کسالت‌آور ترجیح می دهند و معتقدند که پیچیدگی شغل، رضایت و حضور کارکنان را به دنبال خواهد داشت (مورهد گریفین^[۱۰]، ۱۳۷۴).