۷۶۰۰

۴۲۰۰

۱۸۰۰

۴۰۰۰

۱۴۰۰

۱۱۰۰

مأخذ: اداره جهاد کشاورزی شهرستان ممسنی، ۱۳۸۵
۳- ۲- ۳- ۲- صنعت
صنعت مجموعه تصرفاتی است که انسان در مواد طبیعی بعمل آورده، آنها را طبق احتیاج خود تغییر می دهد و هر قدر احتیاج بیشتر شود تصرف در مواد طبیعی بیشتر می‌گردد. چون تصرف در مواد طبیعی مستلزم داشتن اطلاعات دقیق علمی و فنی است، پس همیشه توسعه صنایع در کشور نشانه پیشرفت علوم و فنون در آن کشور است(امینی نژاد،۱۳۷۸: ۱۴۴).
بخش صنعت با افزایش تولید و درآمد در شهرستان ممسنی ساختار اقتصادی را بتدریج متعادل ساخته و اقتصاد منطقه را در اقتصاد ملی ادغام می کند و همچنین بخش صنعت منابع و توانهای منطقه را متبلور کرده و پایه‌های اقتصادی با ثباتی را پی‌ریزی می‌کند و این بخش با فراگیر شدن صنایع روستایی در مراکز جمعیتی مساعد در تقویت درآمد روستاییان و تضعیف روند مهاجرت به شهرها و بطور کلی توسعه جامعه روستایی نقش مؤثری ایفا می‌کند. از کل جمعیت شاغل بخش مرکزی در بخش صنعت در سال ۱۳۸۵، ۳/۱۳ درصد در امر صنعت اشتغال دارند.
۳- ۲- ۳- ۳- خدمات
سومین شکل از بخش فعالیتهای اقتصادی در دنیای امروز خدمات و بازرگانی می‌باشد. این بخش از اقتصاد در کشورهای در حال توسعه در چند دهه اخیر به سرعت افزایش یافته است. امروزه بخش خدمات در جامعه اولین شغل مهاجرین به شهرها را تشکیل می‌دهد و افرادی که خود روزی تولید کننده و برای اقتصاد جامعه سودآور بودند به عنوان افرادی مصرف‌گرا که در کارهای واسطه‌گری و خدمات ساده شهری به کار مشغولند در می‌آیند. آنچه که ازآمارهای سرشماری در طی دوره های گذشته بخش مرکزی از جدول (۳- ۲۰) می توان استنباط نمود این است که از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ هر چه از بخش کشاورزی کاسته شده به بخش خدمات و امور وابسته به آن افزوده گردیده به طوری که در حال حاضر به دلیل نبود صنایع مهم و مراکز کارگاهی تولیدی، بخش خدمات بعد از کشاورزی بالاترین درصد شاغلین را در این شهرستان به خود اختصاص داده و روز به روز بر این روند افزوده می شود.

فصل چهارم:
معرفی جاذبه ها و پتانسیل های گردشگری شهرستان ممسنی
۴- ۱- مقدمه
غنای جاذبه های موجود در شهرستان ممسنی سبب گشته است تا این مکان به عنوان یک منطقه نمونه گردشگری جلب توجه نماید. تنوع جاذبه ها در شهرستان ممسنی به قدری زیاد است که تقریباً برای هر سلیقه ای انگیزه سفر به آن وجود دارد. طیف وسیع جاذبه های موجود را می توان بر اساس تنوع آنها به شرح ذیل طبقه بندی نمود:
۴- ۲-جاذبه های طبیعی
جاذبه های طبیعی شهرستان ممسنی عبارتند از:
۱- تنگه بوان ۲- تنگه سام و آبشار آن ۳ – تنگه لاله ۴- تنگه هرایرز ۵- تنگه گجستان ۶- رودخانه فهلیان ۷- رودخانه کتی(دروغ زن) ۸- رودخانه تنگ شیو(پرین) ۹- روستای پاقلعه ۱۰- سر آسیا منصور آباد۱۱- چشمه سرای مراسخون ۱۲- دریاچه برم شور ماهور۱۳- شهر حسن غازی ۱۴- تُل چغا ۱۵- مادر دختر بکش ۱۶- سرآب بهرام ۱۷-دیمه میل ۱۸- سرآب رود ۱۹- هفت برم دشمن زیاری ۲۰- تنگه عنا ۲۱- چشمه رضا ۲۲- دره زوال ۲۳- پل بریم ۲۴- دژ سپید ۲۵- چشمه آبگرم ممسنی ۲۶- تنگه انجیرک(مطالعه میدانی،۱۳۸۷).
برای نمونه چند تا از مناطق طبیعی گردشگری شهرستان ممسنی را که نقش مهمی در جهت جذب گردشگر می توانند داشته باشند، توضیح می دهیم.
۴- ۲- ۱- تنگه بوان( دره بوان)
این تنگه یکی از زیباترین مناظر طبیعی ممسنی و استان فارس است که در ۶ کیلومتری شمال شرقی شهر نورآباد قرار دارد. حمدالله مستوفی می گوید دره است در میان دو کوه، در ۲ فرسخی شمال شرقی نورآباد قرار دارد، که همه درختستان است، به انواع میوه ها و هوایی در غایت خوشی و اعتدال، در میان دره رودی بزرگ و روان است و بر هر دو طرف آن کوهها اکثر اوقات از برف خالی نبوده و بسیار آبهایش زلال است و حکما گفته اند که محاسن الدنیا اربعه: غوطه دمشق، سغد سمر قند، شعب بوان و مرج شیدان و از این چهار موضوع، دو موضوع، شعب بوان و مرج شیدان از ملک فارس است(حسینی فسائی،۱۵۶۲:۱۳۶۵).
۴- ۲- ۲- چشمه آبگرم سرآب بهرام
این چشمه در مجاورت جاده آسفالته چنارشیجان(قائمیه)- نورآباد واقع شده است، آب این چشمه برای درمان برخی از بیماری های پوستی مؤثر می باشد، متأسفانه تاکنون تأسیسات بهداشتی و ایمنی در حاشیه این چشمه ساخته نشده است.
در واقع شهرستان ممسنی با داشتن جاذبه های طبیعت گردی، از پتانسیل مناسبی برخوردار است، که برای نمونه، وجود چشمه آبگرم این شهرستان که در حومه شهر نورآباد با گستره دمایی ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد،در راستای گسل عمقی قطر-کازرون، از همبری سازندهای گدوان و داریان خارج می شود. چشمه آبگرم ممسنی با تیپ کلرید سدیم دارای مقداری گاز سولفید هیدروژن است. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شده، نشان داده است که آب چشمه حاصل آمیختگی آب سازندهای آهکی با منشأ جوی و آب های زمین گرمایی می باشد که در راستای گسل قطر-کازرون به سمت خروجی چشمه حرکت می کند. آب های زمین گرمایی که گاز سولفاید هیدروژن چشمه از آنها ناشی شده است، احتمالاً همان شوراب های میدان های نفتی هستند که در راستای گسل عمیق از سنگ مخزن نشت کرده اند(http://www.civilica.com). این چشمه با آبدهی ۴۰ لیتر در ثانیه و با ترکیبات شیمیایی کلرو سدیم و سولفات کلسیم ولرم و گوگرد از خواص درمانی بسیاری برخوردار می باشد که از جمله می توان به درمان بیماری های پوستی، روماتیسمی، عصبی و تنفسی و همچنین تسکین دردهای عضلانی اشاره نمود. آب چشمه به رنگ سبز کم رنگ و با بوی هیدروژن سولفور و مزه آن تلخ می باشد.این چشمه نیز با توجه به اینکه در مسیر گردشگری جاذبه های طبیعی دشت ارژن، دریاچه پریشان، آبشارمارگون و نیز آثار تاریخی بیشابور کازرون واقع شده می تواند با ایجاد امکانات مورد نیاز گردشگران بسیاری را جذب نماید
( http://www.kazeroun.org).
موقعیت جغرافیای منطقه مورد مطالعه
با توجه به قرار گرفتن چشمه آبگرم در محدوده شهر نورآباد به عنوان اولین و بزرگترین نقطه شهری شهرستان ممسنی با مساحتی بالغ بر ۱۷۹۸ هکتار در ۱۶۰ کیلو متری شمال غرب شیراز، با موقعیت ۵۱ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی، و ارتفاع آن ۹۰۰ متر ازسطح دریااست(هرمزی،۱۹:۱۳۸۳).
شکل ۴- ۱-موقعیت فضایی استقرارچشمه آبگرم نورآباد ممسنی در استان فارس و ایران
مأخذ: استانداری فارس، ۱۳۸۷
ترسیم کننده: نگارنده
در حوزه شهرستان ممسنی چشمه سارهای متعدد دیگری تاکنون شناخته شده، که مهمترین آن بشرح زیر است:
چشمه اسرمی در قریه مرزبان، چشمه برم هیر در بخش دشمن زیاری، چشمه براق در قریه بخش رستم، چشمه تاسک در بخش دشمن زیاری، چشمه حاجت در قریه انجیره، چشمه سراب شیر در دشمن زیاری، چشمه کان زرد در ناحیه دشمن زیاری، چشمه گنجینه در ناحیه رستم، چشمه مرگ چینه در ناحیه ییلاقی مرگ چینه، چشمه میل اژدها در ناحیه بکش، چشمه مردگان در ناحیه رستم(رسولی،۲۲۵:۱۳۸۲).
۴- ۲- ۳- روستای پاقلعه
روستای پاقلعه تا دو سده گذشته پیش یکی از اتراق گاه های موقت عشایر منطقه بوده است که در اوایل دوره قاجاره به روستا تبدیل شده است نام روستا از قلعه روی تپه نزدیک اخذ شده است. جاذبه های گردشگری پاقلعه شامل:
آبشار پاقلعه یکی از زیباترین و بلندترین آبشارهای استان فارس است. آب این آبشار از دو دهنه چشمه پر آب به نام خطیری تأمین می شود که بعد از عبور از باغ ها و دره های با صفا با فاصله اندکی در پایین دست روستا از دیوار ها صخره ای سرازیر می شود. موسیقی این آبشار خروشان که از ارتفاع بلندی سرازیر می شود و فضای پیرامون را فرا می گیرد. خروش شکوهمند آبشار و طبیعت بکر پیرامون آن همراه منظره دشت های پر از شقایق سردسیری، شب بوهای وحشی و لاله های واژگون، زیبایی و جلوه های خیره آوری پدید می آورد.
چشمه خطیری در شمال غرب روستا، آب مورد نیاز باغ ها و زمین های زراعی روستا را تأمین می کند. آب این چشمه در گذشته موجب گردش سنگ آسیاب آبی می شد که آثار آن هنوز هم در نزدیکی چشمه به جا مانده است.
رودخانه شش پیر در نزدیکی روستا از تنگه ای عبور می کند که با پوشش انواع درختان جنگلی ناحیه زاگرس پوشیده شده است. در مسیر این تنگه آبشار پا قلعه حسنی باچر، سجک و منطقه سرسبز جاوید قرار دارند که زیبایی ها و جاذبه های پیرامون این روستا به شمار می رود(زنده دل و دستیاران،۱۳۸۶ :۱۵۲ – ۱۵۱).
۴- ۲- ۴- سراب بهرام
در فاصله ۹ کیلومتری شهر نورآباد در سمت راست جاده پایین کوه در محوطه باصفایی که به نام سراب بهرام خوانده می شود، نقش برجسته ای به درازی ۸۵/۳ متر و بلندی ۹۰/۲ متر بر سنگ حجاری نموده اند. در این نقش بهرام دوم در وسط از رو به رو نشسته و در هر جانب او دو نفر از بزرگان ساسانی به حال احترام ایستاده و انگشت سبابه را به احترام رو به بالا نگه داشته اند(خرمایی،۷۴:۱۳۸۶). این منطقه پوشیده از درختان باصفا و چشمه های فراوان است که برای هر گردشگری جالب توجه است.
۴- ۲- ۵- رودخانه فهلیان
این رودخانه از کوههای غرب سپیدان سرچشمه می گیرد که از ترکیب رودخانه شور و شیرین به وجود آمده است که رشته شور از منطقه دشمن زیاری و از ترکیب چند رشته بوجود می آید اما شاخه شیرین رودخانه از کوههای مرتفع جاوید و ارکان سرچشمه گرفته و در طول مسیر حدود ۵ هزار هکتار زمین کشاورزی را مشرب می کند. این دو شاخه در محل سرآسیاب دهستان جاوید به هم ملحق می شوند، سپس وارد دشت بزرگ رستم می شود و در نزدیکی دهستان فهلیان این روخانه فهلیان خوانده می شود و بعد از اتصال به رودخانه کتی(دروغ زن) در محل امام زاده محمود در منطقه بردنگان و در نزدیکی بی بی حکیمه در گچساران به رودخانه زهره می پیوندد و همراه روخانه جراحی به خلیج فارس می ریزد(هرمزی،۱۳۸۳ : ۲۶ – ۲۵).
۴- ۲- ۶- دیمه میل
در مجاورت برج نورآباد و آتشکده میل اژدها باغستان بسیار زیبا و دل انگیز وجود دارد که در اطراف آن، آب از چشمه سارهای زیبا همواره در حال جوشش است و اطراف آن در بهار پر از گلها و گیاهان خوشبو است و در زمستان مناظر بدیع دارد. این منظر گاه در بهار جلوه ای دل انگیز دارد و شگفتی آور است(http://www.ngdir.ir).
۴- ۲- ۷- هفت برم دشمن زیاری
این گردشگاه در ۵۵ کیلومتری غرب شیراز واقع شده و دارای چشم اندازهای بسیار زیبا از تپه ماهورها و چشمه های چند گانه است. آب و هوای آن در زمستانها سرد و خشک و در تابستانها معتدل است. نزدیکی این منطقه به شیراز و تنوع چشم اندازها و آب و هوای مطبوع سبب شده است که در اکثر فصلهای سال، با وجود کمبود امکانات خدماتی و رفاهی، بسیاری از اهالی شهرستانهای شیراز، کازرون، سپیدان به این مکان مسافرت می کنند. دسترسی به این گردشگاه از دو طریق امکان پذیر است، اول جاده شهر نورآباد به شیراز، دوم از طریق جاده سراسری  شیراز- اهواز که ۱۲ کیلومتر فاصله دارد(http://www.ngdir.ir).
شکل ۴- ۲-پراکنش فضایی جاذبه های طبیعی شهرستان ممسنی
مأخذ: مطالعات میدانی نگارنده،۱۳۸۶
ترسیم کننده: نگارنده
۴- ۳-جاذبه های تاریخی شهرستان ممسنی
۴- ۳- ۱- توج