1. 1. 1. حالت عدم اطمینان در سیستم؛ شبیه­سازی، مکانیزمی منصف و سودمند را برای غلبه بر عدم اطمینان فراهم می ­آورد؛ بدون آنکه محدودیتی برای سیستم ایجاد کند.

   

1. 1. مکانیزم‌های بازخورد؛ رفتارهای انجام‌شده و تصمیمات اتخاذشده در یک مرحله از یک فرایند، قسمت­ های دیگر فرایند را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می­دهد و شناسایی این اثرات و علل آن، بسیار ضروری است.

1. 1. رفتار پویا؛ رفتار سیستم در طول زمان ثابت نیست و متغیرهای اصلی موجود، همانند بهره­وری نیز در طول زمان متغیرند. برای تشخیص علّت تغییرات و کنترل آن، بایستی از مدل پویا و متناسب با تغییرات، استفاده شود(گلزار ادبی، ۱۳۸۵: ۲۱).

همان‌طور که گفته‌شده یکی از موارد استفاده از شبیه­سازی، رفتار پویا در سیستم­هاست. توسعه روستایی به‌عنوان یک سیستم باز دارای چنین رفتاری است. چراکه دائماً در حال تغییر و تحول است. حال برای ارزیابی پایداری این سیستم باید از تکنیکی استفاده شود که بتواند زمان را در مدل­سازی دخیل دهد. یعنی توانایی بررسی تغییرات ناشی از تعامل متغیرها و شناسایی رفتارهای آتی آن‌ها را در دروه­های زمانی مختلف مورد داشته باشد. بهترین تکنیک برای این امر سیستم داینامیک است.
سیستم داینامیک:
یکی از قدرتمندترین و بصری­ترین ابزارهای شبیه­سازی سیستم داینامیک است. سیستم داینامیک روش­های مناسبی برای شناسایی الگوی رفتاری سیستم در پرتو تفکر سیستمی، معرفی می­نماید و بعلاوه کاربردهای متنوعی در تحلیل سیستم­ها (بخصوص سیستم­های اجتماعی، اقتصادی، فنی مهندسی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی و …) را ارائه می­دهد(قبادی، ۴۱:۱۳۸۵). علی­رغم اهمیت فراگیری این دانش در حوزه تحلیل سیستم­ها، این نام تقریباً در ایران شناخته‌شده نیست.
در مطالعات پویایی­های سیستم باید هفت مرحله تعریف مسئله، مفهوم­سازی مدل، فرمول‌بندی مدل، شبیه­سازی، ارزیابی برای تدوین مدل‌ها، تحلیل سیاست­ها و استفاده از مدل را موردتوجه قرارداد. در فرایند تدوین مدل سیستم داینامیک از آغاز تا پایان داشتن درک صحیحی از سیستم و مسائل آن ضرورت دارد و درواقع از ادراک سیستم آغاز و با ادراک سیستم پایان می­یابد(حمیدی زاده، ۳۶:۱۳۷۹).
شکل ۲-۷: مراحل مدل‌سازی در سیستم داینامیک
به‌جرئت می­توان گفت که بهترین راه نظم بخشیدن به واکنش­های صحیح و سریع به مسائل سیستم­ها، ثبت و بررسی نقاط مهم عملکردی سیستم­ها، به شکل سناریویی از آینده است که رفتار گذشته و حال سیستم را ملاک قرار می­دهد. ثبت این سناریو نیازمند بهره­ گیری از دانش و تکنیکی است که با بهرگیری از نگرش سیستمی، مشکلات را به‌درستی شناسایی و در جهت حل معضلات پیش‌آمده سریع­ترین و صحیح­ترین واکنش را نشان می­دهد. این دانش سیستم داینامیک یا پویایی سیستم­ها نام دارد مه ابتدا توسط فارستر^[۲۰]مطرح گردید(قبادی، ۴۰:۱۳۸۵). توانایی این تکنیک به حدی است که می­توان با بهره­ گیری از آن مسائل مختلف ساده و پیچیده را مدل‌سازی کرد و تغییر ناشی از تعامل متغیرها و شناسایی رفتارهای آتی آن‌ها را در دوره­ های زمانی مختلف موردبررسی قرارداد.
مدل‌سازی در سیستم داینامیک در سه مرحله کلی به شرح زیر انجام می­ شود(حمیدی زاده،۳۵:۱۳۷۹):
نمودارهای علّی – حلقوی
نمودارهای جریان
معادلات ریاضی
پویایی­های سیستم بر ساختار و رفتار سیستم­های متکی است که از حلقه­های بازخوردی مرتبط تشکیل‌شده‌اند. نمودارهای علّی – حلقوی و جریان مدل‌سازی پویا شیوه ساده­ای برای نمایش ساختارهای حلقوی پیش از تدوین معادلات سیستم است. نمودارهای جریان مشتمل بر متغیرهای نرخ، سطح، کمکی و عناصر ثابت و یک سری آزمون­ها، عملیات و دستورالعمل­ها است که برای شبکه­ ای منسجم از مباحث مدیریت، اقتصاد، مالی و صنایع سازمان‌دهی شده است. نمودارهای علّی- حلقوی به شناسایی حلقه­های اصلی بازخوردی می ­پردازد و به تمییز بین ماهیت متغیرهای مرتبط کاری ندارد. نمودارهای علّی- حلقوی در پویایی سیستم دو نقش مهم ایفا می­ کنند(حمیدی زاده،۳۵:۱۳۷۹):
در طول تدوین مدل، به‌صورت ساختار مقدماتی فرضیه ­های علّی به مدل‌سازی کمک می­ کند.
تصویر ساده‌ای از مدل ارائه می­ دهند.
معادلات ریاضی در طول زمان برای تبیین و پیش ­بینی متغیرهای مدل و شناسایی رفتار آن‌ها یا یکدیگر مورداستفاده قرار می­گیرند.
جمع­بندی و نتیجه ­گیری:
توسعه و پیشرفت لازمه زندگی ادمی است و او از آغاز آفرینش سعی نموده تا با تفکر و اندیشه که تنها وجه تمایز او با سایر جانوران است، پستی و بلندی­های مسیر زندگی­اش را هموار کرده و همواره به جلو گام بردارد. این وضع او را تا انقلاب صنعتی پیش آورد و از آنجا بود که اولین گام­های خود را برای زیاده خواهی از طبیعت برداشت و این حرکت ادامه یافت تا در اواسط نمیه دوم قرن بیستم، افزایش جمعیت، بهره­ گیری بی حد و حصر از منابع، آلودگی­های محیطی، فقز، نابرابری و خطر محیط­زیست، اندیشه ادمی را به سوی رهیافتی جدید به نام توسعه پایدار، در حمایت از محیط زیست سیر داد.این رهیافت با حوزه گسترده­ای که در سطوح مختلف جهانی، ملی و منطقه­ای شامل می­ شود با توجه عمیق خود به انسان سعی دارد که حق آیندگان را به امروزی­ها بشناساند و استفاده بهینه از منابع را برای پایداری زندگی در این کره خاکی توصیه نموده و چگونگی دستیابی به توسعه پایدار انسان مدار را یادآور شود.
در یک جمع­ بندی می­ توان بیان داشت که مفاهیم مختلفی از پارادایم توسعه پایدار ارائه شده است . اصطلاح توسعه پایدار را اولین بار کمیسیون جهانی محیط‌زیست و توسعه ارائه داد، توسعه پایدار را به‌عنوان توسعه تعریف کرد که نیازهای نسل فعلی را بدون ایجاد اشکال در توانایی نسل­های آینده در برآوردن احتیاجات خود تأمین می­ کند. به طور خلاصه می­توان گفت توسعه پایدار همواره در مباحث خود به موارد ذیل تأکید دارد:
الف) به هم پیوستگی محیط زیست و توسعه اقتصادی، به عنوان اساس بحث؛
ب) اهمیت افراد در دستیابی به توسعه‏ای پایدار و توجه به مردم به عنوان محور توسعه و تلاش در جهت برقراری زمینه‏های مشارکت و همچنین توجه به آموزش تصمیم گیران و عموم مردم؛
ج) توجه به توسعه درونی در چارچوب محدودیتهای منابع طبیعی؛
د) کمک به فقرا و تهیدستان؛ چرا که راهی جز تخریب و آلودگی محیط زیست برای این گروه باقی نمانده است؛
ه) تلاش برای برقراری عدالت درون نسلی و عدالت بین نسلی و سعی برای عدالت اجتماعی.
با توجه به آنچه در این فصل بیان شد می­توان نتیجه گرفت که توسعه یک مفهوم تک بعدی نیست و دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است.همچنین از میان تعاریف ارائه شده از توسعه می­توان توسعه پایدار روستایی را این گونه تعریف کرد: اداره نواحی روستایی به طریقی که نیازهای نسل­های فعلی برآورد شود بدون آنکه توانایی نسل­های آینده در برآوردن نیازهایشان به مخاطره افتد.
فصل سوم:
مواد و روش­ها
مقدمه:
با بهره گرفتن از مطالعات انجام­شده درزمینه ارزیابی توسعه پایدار و همچنین تکیه‌بر رویکرد سیستمی، ۴۵ شاخص در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی شناسایی و ایجاد گردید. سپس به‌منظور دستیابی به داده ­ها برای شاخص ­ها و معرف‌ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده‌شده است. پرسشنامه بر اساس مبانی نظری و شاخص­ های موردنظر و متناسب با شرایط منطقه تدوین گردید و در میان دهیاران یا شوراهای اسلامی ۶۵ روستای بخش حُمیل توزیع شد.
در این فصل سعی شده فرضیات تحقیق عملیاتی شده، سپس جامعه آماری و منطقه موردمطالعه ازلحاظ جمعیت، وضعیت طبیعی سکونتگاه­ها، راه­های ارتباطی، خطوط گسل فعال و غیرفعال منطقه، رودخانه اصلی، عوامل و عناصر اقلیمی(ارتفاع، شیب، دما، بارش) به‌صورت اجمالی معرفی شود. و در پایان با تشریح ابزارها و روش­های گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده ­ها، مدل تحلیلی تحقیق ارائه گردید.
کلیات روش تحقیق:
پژوهش حاضر با توجه اهداف و شاخص­ های برگزیده درصدد آن است که توسعه پایدار را در بخش حُمیل با رویکردی سیستمی سنجش و ارزیابی نماید. این عمل با شبیه­سازی و مدل­سازی از توسعه منطقه موردمطالعه و ارائه چندین سناریو انجام می­گیرد.بر همین اساس می­توان گفت این پژوهش ازنظر روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی می­باشد.همچنین در این مدل از روش اسنادی و میدانی برای جمع­آوری اطلاعات استفاده‌شده است. شاخص­ های لازم برای ارزیابی توسعه پایدار منطقه نیز با رویکردی سیستمی و کل­نگر و با بهره گرفتن از تجربیات مطالعات پیشین ساخته و انتخاب‌شده‌اند. سپس با توجه به شاخص­ های انتخابی پرسشنامه تدوین شد. در پرسشنامه طراحی ‌شده سعی شد که گویه‌های مطرح‌شده تمام ابعاد و شاخص­ های توسعه پایدار را تحت پوشش قرار دهد تا بتوان به نتایج دقیق­تری در پژوهش رسید. پرسشنامه در میان دهیاران ۶۵ روستای بخش حُمیل که تمام روستاهای بخش را پوشش می­دهد توزیع گردید. بعد از انجام مراحل ذکرشده واحد هر یک از متغیرها با بهره گرفتن از استانداردسازی، برای ورود به مدل­سازی و تحلیلی سیستمی یکسان گردید و در پایان توسعه روستاهای بخش حُمیل برای ارزیابی، شبیه‌سازی شد.
عملیاتی نمودن فرضیات:
هدف از این تحقیق همان‌طور که ذکر شد ارزیابی توسعه پایدار می­باشد. این­که چگونه می­توان توسعه را ارزیابی کرد، سؤالی است که با بررسی روش­ها، چهارچوب­ها و معرف­های مناسب انجام می­ شود. مسائل پیچیده توسعه پایدار، نیازمند مجموعه­هایی به‌هم‌پیوسته از معرف­ها یا ترکیبی از معرف­ها در قالب شاخص ­ها است (افتخاری، ۱۳۸۲: ۲۴). شاخص ­ها به‌عنوان واژه­ های دارای مفهوم ضمنی، وسیله­ای هستند که ارزیابی پیشرفت­های آینده را فراهم می­آورند و از طرفی دیگر مقصد و هدف را بیان می­ کنند(Patrick, 2002:5) همچنین شاخص ­ها مجموعه داده ­های مخصوص یا دگرگون‌شده هستند که اطلاعات ضروری را برای سیاست­گذاران و عموم مردم فراهم می­آورند (Miranda, 1999: 74). درنتیجه می­توان گفت که شاخص ­ها ابزاری قدرتمند برای کاهش پیچیدگی سیستم­ها و کامل کردن اطلاعات سیستم­های پیچیده می­باشند (Wiren, 2000: 68). بنابراین در این پژوهش بر اساس مطالعات صورت گرفته سعی شده است که با بهره گرفتن از رویکرد سیستمی و مطالعات پیشین شاخص­ هایی متناسب با منطقه موردمطالعه انتخاب شود.
برای عملیاتی نمودن فرضیات باید متغیرهای یک تحقیق قابلیت سنجش و اندازه ­گیری را پیدا کنند. یعنی باید شاخص ­ها به مفاهیم عینی­تری تبدیل شوند که بتوان آن‌ها را مشخص و اندازه ­گیری کرد تا بتوان فرضیات را ارزیابی نمود. تعریف عملیاتی، یک مفهوم و به بیان دقیق‌تر، یک متغیر را به‌صورت اعمال و اموری که در مطالعه به‌عنوان معرف و معادل آن مشخص می‌شوند، تعریف می‌کند و این امکان را فراهم می‌آورد که مورداندازه‌گیری قرار گیرند.(lary, 2002: 15) درواقع هدف از عملیاتی نمودن فرضیات، دادن قابلیت سنجش و اندازه ­گیری به فرضیات است و این‌زمانی امکان­ پذیر است که متغیرهای تحقیق به‌صورت کمی بیان شوند.بنابراین باید از دل شاخص ­ها که بعد مفهومی دارند معرف­های قابل‌اندازه‌گیری و ارزیابی تعریف شوند. در جدول(۳-۱) شاخص­ های انتخابی در سه بعد زیست­محیطی، اقتصادی و اجتماعی به همراه معرف­های هر یک از شاخص ­ها به‌منظور ارزیابی توسعه پایدار روستاهای بخش حُمیل در جدول(۳-۱) بیان‌شده است.
جدول ۳-۱: شاخص ­ها و معرف­های توسعه پایدار روستایی