اشتباه فرعی

۳۰

۶۶/۵۳۰۷

۹۷۶/۴

۹۰/۲۶۷۵

ضریب تغییرات (درصد)

۵۱/۱۵

۳۵/۱۰

۹۱/۸

اعداد توان در بالا و سمت راست هر کدام از مجموع مربعات، سطوح احتمال خطا را نشان می‏دهد

۴-۴-۱ تعداد غلاف در متر مربع

تعداد غلاف در بوته از مهمترین اجزای عملکرد در تعیین میزان نهایی عملکرد دانه به شمار می‏رود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که کاربرد کود فسفر و تاریخ کاشت تاثیر معنی‏داری بر تعداد غلاف در بوته داشت. این در حالی است که اثر متقابل غیر معنی‎دار بود (جدول ۴-۱۰).
اثر تاریخ کاشت بر تعداد غلاف در متر مربع
مقایسه میانگین تاریخ کاشت بر این صفت نشان داد (شکل ۴-۱۷) که بیشترین تعداد غلاف در مترمربع متعلق به تاریخ کاشت ۱۰ آبان (با میانگین ۶۶/۹۷ غلاف در مترمربع ) و کمترین تعداد غلاف متعلق به تاریخ کشت ۲۵ آبان (با میانگین ۷۳ غلاف در مترمربع) و ۱۰ آذر (با میانگین ۳۳/۷۴ غلاف در مترمربع) می‏باشد. که از لحاظ آماری اختلاف معنی‏داری بین این دو تاریخ کاشت مشاهده نشد. تولید بیشتر ماده خشک در تاریخ کاشت زود هنگام به دلیل طولانی بودن دوره رشد رویشی و زایشی، دلیلی بر افزایش تعداد غلاف در بوته می‏باشد (اندرسون و واسیلاس، ۱۹۸۵)، و از طرفی کاهش تعداد غلاف در مترمربع در تاریخ کاشت ۲۵ آبان و ۱۰ آذر را می‏توان به کوتاه شدن دوره رشد رویشی گیاه، کاهش در مقدار تجمع ماده خشک رویشی، برخورد گل‏دهی گیاه با هوای گرم و کاهش تعداد شاخه‏های گل دهنده نسبت داد به طوری که با تأخیر در کاشت سرعت نمو افزایش یافته و تعداد روز از کاشت تا ۵۰ درصد گل‏دهی کاهش می‏یابد و این امر باعث ریزش گل و در نتیجه کاهش تعداد غلاف در مترمربع می‏شود (مندهام و همکاران، ۱۹۹۰). این نتایج با گزارشات لیپورت و همکاران ( ۲۰۰۵)، کنفالون و همکاران (۲۰۱۰) و پوما و همکاران (۱۹۹۰) مطابقت دارد.
شکل۴-۱۷ اثر تاریخ کاشت ‏های مختلف بر تعداد غلاف در مترمربع
اثر فسفر بر تعداد غلاف در متر مربع
نتایج نشان داد با افزایش فسفر تا سطح ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار تعداد غلاف در مترمربع نیز افزایش پیدا کرد به طوریکه بیشترین تعداد غلاف در مترمربع در سطح ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار با میانگین ۳۳/۱۰۳ و کمترین تعداد غلاف در تیمار شاهد با میانگین ۹۳/۸۳ در مترمربع بدست آمد (شکل ۴-۱۸). کاربرد کود فسفر علاوه بر اینکه در تنظیم فتوسنتز و فعالیت گره‏ها نقش داشته و از این طریق موجب افزایش رشد و نمو گیاه می‏گردد (غلامی و کوچکی، ۲۰۱۱)، باعث تشکیل غلاف از ارتفاع پایین‏تری از سطح زمین شد که این امر سبب افزایش تعداد غلاف در بوته گردید. تارک و تاواها (۲۰۰۲) گزارش دادند که تعداد غلاف در بوته تحت تأثیر تیمار کود فسفره قرار می‏گیرد. بولاند و همکاران (۲۰۰۰) علت افزایش ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی عملکرد باقلا را در قبال دریافت سطوح مختلف کود فسفره به افزایش تعداد غلاف در هر گیاه ربط دادند. همچنین مطالعات نشان می‏دهد که در تمام مناطق زیر کشت حبوبات افزایش عملکرد و کوتاه شدن دوره رشد و افزایش تعداد غلاف در بوته با افزایش مصرف کودهای فسفاته همراه است (کوچکی و بنایان‏اول، ۱۳۷۶ و مجنون‏حسینی، ۱۹۹۷).
شکل ۱۸-۴ اثر سطوح مختلف کود فسفر بر تعداد غلاف در بوته باقلا

۴-۴-۲ تعداد دانه در غلاف

نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که کاربرد کود فسفر و تاریخ کاشت تاثیر معنی‏داری بر تعداد دانه در غلاف داشت. این درحالی ست که اثر متقابل غیر معنی‎دار شد (جدول ۴-۱۰).
اثر تاریخ کاشت بر تعداد دانه در غلاف
مقایسه میانگین تاریخ کاشت بر تعداد دانه در غلاف نشان داد که بیشترین تعداد دانه در غلاف، متعلق به تاریخ کاشت ۲۵ مهر (با میانگین ۴ دانه در غلاف) است، در حالی که اختلاف معنی‏داری با تاریخ کاشت ۱۰ مهر، ۱۰ آبان و ۲۵ آبان نداشت و کمترین تعداد دانه در تاریخ کاشت ۱۰ آذر (با میانگین ۱۷/۳ دانه در غلاف) بدست آم(شکل ۴-۱۹). با بالا رفتن دما در مراحل پر شدن دانه، میزان تنفس غلاف‏ها به سرعت افزایش می‏یابد و این موضوع سبب اتلاف بیش از حد شیره پرورده می‏شود، بنابراین مواد غذایی کافی به دانه‏ها نرسیده و درصد دانه‏های پوک زیاد و تعداد دانه در غلاف را کاهش یافت (ویت‏فیلد، ۱۹۹۲). از طرفی کشت زود هنگام بعلت فرار از خشکی آخر فصل و شرایط مساعد رطوبتی در ابتدای فصل می‏تواند منجر به افزایش تعداد غلاف‏ها و تعداد دانه در غلاف گردد ( پزشکپور، ۱۳۸۱). در همین رابطه، شفیق و همکاران (۱۳۸۵) گزارش کردند که تأخیر در کشت سویا، سبب تسریع گلدهی، کاهش دوره رشد زایشی و رویشی، دوره رسیدگی کوتاه و بالاخره کاهش تولید بذر می‏گردد. در آزمایش دیگری بر روی سویا مشاهده شد که با تأخیر در کاشت، کاهش عملکرد از طریق کاهش تعداد دانه می‏باشد. در این پژوهش اگر از نقطه نظر فیزیولوژی بخواهیم بررسی نماییم باید این امر را در نظر بگیریم که شرایط محیطی در تاریخ کاشت ۲۵ مهر باعث شد که گیاهان در زمان ورود به فاز زایشی گلدهی تا دانه بندی به گرما برخورد نکنند اما در تاریخ کاشت‏ ۱۰ آذر با تقابل گرما با دوره زایشی باقلا مواجه بودیم که این امر باعث کاهش تعداد دانه در غلاف گردید.

شکل۴-۱۹ اثر تاریخ کاشت‏های مختلف بر تعداد دانه در غلاف باقلا
اثر فسفر بر تعداد دانه در غلاف
نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که بیشترین تعداد دانه در غلاف در تیمار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار (با میانگین ۳۲/۴ عدد) و کمترین تعداد دانه در غلاف در تیمار صفر (با میانگین ۷/۳ عدد) بود. اما از لحاظ آماری اختلاف معنی‏داری بین سطوح دیگر مشاهده نشد (شکل۴-۲۰). که می‏توان گفت تنها غلظت معینی از عنصر برای رشد و توسعه گیاهی اهمیت دارد. این نتایج با گزارشات تارک و تاواها (۲۰۰۲) نیز هم‏خوانی دارد.
شکل ۴-۲۰ اثر سطوح مختلف کود فسفر بر تعداد دانه در غلاف باقلا

۳-۴-۴ وزن صد دانه

وزن دانه یکی از اجزای مهم عملکرد به شمار می‏رود و تحت تأثیر ساختار ژنتیکی گیاه، شرایط محیطی و اثرات متقابل آنها قرار می‏گیرد، که از دو جزء سرعت پر شدن دانه و دوره پر شدن دانه تشکیل شده است (راحمی‏کاریزکی، ۲۰۱۱). نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی‏داری بین تیمارهای تاریخ کاشت وجود نداشت این در حالی است که بین سطوح کود فسفره اختلاف معنی‏داری مشاهده شد (جدول ۴-۱۰).
اثر فسفر بر وزن صد دانه
نتایج گویای این مطلب است که کود فسفره توانست اثر معنی‏داری بر وزن صد دانه در تاریخ‏های کاشت دیر‏هنگام (۲۵ آبان و ۱۰ آذر) بگذارد و از کاهش این صفت در این دو تاریخ جلوگیری کند. همانطور که قبلا ذکر شد با تأخیر در تاریخ کاشت، وزن دانه‏ها کاهش می‏‏یابد که علت کاهش وزن دانه در کشت‏های دیرهنگام به این دلیل بود که مرحله پرشدن دانه با افزایش شدید درجه حرارت محیط مواجه شده و در اثر گرمای زیاد، تنفس شدید و میزان مواد متابولیکی ذخیره‏ای کاهش می‏یابد. همچنین گرما مکانیسم انتقال مواد فتوسنتزی به دانه‏ها را تحت تأثیر قرار داده و سبب پرشدن ناقص دانه‏ها می‏گردد ( بیلس‏بوررو و نورتون، ۱۹۸۴). پس می‏توان انتظار کاهش وزن دانه را در تاریخ کاشت دیر هنگام را داشت، اما از آنجایی که فسفر در تشکیل بذر نقش اساسی دارد و از جهتی عامل زودرسی گیاهان محسوب می‏شود( بناری به نقل قول از خلدبرین و اسلام زاده، ۱۳۸۴)، گیاه قبل از شروع دماهای بالا به حداکثر ماده خشک کل رسیده و در نتیجه در مرحله بعد از گرده افشانی کاهش سریع فتوسنتز جاری را به وسیله توزیع مجدد مواد فتوسننتزی جبران کرده و طول دوره پرشدن دانه طولانی‏تر شده و وزن هزار دانه افزایش یافت در نتیجه از برخورد گیاه به گرمای آخر فصل جلوگیری کرده و مانع کاهش وزن صد دانه گردیده است (شکل۴-۲۱).
شکل ۴-۲۱ اثر سطوح مختلف کود فسفر بر وزن صد دانه (کیلوگرم در هکتار)

۴-۴-۴ عملکرد دانه

عملکرد در گیاهان زراعی به بخش اقتصادی و ارزشمند گیاه اطلاق می‌شود که تولید کننده به منظور برداشت این اندام، گیاه را پرورش می‌دهد (رحیمیان و بنایان اول، ۱۳۷۵). تجزیه واریانس حاصل از داده‏ها نشان داد تاریخ کاشت و کاربرد کود فسفر بر عملکرد دانه اثر معنی‏داری داشت اما اثرات متقابل بر این صفت معنی‏دار نبود (جدول ۴-۱۱).
جدول ۴-۱۱ تجزیه واریانس تیمارهای آزمایشی بر عملکرد دانه، بیولوژیک و شاخص برداشت

منابع تغییرات

درجه آزادی

مجموع مربعات