۲-۲-۲- ویژگی ها و ابعاد نگرش:

نگرش دارای سه ویژگی است. نخست این که هر نگرش شامل یک شئی، شخص، رویداد یا موقعیت است. دوم آن که نگرش­ها معمولا ارزشیابانه­اند و سوم آن که نگرش­ها معمولا دارای ثبات و دوام قابل توجهی هستند. از میان ویژگی­ها، ویژگی ارزیابی کردن و از میان عناصر تشکیل­دهنده، عنصر عاطفی، مهم­ترین مولفه های نگرش­ها را تشکیل می­ دهند (کریمی، ۱۳۸۶).
هر یک از عناصر نگرش خود دارای دو بعد دیگری هستند. یکی نیرومندی یا شدت و دیگری پیچیدگی. نیرومندی یا شدت، ترکیب جهت و نیرمندی نگرش نسبت به هر یک از عناصر است. عناصر نگرش از نظر درجه پیچیدگی نیز می­توانند متغیر باشند. در بعد شناختی، اطلاعات شخصی نسبت به موضوع نگرش ممکن است بسیار ساده یا مجموعه ای از اطلاعات پیچیده را شامل می­ شود. بعد عاطفی ممکن است شامل علاقه­ها یا نفرت­های ساده یا شامل علاقه و نفرت­های پیچیده و گوناگون باشد و بعد رفتاری از نظر میزان پیچیدگی می ­تواند از رفتار ساده در مقابل موضوع نگرش­ها تا رفتارهای پیچیده­تر رادر مورد آن در­برگیرد.
مغایرت بین پیچیدگی شناختی نگرش­ها و سادگی ظاهری ارزشیابانه آن­ها فوق العاده مهم است. با وجود این، عنصر نسبتا ساده ارزشیابانه، نگرش تعیین کننده­ اصلی رفتار است. به این ترتیب دو بعد از نگرش هست که باید همواره به آن توجه داشت، نخست تضاد بین پیچیدگی شناختی و سادگی ارزشیابانه­ی آن است. دوم اینکه همه عناصر نگرش به طور متقابل به یکدیگر مربوط­ می­شوند و هر یک بر عناصر دیگر به طور جداگانه و بر کل نگرش اثراتی دارد (همان منبع، ۱۳۸۶)^[۴۱].

۲-۲-۳- انواع نگرش ها:

انواع نگرش­هایی که باید ایجاد شود، گاهی اوقات موضوع کشمکش و تضاد بین مدرسه و اجتماع و یا حتی در درون خود اجتماع می­ شود با این حال، بسیاری از نگرش­های مناسب برای یادگیری آموزشگاهی به ندرت جدال برانگیز می­شوند. در اینجا به طور مثال، فهرستی از چنین نگرش­هایی را که بسیاری از آن­ها توسط کلاسمیر (۱۹۷۵، گانیه ، ۱۹۷۶، ترجمه­ی نجفی زند، ۱۳۷۳)، پیشنهاد شده ­اند، ذکر می­شوند:

• • احترام به فردیت دیگران

• • قبول مسئولیت برای اعمال خود

• • دوست داشتن یک موضوع درسی معین

• • نگرش مثبت نسبت به معلم

• • اشتیاق به کار

• • چالاکی در شروع کار مدرسه

• • مراقبت از اموال خود و دیگران

• • همکاری در کار کردن با دیگران

• • رعایت ادب نسبت به دیگران

• • دقت در مراعات قواعد ایمنی

بر خلاف اختلاف عقیده در مورد این که کدام نگرش­ها درستند، و کدام برای منظور­ شدن در هدف­های برنامه درسی از تقدم بالایی برخوردارند به نظر می­رسد که مربیان در مورد اهمیت نگرش­ها در برنامه ­های درسی در همه نوع، توافق اصولی دارند.

۲-۲-۴- عوامل تکوین نگرش­ها:

محققانی مانند (کرچ^[۴۲]، کراچفیلد^[۴۳]، بالاکی^[۴۴]، ۱۹۶۲)، عوامل تکوین نگرش­ها را ۵ عامل زیر دانسته اند:
۲-۲-۴-۱-آنچه که نیازهای شخص را برآورده می­ کند: در جریان فعالیت­هایی فرد برای رفع نیاز خود، موانع و مشکلاتی بر سر راه او قرار می­گیرد که یک سری نگرش­های خاص در او به وجود می­آورند. نسبت به اشیا و افرادی که او را در رسیدن به اهدافش کمک می­ کنند، نگرش مثبت پیدا می­ کند و نسبت به افراد یا اشیائی که مانع و سد راه رسیدن او به هدف می­شوند، نگرش منفی پیدا می­ کند. دانشجویانی که با وجود مشکلات و موانع همچنان در حال ادامه تحصیل می­باشند، نسبت به درس و ادامه تحصیل نگرش مثبتی دارند (کریمی، ۱۳۸۷).
۲-۲-۴-۲.کسب اطلاعات درباره موضوع یا شئی یا فرد خاص: اطلاعاتی که شخص کسب می­ کند نیز در ایجاد و شکل­ گیری نگرش­های او تاثیر دارند. مثلا اگر شخص یا جامعه­ای در مورد یک موضوع خاص اطلاعاتی نداشته باشند، بدون شک هچ نگرشی نسبت به آن موضوع پیدا نمی­کند. لیکن اگر در مورد همان موضوع در رسانه­ای به اسم آن اشاره شود، نگرش برای کسب اطلاعاتی بیشتر در آن­ها پیدا می­ شود. بدین ترتیب در واقع یکی از عوامل تشکیل­دهنده نگرش­ها منابع اطلاعات و مراجع صاحب نظر در زندگی ما هستند.
۲-۲-۴-۳- تعلق گروهی: یکی از نیازهای مهم انسان، نیاز به تعلق به گروه است و همبستگی شخص با گروه در ایجاد نگرش­های او تاثیر حتمی دارد. نگرش­های شخص نماینده­ی اعتقادات و سنت­های گروهی است که شخص عضو آن است و برای آنکه فرد نگرش­های خود را حفظ کند به حمایت­های دیگران نیاز دارد. تعلق شخص به گروهی مانند خانواده باعث می­ شود که شخص نگرشی مانند نگرش خانواده پیدا کند ولی ذکر این نکته وجود دارد که شخص در گروه، پذیرنده­ای منفعل و بی­چون و چرا نیست، بلکه مانند شناخت­ها انتخابی است. فرد آن دسته از نگرش­ها را انتخاب می­ کند که با نیازهای او هماهنگ باشد. بنابراین تاثیر گروه بر نگرش­های فرد غیر مستقیم و پیچیده است.
۲-۲-۴-۴- شخصیت فرد: نگرش­های فرد منعکس­کننده ی شخصیت او هستند. یکی از تاثیرات گروه در شکل­دهی نگرش­های فرد آن است که نگرش­های او نسبت به نگرش­های اعضای گروه هماهنگی به وجود آورد. اما علیرغم این کوشش­ها در میان افراد هر گروه باز هم از نظر نگرشی تفاوت­هایی وجود دارد. این تفاوت­ها ناشی از شخصیت فرد است. از سوی دیگر معمولا شخصیت­های خاص دارای نگرش­های خاصی هم هستند که با همان الگوی شخصیتی دارای هماهنگی است.
۲-۲-۴-۵- عوامل ژنتیکی: با وجودی که اکثر روانشناسان اجتماعی معتقدند که نگرش­ها از طریق تجربه کسب می­شوند، لیکن تعداد اندکی از تحقیقات وجود دارد که نشان می­ دهند عوامل ژنتیکی ممکن است در شکل گیری نگرش­ها نقش داشته باشند (همان منبع، ۱۳۸۷).

۲-۲-۶- رهنمودهایی برای تغییر نگرش:

برای تغییر نگرش باید به متغیر­هایی توجه کرد، از جمله به ویژگی­های منبع گفتمان عمدتا اعتبار، تخصص و امین بودن آن و مهم­تر از همه خود گفتمان و ویژگی­های شرکت کنندگان که در برگیرنده­ی متغیرهایی مانند، هوش، ویژگی­های شخصیت و میزان انگیختگی می­باشد (شیرکوند، ۱۳۸۱).
نگرش نتیجه­ آموزش است که بخش عمده­ی آن در خانواده صورت می­پذیرد و یا دست کم در روابط میان افراد پدید می ­آید. شخص در جریان یادگیری، در معرض اطلاعات گوناگون قرار می­گیرد که بعضی مثبت و منفی هستند. برای بعضی رفتارها تقویت و برای بعضی دیگر تنبیه می­ شود و برخی از رفتارها از طریق تقلید می­آموزند. تفاوت بین شکل­ گیری نگرش­ها و تغییر آن جزیی است، به این صورت که اطلاعات جدید باورهای افراد را نسبت به موضوع نگرش تغییر می دهند و این به نوبه­ی خود، به تغییر ارزیابی مثبت و منفی منجر خواهد شد و در نتیجه، نگرش شخص تغییر می­ کند (کریمی، ۱۳۸۶).
هنگامی که انسان بین دو نگرش خود یا بین نگرش و رفتار خود ناهماهنگی دید، دچار ناهماهنگی شناختی می شود. ناهماهنگی به افزایش تلاش برای تقلیل ناهماهنگی منجر می­گردد. هنگامی که شخص چیزی می­گوید یا عملی انجام می­دهد که با نگرش­هایش نا­هماهنگ است، بلافاصله می­ کوشد تا ناهماهنگی حاصل از آن را با تغییر دادن نگرش تقلیل دهد.
اگر در حالت اول، برای گرفتار شدن در رفتار مخالف نگرش دلایل خوب، اندک باشد، ناهماهنگی زیادتر و فشار برای تغییر شدید­تر است. در شرایط ویژه، انسان­ها را می­توان به تغییر نگرش­هایشان از طریق سوال­های ارشادی ترغیب کرد.
این سوال­ها به شیوه­ای طراحی شده که پاسخ به آن­ها به ناهماهنگی با نگرش­های جاری منجر می­ شود. پس ناهماهنگی ناشی از این شرایط ممکن است تغییر نگرش­ها را تسهیل کند. همچنین، ناهماهنگی مبین آن است که هر چه انسان برای هدف­های مختلف شدیدتر تلاش کند، بشر برای آن ارزش قائل خواهد شد (ستوده، ۱۳۷۳).
فهرست رهنمودهای زیر هنگامی که اهداف نگرشی بازده­های آموزشی هستند، باید مورد توجه و ملاحظه قرار گیرند (گانیه و بریگز، ترجمه ی علی­آبادی،۱۳۷۴):

1. 1. برای یادگیرندگان اطلاعاتی در مورد انتخاب­های دیگر فراهم کنید.

1. 1. یادگیرنده را با نقاط قوت و ضعف انتخاب رفتار مطلوب آشنا کنید.

1. 1. برای رفتار مطلوب سرمشق­های مربوطه را فراهم کنید (” آن طور که من می­گویم انجام بده” و ” آن طور که من انجام می­دهم، انجام بده") موثر نیست.

1. 1. مطمئن شوید که محیط، رفتار انتخابی مطلوب را تایید می­ کند.

۲-۲-۷- شکل گیری نگرش­ها:

نگرش­ها ویژگی ذهنی افراد است که مشخصات دنیای اجتماعی یا فیزیکی را در خود دارد. نگرش­ها از راه تجربه کسب می­شوند، تاثیری خاص بر رفتار پس از خود دارد. نگرش­ها برای صاحب خود کنش­های مهمی دارد. فعلا در پردازش اطلاعات اجتماعی به او کمک کرده، به فرد امکان ابراز ارزش­های اساسی خود را می­دهد.
نگرش­ها را می­توان به طور غیر­مستقیم از اشخاص دیگر یا از طریق یادگیری اجتماعی فرا گرفت. این فرایند سه نوع یادگیری اساسی را شامل می­ شود که شامل:

1. 1. شرطی­ شدن کلاسیک: از نوع پاولفی^[۴۵] می ­تواند واکنش­های هیجانی آموخته­ای را نسبت به محرک­ها ایجاد کند. مطالعه­ واتس و رینر (۱۹۲۰، به نقل از گانیه، ۱۹۷۶، ترجمه­ی نجفی زند، ۱۳۷۳)، نشان داد که یک محرک غیرشرطی وقتی با محرک شرطی همراه شود، به سرعت یک پاسخ شرطی تازه را ایجاد می­ کند.

1. 1. شرطی شدن ابزاری یا وسیله­ای (تقویت): شرطی­سازی کنشگر، مشتمل بر دستکاری وابستگی­های تقویت، نیز به عنوان روشی برای یادگیری نگرش­ها به کار رفته است. بسیاری از حوادث زندگی روزمره بر اهمیت تاثیر موفقیت در یک فعالیت بر کسب نگرش مثبت منتهی می­ شود. بدین منوال می­توان انتظار داشت، ادراک عدم موفقیت، نگرش را نسبت به فعالیت خاصی در جهت منفی تغییر می­دهد.

1. 1. مدل سازی (سرمشق­سازی انسانی): یکی از معتبرترین مجموعه­ رویدادهایی که معلوم شده است، تغییر در نگرش را به بار می ­آورد، پدیده­ سرمشق­سازی انسانی است. در این اوضاع و احوال، یادگیری در نتیجه تقلید از رفتار مدل یا سرمشق، یا به طور دقیق­تر، در نتیجه­ تقلید از اعمال انتخابی حاصل می­ شود. وقتی شرایط یادگیری مناسب طرح­ریزی و حضور داشته باشند، یادگیرنده نگرشی را کسب می­ کند که آنچه را به توسط سرمشق انسانی بیان یا نشان داده شده است، منعکس می کند. فرایند سرمشق سازی انسانی توسط بندورا^[۴۶] و همکارانش به طور جامع مورد مطالعه قرار گرفته است (همان منبع،۱۳۷۳).

مطالعات فراوانی درباره سرمشق­سازی رفتاری و تغییر نگرش از راه سرمشق­گیری انسان بیانگر این است که انسان­ها نقش اساسی در ایجاد شرایطی برای یادگیری موثر نگرش­ها بازی می­ کنند. احتمالا یادگیرندگان برداشت یا تصور ذهنی از سرمشق انسانی کسب می­ کنند.