خوشه الف )معنای خود آسیب رسانی
مضمون اول :روشها و تعاریف خود آسیب رسانی
در اغلب موارد نوجوانان در تعریف خود آسیب رسانی به خودجرحی و به صورت اختصاصیتر خط انداختن روی پوست بدن را مثال میزدند و رفتارهایی مانند بیش مصرف مواد،رفتارهای پرخطر جنسی یا سوء مصرف مواد را خود آسیبرسانی به حساب نمیآوردند و انگیزههای رفتارهای غیر خودجرحی را روشهایی برای لذت یا تجربهجویی بیان کردند. همچنین خودجرحی و خودکشی را دو پدیده مستقل از هم در نظر میگرفتند. در هیچ مصاحبهای اقدام خودکشی نوعی خود آسیب رسانی به حساب نیامد. همچنین از رفتارهای پرخطر و سوء مصرف مواد تنها رفتار خطرجویی جنسی در یک شرکت کننده به عنوان روشی برای خودآسیب رسانی تعریف شد.

در هیچ یک از مصاحبه به این که خودجرحی درد دارد اشاره نشد. تنها در برخی موارد به تاثیر منفی رد و اثر خودجرحی بر روی زیبایی بدن اشاره شد. “زخم شیرین” یا “زخم بدون درد” از جمله تعاریفی است که می توان از گزارش های نوجوانان از خودجرحی استنباط کرد.
نوجوانان روش اقدام خودکشی را بیشتر از طریق قرص خوردن و خود مسموم سازی بیان کردند؛ در حالی که روش خود آسیب رسانی را بریدن بخشهای بدن با تیغ تعریف کردند. نوجوانان در هنگام تعریف خودجرحی از واژگان غنیتری استفاده میکنند. نوجوانان بزهکار در توصیف خودجرحی به صورت واضحتر و بدون پنهانکاری درباره این رفتار سخن میگفتند و آن را به عنوان یک جزء از شخصیت خود میپذیرفتند؛ اما نوجوانان غیر بزهکار نسبت به ابراز و نشان دادن خودجرحی شرم داشتند. خود جرحی کارکردهای متنوع تری نسبت به اقدام خودکشی دارد و انگیزه های بیشتری به خود جرحی نسبت داده میشود. معمولاً از لحاظ توالی زمانی معمولاً موارد ابتدا آسیب به خود از طریق خودجرحی آغاز می شود و بعدها به اقدام خودکشی تبدیل میشود. خودجرحی در بیشتر موارد در موقعیت های بین فردی در جریان تعارض و اختلاف با مراجع قدرت همچون فریادی بلند برای رهایی از فشار آن موقعیت انجام میشود اما اقدام خودکشی در سکوت، تنهایی و با ناامیدی از حل مشکلاتی غیر قابل حل مانند ماندن در زندان، یا آزار و اذیت والدین انجام میشد.
هر دو گروه در هنگام تعریف خودکشی و نقل روایت های خودکشی با تعداد جملات کمتری این تجربه را توصیف می کردند و همه مشارکت کنندگان از این که بعد از خودکشی زنده مانده بودند احساس بهتری داشتند. شرکت کننده ۵ دراین باره معتقد بود:(وقتی خودجرحی میکنی میخواهید از عقدههای خود خالی شوی ولی اقدام خودکشی به معنای تنفر از خود است،آدم از خودش بدش می آید،به بن بست رسیده است). شرکت کننده ۶:(در خودجرحی آدم دلش میخواهد با این کار آروم بشود ولی در خودکشی دیگر از دست خودت سیرشدهای). مشارکت کننده۱۶:(دیگر خسته شده بودم،برای رهایی از دعوا ومرافعه خانوادگی،رهایی و فراموشی زورگوییهای والدینم قرص خوردم تا بمیرم). شرکت کننده ۱۷: (وقتی به فکر خودکشی افتادم که از همه جا بریده بودم، ناامید شده بودم ولی بعد از این که زنده ماندم خوشحال بودم؛ اما خودجرحی در اوایل دوره راهنمایی نوعی تفریح و نشان دادن خودم به دیگران بود و بعداً یک راه برای آرام شدن از اعصاب خوردی و عقدهها بود اما الان که دارو می خورم دیگه آرومم و خودجرحی نیاز ندارم ). شرکت کننده ۲۰ (خودکشی پایان خاطره های بدی بود که از خودم داشت. من یک آدم گناهکارم، برای رهایی از افکار آزاردهنده خودکشی میکنی و وصیت نامه هم نوشتنم).
هیجان پیش آیند خودجرحی در نوجوانان در بیشتر موارد از نوع خشم است؛ در حالی که در اقدام خودکشی این هیجان از نوع افسردگی، تنفر از خود، احساس گناه و بیقراری شدید بود. در شرکت کننده ۱۷ از گروه بزهکاران (یک چیزی نمیتونم حلش کنم، ” تو مُخم میره"، دعوام میشه با داداشم تو این موقعیتها خودجرحی میکنم). شرکت کننده ۱۸ :( وقتی همه راه ها بسته شد و حتی مادرم هم کمکی به من نکرد، تصمیم به اقدام خودکشی گرفتم).شرکت کننده ۲۰: ( بارها بارها افکار بدیهایی که به دوستم کردم به ذهنم میآمد، خیلی از خودم بد میومد و به خودم میگفتم دوستم چه قدر خوبی کرد و من آدم گناهکاری هستم، تو این شرایط خیلی بی قرار و مضطرب شده بودم، خودم برای خودم دیگه ارزش نداشتم، با خودجرحی هم آرام نشدم تصمیم به اقدام خودکشی گرفتم).
خودجرحی از لحاظ شدت سطوح مختلفی دارد. در اوایل نوجوانی در اثر تقلید و اثرپذیری از همسالان به صورت رفتاری جدید آموخته میشود و دو مسیر پیدا میکند؛ در برخی از نوجوانان به صورت یک رفتار برای بیان اعتراض، خودتنبیهی و یا تسکین بخش در میآید و ممکن است در طی زمان روش های انجام خودجرحی شدیدتر شود و سرانجام تبدیل به اقدام خودکشی شود و در دسته دیگری از نوجوانان به عنوان ملاکی برای حفظ تعلق به یک خرده فرهنگ خاص مثل بچه قلدرها یا ایجاد احساس قدرت در می آید.
نوجوانان بزهکار شاخص خودجرحی را تعداد خط انداختنها روی پوست بدن با چاقو یا تیغ تعریف میکنند، ولی نوجوانان با اختلالهای خلقی خودجرحی را با اصطلاح بریدن و سوزاندن یا تیغ کشیدن روی پوست تعریف میکنند و معمولاً در تعریف آن علاوه بر روش به تاریخچه یادگیری این رفتار و موقعیت های برانگیزان قدیم و جدید این رفتار اشاره میکنند. معمولاً نوجوانان بزهکار در تعریف بیشتر به جنبه های عینی توجه میکنند و مثالهای مصداقی میزنند ولی در گروه نوجوانان با اختلال های روانپزشکی وآزاردیده به مسائل روانشناختی به اندازه عوامل عینی و محیطی توجه میشود؛ برای مثال شرکتکننده ۱۸ در تعریف خود آسیب رسانی به زمانی که اولین بار این رفتار را انجام داد اشاره می کند. (در دوره مدرسه برای این که نشون بدهیم ما هم از عهده کارهای سخت بر میآییم با تیغ روی دستم خط میانداختم…اولش حالت کنجکاوی و برای کم نیاوردن جلوی بقیه بود….وقتی بزرگترشدیم بازهم خودجرحی میکردیم اما این خودجرحی برای این بود که عصبانیتم زیاد بود، از این که دوستم را از دست داده بودم). شرکت کننده ۶ در تعریف خودآسیب رسانی به موقعیت هایی که این کار را انجام داده است، اشاره میکند: (ما وقتی دعوامون میشه برای این که طرف مقابل رو بترسونیم با شیشه خودجرحی میکردیم…. خودجرحی احساس پرزور بودن میده….من جونمو دوست دارم هرگز خودکشی نمی کنم…این ها که خودکشی میکنند به خاطر جلب توجه دیگران این کار را انجام میدهند). شرکت کننده ۴ در تعریف خود آسیب رسانی به عوامل روان شناختی بیشتر اشاره می کند (این رفتار را در بچه های مدرسه دیدم، دست خودم نبود به خاطر این که به دوستم علاقه مندیم رو نشون بدهم خودجرحی میکردم، بعضی وقتا برای آروم شدن و خلاص شدن از اختلاف هایی که با مادرم داشتم این کار را می کردم… وقتی کسی را که دوست داشتم به من توجه نمی کرد عصبانی میشدم و خودجرحی می کردم، به خودم آسیب بزنم…)
مضمون دوم : حالتهای هیجانی
مضمون اصلی اکثر مصاحبهها درباره تجربه سریع و شدید هیجانهای مختلفی مثل خشم، افسردگی، اضطراب و احساس گناه بود. در اکثر موارد به دلیل شدت بالای برانگیختگی هیجان خشم نوجوان توانایی جهتدهی خشم را نداشت وخود آسیبرسانی به عنوان راهی برای آرام کردن و رهاشدن از خشم استفاده میشد. از نظراکثر مراجعان خود آسیب رسانی باعث آرام شدن،رهایی،تسکین و تخلیه بار هیجانهای منفی میشود. از این روی می توان بیان کرد این نوجوانان احتمالاً در تنظیم هیجان ها، تسکین خود دچار مشکل هستند. ویژگی مشترک حالتهای هیجانی نوجوانان خودآسیبرسان این بود که این حالتها به صورت بیش برانگیختگی و با شدت زیاد تجربه میشوند و در نتیجه فرصتی برای به کارگیری راهبرد دیگری برای تنظیم هیجانی وجود نداشت.
ویژگی دوم این حالت های هیجانی این بود که در رابطه با افراد مهم زندگی و یا همان موضوعهای عشق به وجود میآمد و به همین دلیل نوجوان نمیتواند برای تسکین ضربه روانی که از فرد مهم خورده است به فرد مقابل آسیب بزند و در نتیجه برای جبران ناکامی که از افراد مهم زندگی خورده است رو به خودآسیب رسانی می آوردند. گروهی از نوجوانان بزهکار نیز وجود داشتند که برای رسیدن به حالت های هیجانی مثبت شبیه لذت، از خود بی خود شدن این رفتار را انجام میدادند.
شرکت کننده ۱۶:( وقتی یک بار امتحان کردم آن را بسیار آرامش بخش یافتم مثل یک قرص آرام بخش عصبانیَت آدم را کم میکند). شرکت کننده ۸:(وقتی اعصابم خورد میشود، خودجرحی میکنم؛اگه آن کار را نکنم آروم نمیشم) شرکت کننده ۶ :(حالم خوبه ولی ناگهانی یک احساس بی ارزشی بهم دست میده عصبانی میشم چرا وضع من این جوری شد آن وقت هر چی جلوم باشه خورد میکنم تا به خودم ضربه بزنم).
یکی دیگر از حالتهای هیجانی که در خود آسیب رسانی نقش داشت افسردگی بود. مشارکتکننده ۷:(همیشه وضع خودم را بقیه مقایسه میکنم ؛چرا من هیچی ندارم یک احساس بیچارگی به من دست میدهد پیش خودم فکر میکنم اگه خودم را پاره پاره کنم تا آروم میشوم)؛شرکت کننده ۵: (وقتی احساس تنهایی میکنم عادت کردم تنهاییم که پر از غصه است را با خودجرحی پرکنم)؛شرکت کننده :۴(نمیتونم شادی کنم،دیگران چرا این قدر خوشحال و شادند من خیلی احساس گناه میکنم اولین بار که خودجرحی کردم میخواستم حداقل خودم قانع کنم دردهام واقعیه اما بعد که این کار را کردم افسرده تر شدم از خودم بدم اومد)؛ شرکت کننده ۱۳:(دلم میخواست فریادبزنم؛چرا این قدر به من ظلم کردند؛ سعی میکنم توتنهاییم خفه بشم بعد فکر خودجرحی میاد ووقتی این کار را میکنم و خون را میبینم آروم میشم).
مضمون سوم: پیام اجتماعی
خود آسیبرسانی معمولاً در بحبوبه تعارضهای بین فردی برای نشان دادن اعتراض یا راهی برای به قدرت رسیدن در نزاع استفاده میشود. نوجوانان آزاردیده و در موقعیت سرپایی زمانی که در تعارض های ارتباطی و در معرض انتقادهای والدین یا رفتارهای آزارگرانه والدین شان قرار میگرفتند برای رهاشدن از موقعیت دشوار از این شیوه استفاده می کنند. شرکت کننده۱ : (پدرم به خاطر دیرآمدن به خانه دعوایم می کرد و می خواست کتکم بزند، در این لحظه تیغ را برداشتم و روی بدنم را جلوی شان زخمی کردم). شرکت کننده ۲ ( با دوستم می خواستیم برویم بیرون اما مادر فهمید ما قصد رفتن به جای دیگری را داریم برای اینکه از شر دعواهای مادرم رها شوم و به دوستم نشان دهم که چقدر برایم اهمیت دارد با تیغ به قصد کشت دستم را بریدم). شرکت کننده ۴ (مادرم با کابل خواهرهایم را کتک می زد، مادرم دچار افسردگی بود. من طاقت رنج دیدن خواهرها و اعضای خانواده ام را نداشتم، چاقو را برداشتم و به او نشان دادم که دارم خودم را زخمی می کنم اگر از این کار دست برندارد خودم را خواهم کشت). شرکت کننده ۸: (پدرم اعتیاد به شیشه داشت و بلای جان مادر و خواهرهایم شده بود. وقتی به من گیر میداد و از من می خواست پول موادش را تامین کنم با چاقو روی سرم را زخمی کردم).
پیام بین فردی که نوجوان در این موقعیتها انتقال میدهند راهی است برای رهاشدن خود و خانواده از زیر فشار یک موقعیت آزاردهنده و این رفتار را می توان نوعی حل مساله اجتماعی یا روشی برای رسیدن به هدف ها و حقوق پایمال شده به حساب آورد.
پیام اجتماعی دیگر خودآسیبرسانی ابراز عشق و وفاداری به دوستان صمیمی یا گروه های همسالان است. خود آسیبرسانی در برخی از شرکتکنندگان درحُکم نشانهای برای اثبات دوستی و وفاداری و در برخی دیگر از نوجوانان راهی برای ابراز قدرت است. حکاکی کردن حرف اول یک دوست یا فرد مورد علاقه در نوجوان بزهکار یکی از مصادیق ابراز پیام اجتماعی است. همچنین عشق به دوستان همجنس به اندازه دوستان غیر همجنس در انجام خودجرحی نقش دارد. شرکت کننده ۴ :(من علاقه زیادی به دوستم داشتم و حتی حاضر بودم خودم را بکشم وبعد خودجرحی میکردم تا به او نشان بدهم حرفهایم الکی نبوده است، دوست داشتم او بفهمد که به خاطرش حاضرم هر کاری انجام دهم). شرکت کننده ۱۱:(مقداری پول میخواستم، از داداشم تقاضا کردم و او خیلی بیشتر از پولی که میخواستم را به من داد، بعد حرف اول اسمشو رو دستم خط انداختم تا بفهمه چقدر دوستش دارم)؛ شرکت کننده ۱۴:(اگر خط بندازم احساس بزرگی میکنم،هر کسی ببینه فکر میکنه آدم گنده ایی،دعواییه)؛ شرکتکننده ۱۱( خودجرحی احساس لاتی میاره،نشون میده آدم پرزوری هستم). شرکتکننده ۱۷: (وقتی کسی رو دوست دارم ولی اون به من خیانت میکند بسیار عصبانی و خشمگین میشم نمیتونم او را بزنم مجبور میشوم خودم را بزنم).
یکی دیگر از موقعیتهای اجتماعی برانگیزاننده خودجرحی ترک شدن از سوی دوستان صمیمی است و خود جرحی در این موقعیتها هم روشی برای خودآرام سازی است و هم تلاشی است برای این که به فرد مقابل نشان داده شود که هنوز به او علاقه مندی وجود دارد. شرکت کننده ۲ (می خواستم دوستم ببیند که من به او علاقهمند هستم و دیگر به من گیر ندهد و بیشتر به من علاقهمند شود)؛ شرکت کننده۴:( وقتی کسی را که دوست داشتم به من توجه نمیکرد عصبانی میشدم، خودجرحی میکردم، به خودم آسیب میزدم)؛ شرکت کننده ۱۳:(وقتی دوستم ترکم کرد خیلی تنها شدم تو اون لحظه به فکر زخمی کردن خودم افتادم).
در نوجوانانی که سابقه آزار و اذیت در دوران کودکی داشتند هم در گروه بزهکار و هم گروه آزاردیده و بالینی معنی اصلی خود آسیبرسانی رهایی و تسکین از هیجانهای منفی بود؛ ولی در نوجوانانی که دوران کودکیشان تجارب آزار و اذیت کمتر بوده است خودجرحی را بیشتر به عنوان روشی برای اهداف ابزاری مانند ابراز عشق یا قدرت به حساب می آوردند.
خوشه (ب): انواع خود جرحی
براساس نحوه روایت از خود آسیبرسانی دونوع خودجرحی قابل افتراق است: خودجرحی رهاییبخش و خودجرحی قدرت بخش. خودجرحی رهایی بخش شکل قالب خودجرحی در نوجوانان بزهکار و غیربزهکار است. خودجرحی از این جهت رهایی بخش نامگذاری شد که به فرد امکان میدهد تا از فشار موقعیت های ارتباطی آزاردهنده، هیجانهای منفی مثل خشم، افسردگی و یا حالتهای تجزیهای رها شود. این نوع خودجرحی در آغاز ممکن است به صورت آشکار در موقعیت های تعارض اجتماعی انجام شود؛ اما پس از مدتی به صورت یک حالت خوددرمانی و تسکین بخشی در میآید. در برخی نوجوانان خودجرحی برای رهایی از حالت های تجزیه ای انجام می شد. در این گروه به ویژه دیدن رنگ خون راهی برای بیرون آمدن از حالت تجزیه بیان میشد. برای مثال شرکت کننده ۱۸(وقتی خون خودم را میدیدم آرام میشدم). شرکت کننده ۸ (وقتی به یاد گذشته میافتم، فکر آن موقع که چه بلاهایی سرم آمد، در این لحظه ها فقط دیدن رنگ خون مرا از این حالتها بیرون میآورد)
خودجرحی قدرت بخش به دو شیوه مشاهده می شود. در حالت اول در بین نوجوانان بزهکار و غیربزهکار برای نشان دادن قدرت و تحمل درد و رسیدن به جایگاه اجتماعی بالاتر در گروه انجام میشد. حالت دوم هم خودجرحی قدرت بخش در نزاع و تعارض با دیگران انجام میشود. هدف از این کار نشان دادن قدرت، رهاشدن از شر یک آدم قلدر و علامتی از میزان خشم بود. این نوع خود آسیب رسانی روشی است برای احقاق حقوق پایمال شدهای که نوجوانان تصور میکنند دیگران شامل والدین و افراد زورگو آنها را نادیده گرفتهاند. برای مثال شرکت کننده ۹ به توصیف این نوع خود آسیب رسانی در جریان یک نزاع اشاره می کند: (تو دعوا طرف مقابل خیلی زیادبودند با شیشه نوشابه رو سرم کشیدم تا آنها بترسند و فرار کنند). شرکت کننده ۶:(اگه با بچه بزرگا دعوام بشه زورم بهش نرسه با چاقو به خودم میزنم تا حساب کار دستش بیاد) شرکت کننده ۷:(تو دعوا وقتی میخواهی طرف مقابلت را بترسونی خودجرحی میکنی).
نوجوانان مبتلا به اختلالات خلقی نیز زمانی که با والدین بر سر مسائلی مانند استقلال و خودمختاری دچار تعارض میشوند یا وقتی که احساس میکنند راه دیگری برای رسیدن به حقشان ندارند از این نوع خود آسیب رسانی نیز استفاده میشود. شرکت کننده ۲:(دیراز مدرسه به خانه برگشتم،پدرم عصبانی شد وکتکم زد من به اتاقم رفتم و با تیغ روی گردن و دستهایم کشیدم تا به او نشان دهم که زور من بیشتراست).
خوشه (ج): علل خود جرحی
مضمون اول)عوامل روان شناختی
۱.۱)آشفتگی های هیجانی ( خشم شدید و افسردگی) بر اساس گفته های شرکت کنندگان در هر دو موقعیت به لحاظ روان شناختی مهم ترین علت در انجام خودجرحی تجارب آشفتگی هیجانی است که به دو صورت خشم شدید و افسردگی وجود دارند. شرکت کننده ۲ “ وقتی کسی را که دوست داشتم به من توجه نمی کرد عصبانی میشدم و خودزنی می کردم “. شرکت کننده ۳: “ زود عصبانی می شوم
، عصبانیت سر مسائل خانوادگی دلیل اصلی خودجرحی من است. کنترلم در موقع خودزنی دست خودم نیست“. شرکت کننده ۲۰ : “ وقتی فشار زیادی از درون تجربه میکنی، هیچ چیزی دست خودت نیست، با درد کشیدن فشار کمتر میشه“. آنچه از محتوای مصاحبه ها بر می آید خشم بیشتر به صورت سریع و کوتاه مدت تجربه می شود و خودجرحی خنثی ساز شدت خشم است.
معمولاً خودجرحی در همان لحظه که فرد در موقعیتی قرار دارد اتفاق می افتد و فرد در همان لحظه به دنبال تخلیه خشم است. نوجوانانی که به دفعات خودجرحی میکنند آشفتگی هیجانیشان بیشتر به صورت افسردگی است و نوجوانان برای رهایی از افسردگی و خلق منفی این رفتار را انجام می دهند. همین طور در نوجوانانی که سابقه اقدام خودکشی داشتند خودجرحی با هدف رهایی از افسردگی بیشتر مشاهده میشد. شرکت کننده ۹ “ ما در زندگیمون هیچی نداشتیم، وقتی وضع خودمان را با بقیه مردم مقایسه میکنم داغون میشدم اون موقع با خودزنی خودم آروم می کردم” شرکت کننده ۱۲: “ من موسیقی غمگین خیلی گوش میدم میرم تو فاز افسردگی بعد خودزنی میکنم خیلی حس خوبی بعدش دارم“. شرکت کننده ۱۸ :وقتی از کانون مادرم هم به من گفت کاری برایم نمی تواند بکند خیلی ناامیدشدم و خودزنی کردم برای اینکه بمیرم“.
۲.۱) نقص حل مساله
آنچه از مصاحبهها میتوان به عنوان علت دوم خودجرحی استنباط کرد استفاده از خودجرحی به عنوان روشی برای حل مسئله است. اغلب نوجوانان خودجرحی کننده در ارزیابی مسائل دچار سوگیریهای شناختی تهدیدآمیز میشوند.
شرکت کننده ۱”میخواستم به پدرم بفهمونم حق ندارند با من این طوری برخور کنند، نباید به من گیر بدهد که چه زمانی میروم و چه زمانی می آیم. خودزنی کردم تا آنها را بترسانم ” . البته در برخی موقعیت ها مسائلی که نوجوانان با آن روبرو می شود خودجرحی گویی تنها راه حل کمک کننده است شرکت کننده ۳ “برای تهدیدی کردن مادرم که خواهرهایم کتک نزند با چاقو خودزنی می کردم“. شرکت کننده ۱۳ ” توی دعوا وقتی گرفتار بچه های بزرگتر از خودم میشدم با بطری نوشابه خودزنی می کردم“
۳.۱) نقص خود تسکینبخشی
معمولاً اغلب نوجوانان رها شدن، آرام شدن، خلاص شدن و پایان دادن به تجارب هیجانی منفی را به عنوان یکی از علت های خودجرحی بیان کردند که نشان می دهد نقص در خودتسکین بخشی یکی از علل روان شناختی خودجرحی است.
شرکت کننده ۵": با این کار میخوام آروم بشم ،وقتی خون میبینم خون خودمم.. آروم میشم” ، شرکت کننده ۸ “از درون درد میکشی باید یک جوری عقده ها رو بیرون بریزی“. شرکت کننده ۷" خودزنی خیلی لذت بخش است، نه اینکه من عصبانی بشم خودزنی کنم، نه کلاً لذت این کار خیلی زیاده“ شرکت کننده ۱۳” من بیش از ۱۰۰ بار خودزنی کردم، تنها چیزیه که آرومم میکنه“. مشارکت کننده ۱۶”چیزها و مسائل جزیی باعث عصبانیتم میشود اگر نتوانم با خودزنی خودم را آرام کنم با دیگران دعوایم میشود“. شرکت کننده ۱۷" من برای اینکه آروم بشم باید خون ببینم“. این عامل در نوجوانان آزاردیده بیشتر از نوجوانان بزهکار به عنوان یک علت در خودجرحی نقش دارد. اغلب این نوجوانان مورد ظلم قرار گرفته بودندو به لحاظ مرتبه در گروه همسالان به نظر ضعیف تر از سایرین بودند.این روش به ویژه در دختران آزاردیده بیشتر مشاهده شد. شرکت کننده ۱۰ “ من با یکی دوست شده بوم. به خاطر آن پسر تهمت های بسیاری به من زدند، وقتی این خبرها و تهمت ها به گوشم میرسیدم با تیغ خودزنی می کردم…با سیگار خودمو میسوزوندم، بعد از این کار آروم میشدم “.
۴.۱)رسیدن به جایگاه اجتماعی در گروه همسالان
یکی از عواملی که به صورت اختصاصی با خودجرحی در نوجوانان بزهکار رابطه دارد میل به رسیدن به جایگاه اجتماعی والاتر در بین گروه همسالان است. معمولاً نوجوانان بزهکار برای به حساب آمدن و معروف شدن خودزنی میکنند و شاخص خط انداختن روی بازو و سر یکی از ملاک های قرارگرفتن در راس گروه همسالان است. شرکت کننده ۱۵ “ میخواستم جلوی دوستام کم نیارم، نشون میده من آدم گنده ای هستم” شرکت کننده ۱۳ “ بعضی وقتا این خط انداختن ها به من کمک کرده که جلوی دیگران دربیام و اون ها متوجه بشوند که نباید سر به سرم بگذارند ".
۲)عوامل محیطی
۱.۲)الگوگیری: در اغلب موارد به ویژه در اولین بار شروع رفتارخود جرحی الگوگیری به ویژه همسالان،مادر و رسانه نقش دارند. مشارکت کننده ۴”بین دوستام دیدم بعضیهاشون رو دستشون خط خطی میکنند کنجکاو شدم با آن پسرها پُزانداختم من هم میتونم با چاقو رو دستم خط بندازم“؛ مشارکت کننده ۵:”هر وقت مادرم با ناپدری ام دعواش میشد خودش رو میزد“. شرکت کننده ۱۲و ۵ “یک ترانهای هست که عجیب روم تاثیر داره هر وقت اون ترانه رو گوش میدم با تیغ خودزنی میکنم“.
۲.۲) خانواده نابهنجار :در بیشتر مصاحبههای انجام شده با نوجوانان بزهکار ،نوجوانان جو ناامن و مغشوش خانوادگی را که در اثر اعتیاد پدر به وجود آمده بود در خود جرحی موثر میدانستند. در خانواده های نوجوانان با سابقه اختلالات خلقی برانگیزاننده اصلی دوره خودجرحی تعارض با والدین بود. عدم توافق نوجوان و خانواده بر سر مسائلی مانند زمان بیرون ماندن از خانه،مسائل مالی،نوع پوشش و کلاً مسائل مرتبط با تلاش نوجوان برای مستقل شدن و مقاومت خانواده از عوامل موثر خانوادگی در شروع خود جرحی نوجوانان بود. شرکت کننده ۱۰ “مصرف مواد پدرم باعث مزاحمت خانواده و آزار مادرم میشد برای قطع این شرایط خودزنی میکردم” شرکت کننده ۷ “ پدرم معتاد بود هر وقت به من گیر میداد و من زورم نمیرسید خودزنی میکردم” شرکت کننده ۱۴ “دوبار خودزنی کرده ام هر دوبارش بعد از دعوا با پدرم بود؛دلم نمی خواهد کسی در کارهایم دخالت کند“
۳.۲) مصرف و سوء مصرف مواد و الکل. به ویژه در اغلب نوجوانان بزهکار حالت مستی بعد از مصرف الکل یک عامل تاثیرگذار در اقدام به خود جرحی بود. شرکت کننده ۶ “ اولین بار خودزنی من وقتی بود که با دوستم مست کرده بودیم ؛حالم خیلی بد بود یاد دوست از دست دادم افتادم با تکههای شیشه نوشابه خودزنی کردم” شرکت کننده ۷ “وقتی الکل یا مشروب میخوردم راحتتر و بیشتر خودزنی میکنم” شرکت کننده ۱۶ “ وقتی مواد به من نمی رسد حالت خماری می گرفتم برای رهایی از این حالت رو به خودزنی می اوردم” شرکت کننده ۱۸ “ گاهی وقت ها عصبانی میشدم از دست خانواده خودزنی می کردم که آروم بشم بعد سراغ مواد می رفتم که درد بدنی خودزنی کم بشه“.
بنابراین هم مصرف الکل و مواد در جرات یافتن برای انجام خودجرحی نقش دارند و هم می توانند همراه با خودجرحی شدت مصرف به صورت سوء مصرف درآید و در این گروه از نوجوانان احتمال اقدام خودکشی بیشتر است.
سوال دوم. چه عواملی در پدیدایی خودآسیب رسانی نوجوانان نقش دارند؟
برای پاسخ گویی به این سوال براساس مضامین استخراج شده عوامل موثر در پدیدایی خودآسیب رسانی در قالب دو مدل برای خودجرحی رهایی بخش و خودجرحی قدرت بخش پیشنهاد شده است. گزارش نوجوانان از این عوامل بیشتر متمرکز برشرایطی بود که در اثر تعارض با مراجع قدرت به وجود میآمد. اگر چه برخی از عواملی که در مدل ها اشاره شده است به صورت مستقیم از زبان نوجوانان بیان نشده است اما معنای ضمنی آنها اشاره شده است و به شواهدی از گفته های مراجعان که تایید کننده این نقایص است در بخش های قبل اشاره شد.
نمودار مسیر خود جرحی