در این قرارداد ،خریدار میبایست کل مبلغ قرارداد را به علاوه کارمزد کارگزار ،بصورت نقد پرداخت کند و فروشنده نیز میبایست حداکثر ظرف مدت سه روز ،کالای مورد معامله رابه خریدار تحویل دهد.
۲-قرارداد سلف(Forward)
دراین قرارداد ،کل مبلغ در زمان انجام معامله توسط خریدار پرداخت میگردد و فروشنده متعهد میشود درتاریخ مشخص و زمان مشخص به خریدار تحویل دهد.
۳- قرارداد اعتباری (نسیه)(Credit)
قراردادی است که کالا بصورت فوری به خریدار تحویل داده میشود و بهای آن درتاریخ سررسید به فروشنده پرداخت میگردد.
۴-قرارداد آتی(Future)
در این قرارداد ،فروشنده مطابق قرارداد صلح ،مقدار معینی کالای مشخص را درمقابل مبلغی معین ،به دیگری صلح میکنید .براساس این قرارداد ،فروشنده ،کالا یا مقدار یا کیفیت مورد مصالحه را درسررسیدتوافق شده ، تحویل میدهد و خریدار نیز مبلغ مورد مصالحه را در سر رسید میپردازد ،طرفین در قالب شرط ضمن عقد ،به اطاق پایاپای ۹۶وکالت میدهند که ازوجه الضمان آنها متناسب با نوسانات قیمت در بورس ،به طرف دیگر،اباحه تصرف کند .هریک از طرفین میتوانند قبل از سررسید با انعقاد قرارداد صلح دیگری ،شخصی ثالثی را جایگزین خود ، در قرارداد صلح اولیه نمایند و پس از تسویه ،از قرارداد خارج شوند .کلیه قراردادها در زمان سررسید مقرردر قرارداد اولیه ، تسویه خواهدشد.
۵-قرارداد اختیار معامله (Option)
این قراردادها دارای دونوع اختیار خرید و اختیار فروش هستند:
قرارداداختیار خرید:۹۷قراردادی است که به موجب آن عرضه کننده کالا،حق خرید مقدار معینی از کالای مورد نظر و منطبق با استاندارد بورس را درزمان معین و با قیمت مشخص به طرف قرارداد مصالحه مینماید بدون اینکه طرف دیگر ملزم به خریدارآن باشد.
قرارداد اختیار فروش :۹۸قراردادی است که به عنوان شرط ضمن عقد لازم ،که به موجب آن یکطرف قرارداد (خریدار)حق فروش مقدار معینی از کالای موردنظر و مصالحه میکند بدون اینکه طرف دیگر (فروشنده )ملزم به فروش آن باشد.
۵-قرارداد صلح:باعنایت به جایگاه عقد صلح در قانون مدنی ایران و به منظور تسهیل در انعقاد و اجرای قراردادها ،سعی شده است از ظرفیتهای وسیع این عقد ،استفاده شود.
۶-قرارداد خاص(موضوع ماده ۱۰ قانونی مدنی )
ماده ۱۰ قانون مدنی به عنوان اصل آزادی قراردادها ، مورد قبول قانونگذار میباشد.شرکت بورس کالای ایران درنظر دارد قراردادهای مزبور را پس از انجام مراحل کارشناسی حقوقی،بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی ،اجرایی نماید.
۷-قراردادهای معاوضه (Swap)
به قراردادها ،تهاتری یا تاخت هم گفته میشود .قرارداد معاوضه ،عبارتست از قراردادی که درآن یکی دارایی فیزیکی یا تعهد قراردادی بایک دارایی فیزیکی یاتعهد قراردادی دیگر،معاوضه میشود .این قرارداد میتواند بصورت خرید ارز یک بازار نقدی وفروش آن بلافاصله در یک بازار سلف انجام شود.
قالب حقوقی قرارداد آتی که درکلیه بورسهای کالا علی الخصوص بورسهای نفت در سراسر دنیا رواج دارد ،دربورس ایران بانام قرارداد سلف معنی شده است .مطابق دوفقره دستورالعمل اجرایی بورس نفت ،تنها قالب معاملاتی قابل استفاده در بورس نفت ایران ،قرارداد سلف (به همراه اختیار خرید و اختیار فروش)
است .۹۹قرارداد سلف نفتی عبارتست از قرارداد برای پیش فروش مقدار معینی نفت خام با ویژگی مشخص که قرارست درآینده تحویل داده شود .این معنی از قرارداد سلف دقیقا منطبق بامعنی بین المللی قرارداد آتی است .قراردادهای سلف به عنوان ابزاری معاملاتی ،مورد تایید فقه و شریعت اسلامی است.۱۰۰

ب- بورس بین المللی نفت خام ۱۰۱(لندن)
درسال ۱۹۸۰ و در لندن تاسیس شد و شناخته شده ترین بورس نفت و انرژی برای سرمایه گذاران است .دراین بورس روزانه بیش از ۲ میلیارد دلارخرید و فروش انجام میشود .در سال ۱۹۸۸ اولین قرارداد آتی نقت خام دراین بورس عرضه شد .همچنین اولین قرارداد آتی الکترونیکی درمارس ۲۰۰۱ دراین بورس عرضه گردید بعداز سال ۲۰۰۵ تمام معاملات دراین بورس ،برمبنای تجارت الکترونیکی انجام میشود و نام آن به (ICE)102تغییر نمود .قراردادهای آتی ICE ۱۰۳،امروزه مهمترین ابزار معاملات الکترونیکی نفت خام ،گاز طبیعی و فرآورده های مشتقه است ۱۰۴.
ج – بورس کالای نیویورک ۱۰۵
بازار معاملات کالای نیویورک درسال ۱۸۷۲ توسط گروهی ازبازرگانان تاسیس شد.تجارت نفت دراین بازار ارنوامبر ۱۹۷۸ با انجام معاملات سوخت کوره ۱۰۶آغازشد .بورس نفت نیویورک با ایجاد یک بازار آزاد۱۰۷برای نفت و فرآورده های آن ،شفافیت قیمت را بالابرده و ریسک این بازار راکاهش داده وبه بزرگترین بورس قراردادهای آتی دردنیا تبدیل شده است .درسال ۱۹۸۶،برای اولین بار قراردادهای اختیار ۱۰۸به منظورکاهش ریسک معاملاتی نفتی در این بور س عرضه شدند این بور س یک انحصار نهادینه برای انجام معاملات قراردادهای اتی نفتی در بازار آزاد دارد .در سال ۲۰۰۶ بدنبال تحولات بازارهای سنتی به سمت فضای مجازی ،NYMEX بامشارکت مرکز تبادل کالای شیکاگو ۱۰۹سامانه Globex را راه اندازی نمود و بانکها ،شرکتها و اشخاص خصوصی بجای معاملات حضوری یا تلفنی قادر شدند تابطور الکترونیکی ،از طریق رایانه های شخصی خود درمنازل ،دراین بازار معامله نمایند.۱۱۰
ه- نمونه ای از قرارداهای الکترونیکی آتی نفت خام و گاز طبیعی
دونوع قرارداد استاندارد برای قراردادهای آتی نقت خام در بورسهای نفت دنیا و جود دارد :
۱-قرارداد CL
براساس واحد ۱۰۰۰بشکه (معادل ۴۲۰۰۰)معامله میشود.
حداقل نوسان قیمتی ۱۰/۱دلار در هربشکه است (درهر قرارداد ۱۰ دلار )
۲-قرارداد QM(E-mini )
براساس واحد ۵۰۰ بشکه معادل (۲۱۰۰۰)گالن معامله می شود .
حداقل نوسان قیمتی ۰۲۵/.دلار در هر بشکه است (درهرقرارداد ۵/۱۲ دلار)
برای هردونوع قرارداد ،حداکثر نوسان روزانه قیمت ،برای روش معامله حضوری ۱۱۱۱۰ دلار و برای روش معامله اکترونیکی ۲۰ دلار میباشد.
معاملات حضوری روزانه از ساعت ۷صبح الی ۱۱:۳۰ صبح انجام میشود
معاملات الکترونیکی ازساعت ۳عصر الی ۲:۱۵ عصر روز بعد انجا میشود در هروزکاری ۴۵ دقیقه این معاملات تعطیل میباشند.
مثال :اگرشما یک قرارداد CLنفت خام برنت به فی ۱۰۰۰ دلار (درهر بشکه )بصورت حضوری و برای یک ماه آینده خریدکنید وتاروز آینده ،قیمت هربشکه نفت خام ۱۰۲ دلار باشد،دراینصورت شما ،بجای ۲۰۰۰۰دلار ،فقط ۱۰۰۰۰ دلارسود خواهید برد چراکه حداکثرنوسان مجاز درمعاملات حضوری ،۱۰ دلار درهربشکه است .
اما اگر شما بجای معامله حضوری ،بطور الکترونیکی معامله مینمودید،در آنصورت شما از سرمایه گذاری خود ۲۰۰۰۰ دلار سود میبردید چراکه حداکثر نوسان مجاز در معاملات الکترونیکی ،۲۰ دلار درهربشکه است .
ازاین مثال ساده بسادگی آشکاراست که سیاست گذاران برای تشویق سرمایه گذاران به تجارت الکترونیک ،چگونه انگیزه سازی میکنند و عوامل تشویق کننده ،برای توسعه و گسترش تجارت الکترونیکی را طراحی  واجرا میکنند.
درضمیه ۱،متن قرارداد آتی الکترونیکی برای نفت خام برنت و درضمیمه ۲ یک نمونه قرارداد آتی الکترونیکی برای گاز طبیعی آلمان که باخطوط لوله هلند (TTF)منتقل و تحویل میشود ودرسامانه ICEارائه میشود ،آورده شده است .فارغ از جزئیات قراردادها به ذکر این نکته بسنده میگردد که درهر دو قرارداد ،درقسمت روش های معامله ۱۱۲ ،برای اولین روش انعقاد قرارداد ،قراردادهای آتی الکترونیکی ۱۱۳ نام برده شده است .
رویه های تجاری در معاملات الکترونیکی نفت و گاز
درضمیمه ۳ ،رویه های تجاری ۱۱۴درسامانه ICE اورده شده است همانگونه که از ماهیت سامانه الکترونیکی قابل انتظار است ،دراین رویه ها هیچگونه محدودیتی ازنظر هویت و تابعیت فرد معامله گر وجودندارد و صرفا یک سری  های مالی ،میبایست درهنگام ثبت نام برای اداره قراردادها و اعضا بور س تادیه شود تا ثبت نام برای یک عضو رسمی ۱۱۵تکمیل شده ونام کاربری و رمز ورود به سامانه دراختیار کاربر قرار گیرد۱۱۶
لذا معامله گران ازکلیه کشورهای اروپا و یا ایالات متحده و کانادا ،میتوانند دراین سامانه معامله نمایند (همچنانکه اکنون اینکار را انجتم میدهند ). بنابراین با متفاوت بودن مکان تجاری معامله گر و سامانه رایانه ،وجه بین المللی بودن معامله برقرار میشود و معامله نفتی الکترونیکی انجام شده ،بین المللی تلقی میگردد.
بند۱- بازارهای نقدی (تک محموله ای )۱۱۷
به این بازار ،بازارنقدی ۱۱۸،هم گفته میشود این بازار یک بازار مالی عمومی است جائیکه اسناد ۱۱۹یا کالاهایی برا ی تحویل فوری ،معامله میشوند این بازار در تقابل با بازار آتی۱۲۰ است
که طرفین کالایی را برای زمانی در آینده معامله میکنند.این بازار درهر جائیکه زیرساختمانهای لازم جهت انجام تراکنش ، و جود داشته باشد ،ایجاد میشود.این بازار ازانواع بازارهای رومیزی ۱۲۱(OTC )است در بازارهای رمیزی،معاملات براساس قراردادهایی که مستقیما بین طرفین تشکیل میشود ،انجام میشودو هیچ قاعده و قانون از پیش تعیین شده ای ،در این بازار وجود ندارد .
مواد قرارداد طبق توافق طرفین تعیین میشود وممکن است مواد قراردادی استانداردی هم نباشد قیمت معاملات دراین بازار آتی و بور س نفت است .
یک نمونه از این بازارها ،بازار انرژی نقدی۱۲۲است این بازار ،برای تولید کنندگان حاملهای انرژی ،این امکان رافراهم میکند تاخریداران نقدی محصولات خودرا،باسرعت هرچه تمامتر ،شناسایی کنند و در عرض چند ثانیه برای قیمت مذاکر ه نمایند و حداکثر طی چند ساعت ، تحویل فیزیکی انرژی به مشتری راانجام دهند و وجه معامله را در هر حساب دلخواه در سراسر دینا تحویل بگیرند .ازجمله بازارها ،میتوان برای گاز طبیعی ، Title Transfer Facility (TTF) در هلند و (NBP)National Balancing Point درانگلیس را نام برد .۱۲۳
جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تحریمهای نفتی اعمال شد ه ازسوی بلوک غرب و ازدست ندادن بازارهای سنتی نفتی خود در اروپا ،در رقابت با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و روسیه  ، چاره ای جزروی آوردن به فروش تک محموله ای نفت نداشته است و فروش روزانه تک محموله ای نفت را به حدود ۱۰ درصد کل فروش رسانده است .۱۲۴
باتوجه به ماهیت این بازار ،قراردادهای الکترونیکی کمتر در این بازار مورد استفاده واقع میشود.