فولکمن و لازاروس(۱۹۹۸) این پرسشنامه را برای ارزیابی شیوه‌های مقابله با استرس طراحی ‌شده است که فرم امروزی آن دارای ۶۶ سؤال (۴ گزینه‌ای از نمره ۰ به کار نبرده‌ام تا نمره ۳ زیاد به‌کاربرده‌ام) با ۵۰ سؤال اصلی و ۱۶ سؤال فرعی که در نمره‌گذاری استفاده نمی‌شوند، ۸ راهبرد متداول(رویارویی، فاصله‌گیری، خویشتن‌داری، جستجوی حمایت‌های اجتماعی، مسئولیت‌پذیری، فرار یا اجتناب، مشکل‌گشایی برنامه‌ریزی‌شده و ارزیابی مثبت مجدد) را موردسنجش قرار می‌دهد. پایایی آن در پژوهش(رضائی راد، کاملی، موسوی بیوکی، ۱۳۸۸) ۹۳/۰ به‌دست‌آمده است. از سؤالات(۱۱، ۱۶، ۳۳، ۴۰، ۴۷، ۵۰، ۵۸، ۵۹) که راهبرد اجتناب را می‌سنجد برای ارزیابی راهبرد مقابله‌ای اجتناب که از کتاب آزمون‌های روان‌شناختی(ساعتچی، کامکاری، عسکریان، ۱۳۸۹) اقتباس شد، در این پژوهش استفاده‌شده است. با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ مقدار همسانی درونی در پژوهش حاضر، برای این خرده مقیاسِ پرسشنامه راهبردهای مقابله گری مقدار ۷۱/۰ به دست آمد.

پرسشنامه وضعیت زناشویی گلومبوک- راست(GRIMS)
پرسشنامه‌ی ۲۸ ماده‌ای وضعیت زناشویی گلومبوک - راست(GRIMS) در سال (۱۹۸۶) توسط راست، بِنان، گرون و گلومبوک^[۷۱۰] برای ارزیابی وضعیت زناشویی معرفی شد. این ابزار مداد-کاغذی چهار عامل رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، علایق مشترک، اعتماد و احترام را بر اساس طیف لیکرت ۴ گزینه‌ای از کاملاٌ مخالف تا کاملاٌ موافق اندازه‌گیری می‌کند. بسته به محتوای سؤال نمرات در دامنه ۰ تا ۳ قرارگرفته و حداقل نمره ۰ و حداکثر آن برابر با ۸۴ خواهد بود. نکته مهم این‌که در این آزمون نمرات بالاتر حاکی از رضایت زناشویی پایین‌تر است، به‌طوری‌که نمرات بین۳۷ تا ۴۱ رضایت زناشویی بد، نمرات بین ۴۲ تا ۴۶ نشان‌دهنده وخامت زناشویی و نمرات بالاتر از ۴۷ وضعیت بسیار وخیم رضایت زناشویی را منعکس می‌کند(امین پور و زارع، ۱۳۹۲). راست، بِنان، گرون و گلومبوک(۱۹۸۸) پایایی آزمون را برای زنان ۸۹/۰ و برای مردان ۸۵/۰ گزارش کرده‌اند. با بهره گرفتن از شیوه دونیمه سازی اسپیرمن – برون^[۷۱۱] در این مطالعه پایایی محاسبه شد و مقدار آن برابر با ۸۲/۰ بود.

پرسشنامه طرحواره­های ناسازگار اولیه یانگ^[۷۱۲] فرم ۹۰ سؤالی (YEMSQ)
در این پژوهش از مقیاس خود گزارشی طرحواره­های ناسازگار اولیه یانگ(۱۹۹۰) ویرایش سوم استفاده شد. این ابزار دارای ۹۰ ماده است که ۱۸ حیطه از طرحواره­های ناسازگار اولیه را اندازه می‌گیرد و برای گروه سنی ۱۲ سال به بعد می‌توان به کاربرد. هر گویه به کمک مقیاس درجه‌بندی شش گزینه‌ای نمره‌گذاری می‌شود (۱ نمره برای کاملاٌ در مورد من نادرست است، تا ۶ نمره کاملاٌ در مورد من درست است). نمره‌های این مقیاس با جمع نمرات ماده‌های هر زیر مقیاس به دست می‌آید. به‌بیان‌دیگر هر زیرمقیاس دارای پنج گویه است که نوع طرحواره ناسازگار اولیه را اندازه می‌گیرد. نمرات بالا نشان‌دهنده شدت بیشتر طرحواره­های ناسازگار اولیه در هر فرد است. دلیل استفاده از ویرایش سوم این بود که در فرم بلند تعداد سؤالات بسیار زیاد با ۲۰۵ سؤال، و پاسخدهی به آن‌ها مستلزم صرف زمان و حوصله زیاد است ، و فرم کوتاه با ۷۵ سؤال، شانس کمتری برای سنجش دقیق‌تر هر طرحواره فراهم می‌کند. گلِن، کاولین و وارتاوهی^[۷۱۳](۲۰۰۱؛ نقل از یوسفی و شیربیگی، ۲۰۱۰) میزان همسانی درونی و آزمون و باز آزمون را برای پرسشنامه طرحواره­های ناسازگار اولیه یانگ(YEMSQ) به ترتیب برابر با ۹۳/ ۰و ۷۸/۰ گزارش کردند. خصوصیات روانسنجی این مقیاس در ایران توسط یوسفی و شیربگی(۲۰۱۰) انجام‌شده است که پایایی آن بر اساس روش آلفای کرونباخ و شیوه تصنیف‌سازی به ترتیب برابر با ۸۶/۰ و ۹۱/۰ به‌دست‌آمده است.

مصاحبه بالینی ساختاریافته برای اختلالات محور اول^[۷۱۴] IV- TR DSM- (SCID):
مصاحبه ساختاریافته از یک مجموعه از گزاره­ها را شامل می‌شود که طرز بیان و ترتیب آن‌ها از پیش تعیین‌شده است. مواد این نوع مصاحبه‌ها به‌صورت رسمی نوشته‌شده‌اند و توالی سؤال کردن تعیین‌شده است؛ بنابراین به تجربه‌ی متخصص بالینی و قضاوت مصاحبه‌گر متکی نیستند. ارزیابی مصاحبه‌های ساختاریافته بر اساس ملاک‌های عینی و از پیش تعیین‌شده استوار است. یکی از مطرح‌ترین نوع مصاحبه بالینی ساختاریافته، مصاحبه بالینی ساختاریافته بر اساس DSM-IV-TR و تقریباٌ جدیدترین نسخه برای سنجش اختلالات روانی به شیوه مصاحبه با استناد از چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی/ متن تجدیدنظر شده است. در این نوع مصاحبه اگرچه رویکردی تجربی اتخاذ می‌شود، اما حساسیت تشخیصی آن مورد تأیید بالینگران است. محمدخانی، جوکار، جهانی تابش و تمنائی فر(۱۳۸۲) کتابی را برای اجرای مصاحبه به شیوه مذکور منتشر کرده‌اند که اختلالات روانی را در محور اول و دوم به‌طور جداگانه بر اساس مصاحبه ساختارند ارزیابی می‌کند. در این پژوهش با کمک از این منبع، مصاحبه بالینی برای تعیین معیارهای اصلی شمول و خروج از پژوهش استفاده شد.

سنجش زیست‌نشانگرهای قلبی و عروقی (فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک، ضربان قلب و دمای بدن)
به‌منظور اندازه‌گیری متغیرهای زیستی موردنظر در پژوهش که به‌عنوان زیست‌نشانگرهای قلبی عروقی از آن‌ها نام‌برده‌ایم، با بهره گرفتن از فشارسنج و دماسنج رقمی(دیجیتالی) شرکت بیورِر متعلق به کشور آلمان، که علاوه بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک، تعداد ضربان قلب را برحسب دقیقه نمایش می‌داد، متغیرهای زیستی با رعایت دستورالعمل‌های همراه با این ابزارها اندازه‌گیری به عمل آمد. جهت در نظر گرفتن احتمال خطا از فشارسنج عقربه‌ای در محاسبه فشارخون سیتسولیک و دیاستولیک به‌طور موازی با اجرای یک همکار پرستار در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون از صحت نتایج به‌دست‌آمده، اطمینان حاصل شد.
۳-۶ روند اجرای پژوهش
پس از ارائه پیشنهاده پژوهش به گروه روانشناسی دانشگاه پیام نور مرکز تحصیلات تکمیلی تهران اقدام لازم جهت معرفی عنوان رساله به مرکز اسناد ملی ایران(ایران داک) توسط کارشناس محترم گروه روانشناسی به عمل آمد. با تأیید بدیع و تکراری نبودن پژوهش، پیشنهاده در گروه با حضور اساتید محترم راهنما(دکتر علی‌رضا آقایوسفی) و مشاور(دکتر احمدعلیپور و دکتر حسین زارع) و داور(دکتر مهناز علی‌اکبری) مطرح و موردنقد و بررسی قرار گرفت و نظرات اساتید جهت اصلاح پژوهش مشخص و اعمال گردید. با دریافت معرفی‌نامه از دانشگاه محل تحصیل به بنیاد امور جانبازان و ایثارگران استان کرمانشاه مراجعه و تدابیر لازم جهت تشکیل معرفی و شناسایی جامعه هدف به عمل آمد. دانشگاه جامع علمی کاربردی کرمانشاه وابسته بنیاد شهید به‌عنوان محل تشکیل کلاس‌های آموزش درمانگری پردازش شناختی(CPT) انتخاب گردید. پس از فراخوانی جانبازان محترم بر اساس فهرست تهیه‌شده، و توضیح در مورد مدت و زمان شروع دوره‌ها، ضمن جلب رضایت آنان برای شرکت در پژوهش مصاحبه بالینی ساختاریافته جهت سنجش اختلالات محور یک برای هرکدام از افراد در دو نوبت صبح و ظهر انجام گرفت. پس از همتا سازی بر اساس سن، سطح تحصیلات، نوع جانبازی، درصد جانبازی و مصرف یا عدم مصرف دارو و نوع دارو، به گمارش تصادفی هرکدام از آن‌ها دریکی از دو گروه ۱۲ نفری(درمانگری پردازش شناختی(CPT) و گروه کنترل) اقدام شد. بنیاد شهید شهر سنقر کلیاییِ استان کرمانشاه نیز به دلیل همکاری و اعلام آمادگی برای اجرای طرحواره درمانی(ST) انتخاب شد. به‌منظور ثبت داده‌های پیش‌آزمون، پرسشنامه‌های پژوهش در بین سه گروه توزیع و توسط کارشناس پرستاری که به همکاری دعوت‌شده بودند متغیرهای زیستی(فشارخون سیستولیک و دیاستولیک، ضربان قلب، دما) اندازه‌گیری شد. جلسات به‌صورت هفته‌ای دو بار و به مدت ۹۰ دقیقه و درمجموع ۱۲ جلسه درمانگری پردازش شناختی(CPT)، و ۱۴ جلسه طرحواره درمانی(ST) برگزار شد. یک هفته پس از پایان مداخله مجدداٌ پس‌آزمون به عمل آمد و درنهایت یک ماه بعد نیز مرحله پی گیری انجام شد.
۳-۶-۱ مروری بر جلسات روان‌درمانی
۳-۶-۱-۱ درمانگری پردازش شناختی(CPT)
این روش درمانی، ترکیبی از مواجهه طولانی و بازسازی شناختی است و از رویکردهای درمانی مشتق از شناخت درمانی است که متمرکز بر آسیب روانی(تروما) می باشد. در مطالعه حاضر از درمانگری پردازش شناختی(CPT) ویرایش نظامی(رِسیک، مانسن و چارد، ۲۰۰۷، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۴) استفاده‌شده است. که خلاصه جلسات مداخله به شرح زیر است:
جلسات۴-۱
آشنایی و معارفه؛ تکمیل پرسشنامه ­های پیش­آزمون و اجرای اندازه ­گیری­های مرتبط با متغیرهای زیستی؛ بیان قواعد گروه( منجمله ­اجتناب از صحبت­های منفی، حمایت از همدیگر، فرصت برابر برای صحبت و رازداری)؛ تشریح و معرفی منطق درمان و آشنایی با پشتوانه نظری درمانگری پردازش شناختی(CPT)؛ مروری بر اختلال استرس پس از سانحه و علائم آن یعنی تجربه مجدد رویداد یا همان مزاحمت‌ها و رخنه کننده‌ها، اجتناب کردن از یاد آورنده‌های رویداد تروماتیک و سطوح بالای برانگیختگی؛ فرمول­بندی شناختی­ جهت درک تداوم و حفظ نشانگان اختلال؛ نقش و تأثیر باورهای فرد در پردازش تروما و پیامدهای آن؛ کمک به افراد جهت تمایز هیجانات واقعی که به‌طور مستقیم به دلیل رویداد آسیب­زا ایجادشده‌اند و هیجان­های ساختگی که ناشی از تفسیرهای بعدی فرد پس از رویداد هستند(مانند احساس گناه و شرم)؛ تأکید بر اهمیت و نقش اجتناب یرتداوم نشانگان اختلال و ضرورت مواجهه با ترس­ها و اجتناب که در خلال درمان شرایط آن به وجود می ­آید؛ کمک به مراجع برای درک خود پایی؛ شناسایی معنای رویداد آسیب‌زا ازنظر آن‌ها؛ گزارش نوشتاری رویداد با تأکید بر این‌که ذکر شود ازنظرشان چرا رویداد برای آن‌ها اتفاق افتاده است و چه تأثیری بر باورها و نگرش آن‌ها نسبت به خود، دیگران و جهان داشته است، و کمک به مراجعینی که در نوشتن گزارش نوشتاری واقعه مشکل‌دارند؛ اهمیت انجام تکالیف خانگی و دلایل استفاده از این تکالیف؛ از مراجعین خواسته می­ شود که در معنای حادثه تروماتیک از طریق گزارش نوشتاری آن کنکاش کرده و بحث کنند­ که چرا رویداد تروماتیک رخ‌داده است و چگونه آن بر باورهای فرد نسبت به خود، دیگران وجهان تأثیرگذار بوده ­است، و البته به پنج بعد امنیت، اعتماد، قدرت/کنترل، عزت‌نفس و صمیمیت در این راستا توجه کنند؛ پس‌ازآن مراجعین آموزش می­بینند که بین رویدادها، افکار و احساسات از طریق کاربرد­ ABC ارتباط برقرار کنند و به همراه درمانگر شروع به شناسایی مواردی کنند که افکار در مورد آن‌ها دچار وقفه است (Stuck point­): یعنی افکاری که به تفسیر از رویداد آسیب‌زا مربوط هستند و مراجع از ادامه صحبت و نوشتن در مورد آن دچار وقفه می­ شود و یا افکاری مانند این‌که “تقصیر من بود که این اتفاق به وقوع پیوست"، یا افکاری که مبتنی بر تروما بوده و با توجه به آن‌ها، خود و جهان اطرافشان را مورد ارزیابی قرار می­ دهند مانند اینکه “من نمی‌توانم به کسی اعتماد کنم” یا “من بی‌ارزش هستم"؛ کشف نظام باورهای منفی خود و نهایتاٌ مراجعین جزئیات آسیب­زاترین رویداد را می­نویسند مانند جزئیات حسی (بو، نور، صدا و تصاویر) افکار و احساسات، در ادامه، درمانگر با بهره گرفتن از گفتگوی سقراطی به بیمار­ان کمک می­ کند تا نقاط وقفه را تحلیل کنند و رویدادهای گذشته، حال و آینده را با تفاسیر متعادل­تری مورد ملاحظه قرار دهند. موضوعاتی که در پنج موردتوجه قرار می­گیرند:
الف) امنیت
کمک به درمانجویان تا بر روی موضوعات امنیت به روش­های زیر کار کنند:
- شناسایی باورهای مرتبط با امنیت(برای مثال باورهای منفی معطوف به بی­خطری و امنیت دیگران یا توانایی او برای حفاظت از خودش در برابر صدمات دیگران) و شناسایی راه ­هایی که به‌واسطه آن‌ها این باورها منجر به افزایش اضطراب و اجتناب می­شوند.
- تفکیک تمرین­های مناسب جستجوی امنیت از تمرین­های اجتناب مبتنی بر ترس.
- تشخیص خود گویی‌های کاهش‌دهنده اضطراب و معرفی جملات فرعی دیگر.
- ارزیابی واقع‌بینانه احتمال رخداد مجدد تروما.
ب) اعتماد
کمک به درمانجویان تا بر روی موضوعات اعتماد به روش­های زیر کار کنند:
- کمک به درمانجویان تا رویکرد همه‌یاهیچ خود نسبت به اعتماد را ارزیابی کرده و راهبردهایی را گسترش دهند که به‌وسیله آن‌ها به دیگران اعتماد داشته باشند.
- کمک به درمانجویان جهت تمرکز بر رفتار واقعی دیگران نه بکار بردن قضاوت‌های کلی در مورد آن‌ها.
- تشویق درمانجویان به درخواست و دریافت حمایت از جانب دیگران در مواقع فشارزا.
ج) قدرت و کنترل
کمک به درمانجویان تا بر روی موضوعات قدرت و کنترل به روش­های زیر کار کنند:
- شناسایی و ارزیابی باروهای پیرامون خود کارآمدی(برای مثال باورهایی که حادثه تروماتیک حس درماندگی و فقدان کنترل بر روی آن حوادث را تأیید می­ کنند).
- شناسایی و ارزیابی باورهای در ارتباط با کنترل بر روابط بین فردی(به‌ویژه باورهایی که برای اطمینان از امنیت، فقط کنترل شخص دیگری را لازم می­دانند).
- اعتبار یابی خشم به‌عنوان یک واکنش منطقی به تروما و کمک به درمانجویان تا بدون ترس از نداشتن کنترل (برای مثال پرخاشگر شدن)، تروما را تجربه کرده و درباره آن صحبت کنند.
د)عزت‌نفس
کمک به درمانجویان تا بر روی موضوعات عزت‌نفس به روش­های زیر کار کنند:
- شناسایی مفروضاتی که بر عزت و احترام و خلق تأثیر می­گذارند.
- کشف اثرات تروما بر رشد یا تقویت این فرضیات.
- کمک به درمانجویان تا به‌واسطه حوادث خوشایند و تعریف و تمجید خود، به احساس ارزشمندی دست پیدا کنند، بدون اینکه درصدد اکتساب یا رد آن‌ها باشند.
ه)صمیمیت
کمک به درمانجویان تا بر روی موضوعات صمیمیت به روش­های زیر کارکنند: