کمتری به تشخیص انسان دارند. سیستم‌های خودکار، به دو گروه آدرس‌پذیر و غیر آدرس‌پذیر تفکیک می‌شوند. در سیستم آدرس‌پذیر، علاوه بر اعلام حریق، محل دقیق وقوع آن نیز مشخص می‌شود.
فصل دوم
سیستم اعلان حریق
۲-۱تجهیزات تشخیص حریق ( دتکتورها)
دتکتورها وسایل الکترونیکی هستند که در شکل ها و طرح های مختلف و معمولاً به رنگ سفید توسط کارخانه های سازنده ارائه می شوند و در محلهای مناسب مانند آشپزخانه – موتور خانه – اتاق- بایگانی – راهروها- اتاق های منزل- اتاق های کنفرانس به صورت سقفی یادیواری روی پایه های مخصوص نصب می شوند و وظیفه آنها تشخیص حریق و اعلام آن به مرکز کنترل می باشد. تغذیه دتکتورها معمولاً با ولتاژ ۲۴ ولت DC صورت می گیرد ولی دتکتورهایی وجود دارند که از ولتاژهای ۱۲ و ۴۸ ولت DC یا AC 220 ولت تغذیه می شوند جریان عبوری از آنها در حالت عادی چند ده میلی آمپر است و در مواقع بروز حریق افزایش می یابد. بسته به اینکه دتکتورها در کدام اثر آتش برای تشخیص استفاده می کند. در انواع گوناگونی به صورت زیر ساخته می شوند:

الف : دتکتور دودی (Smoke Detector ):
این دتکتورها به صورت سقفی نصب می شوند و دارای محفظه ای هستند که بعد از پر شدن دود به این محفظه تحریک شده و با تغییر جریان عبوری به مرکز کنترل اعلام حریق نمایند و دارای سه نوع می باشند:
۱- دتکتورهای دودی یونیزاسیون ( Ionzation):
این دتکتورها دارای یک عنصر تشعشع کننده رادیواکتیو می باشد. در اثر عبور اشعه رادیو اکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن مقداری جریان عبور می کند. در مواقعی که دود داخل این محفظه می شود جریان عبوری تغییر می کند و باعث اعلام حریق می شود. به دلیل حساسیت زیاد در برابر دود در جاهایی که حجم آتش زیاد و دود کم ایجاد می شود از این دتکتورها استفاده می کنند ولی به طور کلی می توان آنها را در مجتمع های مسکونی – ادارات و بیمارستانها نصب نمود. از نظر زیست محیطی دفع این دتکتورها بعد از اتمام شارژ آنها حدوداً ۸ سال طول می کشد مشکلاتی به همراه دارد لذا تولید این نوع دتکتورها کم شده است و روبه توقف می باشد.
۲- دتکتور دودی نوری (اپتیکال) (Optical):
به این نوع دتکتورها دتکتور فتوالکتریک نیز گفته می شود و دارای یک سلول نوری داخل خود می باشد که با ورود دود به محفظه و کم شدن نور تحریک شده و اعلام حریق می نماید. در محل هایی مانند انبارهای مواد PVC که در هنگام بروز حریق دود غلیظ تولید می شود و آتش سوزی به آهستگی انجام می گیرد استفاده از آنها مناسب است.
۳- دتکتور دودی اشعه ای ( Beam Detector)
در مواردی که بخواهیم مکان وسیعی مانند سالن یک کارخانه و یا سالن موزه و … را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم و نصب دتکتورهای معمولی مشکل و یا غیر اقتصادی باشد از این نوع دتکتورها استفاده می گردد. این دتکتورها دارای یک قسمت فرستنده (TX) هستند که اشعه ای به سمت گیرنده (RX) می فرستند. این دو قسمت در دو سمت سالن نصب می شوند و هرگاه عاملی مانند دود بین این دو عنصر واقع شود و ارتباط اشعه را قطع کند باعث اعلام خطر می گردد. در بعضی از این نوع دتکتورها فرستنده و گیرنده روی یک قسمت وجود دارد و در قسمت روبرو یک انعکاس دهنده (Reflector) نصب میگردد. این دتکتورها می توانند فضایی به پهنای ۱۵ متر و به طول ۱۰ الی ۱۰۰ متر را تحت پوشش قرار دهند و ارتقاء نصب آنها بین ۷/۲ متر تا ۲۵ متر است ولتاژ کار آنها ۲۴ ولت DC و جریان مصرفی در حالت ساکن _mA50 و در هنگام اعلام حریق _mA70 است. هرچند فاصله بین گیرنده و فرستنده افزایش یابد جریان مصرفی نیز افزایش می یابد.
توجه: برای تشخیص دود در داکتهای تهویه از دتکتور دودی اپتیکال استفاده می شود که آنرا در محفظه خاصی که به دو لوله (پرآب) وصل است قرار می دهند و در خارج داکت نصب می کنند و لوله ها به داخل داکت می رود تا مقداری از هوای عبوری از داخل داکت را نمونه برداری کند. در صورت وجود دود در داخل داکت این دود از طریق لوله ها وارد محفظه دتکتور شده و دتکتور اعلام حریق می کند.
نکاتی که در هنگام استفاده از دتکتورهای دودی باید رعایت گردد:
الف: دتکتور دود نباید در مسیر کوران هوا نصب گردد.
ب: برای تعیین محل نصب باید از استاندارد BS 5839 پیروی کرد.
ج: در محلهایی که در حالت عادی دود و بخار وجود دارد مانند موتورخانه و کنار بویلر از این دتکتورها استفاده نشود.
نکته: اسپری خاصی وجود دارد که برای تست دتکتورهای دودی بکار می رود و با پاشیدن آن به سمت دتکتور می توان از عملکرد صحیح آن مطمئن شد.
ب- دتکتور حرارتی (Heat Derector)
این دتکتورها دارای یک مقاومت حرارتی می باشند که در اثر حرارت حاصل از حریق مقاومت آن کم شده و باعث افزایش جریان می شود و به مرکز کنترل اعلام حریق می نماید. نصب آنها به صورت سقفی و طبق استاندارد Bs5839 می باشد و در دو نوع ارائه شده اند:
۱- نوع حرارتی ثابت (FIX) :
در محل هایی که تغییرات دما ناگهانی اتفاق می افتد ( مانند آشپزخانه) از این نوع دتکتورها استفاده می شود. این دتکتورها در دمای ثابتی تنظیم شده اند از اینرو به آنها دتکتور حرارتی فیکس می گویند.
۲- نوع حرارتی افزایشی (ROR) ( Rate Of Rise)
در محل هایی که افزایش دما به صورت تدریجی اتفاق می افتد ( مانند موتورخانه) از این دتکتورها استفاده میشود این دتکتورها دارای ولومی برای تنظیم دما می باشند.
نکته: دتکتورها الکترونیکی جدیدی ساخته شده اند که هم به صورت دتکتور فیکس و هم دتکتور افزایشی قابل استفاده هستند و به آنها دتکتورهای ترکیبی (Combined) گفته می شود و قدرت کشف بالاتری نسبت به نوع حرارتی ثابت دارا می باشند.
ج- دتکتور مولتی (MULTI):
این دتکتورها شامل دو طبقه هستند که یکی به عنوان دتکتور حرارتی و دیگری به عنوان دتکتور دودی عمل می کند و در محل هایی که هم امکان وجود دود و هم حرارت هست به کار می روند. ( مانند اتاق های بایگانی و کتابخانه ها)
د- دتکتور شعله ای ( Ultra Violet Flame Detector یا Infrar Flame)
این دتکتورها با بهره گرفتن از سنسور گیرنده اشعه ماورا بنفش شعله آتش یا اشعه مادون قرمز آتش را تشخیص داده و اعلام حریق می نمایند. زمان پاسخ آن ها حدود چند ثانیه می باشد و آتش را بسیار سریع تشخیص می دهند. در دو نوع قابل نصب برای فضای داخلی (Indoor) و فضای (Outdoor) موجود می باشد و ولتاژ کار آنها ۱۲ الی ۳۰ ولت DC است زاویه دید آنها نیز ۱۲۰ درجه می باشد.
ه - دتکتور گازی(Gas Detector)
برای تشخیص نشتی گاز و اعلام خطر قبل از به وجود آمدن حریق خصوصاً در محل هایی که از گازهای سوختنی (قابل اشتعال) (CNG,LPG) استفاده می شود این دتکتورها مورد استفاده قرار می گیرد. مبنای تشخیص برخی از آنها بوی گاز می باشد و به صورت دیواری یا سقفی نصب می شوند. مورد استفاده آن ها در آپارتمان ها، هتل ها و مراکز صنعتی می باشد. برخی از این دتکتورها قادرند به صورت کشف نشتی گاز به یک شیر فرمان دهند و مسیر گاز را ببندید.
نکته: در دتکتورهای پیشرفته تر تغییرات چگالی گاز توسط مبدل تبدیل به یک جریان ۴ تا ۲۰ میلی آمپر شده و با یک کابل سه سیمه برای اندازه گیری و کنترل به پانل کنترل مرکزی ارسال می شود. همچنین سیستمهایی با دتکتور و تابلو مرکزی مخصوص وجود دارند که میزان گاز مونواکسیدکربن (CO) را در محیط تشخیص داده و در صورت کم بودن غلظت آن یک سیستم تهویه را راه اندازی می کنند و در صورت زیاد بودن غلظت آن در هوای محیط اعلام خطر می نمایند مورد استفاده این دتکتور در پارکینگ های عمومی و در تونلهای زیرزمینی و محل هایی می باشد که از سوخت های منواکسید کربن زا مانند زغال یا نفت استفاده می کنند.
۲-۱-۱پایه دتکتورها:
برای نصب یک دتکتور ابتدا پایه آن متناسب با نوع دتکتور نصب شود و سیم کشی روی آن انجام پذیرد سپس دتکتور روی پایه جا زده شود. بر روی پایه دتکتور پیچ های اتصال برای تغذیه ورودی – و + و دو پیچ اتصال به دتکتور بعدی و یا مقاومت انتهای خط (EOLR) وجود دارد. همچنین ممکن است یک پیچ اتصال نیز برای منفی چراغ ریموت اندیکاتور وجود داشته باشد.
۲-۱-۲تجهیزات اعلام کننده حریق
برای آگاه کردن ساکنین ساختمان از بروز حریق از وسایل سمعی و بصری خاص سیستم های اعلام حریق استفاده می شوند که به سه گروه تقسیم می گردند:
۲-۱-۲-۱آژیر (Sounder) یا زنگ (Bell)
آژیرها وسایل خبری صوتی هستند که هنگام بروز حریق به صدا در می آیند. ساختمان آن ها الکترونیکی بوده و معمولاً پلاریزه ( دارای + و - ) می باشند. تمام آژیرهایی که در یک ساختمان به کار می روند باید دارای صدای یکنواخت و یکسان باشند و از همه ساختمان صدای آژیر شنیده می شود. نصب آنها به صورت سقفی یا دیواری می باشد. حداقل صدای آژیر باید ۶۵ دسی بل یا ۵۰ دسی بل بیشتر از صداهای محیط باشد. مقدار قدرت صدا برای استراحتگاه ها ۷۵ دسی بل می باشد. معمولاً صدای آژیرهای ساخته شده در فاصله یک متری حدود ۱۰۰ دسی بل است به همراه بعضی از آژیرها یک چراغ فلاشر تعبیه می شود تا در صورت پر سر و صدا شدن محیط و شنیده نشدن صدای آژیر چراغ فلاشر افراد را متوجه بروز حریق بنماید.
تغذیه آژیرها معمولاً ۲۴ ولت DC می باشد و هنگام آلارم جریان حدود ۱۶۰ میلی آمپر می کشند ولی در حالت عادی جریان آنها چند میلی آمپر است. در محیط های پر سرو صدا ( محیط های کارگاهی و صنعتی) از آژیرهای موتوردار (Siren) استفاده میشود که فرکانس خروجی ۱۸۰۰ – ۱۰۰۰ هرتز دارند و صدای قوی تولید می کنند. رنگ آژیر معمولا قرمز می باشد.
۲-۱-۲-۲چراغ های نشانگر (Flasher):
این چراغ ها با نور ثابت یا چشمک زن (Flash) و همچنین به صورت ثابت شده اند معمولاً به رنگ قرمز هستند و در دو محل نصب می شوند:
الف- در پاگردهای راه پله یا در راهروها:
در پاگردهای راه پله یا در راهروها چراغ های فلاشری نصب می گردند که موازی با آژیر بسته شده اند و همراه آژیر به کار می افتند و به آن ها Strobe Light می گویند. افراد ناشنوا در ساختمان با دیدن نور این چراغ ها می توانند متوجه بروز حریق بشوند یا در صورت از کار افتادن احتمالی آژیرها این چراغ ها بروز حریق را مشخص می کنند. بعضی از این چراغها ممکن است با آژیر یکجا باشند.
ب- در بالای سر درب واحدها یا اتاق ها:
ممکن است در بعضی مواقع خود زون دارای قسمت های متعددی باشد و هنگام بروز حریق نیاز به تشخیص دقیق تر محل حریق داشته باشیم. مثلاً در آپارتمان هایی که هر طبقه یک زون می باشد و خود طبقه چند واحد است و یا در هتل ها که اتاق های متعددی در هر طبقه وجود دارد برای تشخیص دقیق محل حریق از چراغ Remote Andicator استفاده می گردد. این چراغ بالای درب هر واحد نصب می شود و تغذیه مثبت آن از مثبت منبع تغذیه و منفی آن از پایه مخصوص چراغ ریموت در دتکتورهای آن واحد می باشد. این پایه روی دتکتور با حرف R مشخص می شود. در صورت عمل کردن دتکتور این چراغ نیز روشن می شود.
۲-۱-۲-۳ شستی های اعلام حریق (MCP^[1]) :
این شستی ها برای اعلام حریق ساخته شده اند و در دو نوع فشاری معمولی و شیشه ای می باشند. در هر نوع در حالت عادی کنتاکت شستی باز است (N.O) و در حالت اعلام حریق یک مقاومت سری با شستی که مقدار آن معمولاً ۴۷۰ اهم است در مسیر به طور موازی با مقاومت انتهای خط قرار می گیرد و مقدار مقاومت معادل به حدود ۳۸۰ اهم می رسد و جریان افزایش می یابد و این از نظر سیستم اعلام حریق، در دو نوع شیشه ای شستی تحت فشار قرار دارد و با شکسته شدن شیشه آزاد شده و کنتاکت آن بسته می شود. در انواع معمولی باید شستی را فشار داد تا کنتاکت آن بسته شود. شستی معمولاً دارای سوئیچی برای ری ست (Reset) کردن می باشند تا بعد از استفاده از شستی بتوان دوباره آنرا به حالت عادی برگرداند. محل نصب شستی ها باید در مسیرهای خروجی ساختمان و در دسترس و در معرض دید باشد تا احیاناً اشخاص برای به صدا در آوردن سیستم اعلام خطر به محل وقوع حریق نزدیک نشوند و به روی شستی ها کلمه Fire نوشته می شود و به رنگ قرمز می باشند.
۲-۱-۲-۴ کابل کشی سیستم اعلام حریق
نصب و استقرارتجهیزات سیستم اعلام حریق طبق استاندارد BS 5839 و کابل کشی طبق استاندارد BS6207 انجام می گیرد. به طور کلی می توان سیم های مدار اعلام حریق را به دو گروه تقسیم کرد و با توجه به خصوصیات هر گروه کابل مناسب با آن را به کار برد:
گروه ۱: کابلهایی که بعد از آشکار شدن حریق استفاده نمی شود مانند کابلهای دتکتورها و شستی ها
گروه ۲: کابلهایی که بعد از کشف شدن حریق استفاده می شوند مانند کابلهای منع تغذیه و آژیرها و چراغها