مسئولیت قهری
‌ فرضی که دو شخص هیچ پیمانی با یکدیگر ندارند و یکی از آن دو به عمد یا به خطا به دیگری ضرر می رساند، مسئولیت غیر قراردادی یا خارج از قرارداد محقق است. مسئولیت قهری مسئولیت جبران ضرر ناشی از فعل یا ترک فعلی است که از نظر قانون و عرف خطا محسوب می شود. (النقیب، ۱۹۸۴ م، ۳۰) همچنین گفته می شود که مسئولیت قهری، مسئولیت ناشی از نقض تکلیفی است که ابتدائاً توسط قانون مقرر شده است. چنین تکلیفی در مقابل اشخاص بطور کلی است و نقض آن از طریق اقامه دعوی برای مطالبه خسارت تقویم نشده، قابل جبران است. (بادینی، ۱۳۸۴، ۳۷)

فرق بین مسئولیت کیفری و مسئولیت مدنی
‌ در بین مسئولیت کیفری و مسئولیت مدنی تفاوت هایی وجود دارند که بسیار مهم بوده و عبارتند از:
در مورد مسئولیت کیفری، بیشتر ضرر و زیان متوجه جامعه است در صورتی که در مسئولیت مدنی، ضرر و زیان متوجه یک شخص خاص می باشد. در مسئولیت مدنی، چون عمل ارتکابی مخل نظم عمومی نیست، جامعه از خود دفاع نکرده و متضرر از جرم بایستی خسارت های وارده به خود را از مرتکب مطالبه کند. پس در اینجا مسئولیت در مقابل فرد است ولی در مسئولیت کیفری، مسئولیت متوجه جامعه می باشد.
هدف از مسئولیت کیفری مجازات مجرم است که به منظور دفاع از جامعه، پاسداری از نظم، جبران خسارت عمومی و اصلاح و تنبه سایر افراد به مورد اجرا گذاشته می شود ولی هدف از مسئولیت مدنی، جبران خسارت شخص زیان دیده است.
پاره ای از جرایم با این که مجازات های کم و بیش سنگینی دارند ولی چون برای دیگران ایجاد خسارت نمی کنند، توام با مسئولیت مدنی نمی باشند، همچون ولگردی و تکدیگری. برعکس، هر جبران خسارتی که موجب مسئولیت مدنی است، لزوماً جرم نبوده و موجب مسئولیت کیفری نمی‌باشد مانند تصرف خارج از حد متعارف یک مالک در ملک خود که سبب ضرر و زیان همسایه‌اش شود. از نظر حقوق جزا برای تحقق جرم، وجود قصد انجام جرم و یا تقصیر و اشتباه جزایی (بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم مهارت، عدم رعایت نظامات دولتی) از سوی مرتکب جرم، برای اثبات مسئولیت کیفری در کلیه جرایم اعم از عمدی و غیرعمدی الزامی است؛ در صورتی که از نظر حقوقی، احراز مسئولیت مدنی نیازی به اثبات قصد انجام جرم ندارد بلکه خطاهایی که موجب مسئولیت مدنی می گردند به طور معمول از بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم مهارت یا عدم رعایت نظامات دولتی سرچشمه می گیرند و یا این که در برخی موارد، قانون کسی را از نظر مدنی ملزم به جبران خسارت می کند بدون این که مرتکب تقصیر یا اشتباهی شده باشد.
احراز مسئولیت کیفری نیازمند بررسی عمیق شخصیت بزهکار است و عدالت ایجاب می کند که خصوصیات فردی و جنبه های خاص روانی مجرم در ارزیابی رفتار مجرمانه او برای تعیین نوع و میزان مجازات به دقت مورد توجه قرار گیرد تا اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری کاملاً رعایت گردد. اما در مورد مسئولیت مدنی، از نظر رعایت مصالح اجتماعی کافی است که موضوع را با رفتار یک انسان متعارف مورد مقایسه قرار داد.
مراحل کشف جرم، تعقیب و تحقیق در مسائل کیفری، قبلاً به وسیله ضابطان دادگستری (ماموران نیروی انتظامی) و مقامات دادسرا پیگیری شده و با صدور کیفرخواست توسط دادستان، در دادگاه های کیفری عمومی اقامه می شود. اما رسیدگی به مسائل مدنی ابتدا در دادگاه حقوقی عمومی مطرح شده و نهادی به نام دادسرا در مسئولیت مدنی دخیل نمی‌باشد (حسینقلی‌نژاد، ۱۳۸۸، ۳۰).
‌مبانی مسئولیت مدنی
‌ درباره پایه ومبنای مسئولیت مدنی واینکه چگونه شخص، مسئول شناخته می شود نظریه‌های گوناگونی وجود دارد (حسینی‌نژاد، ۱۳۸۵، ۴۷).

نظریه تقصیر
‌ مطابق این نظریه شخص وقتی مسئول است که دراعمال خود مرتکب تقصیر یاخطایی شده باشد.
تقصیر چیست ؟ قانون مدنی ایران درماده ۹۵۳ خود تقصیر را شامل « تعدی وتفریط» می‌داند. بدین معنی که «ترک عملی که به موجب قرارداد یا متعارف برای حفظ مال غیرلازم است » تفریط نامیده میشود و تعدی عبارت است از «تجاوز نمودن از حدود اذن یا متعارف نسبت به مال یا حق دیگر».
برپایه تعریف قانونی مذکور، تقصیر دربرگیرنده تخلف ازتعهد و التزام قانونی یا قراردادی ویاتجاوز یک شخص به حقوق شخصی دیگر بر خلاف متعارف است و می‌توان گفت که تقصیر عبارتست از عمل خلاف حق که یک شخص نسبت به شخص دیگری انجام می‌دهد. به طول مثال،راننده‌ای که از مقررات راهنمائی و رانندگی تخلف می‌کند و موجب حادثه‌ای می شود که منجر به خسارت اشخاص دیگری می‌شود، مقصر است و باید زیان وارد شده را جبران کند.
بنابراین نظریه، زیان‌دیده وقتی می‌تواند به حق خود برسد که ثابت کند عامل زیان مرتکب تقصیر و خطایی شده و زیان وارد بر او نتیجه مستقیم تقصیر عامل زیان است. عامل زیان نیز برای رفع مسئولیت خود می‌تواند ثابت کند که زیان واردشده در نتیجه تقصیر و خطای زیان‌دیده بوده است.
طبق این نظریه ارتکاب تقصیر وخطا شرط اصلی مسئولیت مدنی است. به طور کلی حسن این نظریه آن است که هرکس رامسئول عواقب وپیامدهای اعمال ورفتارخود می داند. وبه مسئولیت جنبه شخصی می دهدکه خود موجب افزایش احتیاط نزد افراد می‌شود (منتی‌نژاد، ۱۳۸۷، ۱۳۱).

نظریه خطر
‌ دراین دیدمان ارتکاب تقصیر شرط مسئولیت مدنی نیست بلکه هرکسی که براثر فعالیت خود خطرهایی ایجاد می‌کند وموجب زیان دیگری می شود مسئول وملزم به جبران خسارت وارده شده است. بنابراین شخصی که اتومبیلی رابه حرکت در می آورد ویاکارخانه‌ای رابه کار می اندازد ایجاد خطر می‌کندوچون ازمنافع این فعالیت بهر ه مند می شود ناچارباید ضرری راکه ازاین راه متوجه دیگری می شود تقبل وجبران کند.
علت پیدایش این نظریه جدید آن بود که حوادث وسایل نقلیه موتوری ورخدادهای زیان بارکارخانه ها روز به روزتوسعه می یافت وخسارت‌های زیادی بردوش زیان دیده گان می گذاشت واغلب، حق آنها ضایع می شد. زیراعامل زیان ازشرایط وموقعیت اقتصادی بهتری برخورداربود وبااستفاده ازقانون وامکانهای خود ازمسئولیت معاف می‌شد.
این نظریه موضوع رای معروف دیوان عالی کشورفرانسه درسال ۱۹۳۰ و ازماده ۱۳۸۴ قانون مدنی فرانسه استنباط شده‌است (حسینی‌نژاد، ۱۳۷۰، ۳۰).

نظریه تضمین حق
‌ افزون بردو نظریه فوق، بوریس استارک، استاددانشگاه پاریس، نظریه دیگری رابه عنوان مبنای مسئولیت مدنی مطرح کرد که به « نظریه تضمین حق » معروف است. به نظر این دانشمند حقوق، مبنای مسئولیت مدنی محدود و منحصر به نظریه تقصیر یا نظریه خطر نیست و اشتباه است که تنها به آثار و ارزیابی عمل عامل زیان توجه کنیم وحقوق زیان‌دیده وتضمین قانون‌گذار را فراموش کنیم.
به نظر این حقوق دان هرکس حق دارد درجامعه خود سالم وایمن زندگی کند وحقوق اوتضمین شود. هیچکس حق ندارد حقوق وسلامتی وایمنی دیگران رابه خطر اندازد. پس از محض اینکه حقی ازبین رفت وزیانی واردشد عامل زیان باید آن را جبران کند وهمین الزام به جبران زیان، مسئولیت مدنی نامیده می شود. حسن بزرگ این نظریه آن است که به تضمین حقوق افراد زیان دیده وحمایت قانونی از آنان توجه و تاکید دارد (کاتوزیان، ۱۳۸۲، ۵۶)
‌خطای شغلی پزشکان
پزشکان و جراحان ممکن است در نتیجه اعمال حرفه خود و اشتباه در تشخیص بیماری و یا عمل جراحی مسئول شناخته شوند.باید توجه داشت که پزشک و جراح در انجام وظایف خود، تعهد حصول نتیجه قطعی را ندارند بلکه مکلفند که در اجرای وظیفه خود از امکانات علمی و مهارت و تخصص خود و تکنیک های موجود و معمول پزشکی برای معالجه و بهبود بیمار استفاده کنند(محمود صالحی،۱۵۴،۱۳۷۲۹)
‌ حرفه پزشکی، حرفه ای مبتنی بر تجربیات گذشته و ابتکار و نوآوری رجال این فن است و به حد کمال خویش نرسیده است و پزشک بمانند بقیه افراد بشر ممکن است تحت تاثیر مسائل مادی و معنوی و رقابت و کسب تجربه علمی و… مرتکب خطا و احیاناً از راه مستقیم منحرف شود. بنابراین در عین اینکه با پزشکان جاهل و بی احتیاط و بی مبالات (مقصر) سختگیری لازم به عمل آید، لکن باید تحت شرایطی اجازه ملاحظه پزشکی داده شود و در صورت وجود آن شرایط پزشک از هر گونه مسئولیت کیفری و مدنی بدور باشد (شم‌آبادی، ۱۳۹۱، ۲۵).

ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی تحت شرایطی سه گانه به پزشک اجازه انجام معالجه و درمان را اعطا نموده است.
شرط اول: اجازه شارع و دولت است، یعنی سلطه عمومی بخاطر حفظ مصالح اجتماع پزشک را مجاز به انجام اعمال طبی می نماید ولو اینکه هر نتیجه ای را به دنبال داشته باشد.
شرط دوم: رضایت بیمار عنصر مهمی از عناصر حق پزشک درمعالجه است و حق پزشک درمعالجه با حقوق مالکیتی که هر شخص برجسم خود دارد تجدید می‌شود.
شرط سوم: درکنار این دو شرط، عامل دیگری نیز ضروری است و آن قصد بهبودی و سلامت بیمار است و پزشک نمی تواند اعمالی را که هدف آنها سلامتی بیمار نیست انجام دهد. بنابراین در صورت وجود شرایط سه گانه فوق در صورتی که پزشک مرتکب خطایی نشده باشد نه تنها مسئولیت کیفری ندارد بلکه مسئولیت مدنی نیز منتفی است.

درفقه شیعه در رابطه با مسئولیت پزشک دو نظریه عمده مطرح است اکثرین فقها قائل به مسئولیت پزشک حاذق حتی اگر تقصیری ننموده باشد هستند. همان طوری که گفته شد ادله و مستند است نظر مشهور یارایی اثبات مسئولیت پزشک حاذق را ندارد و نظر اقلیت فقها که قائل به عدم مسئولیت پزشک هستند با منطق و مقتضیات و مصالح جامعه سازگارتر است.
قانون مجازات اسلامی به پیروی از نظریه مشهور فقها مسئولیت پزشک حاذق و متخصص را هر چند که معالجه با اذن بیمار با ولی او انجام شده باشد، پذیرفته است و با پزشک رفتاری شدید و غلاظ دارد. در مقابل همین قانون پیش بینی کرده است که هرگاه پزرشک قبل از شروع به درمان از بیمار برداشت حاصل نماید عهده دار خسارت پدید آمده نخواهد بود.
مسئولیت پزشک در اکثر حالات، مسئولیت قراردادی است و پزشک به وسیله قرارداد معالجه با بیماران خویش مرتبط است معذلک مواردی نیز وجود دارد که مسئولیت او قهری است.
قرارداد معالجه در قالب هیچ یک از عقود معینه نمی گنجد و از مصادیق ماده ۱۰ قانون مدنی است.
ارکان مسئولیت پزشک اعم از اینکه مسئولیت او قراردادی یا قهری باشد، ارکان سه گانه مسئولیت است و عبارتند از: خطاپزشکی، ضرر ناشی از درمان رابطه سببیت بین معالجه و ضرر، معنی و مفهوم خطا پزشکی و معیار ارزیابی آن و درجه‌بندی آن و نحوه اثبات آن و همچنین مصادیق خطا در قانون مجازات اسلامی و شقوق مختلفه رابطه سببیت.
چهره های گوناگون تعهد پزشک و مسئولیت نقض آن اعم از عدم رعایت اصول فنی و استاندارد شغلی درمرحله تشخیص و معالجه و جراحی و بیهوشی و رادیولوژی و جراحی زیبایی و مسائل انسانی طبابت از قبیل امتناع ازمعالجه، عدم اخذ رضایت بیمار، تجارب طبی، گواهی پزشکی خلاف واقع و افشا اسرار حرفه ای همچنین گفته شد که پزشک نه تنها مسئول اعمال خویش بلکه مسئولیت مدنی اعمال دستیاران و پرستاران و تکنسین ها و پزشکان که عملاً «قدرت فرمان‌دهی» برآنها را دارد.

بنابراین، فراهم آوردن یک گروه شایسته و مناسب، مانند گروه بازی یا تیم ورزشی، امکان تشکیل یک سلسله مفاهیم مهم و بهنجار برای شکل دادن به شخصیت را در اختیار فرد می گذارد. مفاهیمی چون تصور فرد از بدن خود و تصور فرد از حرکت خویش. برخلاف گروه های ناشایسته، مانند باندهای تبهکار و گروه های منحرف، که فقط الگوهای رفتار انحرافی را تقویت می کند(سعیدی،حیدری چروده و قدیمی،۱۳۹۰).

۲-۲-۱-۱۵-۲-۳- پیوند جویی
پیوندجویی فرد به جامعه از رهگذر عوامل زیر تحقق می پذیرد:
ارضای نیازهای فرد از طریق گروه
آمادگی فرد برای ایفای نقش بعنوان عضوی از گروه
اطمینان فرد به مشترک بودن مفاهیم و برداشت هایش با مفاهیم و برداشت های گروه
یکی از دستاوردهای تعلق فرد به تیم ورزشی(به مثابه یک گروه کوچک هماهنگ، به هم پیوسته و مبتنی بر شالوده های درست) این است که آنچه فرد را به کارش راغب می سازد، عینأ همان چیزی می شود که بدان می رسد؛ زیرا این خواسته فرد، خواسته است برآمده از نقش اجتماعی او. بنابراین، زمانی که از میدان بازی به صحنه واقعیت زندگی و اجتماعی(بعنوان یک چارچوب داوری عام) قدم می گذارد، تعلق او به این واقعیت منوط به این باور است که وی در دنیای واقعیت ها نقشی دارد(سعیدی ،حیدری چروده و قدیمی،۱۳۹۰).
۲-۲-۱-۱۵-۲-۴- اعتبار اجتماعی
از نظر کوکلی^[۹۰] (۱۹۷۸) اگر کسی مجموعه ای از حقوق و وظایف مشخصی داشته باشد که در درون نظام اجتماعی به رسمیت شناخته شده اند، وضع اجتماعی مشخص و به تعبیر دیگر، جایگاه اجتماعی روشنی را در این نظام به دست می آورد که به آن اعتبار اجتماعی می گویند و شاید بارزترین شناسه آن ناپایدار بودنش است. فعالیت ورزشی، فرصت های خوب، متنوع و متناسب با همگان را به دست می دهد تا فرد با بهره گرفتن از آنها، به امید دستیابی به اعتبار اجتماعی از طریق تیم، توانایی های خود را نشان دهد و نقش هایی را ایفا کند. بسیار پیش می آید که کودکان و بویژه نوجوانان در جلب توجه زیاده روی می کنند و در این حتی به شیوه های نادرست پناه می برند که این خود برای آنان و اطرافیانشان دردسرها و مشکلاتی را به وجود می آورد.
به طور کلی، فعالیت ورزشی جو تربیتی و فضای پذیرفته ای برای تحقق بخشیدن به اعتبار اجتماعی فراهم می آورد. البته، دیگر انواع فعالیت های تربیتی، از قبیل فعالیت هنری نیز چنین شرایطی فراهم می آورند، اما فعالیت ورزشی ویژگی هایی دارد که آن را از فعالیت های دیگر جدا می سازد؛ چرا که فعالیت ورزشی می تواند با هر سنی و هر شرایط و موقعیتی تناسب یابد(کوکلی، ۱۹۷۸ : ۷۸-۷۵).
بنابراین بازی و ورزش پیوند تنگاتنگی با رشد و تکامل شخصیت افراد دارند و آن را به مرحله نضج و آگاهی اجتماعی می رسانند.
شمار انبوهی از خصلت ها و توانمندی ها و توانایی های بدن در زیر، عنوان ارزش های بدنی ورزش و فعالیت بدنی جای می گیرند، اما از دیدگاه نیازهای اجتماعی، می توان این ارزش ها را به شرح زیر خلاصه کرد:
۱.آمادگی جسمانی
در پرتو گسترش ابزارهای رسانه ای و مطالعاتی که از این طریق پیرامون ورزش در عصرجدید انجام شده است، امروزه، آمادگی جسمانی، مفهومی مأنوس و شناخته شده است و آن را می توان چنین تعریف کرد: «حالتی نسبی از آمادگی بدنی که به فرد امکان می دهد تا خود را با وظایف بدنی انطباق دهد که انتظار می رود بتوان آنها را به نحوی کارآمد و بی آنکه دچار خستگی بدون دلیل و انگیزه شود به انجام رساند و در عین حال، مازادی از انرژی بدنی برایش بماند تا در اوقات فراغت خود آن را به کار گیرد».
همچنان که از این تعریف پیداست، آمادگی جسمانی با بسیاری از مفاهیم اجتماعی پیوند می خورد و همین امر ما را بر آن می دارد که تا زمانی که به تغییر اجتماعی و رشد و تکامل و رفاه انسان چشم دوخته ایم، آمادگی جسمانی را نیز یک نیاز اجتماعی اساسی برای فرد تلقی کنیم؛ زیرا این امر، برای بهداشت عمومی و امنیت و سلامت شخصی یک مقوله اساسی است؛ وانگهی در زمینه کار و افزایش تولید نقش بارزی دارد و نیز امکان های جدیدی برای بهره برداری از اوقات فراغت و لذت بردن از آنها به لحاظ تفریحی و اجتماعی، به دست می دهد.

2. 2. ساختمان بدنی یا هیکل درست

هیکل انسان یکی از مهمترین جنبه های نمود اجتماعی اوست و اندام و هیکل متناسب بی عیب و نقص از جمله مولفه ای شخصیت اجتماعی پخته ای است که از جذابیت و مهارت های ارتباط اجتماعی بهره مند است.

3. 3. تناسب اندام و ترکیب بدنی

زیبا بودن اندام های انسان یکی از مدخل های اجتماعی خوب برای پذیرش اجتماعی است و از این جهت میان زن و مرد تفاوتی وجود ندارد(کوکلی، ۱۹۷۸: ۱۰۰).
۲-۲-۲- مبانی نظری کیفیت زندگی
در این بخش ابتدا به تبیین فضای مفهومی کیفیت زندگی، سپس به تعریف کیفیت زندگی، ابعاد کیفیت زندگی، خاستگاه نظری این مفهوم، رویکردهای مرتبط با کیفیت زندگی و پیشینه تجربی آن خواهیم پرداخت.
۲-۲-۲-۱- تاریخچه کیفیت زندگی
تاریخچه مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در ۳۸۵ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. در آن دوران ارسطو ” زندگی خوب ” یا ” خوب انجام دادن کارها ” را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است؛ لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است: سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می کند یکسان نیست و بطور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معانی یکسانی نخواهد داشت. به هر حال در آن زمان شادی یا شادمانه زیستن معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد، تلقی می شد؛ ولی اصطلاح ” کیفیت زندگی ” تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود. به مرور زمان محققان متوجه شدند که کیفیت زندگی می تواند یکی از پیامدهای پراهمیت در ارزیابی های سلامت باشد، چنان چه تعریف سازمان جهانی بهداشت از سلامت نیز به این نکته تأکید دارد(مختاری، نظری، ۱۵:۱۳۸۹). با توجه به تعریف تندرستی توسط سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۴۸ میلادی، مبنی بر ابعاد وسیع آن به شکل رفاه کامل فیزیکی، روحی و اجتماعی و نه فقط عدم وجود بیماری ، لازم است اندازه گیری سلامت و ارزیابی مداخلات بهداشتی علاوه بر شاخص های فراوانی و شدت بیماری به سایر ارزش های انسانی مانند کیفیت زندگی نیز توجه کند(مختاری و نظری، ۱۵:۱۳۸۹).
پس ریشه های تاریخی استفاده از عبارت کیفیت زندگی را می توان در آثار کلاسیک ارسطو که مربوط به سال ۳۳۰ قبل از مسیح است، یافت. وی در اصول اخلاقی کلاسیک از رابطه بین کیفیت زندگی هنگام شادی و ارزشهای ذهنی افراد سخن می گوید. (مختاری، نظری،۱۳۸۹، ۱۵).
عبارت کیفیت زندگی دوره های تاریخی زیادی را پشت سر گذاشته است و تغییرات مختلفی در مورد آن صورت گرفته است. این عبارت علایق شخصی، تجارب، احساسات، دیدگاه ها و عقاید راجع به ابعاد فلسفی، فرهنگی، معنوی، روانشناسی، مالی و…زندگی روزمره را شامل می شود.
علاقه مندی به بررسی عوامل موثر بر خشنودی و رفاه انسان پیشینه ای طولانی در تاریخ زندگی بشر دارد. در واقع اینکه چگونه باید و می توان زیست که بهترین منفعت را از زندگی کسب کرد. شاید به قدمت توانایی آدمی برای اندیشه در مورد آینده و عبرت گرفتن از گذشته باشد. (بهمنی،۱۳۸۹: ۳۶).
کیفیت زندگی در حدود ۴۰ سال پیش در آمریکا معرفی شد و علوم اجتماعی پرچمدار روح و سنجش آن شد. در اواخر قرن۲۰ موضوع کیفیت زندگی در علوم اجتماعی بیشتر مورد توجه و اهمیت قرار گرفت و در سال ۱۹۵۵ با تاسیس جامعه بین المللی برای تحقیق درباره کیفیت زندگی، اینگونه تحقیقات نهادینه شدند(مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۱۷).
در طی ربع قرن آخر قرن بیستم تاکنون پژوهشگران متعددی در مورد کیفیت زندگی و تعادل آن با ویژگی های گوناگون انسانها اظهار نظر کرده اند. به عنوان مثال از اوایل گسترش مفهوم کیفیت زندگی، برخی صاحب نظران توسعه آتی در مراقبت از سلامت جسمانی و روانی را در گرو توجه روزافزون به راهبردهای پیشگیری اولیه با هدف توسع کیفیت زندگی افراد دانستند(مختاری و نظری، ۱۳۸۹: ۱۸).
شالوک ^[۹۱](۲۰۰۴)، معتقد است که علاقه به بحث کیفیت زندگی به لحاظ تاریخی از ۴ زمینه ریشه می گیرد:

1. 1. بازنگری در این باور که پیشرفت های علمی و پزشکی و تکنولوژیک به تنهایی می تواند خوشبختی و بهزیستی بشر را فراهم کنند و در عوض توجه به این مسأله که احساس بهزیستی شخصی، خانوادگی و اجتماعی در صورتی تحقق می یابد که پیشرفت های مذکور با ارزشها، ادراکات و شرایط محیط زیست مساعدی همراه شوند.

1. 1. تغییر نگرش از خدمات مبتنی بر اجتماع به سبب سنجش نتایج و پیامدهای زندگی فرد در اجتماع.

1. 1. افزایش قدرت مصرف کنندگان و شکل گیری جنبش های تأمین کننده حقوق بیماران و تاکید این جنبشها بر برنامه ریزی شخص محور، توجه به پیامدهای شخص برنامه های رفاهی و دولتی و توجه به حق تعیین سرنوشت خود و غیره.

۴.پیدایش تغییرات جامعه شناختی که جنبه های عینی و ذهنی کیفیت زندگی را معرفی کردو ویژگی های فردی و شخصی این مفهوم را مورد تاکید قرار داده است.(ربانی، کیانپور،۱۳۸۶، ۷۱).
تا دهه۱۹۷۰ کیفیت زندگی اساسأ معطوف به انگاره های مادی و پیامد رشد اقتصادی در نظر گرفته می شد. از دهه۱۹۷۰ در نتیجه ظهور آثار منفی حاصل از رشد اقتصادی از سویی و پیدایش نظریه توسعه پایدار از سویی دیگر، کیفیت زندگی ابعاد و پنداشتی اجتماعی تر پیدا کرد و مسایل مانند توزیع پیامدهای حاصل از رشد، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست و… را در بر می گرفت و به طور جدی به عنوان هدف اصلی توسعه وارد مباحث برنامه ریزی شد و در دهه ۱۹۹۰ نیز آغاز بحث از کیفیت زندگی اجتماعی با تاکید بر سازه های اجتماعی همچون سرمایه اجتماعی، همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی و… بود. (غفاری، امیدی،۱۳۸۸، ۳).
۲-۲-۲-۲- کیفیت زندگی به عنوان مفهومی نسبی
شاید همه روی این موضوع توافق داشته باشیم که کیفیت زندگی بالا از کیفیت زندگی پایین بهتر است؛ اما این موضوع برای ارزیابی کیفیت زندگی در فرهنگ های مختلف ممکن است تا حدی نامناسب باشد. برای نمونه اکثر مردم اروپا به زندگی قبایل هندی یا آفریقایی که با شکار روزگار می گذرانند و از زندگی انتظارات پایینی دارند، غبطه می خورند.
یک راه حل ساده برای تعریف کیفیت زندگی بالا و پایین می تواند استفاده از رویکرد فردی برای تعریف آن باشد. به این معنی که قضاوت شخصی افراد به عنوان معیار بالا و پایین بودن کیفیت زندگی در نظر گرفته شود. اما باید به این نکته توجه کرد که ممکن است در یک گروه، قضاوتهای شخصی تک تک افراد همان رأی اکثریت گروه شود ولی در گروه مشابه نظرات شخصی هر یک از افراد متفاوت باشد.اگر درکمان را از مفهوم کیفیت زندگی به مجموع تجارب افراد کاهش دهیم، تنها به بخش کوچکی از اهداف خود در ارتباط با تحقیقات کیفیت زندگی دست پیدا کرده ایم. اما چه زمانی کیفیت زندگی را به عنوان مفهومی نسبی در نظر می گیریم؟ انتظارات مختلف افراد از زندگی تنها بخشی از کیفیت زندگی آنها را تشکیل می دهد.کیفیت زندگی برآیندی از محرومیت نسبی ناشی از تخصیص ناکافی منابع اقتصادی و اجتماعی تعریف شده است(بوند و کورنر^[۹۲]، ۱۳۸۹: ۲۰).
۲-۲-۲-۳- هویت و کیفیت زندگی
کلید درک کیفیت زندگی و ارزیابی فرد از کیفیت زندگی خویش، به طور معنا داری تحت تاثیر احساسی است که فرد نسبت به خود دارد. در واقع کسانی که احساس مثبتی نسبت به خود دارند، ارزیابی مثبتی نیز از زندگی خود ارائه می دهند(بوند و کورنر،۱۳۸۹، ۱۱۹).
اندرو و ویتی^[۹۳](۱۹۷۶)، در تحلیل معیارهای اجتماعی سلامت بیان می کنند که اختلاف اندکی در مباحث طرفداران و معتقدین معیارهای عینی و ذهنی وجود دارد؛ زیرا تا اندازه ای همه ارزیابی های انسان ذهنی است. ترجیح ما برای تعیین کیفیت زندگی افراد، تجارب فردی آنهاست، در واقع احساس افراد از خودشان برای ما مهم است. همچنین به این موضوع اعتقاد راسخ داریم که نمی توان کیفیت زندگی را تنها بر اساس خود و جدا از جهان اجتماعی افراد در نظر گرفت. بعد عینی و دیگر عوامل ساختاری هستند که محتوا و مقدمات کیفیت زندگی افراد را فراهم می آورند.(بوند و کورنر،۱۳۸۹، ۱۱۹).
۲-۲-۲-۴- تعاریف و مفاهیم کیفیت زندگی
کیفیت زندگی مفهوم گسترده ای است که دارای معانی گوناگونی برای افراد و گروه های مختلف است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان سنجه ای برای میزان جذابیت و برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و… تفسیرکرده اند.
با این وجود، هنوز تعریف قابل قبول جهانی برای این مفهوم صورت نگرفته است؛ زیرا بسیاری از محققان بر این باورند که کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متاثر از زمان، مکان، ارزش های فردی و اجتماعی است. با توجه به اینکه در رابطه با کیفیت زندگی تعاریف متعددی ارائه شده و چارچوب کلی و عمومی در رابطه با تعریف آن وجود ندارد. محققان مختلف به تناسب تخصص و زمینه کاری خود تعاریف متفاوتی از کیفیت زندگی ارائه داده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:
ویر^[۹۴](۱۹۹۸)، آن را ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد ﺑﺮای اداره زﻧﺪﮔﻲ از دﻳﺪ ﺧـﻮد ﻣـﻲ داند. دوﻧﺎﻟـﺪ^[۹۵](۲۰۰۱)، ﻛﻴﻔﻴـﺖ زﻧﺪﮔﻲ را اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ارﺗﻘﺎء ﻋـﺎﻃﻔﻲ، اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲو ﺟﺴﻤﻲ اﻓﺮاد و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ روزﻣﺮه اﺷـﺎره دارد. ویور^[۹۶] (۲۰۰۱)، در ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ داده و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺴﻴﺎری از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈـﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، عنوان کرده است: ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ از وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﺧـﻮد و ﻣﻴﺰان رﺿﺎﻳﺖ از اﻳﻦ وﺿﻊ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲﻋﻨـﻮان اﺣـﺴﺎس ﻓﺮد از ﺳﻼﻣﺖ، رﺿﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ از زﻧﺪﮔﻲ، ﺳـﺮور و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻳـﺎ ﻧﺎﺧـﺸﻨﻮدی و ﻧﻈﺎﻳﺮآن تعریف شده است(کینگ^[۹۷]،۲۰۰۵).
لیو^[۹۸] (۱۹۸۳)، کیفیت زندگی را عنوانی جدید برای مفهوم قدیمی بهزیستی مادی و روانی مردم در محیط زندگی خود توصیف کرده است. مولر^[۹۹] (۱۹۸۳)، کیفیت زندگی را میزان رفاه افراد و گروه ها تحت شرایط اجتماعی و اقتصادی عمومی تعریف می کند. فو^[۱۰۰](۲۰۰۰)، کیفیت زندگی را رضایت کلی فرد از زندگی می داند. پسیون^[۱۰۱] (۲۰۰۳)، کیفیت زندگی را اینگونه تعریف می کند: اصطلاح کیفیت زندگی به طور کلی به وضعیت محیطی که مردم در آن زندگی می کنند مثل (آلودگی و کیفیت مسکن) و همچنین به برخی صفات و ویژگی های خود مردم (مثل سلامت ومیزان تحصیلات) اشاره دارد. کوستازا^[۱۰۲](۲۰۰۷)، کیفیت زندگی را به عنوان میزان تأمین نیازهای انسانی در ارتباط با ادراکات افراد و گروه ها از بهزیستی ذهنی تعریف می کند. داس^[۱۰۳](۲۰۰۸)، کیفیت زندگی را به عنوان بهزیستی یا عدم بهزیستی مردم و محیط زندگی تعریف می کند.
واژه کیفیت زندگی بیستر با محیط طبیعی و شرایط خارجی زندگی افراد از قبیل آلودگی، کیفیت مسکن، جنبه های زیبایی شناسانه، تراکم ترافیک، شیوع جرم و مانند اینها در ارتباط است. این متغیرها تاثیر قابل ملاحظه ای بر سطح ارضای افراد از زندگیشان دارند. اما آنها فقط جنبه محدودی از مجموع رضایت هایی که ممکن است در فرایند زندگی ارزشمند باشد را در بر می گیرند. سوال مهم این است که آیا آنها می توانند بخش مهمی از رفاه افراد را تشکیل دهند و یا اینکه آیا آنها به وسیله عواملی همچون حس دسترسی، دوست داشتن و علاقه، حس انتخاب و قابل بیان و ارائه هستند (مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۲۸).

- ایجاد و توزیع مناسب رستورانها و اغذیه فروشی ها در سطح شهرستان و توجه به کیفیت آنها
- تشویق و ارائه تسهیلات به بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در بخش گردشگری
- توجه و سرمایه گذاری دولت در بخش گردشگری
- ایجاد تأسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی در پیرامون جاذبه های گردشگری
- توجه به جاده ها و تعمیر و نصب علایم راهنمایی و رانندگی
- بهره برداری از توان تشکیلاتی، قوانین و مقررات در جهت کاهش مخاطرات و آلودگی های اکولوژیکی و زیست محیطی در مناطق و مکانهای گردشگری
- تأمین امنیت مناطق گردشگری در جهت جلوگیری از بروز تخلفات اجتماعی و سایر تخلفات
- تنوع بخشی به امکانات، فعالیتها و خدمات توریستی به منظور جلب رضایت گردشگران و بالطبع افزایش تعداد گردشگران

استراتژی به حداقل رساندن نقاط ضعف
(ST)

فصل ششم:
نتیجه گیری و پیشنهادات
۶- ۱- خلاصه و نتیجه گیری
شهرستان نورآباد ممسنی بواسطه وضعیت خاص جغرافیایی و تنوع آب و هوایی، وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی، مذهبی، فرهنگی و هنری در تمام فصول سال می تواند پذیرای گردشگران بی شماری از سراسر کشور با مقاصد مختلف و زمینه های متعدد گردشگری باشد. وجود چشم اندازهای کم نظیر و استثنایی مانندآبشارها، رودخانه ها ، سراب ها و چشمه سارهای فراوان، غارها، جنگلهای انبوه،تفرجگاهها و ارتفاعات زیبا و برفگیر،آثار و بناهای تاریخی و مذهبی و نیز فرهنگ، رسوم و مراسم آیینی مختلف و متنوع تنها قسمتی از قابلیت‌های گردشگری شهرستان است و در صورت فراهم نمودن زمینه های لازم وایجاد زیرساختهای لازم گردشگری، می تواند موجبات گسیل خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی را فراهم آورد.
به منظور پی بردن به وضعیت گردشگری شهرستان می بایست شاخصهای زیادی را مورد بررسی و ارزیابی قرارداد. در این پژوهش به بررسی ویژگی ها، تعداد ، تنوع و موقعیت فضایی- مکانی جاذبه های گردشگری شهرستان ممسنی و همچنین ارزیابی وضعیت تأسیسات زیربنایی و خدماتی مانند : راه های ارتباطی، واحدهای پذیرایی و خدمات حمل و نقل ،خدمات توریستی در مکان جاذبه ها با بهره گرفتن از پرسشنامه ای که توسط گردشگران تکمیل شد پرداختیم . با تجزیه و تحلیل و نگرش در این مطالب و آمار مشخص شد که شهرستان نورآباد ممسنی از نظر جاذبه های گردشگری دارای توان بالایی است ولی از نظر امکانات و تأسیسات زیربنایی و تبلیغات و بازاریابی و دیگر عوامل موثر در توسعه گردشگری دارای مشکلات فراوانی است، از این نظر نیازمند برنامه ریزی، توجه و سرمایه گذاری می باشد.
بر اساس تجزیه و تحلیل های آماری صورت گرفته مشخص شد که در زمینه تبلیغات و معرفی جاذبه های گردشگری شهرستان توسط دستگاه های ذیربط و همچنین صدا و سیمای شبکه استانی اقدامات سازنده ای صورت نگرفته و اکثر گردشگران شناخت کافی از جاذبه های گوناگون گردشگری شهرستان نداشته اند. همچنین در زمینه تأسیسات و زیرساختهای گردشگری با توجه به تجزیه و تحلیل های صورت گرفته مشخص شد که از این بعد نیز نارساییها و ضعف های عمده ای متوجه صنعت گردشگری این شهرستان می باشد. بنابراین جهت توسعه صنعت گردشگری شهرستان باید سعی در برطرف کردن نقاط ضعف نمود تا از این طریق زمینه شکل گیری انواع گردشگری در این شهرستان مهیا شود.

۶- ۲- موانع توسعه صنعت گردشگری در شهرستان نورآباد ممسنی
۱- موانع سازمانی و ساختاری: در بعضی از مناطق یک سازمان یا وزارتخانه که تنها متولی این صنعت باشد وجود ندارد و چند سازمان به اداره امور مربوط به گردشگری می پردازند، وجود این سازمانهای موازی باعث ناهماهنگی و تداخل وظایف می گردد.
۲- موانع فرهنگی - اجتماعی: اغلب در نقاط مختلف شهرستان، ساکنان یک محل به علت ناآگاهی یا دیدن برخی اعمال از گردشگران و همچنین تفاوت فرهنگی بین میزبان و گردشگران، از این صنعت برداشت ناخوشایند و منفی دارند و کارکردن در بعضی از مشاغل مربوط به گردشگری از طرف افراد بومی، مشاغل سطح پایین تلقی شده و ساکنان بومی حاضر به کار کردن در این مشاغل نیستند.
۳- موانع موجود در بازار: بسیاری از کارها یی که در صنعت گردشگری انجام می شود در گرو عوامل بازار است مانند سطح درآمد ، هزینه سوخت ، امنیت شغلی ، عوامل فصلی و انگیزه های مسافرت.
۴- موانع زیربنایی:کمبود و نامطلوب بودن وسایل حمل و نقل، جاده ها، مراکز خرید ، تأسیسات اقامتی، شبکه های آب، برق، مخابرات، فاضلاب و بهداشت در مناطق گردشگری.
۵- موانع آموزشی و کمبود نیروی انسانی متخصص: متأسفانه به علت جوان بودن این صنعت در بیشتر کشورهای در حال توسعه، نیروی انسانی متخصص مورد نیاز وجود ندارد.
۶- بی توجهی در رسیدگی و پیگیری به خواستها و نیازهای گردشگران، سخت گیری و عدم اصلاح در مواردی همچون سرمایه گذاری، اعطای پروانه و مجوز ساخت و ساز در امور گردشگری.
۷- عدم فعالیت کافی جهت آموزش مردم بومی در مناطق مختلف دارای جاذبه های گردشگری در اموری همچون نگهداری از جاذبه ها و شیوه های برخورد با مهمانان و رعایت مقررات از سوی دولت مرکزی برای طرح های گردشگری شهرستان وعدم نظارت جدی بر کیفیت و خدمات و تسهیلات ارائه شده از سوی واحدهای پذیرایی - اقامتی شهرستان.
۸- ضعف اطلاع رسانی به بازارهای هدف در جهت معرفی جاذبه های گردشگری.
۹-کمبود امکانات مالی برای توسعه و تجهیز تأسیسات موردنیاز صنعت گردشگری وعدم همکاری و هماهنگی سازمانها و ارگانهای دولتی با یکدیگر که در بهبود وضع گردشگری موثرند.
۱۰-کمبود راهنمایان توریستی و تبلیغات نامناسب از نارسایی های بخش گردشگری شهرستان ونبود سیاستهای حفاظتی منطقی و جدیبرای جلوگیری از انقراض گونه های گیاهی و جانوری.
۱۱- کمبود و نامناسب بودن تأسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی در پیرامون جاذبه های گردشگری.
۱۲- عدم تمایل مردم جهت سرمایه گذاری در بخش گردشگری.
۱۳- عدم وجود برنامه ریزی و سرمایه گذاری دولتی در نواحی گردشگری.
۶- ۳-ارائه پیشنهادها بر اساس یافته های پژوهش
رویکرد توسعه پایدار یکی از رویکردهای زیربنایی است که هم اکنون در برنامه ریزی صنعت گردشگری و سایر انواع توسعه بکار می رود . بر اساس روش توسعه پایدار، باید منابع طبیعی، فرهنگی و سایرمنابع گردشگری برای استفاده مداوم در آینده حفظ شود و در عین حال برای جامعه کنونی سودمندو مفید باشند. در اجرای طرحهای توسعه جاذبه ها، تسهیلات و زیرساختها ، توجه به محیط زیست، فرهنگ و نیازهای مردم بومی از اهمیت فراوانی برخوردار است. برخی از راهکارهای توسعه گردشگری عبارتند از:
- به رسمیت شناختن این امر که محیطهای طبیعی و تاریخی و فرهنگی ارزش ذاتی دارند و ارزش آنها به عنوان یک دارایی گردشگری بیشتر می شود.
- ایجاد یک سازمان منسجم متولی امر گردشگری و هماهنگی دیگر سازمانها از قبیل شهرداری، اوقاف و.. با این سازمان.
- فرهنگ سازی و آموزش مردم بومی جهت برخورد با گردشگران.
- ایجا مراکز اقامتی و کمپ های مخصوص گردشگران در مراکز نزدیک به جاذبه های گردشگری با قیمت مناسب.
- ایجا ومطلوبیت بخشی به سیستم حمل و نقل، جاده ها، مراکز خرید ، تأسیسات اقامتی، شبکه های آب، برق، مخابرات، فاضلاب و بهداشت در مناطق گردشگری.
- تزریق نیروهای متخصص و آموزش دیده در سازمانهای متولی امر گردشگری.
- آموزش به مردم منطقه جهت حراست و نگهداری از جاذبه های گردشگری و برخورد مناسب با گردشگران.
- توجه دولت به این صنعت و ارائه تسهیلات به سازمانهای متولی جهت توسعه و تجهیز تأسیسات موردنیاز صنعت گردشگری در شهرستان.
- ایجاد تأسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی در محیط پیرامون جاذبه های گردشگری.
- تشویق بخش خصوصی و ارائه تسهیلات به این بخش جهت سرمایه گذاری در بخش گردشگری شهرستان.
- برنامه ریزی و سرمایه گذاری دولت در بخش گردشگری شهرستان.
- معرفی جاذبه های طبیعی، تاریخی و زیارتی جهت جذب هرچه بیشتر گردشگران.
- تهیه نقشه و برشور گردشگری منطقه مطابق آخرین اطلاعات و جدیدترین آمارها.
- تهیه فیلم، سی دی، پوستر و… از زیباییهای منطقه و پخش و توزیع آنها.
- یکی از روش های مرسوم و شناخته شده در امر تبلیغات و بازاریابی در صنعت گردشگری، حضور فعالانه در نمایشگاههای جهانگردی و گردشگری است. لذا حضور در نمایشگاههای بومی (شهر و روستا) و حتی استانی جهت نمایش و معرفی جاذبه های گردشگری منطقه و عرضه و فروش محصولات کشاورزی و صنایع دستی روستاها در جهت حمایت از نظام اقتصاد محلی اقدامی مناسب می باشد.
- ایجاد یک ایمیل یا تملک قسمتی از یک سایت از طرف دستگاه های ذیربط در امر گردشگری به منظور ارجاع گردشگران و علاقه مندان و همچنین مطالب و تصاویر ارسالی، در جهت معرفی هر چه بهتر و دقیقتر منطقه و جاذبه های آن.
- ایجاد زمینه برگزاری جشنواره ها و نمایشگاههای متعدد محلی و بومی و انجام تبلیغات و اطلاع رسانی از طریق تهیه فیلم و بروشور و …
- باید سعی کرد تا با نوع آوری و ایجاد تنوع در امکانات و تسهیلات، سهم جذب گردشگران را همچنان حفظ کرده و افزایش داد. بدین منظور احداث و ایجاد سکوهای مسکونی اقامتی و یا آلاچیق هایی در مناطق دیدنی از جمله در مسیر رودخانه ها و مخصوصاً اطراف چشمه ها جهت استراحت و اقامت گردشگران.
- مرمت بناهای تاریخی و مذهبی و ایجاد زمینه مناسب جهت حفاظت بیشتر از این جاذبه ها.

برای تبیین ماهیت ریسک، اجازه دهید جهانی بدون ریسک را تصور کنیم که در آن تنها بُعد تصمیم‌گیری، نرخ بازدهی است. (البته در جهان واقعی نیز برخی سرمایه‌گذاری‌ها در اوراق مشارکت و سپرده‌گذاری در بانک‌های دولتی بدون ریسک می‌باشند)

در جهان فرضی ما برای تصمیم‌گیری، در نظر گرفتن بازدهی تنها معیار است و اگر دو فرصت سرمایه‌گذاری فرضی A و B در این بازار دارای منحنی‌های بازدهی نمودار ۲-۱۵ باشند، انتخاب فرصت سرمایه‌گذاری A بدهی خواهد بود.
در این بازار، بازدهی قطعیت دارد و به علت عدم وجود نوسانات، در آینده نیز روند صعودی خود را ادامه خواهد داد. فرصت سرمایه‌گذاری B توسط هیچ سرمایه‌گذاری انتخاب نخواهد شد. به همین علت تمامی افراد سطح معینی از نرخ بازدهی را تحصیل خواهند کرد.
نمودار ۲-۱۲ بازدهی سرمایه‌گذاری دو فرصت A و B در شرایط اطمینان
حال فرض فوق را تا حدی تعدیل می‌کنیم. فرض کنید فرصت A با شرایط عدم قطعیت همراه بوده و فرصت B به همان صورت فوق، دارای بازدهی قطعی باشد. در این حالت، بُعد دوم تصمیم‌گیری یعنی ریسک به معیار تصمیم‌گیری افزوده می‌شود.
در این حالت انتخاب بین A و B تا حدی بستگی به متغیرهای شخصی تصمیم‌گیری دارد. افراد شدیداً ریسک‌گریز احتمالاً فرصت B را انتخاب می‌کنند و افراد اندکی ریسک‌پذیر به راحتی شرایط A را پذیرا خواهند بود.
در این مثال سرمایه‌گذاری در فرصت A کماکان بازدهی بیشتری خواهد داشت ولی فردی که آن را انتخاب می‌کند تا حدی ریسک را نیز قبول کرده است. در این حالت ریسک عبارت است از بهای بازدهی بیشتر.
سرمایه‌گذاران در شرایطی که ریسک وجود دارد، دچار تنگنا می‌شوند. طبیعتاً آن‌ها به نتایج مطمئن می‌اندیشند، درحالی‌که سرمایه‌گذاری در فرصت A، دارای بازدهی بیشتری است. بنابراین آن‌ها در انتخاب بین نتایج مطمئن و بازدهی بیشتر باید تصمیم‌گیری کنند.
ریسک یکی از اولین دغدغه‌های سرمایه‌گذاران است، البته سرمایه‌گذاران موفق کسانی هستند که سطح ریسک قابل قبولی از ریسک را می‌پذیرند، چراکه با این موضوع واقف‌اند که نمی‌توان نتایج مطمئن و بازدهی بیشتر را هم زمان تجربه کرد. ضمناً آنان آگاه هستند که شرایط عدم اطمینان همیشه به مفهوم ایجاد شرایط منفی نیست.
نمودار ۲-۱۳ بازدهی سرمایه‌گذاری در شرایط اطمینان برای فرصت B و شرایط عدم اطمینان برای فرصت A
در حقیقت می‌توان گفت با توجه به موضوع مورد بررسی، اگر شرایط عدم اطمینان به احتمال بیشتری به شرایط با توفیقات مثبت ختم شود، انتخاب آن عقلانی خواهد بود. به‌عنوان‌مثال در بازار سهام، شرایط عدم اطمینان لزوماً به مفهوم کاهش قیمت نخواهد بود و بدیهی است افزایش قسمت‌ها نیز در این بازار متصور است. ما نکته‌ی اساسی در نظر گرفتن ریسک به‌عنوان یک معیار مهم، جهت تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری است و سرمایه‌گذارانی که بدون در نظر گرفتن میزان ریسک، تن به سرمایه‌گذاری می‌دهند، خود را در شرایط زیان‌باری قرار داده‌اند. زمان تشخیص دامنه‌ی نوسانات نیز دقیقاً قبل از سرمایه‌گذاری است.
مطابق نظریه‌های اقتصادی، همه‌ی ما می‌توانیم ترکیبات مختلفی از ریسک و بازده داشته باشیم که بر اساس این ترکیبات، معاوضه‌ی میزان ریسک و بازده برای ما بی‌تفاوت خواهد بود. درصورتی‌که این نقاط به هم وصل شوند، منحنی بی‌تفاوتی ترسیم می‌گردد. البته افراد برای تصمیم‌گیری خود عملاً این منحنی‌ها را رسم نمی‌کنند و بیشتر به یک دیدگاه شهودی بر اساس شناخت از ویژگی‌های شخصی خود، فرایند تصمیم‌گیری را انجام می‌دهند.
سرمایه‌گذاران هنگام قبول سطح بالاتری از ریسک، بازدهی بیشتری به دست می‌آورند که به آن صرف ریسک گفته می‌شود. افراد در زمان‌های مختلف و بر اساس تغییرات شرایط، سطوح مختلفی از صرف ریسک را می‌پذیرند که بیشتر بر اساس اطلاعات دریافتی آن‌ها از بازار و نیز ویژگی‌های رفتاری و روان‌شناختی آن‌ها هنگام تصمیم‌گیری است. بنابراین افراد به علت تغییرات روحی و روانی و همچنین بر اساس دامنه‌ی متغیر اطلاعات دریافتی از محیط، در مورد موضوعات ثابت، سطوح متفاوت ریسک را قبول می‌کنند.
۲-۳-۵-۵- انواع ریسک
با توجه به تغییرات مداوم در عوامل محیطی و دستگاه‌های اقتصادی، هر روز ریسک‌های متفاوتی بر ساختار مالی مؤسسات مختلف اثر می‌گذارند. مؤسسات مختلف از جمله شرکت‌های صنعتی، غیر مالی و خدماتی، مؤسسات پولی و مالی و حتی دولت‌ها با توجه به حوزه‌ی عملکرد خود، با ریسک‌های خاصی مواجه می‌شوند. در طول این فصل و فصل‌های بعد با ذکر مثال‌های مختلف سعی خواهد شد مفهوم ریسک و انواع آن تبیین گردد. ریسک در یک معنای عام عبارت است از تغییرات قیمت که این قیمت خود شامل نرخ‌های ارز، نرخ‌های سود، نرخ‌های کالا و نرخ‌های بازدهی سهام می‌باشد. در هر حال تغییر این متغیرها به علت تغییر در بسیاری از عوامل است که هر یک به صورت سطوح مختلف ریسک وارد می‌شوند. به عنوان مثال ریسک کارکنانی شاید در نگاه اول چندان مهم به نظر نرسد و در انواع ریسک ذکر نگردد، اما طبیعی است که اعتصاب یک روزه‌ی کارگران یک شرکت یا یک اداره‌ی دولتی، سطح تولید و خدمات را به شدت تغییر دهد و همین عامل بر قیمت تمام شده‌ی محصول یا خدمت و درنتیجه بر سودآوری اثر گذارد. در صورتی که سهام شرکت مذکور در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشد، همین اعتصاب می‌تواند قوانین حاکم بر نظام اقتصادی است که بر پیکره‌ی سازمان بسیار اثرگذار بوده، نوع عملیات و سطح عملکرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مدیریت ریسک در حوزه‌ی مالی بر آن دسته از انواع ریسک نظارت و کنترل دارد که اولاً در محدوده‌ی کنترل باشد و ثانیاً اثرات نقدی داشته باشد. به همین علت با توجه به انواع تقسیم‌بندی‌های ریسک در کتب مختلف، ریسک به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود. دسته اول ریسک مربوط به بازار سرمایه است که در این حالت با توجه به ماهیت مالی متغیرها، روش‌های مدیریت ریسک برای کنترل آن اعمال می‌گردد. به‌عنوان‌مثال شرکت‌های غیر مالی که تمام یا بخشی از مواد اولیه‌ی خود را از خارج از مرزهای یک کشور تهیه می‌کنند و یا تمام یا بخشی از محصولات خود را به خارج از مرزهای یک کشور صادر می‌کنند با ریسک نرخ ارز مواجه‌اند، خصوصاً شرکت‌های چندملیتی که دارای شعباتی در سایر کشورها می‌باشند، به‌وضوح این نوع ریسک را نظاره‌گر بوده‌اند. تغییرات نرخ سود، تغییرات قیمت سهام (درصورتی‌که بخشی از دارایی‌های یک شرکت در سهام سرمایه‌گذاری شده باشد)، تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها و ریسک اعتباری، انواع ریسک بازار سرمایه‌اند. در کنار ریسک بازار سرمایه، ریسک بازار محصول در دسته‌ی دوم قرار می‌گیرد که شامل انواع ریسک در سطوح عملیاتی می‌شود. البته این تقسیم‌بندی به مفهوم جدایی ریسک‌ها از یکدیگر نیست بلکه کلیه این ریسک‌ها با یکدیگر در ارتباط هستند و برای مطالعه‌ی ریسک در یک سازمان، باید تمامی این ریسک‌ها را به‌صورت یک مجموعه مورد بررسی قرار داد.
شکل ۲-۲ انواع ریسک‌ها و رابطه‌ی آن‌ها را نشان می‌دهد. در این نمودار ارتباط شبکه‌ای انواع ریسک به مفهوم روابط پیچیده‌ای است که هر یک از انواع ریسک با انواع دیگر دارد.
شکل ۲-۲ انواع ریسک
ریسک‌های غیرمالی بر ریسک‌های مالی تأثیر زیادی دارند، بدین معنی که هر یک از ریسک‌های غیرمالی در نهایت باعث تغییرات در متغیرهای مالی می‌گردند. به‌عنوان‌مثال در صورت بروز مسائل مدیریتی، ریسک اعتباری برای یک سازمان پدید می‌آید و ممکن است تغییرات نرخ سود را باعث شود. ریسک‌های سیاسی نیز به راحتی به تغییرات نرخ ارز منجر می‌گردند. در حقیقت تغییرات متغیرهای مالی به عوامل بسیار متعددی بستگی دارند و از آنجا که در بسیاری از مواقع رفتار بازار به راحتی قابل پیش‌بینی نیست، تغییرات متغیرهای مالی نیز به راحتی قابل پیش‌بینی نبوده، حتی میزان حساسیت این متغیرها نسبت به تغییر عوامل دیگر در شرایط و زمان‌های متفاوت تغییر می‌کند. خلاصه‌ی کلام اینکه تغییرات در محیط پیچیده‌ای روی می‌دهند که ارزیابی و تحلیل آن‌ها کار چندان ساده‌ای نیست و نکته‌ی دیگر اینکه ما در جهانی مملو از انواع ریسک زندگی می‌کنیم و برای ایجاد جوی قابل اعتمادتر، باید این ریسک‌ها را در مرحله‌ی اول بشناسیم و سپس آن را به روشی نظام‌مند مدیریت کنیم.
۲-۳-۵-۶- تقسیم‌بندی ریسک بر اساس سیستماتیک^[۱۷۰] و غیر سیستماتیک^[۱۷۱]
در شکل‌گیری از تقسیم‌بندی، ریسک به دو نوع ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک طبقه‌بندی شده است. ریسک یک ورقه بهادار را می‌توان صرفه‌نظر از نوع آن، ناشی از دو دسته عوامل دانست، یک دسته عوامل مربوط به خود شرکت است و تنها بر همان شرکت اثر می‌گذارد و دسته دیگر، عوامل مربوط به بازار بوده و تقریباً به طور نسبی بر تمام شرکت اثر می‌گذارد. عوامل دسته اول که تنها مربوط به خود شرکت است، قابل اجتناب هستند یعنی می‌توان با انتخاب شرکت مناسب، آن را کاهش داد یا حذف کرد. این دسته از مخاطرات، عوامل قابل اجتناب، قابل کنترل یا غیرسیستماتیک نامیده می‌شوند. ریسک تجاری، ریسک نقدینگی و ریسک ناتوانی در پرداخت جزء این دسته قرار می‌گیرند. این در حالی است که از عوامل دسته دوم نمی‌توان اجتناب کرد، به عبارت دیگر این عوامل در صورت وقوع تمام شرکت‌ها را به طور نسبی تحت تأثیر قرار می‌دهند و قابل کنترل نیستند. به ریسکی که در اثر این عوامل ایجاد می‌شود، ریسک غیرقابل اجتناب، ریسک سیستماتیک یا ریسک تنوع‌ناپذیر گویند. ریسک قدرت خرید، ریسک نرخ بهره و ریسک بازار در این طبقه قرار می‌گیرند (مدرس و عبداله‌زاده، ۱۳۷۸).
به هرحال از آنچه که مسلم است از دید یک سرمایه‌گذار منطقی افزایش ریسک واحد تجاری از هر نوع که باشد سبب کاهش مطلوبیت سرمایه‌گذاری در آن واحد و درنتیجه کاهش ارزش سهام واحد تجاری خواهد گردید.
۲-۳-۵-۷- تعبیر آماری ریسک
در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که بدانیم ریسک برای چه صفتی محاسبه می‌شود. در علم مالی محاسبه‌ی ریسک عمدتاً مربوط به بازدهی ناشی از دارایی‌های مالی است. البته نرخ سود و نرخ ارز و یا هر صفت متغیر دیگری با این تعریف تجانس دارد و قابل اندازه‌گیری می‌باشد. به این علت ابتدا شاخص محاسبه‌ی نرخ بازدهی به اختصار توضیح داده می‌شود و سپس به شاخص‌های محاسبه‌ی ریسک نرخ بازدهی خواهیم پرداخت.
الف- دامنه‌ی تغییرات^[۱۷۲]
طبق تعریف تفاضل کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین مقدار از صفت متغیر مورد مطالعه را دامنه یا طول فاصله‌ی تغییرات گویند و آن را با R نشان می‌دهند.
(۲-۳۰)
مثال اول بازدهی سهام الف در طول مهروموم‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۲ به‌صورت جدول زیر است.

بعد قدرت

۳۸/۴

۴۴/۰

بعد فداکاری

۳۶/۴

۴۰/۰

بعد جذب و شیفتگی

۴۰/۴

۴۳/۰

متغیر تعلق سازمانی

۳۶/۴

۳۹/۰

متغیر رضایت شغلی

۳۵/۴

۳۶/۰

متغیر تعهد سازمانی

۰۷/۶

۴۵/۰

متغیر اشتراک دانش

۲۳/۵

۴۹/۰

همانطور که در جدول و نمودار (۴-۵) ملاحظه میشود در بین ابعاد تعلق سازمانی بعد جذب و شیفتگی دارای بیشترین میانگین (۴۰/۴) و بعد فداکاری دارای کمترین میانگین (۳۶/۴) در بین ابعاد تعلق سازمانی میباشد. اما در بین متغیرهای کلی و اصلی تحقیق متغیر تعلق سازمانی دارای بیشترین میانگین (۳۶/۴) و متغیر اشتراک دانش دارای کمترین میانگین (۲۲/۴) در بین ابعاد تعلق سازمانی میباشد.
۴-۳- آزمون فرضیه های تحقیق
در این بخش به بررسی فرضیات پژوهش پرداخته میشود. برای تحلیل فرضیات از آزمون تی تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شد. در نهایت و به منظور جمع بندی از آزمون رگرسیون چندگانه و آزمون تحلیل مسیر استفاده شد.

۴-۳-۱- آزمون فرضیه های ویژه
لازم به ذکر است بهمنظور تجزیه و تحلیل فرضیه اول که در صدد تعیین میزان میانگین تعلق سازمانی و ابعاد آن و متغیرهای رضایت شغلی، تعهد سازمانی و اشتراک کارکنان شهرداریهای استان هرمزگان می باشد از حد استاندارد ۴ در پرسشنامه که پنج طیفی لیکرت است استفاده شده است. نمره گذاری پرسشنامه در فصل سه شرح داده شده است. نمره ۴ به عنوان حد کفایت مطلوب و با برچسب چارک سوم (_۳Q) معرفی میشود. پس از گرفتن میانگین متغیرهای پژوهش با بهره گرفتن از آزمون تی تک نمونهای، این میانگینها با حد استاندارد تعیین شده مقایسه و متغیرهای مورد نظر مشخص میگردد (به نقل از دلاور و ترک زاده، ۱۳۸۶).
فرضیه اول:۱- تعلق سازمانی، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و اشتراک دانش کارکنان شهرداری های استان هرمزگان در حد مطلوبی است.
جدول ۴-۹ مقایسه میانگین تعلق سازمانی و ابعاد آن و متغیرهای رضایت شغلی، تعهد سازمانی و اشتراک کارکنان شهرداریهای استان هرمزگان با سطح کفایت مطلوب (Q₃) را نشان می‌دهد.
ملاحظه می‌شود که میانگین تعلق سازمانی و ابعاد آن و متغیرهای رضایت شغلی، تعهد سازمانی و اشتراک کارکنان شهرداریهای استان هرمزگان از سطح کفایت مطلوب (Q₃) بهطور معناداری بالاتر هستند. بر این اساس فرضیه پژوهش تایید میگردد.
جدول ۴-۹٫ مقایسه میانگین تعلق سازمانی و ابعاد آن و متغیرهای رضایت شغلی، تعهد سازمانی و اشتراک کارکنان شهرداریهای استان هرمزگان با سطح کفایت مطلوب (Q₃)

متغیرهای پژوهش