۲ـ مادر، پدر و پسر یا پسران ۱۰۱
۳ـ مادر و فرزندان دختر و پسر ۱۰۱
۴ـ مادر، پدر و فرزندان دختر و پسر ۱۰۱
۵ ـ مادر و دختر ۱۰۲
مادر و یک دختر ۱۰۲
مادر و دو دختر ۱۰۳
مادر و دختران ۱۰۴
مادر، پدر، فرزند ۱۰۵
مادر، پدر، یک دختر ۱۰۵
صورت اول: برای مادر اخوه حاجب وجود نداشته باشد. ۱۰۵

صورت دوم: برای مادر، اخوه حاجب وجود داشته باشد. ۱۰۵
مادر، پدر، دختران ۱۰۶
مادر، پدر، پسر یا پسران ۱۰۷
مادر، پدر، فرزندان دختر و پسر ۱۰۷
جد و فرزندان ۱۰۷
مادر، پدر، زوج یا زوجه ۱۰۸
۱ـ مادر،‌ پدر، زوج (بدون وجود حاجب) ۱۱۰
۲ـ مادر، پدر، زوجه (بدون وجود حاجب) ۱۱۲
۳ـ مادر، پدر، زوج (با وجود حاجب) ۱۱۳
۴ـ مادر، پدر، زوجه (با وجود حاجب) ۱۱۳
والدین، فرزندان، زوج یا زوجه ۱۱۴
مادر، پدر، پسر، زوج ۱۱۵
مادر، پدر، پسر، زوجه ۱۱۵
مادر، پدر، پسران و دختران، زوج ۱۱۵
مادر، پدر، پسران و دختران، زوجه ۱۱۶
مادر، پدر، دختر، زوج ۱۱۶
مادر، پدر، دختر، زوجه ۱۱۷
مادر، پدر، دختران، زوج ۱۱۸
مادر، پدر، دختر، دختر پسر، زوج ۱۲۰
شش
مادر، پدر، دختران، زوجه (بخیلیه، منبریه) ۱۲۱
مادر، جد، دختر، زوج، خواهر ۱۲۳
مادر، زوج یا زوجه، دختر ۱۲۵
مادر، زوج، دختر ۱۲۵
مادر، زوجه، دختر ۱۲۵
مادر، زوجه، دختران ۱۲۵
پدر، زوج یک دختر ۱۲۵
پدر، زوجه، یک دختر ۱۲۶
پدر، زوجه، دختران ۱۲۶
مادر، دختران، زوج ۱۲۶
پدر، دختران، زوج ۱۲۶
مادر، خواهر، جد (خرقاء) ۱۲۷
مادر، زوجه، خواهر، جد ۱۲۹
مادر، جد، زوج یا زوجه، اخوه ۱۳۰
مادر، جد، شوهر، یک خواهر(اکدریه، غراء) ۱۳۱
مادر، جد، شوهر، دو یا چند خواهر ۱۳۵
مادر، جد، شوهر، خواهر و برادر ۱۳۶

این آیه و آیات بعدی آن، از زبان مومن آل فرعون و در حمایت از حضرت موسی(ع) بیان شده است. این احتمال وجود دارد که منظور مومن آل فرعون این بوده که: «شما امروز همه گونه قدرت در دست دارید و هر تصمیمى بخواهید در باره موسى(ع) مى‏گیرید؛ ولى مغرور این قدرت نشوید. و پیامدهاى احتمالى آن را فراموش نکنید… . ولى فرعون در اینجا سکوت را براى خود جایز ندید کلام او را قطع کرده چنین گفت: مطلب همان است که گفتم؛ من جز آنچه را که معتقدم به شما دستور نمى‏دهم. به آن معتقدم که موسى حتما باید کشته شود و راهى غیر از این نیست:
قالَ فِرْعَوْنُ ما أُرِیکُمْ إِلَّا ما أَرى‏. و بدانید من شما را جز به طریق حق و پیروزى دعوت نمى‏کنم. وَ ما أَهْدِیکُمْ إِلَّا سَبِیلَ الرَّشادِ. و چنین است حال همه جباران و طاغوتها در طول تاریخ، و در گذشته و امروز که همیشه راى صواب را رأى خود مى‏پندارند و به احدى اجازه اظهار نظر در برابر راى خود نمى‏دهند. آنها به پندارشان عقل کل هستند، و دیگران مطلقا عقل و دانشى ندارند! و این نهایت جهل و حماقت است»(مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج ۲۰، ۸۶).
خودرأیی و استبداد فرعون در سخنان وی در آیه فوق و نیز اعمال ظالمانه اش، که در بحث از مصادیق فساد اداری گوشه‌ای از آن ها بیان گردید؛ واضح و روشن است. به همین جهت نیز خداوند بارها او را مثل اعلای فساد و ظلم و تجاوز معرفی می‌کند. اما در نقطه مقابل، افراط در عدم تمرکز اداری نیز منجر به تعدد مدیریت‌های مستقل و در نتیجه بروز تصمیمات و اقدامات ناکارآمد و گاه متضاد با یکدیگر و حتی مخالف با اهداف کل سازمان و در نهایت از هم گسیختگی و فروپاشی نظام می‌گردد. خداوند متعال تعدد خدایان در اداره امور عالم هستی را موجب فساد و نابودی نظام آن می‌داند و می‌فرماید:
لَوْ کانَ فیهِما آلِهَهٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا فَسُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ(انبیاء/ ۲۲) اگر در آنها (زمین و آسمان‏) جز خدا، خدایانى (دیگر) وجود داشت؛ قطعاً (زمین و آسمان‏) تباه مى‏شد. پس منزّه است خدا، پروردگار عرش، از آنچه وصف مى‏کنند.
دلیلى که براى توحید و نفى آلهه در آیه فوق آمده است؛ در عین سادگى و روشنى، یکى از براهین دقیق فلسفى در این زمینه است که دانشمندان از آن، به عنوان برهان تمانع یاد مى‏کنند(مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج ۱۳، ص ۳۸۹). و خلاصه این برهان چنین است: اگر در آسمانها و زمین خداى دیگرى جز خداى یکتا مى‏بود؛ نظام آسمان و زمین مختل مى‏شد؛ زیرا تعدد مراکز قدرت سبب فساد مملکت و اختلال امور آن مى‏شود(مترجمان، ۱۳۷۷، ج۷، ص ۲۳۹). البته باید توجه داشت که اداره نظام پهناور هستی، هرگز هم ردیف و مانند اداره نظام‌های کوچک انسانی نبوده و مهم تر از آن اینکه تدبیر‌های ناقص بشری، به هیچ وجه با تدبیرهای خداوند قابل مقایسه نخواهد بود. و ذکر آیه قرآنی تنها به جهت استدلال بر بحث مورد نظر می‌باشد.
یک نمونه عملی عدم تمرکز و فروپاشی ساختار اداری در تاریخ صدر اسلام، دوران خلافت عثمان می‌باشدکه در نهایت منجر به بروز فساد فراگیر، و انقلاب توده‌های ستم دیده بر علیه حکومت مرکزی شد. «ساختار اداری دولت اسلامی در زمان عثمان به طور کامل از هم گسیخته و شیرازه آن پاره شده بود و کشور وسیع اسلامی از چند حکومت اعلای خودمختار تشکیل شده بود که هرکدام از آن ها، نواحی و مناطق زیادی را زیر سلطه خود گرفته و ساختار اداری و سیاسی ویژه‌ای داشتند. چنانکه حکومت کوفه بر تمام نواحی عراق و ایران، حکومت دمشق بر تمام نواحی شام، و حکومت مصر بر تمام نواحی مصر و فلسطین و آفریقای اسلامی تسلط داشت و حجاز نیز به دو قسمت شمالی و جنوبی با مرکزیت مدینه و یمن تقسیم شده بود»(محمدی، ۱۳۸۵، ص۱۶۵).
از دیگر مولفه‌های بحث عوامل سیاسی و اداری، می‌توان به نقش رهبری اشاره نمود. رهبری یکی از ضرورت‌های اصلی برای انجام فعالیت‌های بسیاری از سازمان هاست. لذا از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در میان مباحث مدیریتی برخوردار است. دلایل زیادی برای اثبات اهمیت و ضرورت بحث رهبری وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از:۱- ضعف و نارسایی در طراحی سازمان. ۲- تغییر در شرایط و پویایی محیط. ۳- پویایی در درون سازمان. ۴- تلفیق نیازها و اهداف کارکنان با اهداف سازمان(پیروز و دیگران، ۱۳۸۹، ص۲۱۱- ۲۱).

رهبر در یک سازمان به همان اندازه که می‌تواند با تدبیر و عملکرد مناسب در سلامت، پویایی و بالندگی آن نقش داشته باشد. با سوء تدبیر و عملکرد ضعیف می‌تواند زمینه‌های فساد و انحراف از اهداف سازمان را فراهم آورد. امام علی(ع) آفات رهبری و آثار سوء مترتب بر آن را اینگونه بر می‌شمارند:
وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّهُ لَا یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ الْوَالِی عَلَى الْفُرُوجِ وَ الدِّمَاءِ وَ الْمَغَانِمِ وَ الْأَحْکَامِ وَ إِمَامَهِ الْمُسْلِمِینَ الْبَخِیلُ فَتَکُونَ فِی أَمْوَالِهِمْ نَهْمَتُهُ وَ لَا الْجَاهِلُ فَیُضِلَّهُمْ بِجَهْلِهِ وَ لَا الْجَافِی فَیَقْطَعَهُمْ بِجَفَائِهِ وَ لَا الْحَائِفُ لِلدُّوَلِ فَیَتَّخِذَ قَوْماً دُونَ قَوْمٍ وَ لَا الْمُرْتَشِی فِی الْحُکْمِ فَیَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ یَقِفَ بِهَا دُونَ الْمَقَاطِعِ وَ لَا الْمُعَطِّلُ لِلسُّنَّهِ فَیُهْلِکَ الْأُمَّهَ(نهج البلاغه/ خطبه ۱۳۱). همانا شما دانستید که سزاوار نیست بخیل بر ناموس و جان و غنیمت ها و احکام مسلمین، ولایت و رهبری یابد و امامت مسلمین را عهده دار شود تا در اموال آنها حریص گردد. و نادان نیز لیاقت رهبری ندارد تا با نادانی خود مسلمانان را به گمراهی کشاند. و ستمکار نیز نمی تواند رهبر مردم باشد که با ستم حق مردم را غصب و عطاهای آنان را قطع کند. و نه کسی که در تقسیم بیت المال عدالت ندارد؛ زیرا در اموال و ثروت آنان حیف و میل می‌کند و گروهی را بر گروهی مقدم می‌دارد. و رشوه خوار در قضاوت نمی تواند امام باشد زیرا که برای داوری با رشوه گرفتن، حقوق مردم را پایمال و حق را به صاحبان آن نمی رساند. و آن کس که سنت پیامبر را ضایع می‌کند، لیاقت رهبری ندارد زیرا که امت اسلامی را به هلاکت می‌کشاند.
بنابراین امیرمومنان(ع) بخل، نادانی، ظلم، بی عدالتی، ارتشاء و ضایع نمودن سنت پیامبر(ص) را از ویژگی‌های رهبران نالایق می‌داند که حوزه‌های تحت تصدی خود را دچار اختلال نموده و به این ترتیب اجازه انجام هرگونه فسادی را به زیردستان خود نیز داده و موجب گسترش و رواج فساد و بی عدالتی در امور اداری مملکت می‌گردند.
فصل چهارم
راهکارهای مقابله با فساد اداری
مقدمه:
همانطور که در فصل سوم این پژوهش ملاحظه گردید؛ علل فساد اداری، مجموعه مسائلی است که عمدتاً ریشه در خارج از سازمان دارد ولی آثار آن سازمان را متاثر می‌سازد. عواملی از قبیل نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … که به دلیل عدم کنترل سازمان بر علل پیدایی آنها، طبیعتاً کنترل آنها نیز بسیار دشوار خواهد بود. به عبارت دیگر از آنجا که فساد به صورت نظام یافته انجام می‌پذیرد؛ هر گونه برنامه ریزی برای مبارزه با آن نیز باید نظام یافته و مستمر باشد. در این مورد نمی‌توان تنها به اقدامات درمانی و برخورد با افراد فاسد بسنده نمود و زمینه‌های وقوع را از بین نبرد. این مبارزه باید از بخش ها و نقاط حساس شروع شود و هدف خشکاندن ریشه باشد؛ نه قطع شاخ و برگ‌ها، چه در این صورت شاخ و برگ‌های جدیدی به وجود خواهد آمد. منظور از ریشه، کلیه عواملی است که سبب فراهم شدن فرصت ارتکاب فساد می‌شوند(عباس زادگان،۱۳۸۹، ص۱۶۲ و۱۵۷). اصولاً برخورد با مفاسد اجتماعی باید بسیار قوی و همه جانبه باشد. در غیر این صورت تأثیر معکوس می‌گذارد. زیرا زمینه‌های ایجاد فساد بسیار قوی است و مرتباً راه های جدید ترغیب به فساد بر روی افراد باز می‌شود و افراد با هر پست و مسئولیتی به دنبال کسب امتیازات خارج از حیطه‌های قانونی هستند(رفیع پور،۱۳۸۸، ص ۱۵۵).
اعمال فساد آمیز به واسطه تعدی از قانون جرم محسوب می‌شوند. امروزه در زمینه مبارزه با جرایم نیز، نظریه رویکرد چند نهادی به پیشگیری از جرم، اهمیت ویژه‌ای یافته است. این نظریه به دنبال آن است تا با مشارکت دادن نهادهای مختلف و اجرای طرح‌های عمومی در قالب اقداماتی چون مبارزه با علل ریشه‌ای جرم و کاهش فرصت‌های مجرمانه، و استفاده از کنترل غیر رسمی در کنار کنترل رسمی، از وقوع جرم پیشگیری نماید(قورچی بیگی، ۱۳۸۸، ص ۳۵۱). بنابراین در مجموع می‌توان گفت که با پدیده هایی مانند فساد اداری که ریشه در زمینه‌های گوناگون دارند؛ باید به صورت سیستمی، نظام یافته و چند نهادی، مقابله نمود. این نوع مبارزه، ناظر به اصلاحات اساسی در عوامل پدید آورنده فساد و طبعاً آمیخته با اقدامات پیشگیرانه خواهد بود؛ به گونه‌ای که این دو مفهوم از یکدیگر تفکیک نخواهند شد. در این فصل انواع راهکارهای مقابله با فساد اداری از دیدگاه آیات و روایات، ذیل دو محور کلی: راهکارهای مبتنی بر اخلاق و راهکارهای مبتنی بر قانون، بیان خواهد شد.
۴-۱- راهکارهای مبتنی بر اخلاق
«اخلاق، علمی است که از ملکات و صفات خوب و بد و ریشه ها و آثار آن سخن می‌گوید و به تعبیر دیگر، سرچشمه‌های اکتساب این صفات نیک و راه مبارزه با صفات بد و آثار هر یک را در فرد و جامعه مورد بررسی قرار می‌دهد»(مکارم شیرازی،۱۳۸۷، ج ۱، ص ۲۵- ۲۴). از آنجا که در فرهنگ دینی، ماهیت فساد اداری هم جنبه اخلاقی و هم جنبه قانونی دارد؛ در ارائه راهکارهای دینی نیز باید از اخلاق مذهبی و قوانین اسلامی هر دو استفاده نمود. هرچند که راهکارهای اخلاقی نیز مانند راهکارهای قانونی نیازمند برنامه ریزی، هدف گذاری و صرف هزینه به منظور ترویج و تقویت آن دارد؛ بویژه در دنیای امروز که دین گریزی و اخلاق گریزی سال هاست که به وسیله نظام سرمایه داری تبلیغ می‌شود؛ اما در مقام عمل و بکارگیری، برخلاف قانون که مجموعه‌ای از دستورات ایجابی و سلبی به همراه ضمانت اجرای کیفری است؛ اخلاق یک مسئله درونی می‌باشد که تحت ضابطه رسمی در نیامده و تنها بوسیله برانگیختگی درونی، خودکنترلی و احساس مسئولیت اجتماعی، در پیشگیری و مقابله با فساد اداری، تأثیرگذار خواهد بود.
۴-۱-۱- اخلاق فردی
اخلاق را می‌توان به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم نمود. آیت الله مکارم شیرازی به نقل از کتاب زندگی در پرتو اخلاق می‌گوید:
«باید اعتراف کرد که بسیاری از فضائل و رذائل اخلاقی با زندگی اجتماعی انسان بستگی دارد؛ (اما) چنان نیست که این مساله عمومیت داشته باشد؛ زیرا بسیاری از مسائل اخلاقی هستند که فقط جنبه فردی دارند. و در مورد یک انسان تنها نیز کاملا صادق است؛ مثلا صبر و جزع بر مسائل، شجاعت و ترس در برابر پیشامدها، استقامت و تنبلی در راه رسیدن یک فرد به هدف خود، غفلت و توجه نسبت به آفریدگار جهان، شکر و کفران در برابر نعمتهای بی پایان او و امثال این امور که علمای اخلاق در کتب اخلاقی از آن بحث نموده اند … . از اینجا تقسیم اخلاق به اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی روشن می‌گردد»( مکارم شیرازی،۱۳۸۷، ج ۱، ص ۷۸ – ۷۷).
از اخلاق فردی، به عدالت نیز تعبیر می‌شود. امام خمینی (ره) عدالت فردی را چنین تعریف می‌کنند: «عدالت حالت نفسانی است که انسان را بر ملازمت تقوا وادار می کند و مانع از این می شود که انسان گناهان کبیره، بلکه بنابر اقوا صغیره ها را هم انجام دهد ، تا چه رسد به اصرار بر آنها که از گناهان کبیره حساب شده است و مانع می شود از این که انسان کارهایی بکند که عرفاً حاکی از لاابالی بودن او نسبت به دین است»(موسوی خمینی،۱۳۶۶ ، ج۱، ص۲۳۲).
از دیدگاه «اخلاقیون»، فساد اداری زمانی در جامعه‏ پدیدار می‌گردد که ارزشهای حاکم بر جامعه دستخوش تغییر گردیده و جای خود را به‏ ضد ارزشها بدهند. و ضد ارزشهای ایجاد شده در طول زمان به ‏عنوان اصول مورد قبول جامعه درآید. ساده‏ ترین راه‏ حل فساد نیز اصلاح افرادی است که این‏ معضل را به وجود می‏آورند. و راه بهتر نیز تقویت بنیان‌های اخلاقی در افرادِ اجتماع می‌باشد؛ به این معنا که از طریق آموزش صحیح و نهادینه کردن اصول اعتقادات و مبانی اخلاق در افراد از دوران اولیه رشد و یادگیری، و نیز تثبیت و تقویت آن در قالب عمل گرایی، و با بهره گیری از نظارت عمومی و برقراری نظام تشویق و تنبیه در دوران فعالیت اجتماعی، می‌توان گامی موثر در پیشگیری از فساد و مقابله با آن برداشت. زیرا اخلاق، وظیفه کنترل درونی را ایفا می‌کند که از آن به خود کنترلی و تعهد درونی نیز تعبیر می‌شود.
امام علی(ع) در نامه ها و عهدنامه‌های خود به فرمانداران، همواره آنان را به تقوا سفارش می‌نمودند و ضرورت خودکنترلی را مورد تأکید و سفارش قرار می‌دادند:
إجعَل مِن نَفسِکَ عَلى نَفسِکَ رقِیباً(تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، ص ۲۳۵). از خودت مراقبی برای خویشتن قرار ده.
آن حضرت همچنین ایمان ومعرفت دینی را جهت دستیابی به خود کنترلی، ضروری دانسته و در همین رابطه فرموده اند:
لَنْ تَحْکُمَ ذَلِکَ مِنْ نَفْسِکَ حَتَّى تُکْثِرَ هُمُومَکَ بِذِکْرِ الْمَعَادِ إِلَى رَبِّک‏(نهج البلاغه/ نامه ۵۳). و هرگز حاکم بر خویشتن نخواهی بود؛ جز آنکه فراوان به یاد قیامت و بازگشت به سوی پروردگارت باشی. در جای دیگر نیز می‌فرمایند:
مَن عَرفَ کَفَّ( تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، ص ۶۳). کسی که معرفت یافت، خویشتن دار شد. به این ترتیب، خویشتن داری و کنترل نفس، منوط به شناخت و ایمان مذهبی می‌باشد. به همین دلیل است که توجه و اهتمام به عقاید اسلامی از قبیل: معاد و حسابرسی روز قیامت، اعتقاد به نظارت همیشگی خداوند و فرشتگان بر اعمال انسان، تأثیر گناهان بر آلوده ساختن روح، ضرورت پیروی از الگوهای ایمانی، التزام به تقوا و پرهیزکاری و … می‌تواند موجب ضمانت اجرای موضوعات اخلاقی و مانع بروز ضد ارزش ها و به عبارتی مانع فساد گردد. به عنوان مثال نماز که یک عبادت فردی محسوب می‌شود از فحشاء و کار ناپسند باز می‌دارد:
إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر(عنکبوت/ ۴۵) و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند بازمى‏دارد.
روزه داری نیز با ایجاد و تثبیت تقوا در درون انسان، باعث خوددار ی از ارتکاب گناه می‌شود:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (بقره/ ۱۸۳) اى کسانى که ایمان آورده‏اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود، باشد که پرهیزگارى کنید.
بر این اساس می‌توان گفت که عوامل شخصی بروز فساد مانند فزون خواهی، اتراف، تفاخر و اختیال که به واسطه پیروی از هواهای نفسانی پدید می‌آید و نیز تغافل و اهمال نسبت به اصول مذهبی را می‌شود در قالب تعلیم و نهادینه ساختن اخلاق و اعتقادات اسلامی کنترل نمود؛ حتی درجاییکه فقر و تنگدستی بر انسان فشار وارد می‌آورد، عامل اخلاق و ایمان تا حد زیادی مانع از خطاکاری و ارتکاب جرم می‌شود.
امام حسن مجتبی(ع) راه صحیح دستیبابی به نیازها و خواسته‌های شخصی و فطری انسان را، توجه به مبدأ و مقصد حقیقی این نیازها یعنی خداوند متعال، و در سایه تقوا دانسته و می‌فرمایند:
وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِیرَهٍ وَ هَیْبَهً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِیَهِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَهِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ(محدث نوری، ۱۴۰۸، ج ۱۱، ص ۲۸۵). اگر می‌خواهی بدون داشتن عشیره و طایفه، عزت و احترام داشته باشی و بدون برخورداری از سلطنت و مقام، هیبت و شکوه داشته باشی، از ذلت معصیت خدا خارج شو و به سوی عزت الهی حرکت کن.
صبر و بردباری(بقره/ ۱۵۵) در مقابل جزع و بی تابی، تواضع و فروتنی(شعرا/ ۲۱۵) در مقابل تفاخر و استکبار، قناعت و اقتصاد و پرهیز از دنیاگرایی(طه/ ۱۳۱؛ حدید/۲۰) در مقابل تکاثر، اتراف و اسراف، توجه به توحید و معاد و لوازم آن(مطففین/ ۱۲-۱۱ ونساء/ ۱۴) در مقابل لاقیدی و تجاوز از حدود الهی، همگی از ویژگی‌های اخلاق فردی در اسلام می‌باشند که به عنوان عوامل بازدارنده درونی در برابر فساد اداری عمل می‌کنند. شاهد مثال برای هر یک از فضایل مذکور، در قرآن و حدیث بسیار است که به جهت وضوح و گستردگی مطلب و پیشگیری از اطاله کلام از ذکر آن ها خودداری می‌گردد. حاصل سخن در این بحث آن است که فساد اداری ناشی از انگیزه‌های فردی را می‌توان از طریق تقویت اخلاق فردی و بازدارنده‌های درونی، کنترل و ممانعت نمود.
چگونگی این بازدارندگی در نظریه «فروید» و «ریزمن» در قالب فرمول هزینه- فایده مورد بررسی قرار گرفته است.
در این نظریه، اخلاق به معنای عام آن که عمدتاً برگرفته از هنجارها و ارزش‌های مورد قبول اجتماع می‌باشد؛ در کنار قوانین رسمی کشور، هزینه مجازات متخلفان و به عبارتی مفسدان را دو چندان می کند؛ زیرا آنان باید دو نوع هزینه در برابر عمل خود بپردازند: مجازات قانونی و مجازات حیثیتی در ارتباط با دوستان، اقوام و بطور کلی اجتماع که دومی تأثیر بیشتری دارد. لذا بر اساس تئوری اتکینسون از آن بیشتر حذر می‌شود؛ زیرا: هزینه عمل خلاف > فایده عمل خلاف(رفیع پور، ۱۳۸۸، ص ۴۷).
باید گفت که در اخلاق اسلامی نیز این فرمول هزینه- فایده برقرار است با این تفاوت که هزینه آن تنها اجتماعی نیست؛ بلکه هزینه معنوی و اخروی آن که در سرنوشت ابدی انسان تأثیر گذار است؛ سنگین تر خواهد بود. به همین دلیل است که گفته می‌شود اخلاق دینی(اسلامی) از ضمانت اجرایی قوی تری نسبت به اخلاق مادی برخوردار است.
۴-۱-۲- اخلاق اجتماعی
همانطور که در ابتدا بیان شد؛ مسائل اخلاقی بیشتر از صبغه اجتماعی برخوردارند و در ارتباط با دیگران معنا می‌یابند. انفاق، ایثار، تعهد، امانت داری، انصاف، عدل، ظلم و … نمونه هایی از این نوع مسائل به شمار می‌روند. بطور کلی معضل فساد اداری را با توجه به دیدگاه اخلاقیون، می‌توان در قالب «آسیب شناسی اجتماعی» و «تضاد ارزشی» نیز مورد بررسی قرار داد.
«از نظر آسیب ‏شناسان اجتماعی قدیم، مسائل اجتماعی به دست افرادی که از تربیت اخلاقی مناسب برخوردار نبوده ‏اند یا به دست آنهایی که توانایی یادگیری اخلاق‏ متوسط را نداشته ‏اند؛ به وجود می‏آیند.آسیب‏ شناسان اجتماعی جدید، افراد را کمتر مقصر می‏دانند و بیشتر نهادهایی را که مانع آگاهی بشردوستانه می‏شوند؛ مقصر می‏دانند.آنان تمایل دارند به بحث درباره نهادها یا آداب و رسوم اساسی که بیمار یا غیراخلاقی قلمداد می‏کنند، بپردازند. بر این اساس، مسأله‏‌ای چون فساد اداری ناشی از اجتماعی شدن ناقص افراد سازمان یا اداره و نیز ناشی از ممانعت نهادهایی است که مانع آگاهی بشردوستانه می‏شوند و در واقع نهادهای بیمار می‏توانند عامل ترویج و بسط فساد اداری قلمداد شوند» (بلالی و فرامرزی، ۱۳۸۰، ص ۳۳).
از دیدگاه تضاد ارزشی نیز، مردم باید فساد اداری را با عنوان مسأله ‏ای اجتماعی قلمداد کنند. باید به مردم‏ تلقین نمود که این

آنگونه که از نتایج مندرج در جدول ۴-۱۲ بر می‌آید، می‌توان نتیجه گرفت از میان ابعاد ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی بعد حل کردن مشکل به طور منفی و معنادار و بعد تهدید ادراک شده به صورت مثبت و معناداری تاب‌آوری را پیش‌بینی می‌کنند.
علاوه بر این، اطلاعات درج شده در جدول ۴-۱۲ نشان دهنده‌ی کاهش بتا برای بعد حل کردن مشکل از مرحله‌ی اول (یعنی مقدار ۳۲/۰- با توجه به جدول ۴-۳ به ۱۴/۰-)، (۳P<0/0، ۱۴/۰(b=و بعد تهدید ادراک شده از مرحله‌ی اول (یعنی مقدار۲۲/۰ با توجه به جدول ۴-۳ به ۱۳/۰)، (P<0/04، ۱۳/۰(b=در تحلیل حاضر است. این موضوع نشان دهنده‌ی آن است که متغیر راهبردهای مقابله‌ای، نقش واسطه‌گری بخشی یا نسبی را بین بعد حل کردن مشکل و تهدید ادراک شده از متغیر ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی و تاب‌آوری ایفا می‌کند. با توجه به نتایج جدول ۴-۱۲ معلوم می‌شود که ابعاد دیگر متغیر ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی، نتوانستند تاب‌آوری را به صورت مستقیم و یا از طریق متغیر راهبردهای مقابله‌ای پیش‌بینی کنند.

در نهایت، جدول ۴-۱۲ حاکی از آن است که ابعاد مقابله‌ی رویارویی، دوری گزینی، جستجوی حمایت اجتماعی و ارزیابی مجدد مثبت تاب‌آوری را به طور مثبت و معنادار (P<0/002 ، ۱۷/۰b= ؛P<0/0001 ، ۲۲/۰b= ؛P<0/001 ، ۱۶/۰b= ؛ P<0/001 ، ۲۱/۰b=) و بعد راهبرد گریز/ اجتناب تاب‌آوری را به شیوه‌ای منفی و معنادار (۴P<0/0، ۱۰/۰(b= - ، پیش‌بینی کرده‌اند.
اکنون پس از انجام تحلیل‌های آماری که به طور عمده بر روی ابعاد متغیرهای پیش‌بین و ملاک انجام شده‌اند و برای رسیدن به یک جمع‌بندی و نیز ارائه‌ تصویر جامعی از نتایج تحلیل‌های آماری، روابط میان متغیرهای پژوهش حاضر در شکل ۴-۱ ارائه شده است.
حل کردن مشکل
س
۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲۴۴منننتننن
شکل ۴-۱ اثر ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی و راهبردهای مقابله‌ای بر تاب‌آوری
۴-۳- مقایسه متغیرها بر اساس عوامل جمعیت شناختی
در این مرحله، جهت پاسخ‌گویی به این سؤال که آیا عوامل جمعیت شناختی بر تاب‌آوری تاثیرگذار هستند یا خیر، از تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که هیچیک از این عوامل (شأن اجتماعی شغل والدین، میزان تحصیلات والدین)، بر متغیر تاب‌آوری و راهبردهای مقابله‌ای تاثیر معناداری نداشتند. نتایج این تحلیل‌ها به دلیل اختصار و نیز معنادار نبودن گزارش نمی‌شوند. تمامی جداول مربوطه در پیوست دو ضمیمه شده است.
۴-۳-۱- مقایسه متغیرهای پژوهش بر حسب ناحیه‌ی آموزشی
برای مقایسه‌ی عملکرد شرکت کنندگان در متغیرهای پژوهش به لحاظ ناحیه‌ی آموزشی، از آزمون t برای گروه های مستقل استفاده شد که نتایج در جدول ۴-۱۳ نشان داده شده است.
جدول ۴-۶ مقایسه متغیرهای پژوهش بر حسب ناحیه‌ی آموزشی

متغیرها

ابعاد

ناحیه دو ۲۲۰ n=

ناحیه چهار۲۵۴ n=

t

p

تاب آوری

تاب‌آوری

M

SD

M

SD

۹۹/۱-

۰۵/۰

۳۸/۶۳

۳۵/۱۵

۶۰/۶۶

۲۷/۱۶

راهبردهای مقابله‌ای

مقابله‌ی رویارویی

۳۶/۱۰

۱۹/۳

۲-۲-۱-موج محوشونده:
قبل از بحث در مورد پلاسمون­های سطحی و خواص آن­ها، توضیح مختصری در مورد موج محوشونده می ­تواند مفید باشد زیرا در ادامه خواهیم دید که پلاسمون­های سطحی انتشاری نیز، موج محوشونده می­باشند.
شکل ریاضی یک موج تخت الکترومغناطیس که در محیطی با ضریب شکست n منتشر می­ شود به صورت زیر است:
(۲-۱۸)
که در آنkبردار موج می­باشد که موازی جهت انتشار موج می­باشد و بزرگی آن به صورت زیر است:
(۲-۱۹)
که و c به ترتیب طول موج و سرعت انتشار موج الکترومغناطیسی در خلا می­باشند.
شکل (۲-۲) سطح مشترک دو محیط با ضرایب شکست را نشان می­دهد. اگر جهت انتشار را در صفحه xy بگیریم، () بدون از دست دادن هیچ کلیتی، با بهره گرفتن از قانون اسنل^[۳۱] داریم:
(۲-۲۰)
یا معادل با آن:
(۲-۲۱)
با بهره گرفتن از معادلات (۲-۱۹) و (۲-۲۱) می­توانیم مولفه عمود بر سطح مشترک بردار موج را به صورت زیر به دست آوریم:
(۲-۲۲)
اگر فرض کنیم باشد بنابراین برای حالت ، قسمت راست معادله (۲-۲۲) منفی می­ شود و متعاقبا موهومی به دست می ­آید. بنابراین شکل موج به صورت یک موج با افت به صورت نمایی در جهت y می­ شود.

(۲-۲۳)
به این میدان که در واقع یک میدان الکترومغناطیسی خیلی نزدیک و محدود به سطح در حدود نصف طول موج می­باشد موج محو شونده گفته می­ شود. این موج به شدت به یک تغییر در خواص دی­الکتریکی مثلا ضریب شکست حساس می­باشد. بنابراین یک موج تخت، در صورت برخورد با زاویه­ای بزرگتر از یک موج محوشونده را در سطح مشترک به وجود می ­آورد. این نوع برانگیختگی موج محوشونده تحت عنوان بازتاب کلی داخلی مطرح می­ شود.
۲-۲-۲- پلاریتون-پلاسمون سطحی
پلاریتون-پلاسمون­های سطحی، برانگیختگی­های الکترومغناطیسی انتشاری در سطح مشترک بین یک دی­الکتریک و یک رسانا می­باشند که به صورت ناپایداری در جهت عمود محدود شده ­اند. این امواج سطحی الکترومغناطیسی از جفت­شدگی میدان­های الکترومغناطیسی با نوسانات پلاسمای الکترونی رسانا به وجود می­آیند. برای بحث در مورد خواص پلاریتون-پلاسمون سطحی، معادله پاشندگی آن، که رابطه­ای بین عدد موج و فرکانس نور برخوردی می­باشد مناسب­ترین گزینه می­باشد. روش­های متعددی برای به دست آوردن این معادله ارائه شده است [۳۶] . در روشی که در این قسمت ارائه خواهد شد، تنها روی نور با قطبش TM بحث خواهد شد. دلیل این مطلب این است که در بسیاری از منابع [۳۷] اثبات شده است که پلاریتون-پلاسمون سطحی فقط برای قطبش TM وجود دارد. اثبات این مورد به راحتی با بهره گرفتن از معادلات ماکسول، معادله موج و برقراری شرایط مرزی به راحتی انجام می­ شود [به ضمیمه I مراجعه شود].
برای یک سطح مشترک تخت بین دو محیط، ضریب بازتاب مختلط برای میدان الکتریکی نور برخوردی با قطبش TM، توسط روابط فرنل داده می­ شود [۳۸]:
(۲-۲۴)
شکل ۲- ۲: سطح مشترک دو محیط با ضریب شکست متفاوت
که و به ترتیب میدان­های الکتریکی منعکس شده و برخوردی می­باشند و زوایای و در شکل (۲-۲) نشان داده شده ­اند. کاملا واضح است که این زوایا از طریق قانون اسنل به یکدیگر مرتبط می­باشند.
برای انعکاس، نسبت شدت­های منعکس شده نیز تعریف می­ شود که رابطه زیر برای آن برقرار است:
(۲-۲۵)
در معادله (۲-۲۴) دو حالت بسیار مهم است. در حالت اول اگر باشد، مخرج رابطه خیلی بزرگ می­ شود و برابر صفر می­گردد. این وضعیت زاویه بروستر^[۳۲] را توصیف می­ کند که در آن هیچ انعکاسی برای نور با قطبش TM وجود ندارد. در حالت دوم می­باشد که نتیجه آن بی­نهایت شدن می­ شود. یک میدان انعکاسی بزرگ برای یک میدان برخوردی کوچک وجود دارد که متناطر با پدیده تشدید می­باشد. حال اگر باشد، از قانون اسنل و . برای مولفه­های بردار موج نیز داریم:
(۲-۲۶)
در نتیجه برای مولفه­های بردار انتشار می­توان روابط زیر را به دست آورد:
(۲-۲۷)
که و ثابت دی­الکتریک محیط­های ۱و ۲ می­باشند.معادله (۲-۲۷) در واقع معادله پاشندگی پلاریتون-پلاسمون سطحی برای سطح مشترک دو محیط نیمه نامحدود می­باشد.
اکنون رابطه (۲-۲۷) را برای بررسی خواص پلاریتون-پلاسمون سطحی، مورد بحث قرار می­دهیم. شکل (۲-۳) نمودار این رابطه را برای طلا با در نظر گرفتن افت خیلی کم نشان می­دهد. هر دو قسمت حقیقی (خط پر) و موهومی (خط­چین) بردار موج برای محیط­های دی­الکتریک هوا (مشکی) و سیلیکا (خاکستری) رسم شده ­اند. به خاطر طبیعت مقید بودن پلاریتون-پلاسمون­های سطحی متناطر با سمت راست خطوط نوری در هوا و سیلیکا می­باشند. بنابراین برای برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون سطحی احتیاج به تکنیک­های خاص می­باشد که در قسمت بعد توضیح داده خواهد شد. همان­طور که دیده می­ شود ناحیه شفافیت برای فلز در فرکانس­های اتفاقمی­افتد. بین ناحیه مدهای مقید و تابشی نیز یک گاف فرکانسی با بردار موج موهومی محض مانع وجود انتشار می­باشد. برای بردار موج­های کوچک که متناظر با فرکانس­های پایین می­باشد، ثابت انتشار پلاریتون-پلاسمون سطحی به خط نور نزدیک می­ شود و امواج روی طول موج­های زیادی در محیط دی­الکتریک پخش می­شوند. در این ناحیه، پلاریتون-پلاسمون سطحی طبیعت یک میدان نوری برخوردی خراشان را پیدا می­ کنند که به این اثر امواج سامرفلد-زنک^[۳۳] نیز گفته می­ شود.
شکل ۲- ۳:نمودار معادله پاشندگی پلاریتون-پلاسمون سطحی برای دی­الکتریک هوا (مشکی) و شیشه (خاکستری). نمودار خط­چین نیز قسمت موهومی رابطه پاشندگی را نشان می­دهد
در طرف مقابل و برای بردار موج­های بزرگ، پلاریتون-پلاسمون سطحی به فرکانس پلاسمون سطحی نزدیک می­ شود:
(۲-۲۸)
با توجه به رابطه (۲-۲۷) و این­که از هر­گونه افت صرف نظر شد (به این معنی که ) بردار موج زمانی که به فرکانس پلاسمون سطحی نزدیک می­شویم بی­نهایت می­ شود و سرعت گروه به صفر میل می­ کند. بنابراین این مد خاصیت الکتروستاتیک پیدا می­ کند و به عنوان پلاسمون سطحی شناخته می­ شود.
۲-۳- برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون­های سطحی:
همان­طور که در قسمت قبل اشاره شد، برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون­های سطحی با بهره گرفتن از نور معمولی غیر ممکن می­باشد. بنابراین استفاده از روش­های خاص برای انجام این عمل لازم است. روش­های متعددی به این منظور ارائه شده است که در این قسمت به آن­ها می­پردازیم. بدیهی است که به دلیل آن­که هدف اصلی این پایان نامه خارج از این بحث می­باشد، تنها به طور مختصر چند روش توضیح داده می­ شود و برای مطالعه در مورد جزئیات این روش­ها به همراه سایر روش­های موجود، منبع [۲] توصیه می­ شود.
۲-۳-۱- جفت­شدگی با بهره گرفتن از منشور:
مطابق آنچه در شکل (۲-۳) دیده شد، هیچ نقطه برخوردی بین نمودار پاشندگی پلاریتون-پلاسمون­های سطحی و نور معمولی دیده نمی­ شود. بنابراین استفاده از نور معمولی برای برانگیختگی پلاسمون­های سطحی در این هندسه غیر ممکن می­باشد و هیچ گونه مطابقت فازی^[۳۴] اتفاق نمی­افتد.
به روش­های متعددی می­توان این مطابقت فازی را برای پلاریتون-پلاسمون­های سطحی به وجود آورد. یک روش، استفاده از یک لایه سوم که شامل یک فیلم نازک فلزی که بین دو عایق با ثابت دی­الکتریک متفاوت قرار می­گیرد می­باشد. برای سادگی یکی از این دی­الکتریک­ها را هوا می­گیریم. نور منعکس شده در سطح مشترک دی­الکتریک با ثابت دی­الکتریک بزرگ­تر (که اغلب به شکل منشور می­باشد) و فلز، یک مولفه بردار موج خواهد داشت که برای برانگیختگیپلاریتون-پلاسمون­های سطحی در لایه پایین­تر که در بررسی ما سطح مشترک هوا و فلز می­باشد کافی می­باشد. شکل (۲-۴) به خوبی چگونگی اتفاق افتادن این مورد را نشان می­دهد که در آن ثوابت انتشار بین خطوط نوری هوا و منشور می­توانند برانگیختگی شوند. برانگیختگیپلاریتون-پلاسمون­های سطحی خودش را به عنوان یک کمینه در شدت باریکه انعکاسی نشان می­دهد.
شکل ۲- ۴: نمودار پاشندگی پلاریتون-پلاسمون سطحی برای نشان دادن چگونگی برانگیختگی آن­ها با بهره گرفتن از منشور
توجه به این نکته مهم است که برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون­های سطحی در سطح مشترک فلز-دی­الکتریک به دلیل آن­چه که در شکل (۲-۴) دیده می­ شود، ممکن نیست. همان­طور که شکل ۲-۵ نشان می­دهد، این عمل را می­توان به دو صورت انجام داد.
شکل ۲- ۵: استفاده از منشور برای برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون سطحی. چپ: روش کرشمن. راست: روش اتو
رایج­ترین این روش، روش کرشمن می­باشد که در آن یک فلز نازک روی یک منشور شیشه ­ای قرار گرفته است. یک باریکه با زاویه بزرگ­تر از زاویه بحرانی مربوط به بازتاب داخلی کلی از سمت منشور به سطح مشترک برخورد می­ کند و یک میدان محوشونده وارد محیط فلز می­ شود و سبب تحریک پلاریتون-پلاسمون­های سطحی در سطح مشترک فلز و هوا می­ شود. در ساختار دوم که به ساختار اتو معروف است، منشور با کمی فاصله از سطح فلز قرار دارد و گافی از هوا بین آن­ها قرار دارد. بازتاب داخلی کلی در سطح مشترک بین هوا و منشور صورت می­گیرد و میدان محوشونده­ای که وارد محیط هوا شده است باعث برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون­های سطحی در سطح مشترک هوا و فلز می­ شود.
۲-۳-۲- جفت­شدگی به وسیله توری:
مشکل عدم تساوی مولفه موازی نور برخوردی با سطح و ثابت انتشار پلاریتون-پلاسمون­های سطحی در فصل مشترک فلز و دی­الکتریک را می­توان با بهره گرفتن از روش جفت­شدگی به وسیله توری برطرف کرد. در این روش از یک شبکه نازک از شیار­ها و حفره­ها با ثابت شبکه aاستفاده می­ شود. شکل (۲-۶) این سیستم را برای یک نمونه یک بعدی شبکه­ ای از شیار­ها نشان می­دهد. مطابقت فازی با شرط
(۲-۲۹)
شکل ۲- ۶: استفاده از شبکه برای برانگیختگی پلاریتون-پلاسمون سطحی
اتفاق می­افتد که در آن ، بردار معکوس شبکه و می­باشد. در این حالت نیز به مانند جفت­شدگی با منشور، برانگیختگیپلاریتون-پلاسمون­های سطحی به عنوان یک کمینه در نور منعکس شده مشخص می­ شود.

سئوال اصلی:
عوامل موثربرپیاده سازی نظام مدیریت دانش دردانشگاه جامع علمی کاردبردی استان قم کدامند؟
سئوالات فرعی:
عوامل رفتاری پیاده سازی نظام مدیریت دانش در دانشگاه جامع علمی کاردبردی استان قم کدامند؟
عوامل ساختاری پیاده سازی نظام مدیریت دانش در دانشگاه جامع علمی کاردبردی استان قم کدامند؟
عوامل زمینه‌ای پیاده سازی نظام مدیریت دانش در دانشگاه جامع علمی کاردبردی استان قم کدامند؟
۱-۶- تعریف متغیر های تحقیق
عوامل ساختاری: منظور از بحث ساختار بیان مجموعه ای از ویژگی‌های سازمانی نظیر تمرکز، پیچیدگی و رسمیت است که برخی از آن‌ها در نگاره سازمانی نمایش داده می‌شوند. در خصوص ساختار، عموماً چنین پرسش‌هایی مطرح می‌شود: سازمان متمرکز است یا غیر متمرکز؟ وظایف اصلی چه چیزهایی هستند؟ تنش بین وظایف کلیدی چیست؟ ساختار غیر رسمی (ارتباطات مستقیم با رده بالای سازمان، باندها و گروه‌ها و گروه های غیررسمی تصمیم گیری) چگونه است؟
عوامل رفتاری: آسیبهای رفتاری که علل و عواملی پایه‌ای هستند، از جهات گوناگون رفتارهای انسانی و در نتیجه کارکردهای (وظایف اصلی) سازمان را در معرض بحران قرار می‌دهند.
عوامل زمینه ای: آسیبهای زمینه‌ای که علل و عواملی پایه‌ای هستند، رابطه و تعامل مناسب و واکنش بموقع و درست سازمان را با سیستمهای همجوار محیطی‌اش بر هم زده و در این روابط ایجاد بحران می‌نمایند.
مدیریت دانش: به معنای در دسترس قرار دادن نظام‌مند اطلاعات و اندوخته‌های علمی است، به گونه‌ای که به هنگام نیاز در اختیار افرادی که نیازمند آنها هستند، قرار گیرند تا آنها بتوانند کار روزمره خود را با بازدهی بیشتر و موثرتر انجام دهند.
۱-۷- مدل تحقیق
مدل سه شاخگی(اهرنجانی،۱۳۸۷)
۱-۸- محدوده تحقیق
تحقیق حاضر از نظر موضوعی در حوزه مدیریت دانش ،از نظر مکانی دردانشگاه جامع علمی کاربردی قم و از نظر زمانی درسه ماهه دوم وسوم سال ۱۳۹۳ صورت پذیرفته است.
فصل دوم
ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق
مقدمه :
روزگاری سرمایه های اصلی هر سازمانی زمین، پول و نیروی کار بود و سازمانی پیشرو بود که از این سرمایه ها بطور کارآمد استفاده می کرد. امروز نمی توان دیگر صرفا بر این سرمایه ها تکیه کرد. آنچه که عامل کلیدی توفیق سازمانهاست، آن چیزی است که در اذهان کارکنان است نه نیرویی بازویی آنها. اهمیت این امر تا جائی است که نوناکا^[۱] ( ۱۹۹۴) بیان می کند تنها مزیت پایدار یک سازمان بعنوان یک کل، در خلق دانش جدید، انتشار آن در اجزای سازمان و بکارگیری در محصولات، خدمات، فرآیندها و نظام های سازمانی است تا زمانیکه دانش کارکنان مبنای اصلی برنامه ریزی ها و تحقق اهداف سازمان قرار نگیرد، نمی توان از بقاء در دنیای متلاطم امروز، مطمئن بود.
در دنیای امروز بایستی از بازارهای بالغ و به حد کمال رسیده ای سخن گفت که ویژگیهای متفاوتی نسبت به گذشته دارند و از مهمترین ویژگیهای آنها می توان به مهارت و قدرت مشتری و کاهش تاثیر تبلیغات بر وی اشاره نمود. امروزه عرضه کنندگان در بازار کالاهای صنعتی و مصرفی با مشتریانی مواجه اند که تقاضاهای نامحدودی دارند اما کمتر تحت تاثیر ابزار های سنتی بازاریابی قرار می گیرند. از سوی دیگر محصولات بازار از دید مشتری تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند چنان‌که نام تجاری محصول موردنظر مشتری در دسترس وی نباشد به راحتی «برند» دیگری را جایگزین آن می کند و این نشان دهنده کاهش وفاداری مشتریان است. رقابت قیمتی نیز معنی سابق را از دست داده است و سازمانهای بازار گرا و مشتری مدار به جای رقابت بر سر قیمت به حفظ و ارتقای وفاداری مشتری به عنوان ابزاری جدید در بازاریابی می اندیشند. (Martin Christopher , 1996 ,P.55-56 )
ظهور مباحث مرتبط با مدیریت ارتباط با مشتری^[۲] را می توان متعلق به دوره سوم دانست بطوریکه مدیریت ارتباط با مشتری در عصر کنونی جزء ضروریات بیشتر سازمانها شده است. به بیان دیگر، ما با یک انتقال پارادایمی مواجع هستیم که در آن الگوی کسب و کار بیشتر بر مشتری متمرکز گردیده است ( الهی و همکاران، ۱۳۸۴).
بازاریابی دیروز تنها در اندیشه یافتن مشتری بود و بازاریابی امروز دانش و هنر یافتن و نگهداری مشتریان است. در بازاریابی مدرن ملاک داشتن سهم بیشتر از مشتری است. محصولات و خدمات می آیند و می روند ولی آنچه که امروز برای سازمانها ارزش می آفریند، ایجاد رابطه مستمر با مشتری است و سازمانهای موفق تنها سازمانهایی هستند که قادرند، مشتریان تمام عمر برای خود ایجاد کنند. بطوریکه تحقیقات نشان می دهد پاره ای از شرکتهای بسیار موفق از نرخ بالای ۹۰ درصدی ماندگاری مشتریان خود برخوردار هستند. تلاش این سازمانها نه تنها جلب و آفرینش مشتری است بلکه مهمتر از آن مایل اند او را در تمام عمر برای خود نگاه دارند ( پیترز^[۳]، ۱۳۸۱)

پارادایم مدیریت دانش، یکی ازمباحث نوظهور درمدیریت است که به شدت مورداستقبال وتوجه دانشمندان علم سازمان ومدیریت واقع شده ومهمترین رکن مدیریت دانش،پیاده سازی واثربخشی آن میباشد.چراکه دیگرمطالب مرتبط باآن همگی به عنوان مقدمه ای جهت بسترسازی واستفاده ازآنهابرای تحقق عملی مدیریت دانش به شمار می روند ( افرازه، ۱۳۸۴)
ما نه‌تنها در هزاره‌ی جدیدکه در سبز فایل زندگی می‌کنیم. در این دوره، اصطلاحات گوناگونی مثل عصر فرا صنعتی (هوبر، ۱۹۹۰) عصر اطلاعات (شاپیرو و واریان، ۱۹۹۹) موج سوم (هوپ و هوپ، ۱۹۹۷) یا جامعه دانشی (دراکر، ۱۹۹۳) برای توصیف وضعیت کنونی به کار می‌روند. صرف‌نظر از اصطلاحات مذکور، اغلب صاحب‌نظران معتقدند که یکی از موضوعات مهم مطرح‌شده دراین دوره، مفهوم مدیریت دانش است؛ مفهومی که هیجان ایجاد کرده و باعث بحث و مناظره‌ی فراوان شده است. مدیریت دانش رویکردی است که به‌سرعت در حال تکامل است و به چالش های اخیر برای افزایش کارایی و بهبود اثر بخشی فرایند های تجاری محور، همراه با نوآوری مستمر، توجه زیادی دارد. نیاز به مدیریت دانش براساس رشد ادراک جامعه تجاری، از این واقعیت سرچشمه می‌گیرد که دانش در عملکرد سازمانی و دسترسی به مزیت رقابتی پایدار، عنصری مهم تلقی می شود (Davenport and Grover, 2001).
چنین تغییر جهت اساسی و در سطح بالایی، پیامدهای مهمی در فرایند های سطوح میانی و پایانی در سازمان دارد. در حقیقت، جذب و بکارگیری مفاهیم، ابزارها، تکنیک ها و استراتژی های مدیریت دانش در تحولات آینده، به منظور استقرار شرکت های دانش محور، به سادگی امکان پذیرنیست؛ چرا که نیازمند انتخاب صحیح ابزارها و تکنیک‌هایی است که به شیوه ای هماهنگ به کار گرفته شوند. به منظور انتخاب صحیح نوع تکنولوژی یا تکنیک‌ها، درک زیر ساخت های تکنولوژی موجود، ساختار سازمانی و زیر ساخت های تجاری و فرهنگی ضروری است. علاوه‌براین، درک چگونگی ترکیب این اجزا برای دستیابی به کارایی و اثر بخشی سازمان، اهمیت زیادی دارد که این خود، منجر به کسب اهداف سازمانی می شود. به منظور تبدیل شرکت به مؤسسه ای دانش محور از طریق تکنولوژی ها و استراتژی های مدیریت دانش، ضروری است که درابتدا، پویایی های نهفته در اقتصاد دانشی، دانش و مدیریت دانش مطرح شود. در ادامه، انواع زیر ساخت های لازم برای استقرار مدیریت دانش مورد اشاره قرار می گیرد.
۲-۱- مدیریت دانش
دانش، شامل دانش رسمی، الگوها، قوانین، برنامه ها و رویه ها، مهارت ها و تجربه افرادمی باشد. آن همچنین شامل دانش رسمی، ارتباط برقرار کردن، تحلیل موقعیت ها، توسعه راه حل های جدید برای مشکلات و انجام فعالیت های سازمان، موضوعات فرهنگی، آداب و رسوم و ارزش هایی از قبیل روابط با مخاطبین سازمان می باشد.(۲۰۰۳،(Watsonدر یک طبقه بندی کلی، دانش شامل دانش فردی و دانش سازمانی است. دانش فردی، دانشی است که در ذهن افراد جای دارد. دانش سازمانی، دانشی است که به واسطه تعاملات میان فناوری،فنون، و افراد در سازمان شکل می گیرد،.(Bhatt, 2001)دانش سازمانی خود شامل دانش دانش صریح سازمانی دانشی است سازمان, ضمنی و دانش صریح است( ۲۰۰۰٫Duffy)دانش صریح سازمانی دانشی است سازمان یافته، و با محتوایی ثابت که می تواند از طریق بکارگیری فناوری اطلاعات ، کدگذاری،تدوین و نشر داده شود. این دانش اصطلاحاً در قسمت فوقانی و قابل رویت کوه یخ منابع دانش سازمان جای دارد. نمونه این دانش را می توان پایگاه های داده و کتابچه های راهنمای موجود در سازمان ها دانست. دانش ضمنی مقابل دانش صریح قرار دارد. این دانش، شخصی،و وابسته به متن است و جایگاه آن در ذهن، رفتار و ادراک افراد می باشد. این دانش سطح زیرین کوه یخ منابع دانش سازمانی را شکل می دهد. ارزش ها، عقائد، بینش، و شهود افرادمثال هایی از این نوع دانش در سازمان ها است ((Duffy,2000
مدیریت دانش عبارت است از یک فرایند ویژه سازمانی و سیستمی برای کسب،سازمان دهی، نگهداری، کاربرد، پخش و خلق دوباره دانش صریح و ضمنی کارکنان برای افزایش عملکرد سازمان و ارزش آفرینی ( ۲۰۰۱( Alavi & Leidner l مدیریت دانش یک استراتژی مدیریتی نظام مند و یکپارچه است که فناوری اطلاعات را با فرایند سازمانی ترکیب می کند. مدیریت دانش، فعالیتی مدیریتی است که دانش را توسعه، انتقال، ارسال،ذخیره سازی و اعمال می کند و همچنین اطلاعات واقعی جهت واکنش و اتخاذ تصمیمات صحیح با هدف تحقق اهداف سازمانی را در اختیار سازمان قرار می دهد(۲۰۰۵ Hang, Pin Lip, & Tsai,، Hung, Ming)در نهایت می توان تعریفی که متمرکز بر انسان، ساختار و فناوری است و قابل کاربرد در عمل نیز می باشد، ارائه کرد: مدیریت دانش؛ فرایند کشف، کسب، توسعه و ایجاد، تسهیم، نگهداری، ارزیابی و به کارگیری دانش مناسب در زمان مناسب توسط فرد مناسب در سازمان است که از طریق ایجاد پیوند بین منابع انسانی، فناوری
اطلاعات و ارتباطات و ایجاد ساختاری مناسب برای دستیابی به اهداف سازمانی صورت می پذیرد (Meso 2000، Smith)
مدیریت دانش به شکل نوین، به عنوان رشته ای مطرح است که سازمان ها را در تغییر و سازگاری با اقتصاد جدید دانش محور یاری می دهد. مدیریت دانش شامل فرآیندهایی است که ایجاد، توزیع و به کاربردن دانش را برای اهداف سازمانی هدایت میکند در واقع این فرایند به افراد سازمان کمک می کند تا خلاقیت و توانا یی هایشان را سنجش سطح بلوغ مدیریت دانش در سازمان ها از طریق یک مدل بلوغ توسعه یافته مدیریت دانش جهت ایجاد ارزش افزوده به کارگیرند. این فرایند شامل:اکتساب دانش، خلق دانش، بازیابی دانش، پخش دانش و استفاده از دانش است.(حسنقلی پور و عابدی، ۸۸)
دانشگاه مدیریت دانش تگزاس، مدیریت دانش را اینگونه تعریف می کند: مدیریت دانش، فرایند سیستماتیک و نظام مند کشف، انتخاب، سازماندهی، تلخیص و ارائه­ اطلاعات است؛ به گونه ای که شناخت افراد را در حوزه‌ی مورد علاقه اش بهبود می بخشد. مدیریت دانش به سازمان کمک می کند تا از تجارب خود، شناخت و بینش بدست آورد و فعالیت خود را بر کسب ذخیره سازی و استفاده از دانش متمرکز کند تا بتواند در حل مشکلات، آموزش پویا، برنامه ریزی راهبردی و تصمیم گیری، از این دانش بهره گیرد. مدیریت دانش نه تنها از زوال دارایی های فکری و مغزی جلوگیری می کند، بلکه به طور مداوم بر این ثروت می افزاید.
ماهیت دانش سازمانی
به طور کلی، سازمان ها دو نوع دانش دارند که به عنوان دانش پیش‌زمینه و پس‌زمینه یا دانش صریح و ضمنی شناخته می‌شوند. نخستین بار، پولانی (۱۹۸۵) میان دانش صریح و ضمنی تمایز قایل شد. نوناکا و تاکواچی معتقدند که امتیاز غالباً نادیده گرفته­شده شرکت ه،ا مواردی هستند چون بینش ها، شهودها، گمان ها، احساس های ناخودآگاه، ارزش ها، تصورها، استعاره‌ها و مقایسه‌ها. بهره‌برداری از این امتیاز ناملموس می‌تواند ارزش فراوانی به عملیات روزانه‌ی یک شرکت ببخشد.
دانش ضمنی معمولاً در قلمرو دانش شخصی، شناختی و تجربی قرار می‌گیرد، در حالی که دانش صریح بیشتر به دانشی اطلاق می‌شود که جنبه‌ی عینی‌تر، عقلانی‌تر و قوی‌تری دارد. دانش صریح به طور معمول هم به خوبی قابل ثبت است و هم قابل دسترسی است. پولانی در تمایز میان دو دانش می‌گوید: «می‌توانیم بیش از آنکه به زبان می‌آوریم، بدانیم». او در اصل چنین می‌گوید که بیان کردن دانش ضمنی با واژه‌ها دشوار است. فناوری اطلاعات، به طور سنتی روی استفاده از دانش صریح متمرکز شده است. با این حال، سازمان ها اکنون دریافته‌اند که برای انجام مؤثر کارهای‌شان، نیازمند یکپارچه کردن هر دو نوع دانش هستند. از این رو، در حال ایجاد روش شناسی خاص به منظور تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح هستند که می‌تواند تدوین شود و بنابراین، دیگران می‌توانند آن را ثبت، ذخیره، منتقل، از آن استفاده و بر طبق آن عمل کنند.
دانش آشکار به راحتی قابل پردازش کامپیوتری، انتقال الکترونیکی و ذخیره سازی در پایگاه های اطلاعاتی است؛ ولی ماهیت ذهنی و حسی دانش ضمنی، پردازش و انتقال دانش کسب شده را از طرق منطقی و ساختارمند بسیار مشکل می سازد. برای اینکه دانش ضمنی در سازمان انتقال و گسترش یابد، باید آن دانش به کلمات یا اعدادی تبدیل شوند که برای هر کس قابل درک و فهم است. به طور مختصر، هنگام وقوع این فرایند (یعنی تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار و تبدیل دانش آشکار به دانش ضمنی) سازمان، تولید دانش می نماید (Nonaka andTakeuchi, 1995).
دانش سازمانی و انواع آن
هر سازمان دارای دانش است که به وسیله این دانش به ارائه خدمات و محصولات می پردازد. این دانش سازمانی است که سازمان را در بازار رقابتی نگه می دارد و بقای آن را تضمین می کند.
از آن جایی که هر سازمان متشکل از مجموعه افراد است، پس دانش سازمانی از دانش های شخصی شکل می گیرد. دانش می تواند متصل به افراد باشد که «دانش شخصی» نامیده می شود. همچنین دانش می تواند در فرآیندها، قوانین، سیستم های کاری و … یافت شود که با نام «دانش گروهی» شناخته می شود.
دانش در هر سازمان می تواند به اشکال زیر موجود باشد: دانش محصول،دانش متخصصان،دانش رهبری،دانش محیطی ودانش اجتماعی.
ویژگیهای دانش سازمانی: منحصر به فرد، دارای ارزش،غیرقابل جایگزین،استراتژیک
دانش، مخلوط سیالی از تجارب، ارزش‌ها، اطلاعات موجود، و نگرش‌های کارشناسی و نظام‌یافته است که چارچوبی برای ارزشیابی و به‌کارگیری تجارب و اطلاعات جدید به دست می‌دهد. دانش در سازمان‌ها نه تنها در مدارک و ذخائر دانش، بلکه در رویه‌های‌‌کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها تجلی می‌یابد. عملکرد و فعالیت سازمان‌ها به میزان زیادی به تولید اطلاعات منتهی می‌شود. سازمان‌ها بر اثر تعامل با محیط پیرامون خود، اطلاعات را جذب و آن‌ها را به دانش تبدیل می‌کنند. سپس این دانش را با تجارب، ارزش‌ها و مقررات داخلی خود درهم‌می‌آمیزند تا به این ترتیب، مبنایی برای اقدامات خود به دست آورند. سازمان بدون دانش نمی‌تواند خود را سامان دهد و به عنوان نظامی زنده و پویا به حیات خود ادامه دهد. سازمان‌ها به یقین، در پی کسب دانش و استفاده از آن بوده‌اند. مدیرانی که تصمیم‌گیری‌های سخت انجام می‌‌دهند، بیشتر به دنبال افراد باتجربه هستند تا به جای جستجو برای یافتن اطلاعات درپایگاه‌های اطلاعاتی، دانش خود را مرتباً در معرض تصمیم‌گیری قرار دهند. براساس مطالعات انجام‌شده، مدیران دو سوم اطلاعات و دانش خود را از طریق مراجعه به نوشته‌ها و مدارک به دست می‌آورند («داونپورت»، ۱۳۷۹).
انواع دانش سازمانی از دیدگاه های مختلف
۱- تقسیم بندی ارسطو
-دانش نظری(چه چیزی پدیده ها)
-دانش ساخت(چگونه ساختن و تولید پدیده ها)