۲۵-۴

خلاصه‏ایی از مراحل تجزیه و تحلیل آماری

۱۸۸

۲۶-۴

مدل نهایی تحقیق

۱۸۸

فصل اول
طرح و کلیات تحقیق
۱-۱٫ مقدمه
نظر به اهمیت و تأثیر فناوری در صنعت دفاعی و درنتیجه در اقتدار و امنیت کشور، اکتساب فناوری به هر شیوه‌ای که انجام شود، از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. از سوی دیگر، مبادلات و همکاری‌های فناورانه میان صنایع و سازمان‌های دفاعی به‌عنوان مکانیزمی برای اکتساب فناوری، جایگاه ویژه‌ای دارد.

در این میان، فن‌بازار دفاعی ابزار مهمی در جهت افزایش تعاملات بنگاه‌ها و اشاعه فناوری به‌حساب می‌‌‌آید.
با این‏حال، آن‏گونه که تجارب گذشته نشان می‌‌‌دهد، در کشور ما فن‌بازارهای دفاعی و غیردفاعی، عملکرد مناسبی نداشته و مبادلات و همکاری‌های فناورانه، چه در بخش دفاعی و چه در بخش غیردفاعی مطلوب نبوده است.
با توجه به موارد فوق، بررسی تجارب فن‌بازارهای دفاعی و مطالعۀ عوامل مؤثر در موفقیت آن‌ها مورد توجه محقق قرار گرفت تا شاید از این طریق راه‌کارهایی برای ارتقای کارایی و اثربخشی فن‌بازارهای دفاعی طراحی و اجرا شود.
به بیان دیگر، مسئلۀ این تحقیق عدم موفقیت فن‌بازار دفاعی بوده و محقق تلاش کرده است با مشخص کردن عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت فن‌بازار‌های دفاعی، راهکار یا الگویی را برای ارتقاء عملکرد آن‌ها ارائه نماید تا از این راه موجبات افزایش نرخ مبادلات فناوری بین بنگاه‌های دفاعی فراهم گردد.
این نوشتار از پنج فصل تشکیل شده است. ادامۀ این فصل؛ یعنی فصل اول، به تشریح کلیات تحقیق اختصاص دارد. در فصل دوم، پیشینه و ادبیات تحقیق مرور می‌‌شود. در فصل‌های سوم و چهارم، روش تحقیق و نتایج آن مدنظر قرار می‌‌‌گیرد و سرانجام اینکه در فصل پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادهای محقق، ارائه خواهند شد.
۲-۱٫ ضرورت تحقیق
جنبه­ های سلبی ضرورت و اهمیت تحقیق :
در صورتیکه فن­بازار به‌خوبی عمل نکند با توجه به حجم وسیع فناوری‌های مورد نیاز و نیز نیازهای مشترک فناورانه در صنایع مختلف ودجا؛ مجبور به دستیابی تکراری فناوری به وجود می‌آید: و این یعنی تحمیل زمان اضافه به طرح‌های تحقیقاتی فناورانه و به ‌تبع آن یعنی طولانی شدن دستیابی به محصول و سامانه دفاعی و به تبع آن بالا بردن ریسک زمانی تحویل محصول به نیرو و به تبع آن منجر به احتمال عدم رضایت نیرو و کاهش اطمینان نیرو به سرموعد تحویل گرفتن محصولات دفاعی خواهد شد.
دستیابی تکراری به فناوری یعنی صرف بودجه بسیار بیشتر از بودجه مورد نیاز برای مبادله. در صورتیکه فن­بازار به‌خوبی عمل نکند برای فناوری‌های مورد نیاز مشترک نیازمند بودجه­ های دو برابر می­باشیم. در چنین شرایطی دو آسیب بوجود می ­آید ۱٫ منابع محدود و فشار مالی به ودجا در جایی که به‌طور منطقی جایی برای آن نیست و این یعنی بهره­وری پائین بودجه در صرف در دستیابی به قدرت دفاعی ۲٫ ریسک دستیابی به بودجه در پروژه­ های اکتساب فناوری وجود دارد و در صورت نبود منابع، تأخیر پروژه همان وقایعی را رقم می­زند که در بالا در خصوص تأخیر زمانی پروژه اشاره گردید. بدین‌وسیله ودجا در طرح­هایی اقبال خود را در خطر می­بیند که فناوری را پیش از آن در خود توسعه داده است و این یعنی نبود یک سازوکار مناسب که بتوان فناوری را به اشتراک گذاشت‌ و از آن بهره‌برداری نمود.
نداشتن الگوی مناسب برای مبادله یعنی صرف مغزافزار برای تحقیق در موضوعاتی که پیش از آن آموخته و مسلط شده است. این یعنی مشغول نمودن مغزافزار و واماندن آن از کار بر روی تحقیقات مهم، بکر، اصیل و جدید واقعی. متخصصین و محققین دفاعی باید با بهینه­ترین وجه درگیر در دستیابی به فناوری‌های مورد نیاز گردند. در شرایطی که نتوان فناوری­های موجود را برای نیاز در صنایع دیگر مبادله نمود سهمی از تمرکز توان علمی صرف موضوعاتی می­ شود که پیش از آن کسب گردیده است. این یعنی گرانقیمت­ترین منبع تحقیق و توسعه را صرف اقدامی تکراری نمودن.
عدم توفیق فن­بازار یعنی عدم بهره ­برداری مناسب از دارایی­ های فناورانه و صرف فرصت‌هایی که در شرایط سیاسی، منطقه­ای و جهانی جمهوری اسلامی بسیار خطیر بدست می ­آید بر داشته­های فناوری بجای تحقیق روی مباحث بسیار مهم‌تر. در شرایطی که استکبار جهانی به‌خوبی متوجه اقتدار روزافزون علمی جمهوری اسلامی شده است و به بهانه­های مختلف زمینه ­های کندی و توقف پیشرفت پرشتاب علمی را مهیا می­نماید از فرصت­های اندک باید حداکثر استفاده را نمود
دستیابی تکراری به فناوری یعنی توسعه فرهنگ خودگرایی و دوری از شبکه­گرایی و روحیه کار مشترک و به اشتراک­گذاری فناوری. دوره تحقیقات تک­تخصصی و تحقیقات فردی گذشته و نسل تحقیق و توسعه از این منظر، مشارکت و تحقیقات مشترک و به ­اشتراک­گذاری دستاوردهای تحقیقاتی را تأکید دارد. در این مقطع هر حرکت روبه­ فُراداگرایی یعنی توسعه فرهنگ خودگرایی مغبون بوده و این یعنی باور عدم امکان با همدیگر فعالیت نمودن. با نبود امکان مبادله فناوری، زمینه ­های فرهنگی این جریان فکری تقویت گردیده جامعه دفاعی خانواده­ای را ماند که برای هر وعده غذا؛ چندباره طبخ غذا می­نماید.
نداشتن سازوکار مناسب برای مبادله یعنی اشغال ظرفیت­ها یا ایجاد زیرساخت‏هایی که باید صرف مباحث دیگر غیرتکراری بشود. با توسعه فناوری‏های نو و بدیع زیرساخت‏های مورد نیاز هم تجدید و در مواردی اختصاصی یک گروه فناوری می­گردد. با هم­افزایی فناوری‏های جهشی و ارتقایی مختلف در ایجاد سامانه­های جدید بدون شک زیرساخت‏های متنوعی برای دستیابی آن نیاز بوده اگر امکان مبادله فناوری به‌خوبی فراهم نیاید هزینه و زمان و فضای بسیاری برای ایجاد زیرساخت‏هایی نیاز است که فناوری‏های تکراری را دست می­ دهند.
پائین بودن سطح مبادلات فناوری بین صنایع دفاعی یعنی احتمال بالای ناکارآمدی در مبادله فناوری در مقیاسی بزرگ‌تر که همان بخش ملی باشد. اگر نتوان جریان مبادله فناوری را در بخش دفاعی به‌خوبی ایجاد نمود ظرفیت بهره ­برداری از مخزن فناوری ملی و امکان مبادله با آن از دست داده خواهد شد. وضعیتی که در حال حاضر در بخش ملی نیز شاهد آن هستیم. در بخش ملی نیز فن­بازارهایی وجود دارد اما نتوانسته است زمینه مبادله داشته­های فناوری را با نیازمندی‏های به آن فراهم آورد. لذا در این شرایط شاهد آن هستیم که هر دانشگاهی یا مرکز تحقیقاتی یا صنعتی، بدون بهره­ گیری حداکثری از توانمندی‏های فناورانه موجود توسعه فناوری را در دستور کار دارد. البته این موضوع در سطح علم هم وجود دارد.
دستیابی تکراری به فناوری یعنی کاهش ضریب نوآوری. وقتی بخش از ظرفیت مغزافزاری، نرم­افزاری، دانش­افزاری و سازمان­افزاری درگیر اکتساب فناوری‏هایی بشود که پیش از آن کسب شده است تقریباً می­توان گفت این میزان از ظرفیت در فرایند نوآوری مشارکت نمی­کند. و این ضریب نوآوری را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد.
تحقیقات مجدد یعنی کاهش جریان دانش جدید در مخزن دانشی ودجا. در شرایطی که بخشی از دانش تولیدی، مشابهت با دانش تولیدی پیش از خود داشته باشد پس بخشی از دِبی جریان دانشی وارده به ودجا گویی عملاً از ظرفیت اضافه نمودن دانش خارج گردیده به‌مثابه آن‌که بخشی از مجرای دانشی دچار حباب­زدگی و یا گرفتگی شده باشد.
با توجه به موارد فوق از آنجا که یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت فن­بازار نبود الگویی برای ارتقاء کمیت و کیفیت مبادلات فناوری می­باشد از این‌رو عدم انجام تحقیق فوق ما را از داشتن الگوی مناسب محروم خواهد نمود. از این‌رو تمامی موارد فوق جنبه‌های سلبی تحقیق مورد نظر به‌حساب می ­آید.
جنبه­ های ایجابی ضرورت و اهمیت تحقیق :
مطالب فوق، اهمیت فن‌بازار را به‌عنوان مکانیزمی برای رویارویی با چالش‌های مذکور نشان می‌‌دهند. از طرف دیگر، رونق فن‌بازار دفاعی می‌‌تواند عامل مهمی در افزایش تعاملات بنگاه‌ها و اشاعه فناوری و درنتیجه عامل مؤثری در انتقال تجارب و یادگیری فناورانه باشد که این مسئله بر اهمیت فن‌بازار دفاعی و ضرورت پرداختن به آن می‌‌افزاید.
برای بیان جنبه­ های ایجابی تحقیق باید به این نکته اشاره داشت که اهمیت و ضرورت این تحقیق ناشی از اهمیت و ضرورت رونق یافتن فن‌بازار دفاعی بوده است که خود ناشی از موارد زیر است:
فن‌بازار به‌عنوان یک مکانیزم اطلاع‌رسانی، بنگاه‌های دفاعی کشور را از توانمندی‌های یکدیگر و نیز توانمندی‌های سایر بنگاه‌ها و نهادها مطلع می‌‌سازد؛
فن‌بازار از دوباره‌کاری و موازی‌کاری‌ تحقیقاتی یا انتقال فناوری چندباره از خارج به داخل جلوگیری می‌‌کند؛
فن‌بازار بستری برای یادگیری فناورانه بنگاه‌های دفاعی از یکدیگر فراهم می‌‌سازد؛
‌‌‌فن‌بازار موجبات اکتساب سریع فناوری را فراهم آورده و از این طریق تحقق اهداف دفاعی را تسریع می‌‌کند؛
فن‌بازار با فراهم آوردن امکان فروش فناوری به تأمین منابع مالی بنگاه‌های دفاعی کمک می‌‌کند؛
فن‌بازار از انباشت بدون استفاده فناوری در دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و سازمان‌ها و بنگاه‌های دفاعی جلوگیری می‌‌کند؛
فن‌بازار با کمک به فروش مکرر فناوری، هزینۀ توسعۀ آن‌ را برای توسعه‌دهنده و هزینۀ خرید آن‌ را برای صاحب فناوری جبران می‌‌کند؛
‌‌‌فن‌بازار با فراهم آوردن امکان خرید فناوری‌های غیرکلیدی، امکان تمرکز بنگاه‌های دفاعی را بر فناوری‌های کلیدی فراهم می‌‌سازد
۳-۱٫ بیان مسئله
اهمیت و توسعه فناوری در بخش دفاعی بسیار حائز اهمیت و تأثیر آن بر تقویت بنیه دفاعی روزافزون است. اقتصاد دفاعی تأثیرپذیری بالایی از فناوری دارد بدین ترتیب که فناوری‌های نو و بدیع باعث ایجاد قابلیت ­های جدیدی در سامانه­ها شده به بیانی موجب ارتقاء، بهبود و جهش در نوآوری‌های سامانه­ای شده و این تغییرات و در برخی موارد تحولات، شدیداً می‌تواند نیروی مسلح را در پیاده­سازی سناریوهای خودیاری داده و حتی سناریوهای متنوعی را پیش روی نیرو قرار دهد. در چنین شرایطی اقبال محصولی نیروهای مسلح به وزارت دفاع افزایش یافته و درخواست محصولات جدید مبتنی بر فناوری‌های نو افزایش یافته بازار محصولات نوین و اقتصاد دفاعی پررونق می­گردد. نیروهای مسلح نیز با قدرت و اعتماد به نفس بالاتری برای مقابله و دفاع آمادگی یافته و با ارائه سامانه­های جدید بازدارندگی ایجاد می­گردد.
بخش دفاعی از دیرباز پیشتاز و پیشرو در دستیابی به فناوری نو بوده است بدین ترتیب سرریز فناوری‌های دفاعی سبد فناوری‌های ملی را افزایش داده نرخ رشد فناوری ملی را نیز به‌طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فناوری با داشتن چنین جایگاه کلیدی مواجه با چند مقوله مهم است : هزینه دستیابی به فناوری‌های جدید بسیار بالا بوده؛ زمان دستیابی فناوری برای صنعت دفاعی ۵ تا ۱۰ بوده؛ شرایط دستیابی در این مقطع زمانی بسیار ناپایدار و متغیر و تحت تأثیر عوامل سیاسی و تحریم بوده؛ شرایط اقتصادی کشور محدودیت در بودجه و منابع فناوری ایجاد نموده؛ هزینه­ های سرسام­آور و روبه افزایش غیرتحقیقاتی و پشتیبانی عمومی که تنه به تنه محور بودجه­ای تحقیقات و نوآوری می­زند عاملی دغدغه­آور برای توسعه فناوری شده؛ عمر فناوری بدلیل نرخ بالای نوآوری بسیار کوتاه می­باشد.
یکی از اقدامات مهمی که وزارت دفاع در ۱۰ تا ۱۵ ساله گذشته انجام داده تلاش برای اشتراک­گذاری فناوری و افزایش بهره­وری اقتصاد فناوری است. ارزش اقتصادی فناوری دو وجه دارد ۱٫ ارزش حاصل از توسعه تسلیحات و تجهیزات که به قدرت دفاعی کمک شایانی می‌کند؛ و اقتصاد دفاعی را بارور می‏نماید۲٫ وجه دیگر ظرفیت اقتصادی ارزش حاصل از فروش فناوری است. یعنی تولید ثروت مستقیم از فروش فناوری.
علی‌رغم این تلاش‌ها شواهد غیررسمی حاکی از آن است که مبادلات و همکاری‌های فناورانۀ میان صنایع دفاعی و غیردفاعی، وضعیت مناسبی ندارد. این در حالی است که دستیابی بخش دفاعی به فناوری‌های نو و بدیع بالا بوده و نیازهای بنگاه‌های دفاعی و غیردفاعی به انواع فناوری­ها روبه افزایش است؛ در این خصوص فعالیت‌های قبلی برپایی فن‌بازار اعم از برگزاری همایش­ها و نمایشگاه­های فناوری؛ کارگاه­های مدیریت تجاری­سازی و اقدامات دیگر فن­بازار نتوانسته است به‌خوبی فضای مبادله­ای مناسبی را ایجاد کرده و توازن منطقی بین نرخ رشد فناوری و نرخ مبادله آن ایجاد نماید. از این‌رو ارزش مالی ناشی از مبادلات فناوری، رقم ناچیزی را در سبد درآمدهای سازمان‌های دفاعی به خود اختصاص داده است.
با توجه به مطالب فوق ضرورت دارد تا فاصله بین نرخ دستیابی به فناوری و نرخ مبادله آن کم شود. از آنجا که فن­بازار یکی از سازوکارهای اصلی در ارتقاء سطح مبادلات فناوری به‌حساب می ­آید لذا مسئله تحقیق عدم موفقیت در کمیت و کیفیت مبادلات فناوری با بهره گرفتن از سازوکار فن‌بازار می­باشد.
۴-۱٫ اهداف تحقیق
با توجه به آنچه گفته شد، اهداف این تحقیق به شرح زیر بوده است: