3- فراهم نمودن و قابل دسترس ساختن خدمات دولتی روی شبکه : در مرحله بعد ، دولت ها باید با ایجاد وب سایت هایی این امکان را فراهم سازند که کاربران تبادل های خود را انجام دهند. درست همان طوری که بخش خصوصی از اینترنت برای خدمات تجارت الکترونیکی استفاده می کند. دولت ها نیز باید در زمینه خدمات خود همین کار را انجام دهند. این مسئله می تواند باعث صرفه جویی در هزینه ها وبهبود پاسخ گویی وبهره وری شود.

یکی از سودهای این مرحله از دولت الکترونیک، اصلاح تشریفات اداری پیچیده کنونی است. دولت ها می توانند کارمندان و کارگران کمتری را استخدام کنند. با خود کار کردن و روان نمودن رویه ها و فرایند ها، به ویژه در زمینه هایی نظیر مالیات بندی و مالیات گیری، اعطای مجوزها و غیره دولت ها می توانند، درآمدها را بهبود بخشند و در عین حال اعتماد عمومی به دولت را افزایش دهند.
برای اجرای مؤفق استراتژی دولت الکترونیک و بهره گیری از پتانسیل و منافع کامل آن، تأمین شرایط زیر ضروری هستند :
- رهبری الکترونیک : وجود رهبری واندیشه استراتژیک
- فراهم بودن زیر ساخت تکنولوژیکی
- وجود سرمایه انسانی آگاه و آماده در زمینه ICT
- وجود زیر ساخت حقوقی : اعتماد ، امنیت اطلاعات و حریم خصوصی
- قانون حفظت از داده ها
- قانون آزادی اطلاعات
- قانون امضای دیجیتال یا ارتباطات الکترونیک
- قانون جرم شبکه ای و سوء استفاده از شبکه
عوامل موثر در ایجاد دولت الکترونیک
در ادامه به عوامل مؤثری که در سرعت بخشیدن به دولت الکترونیک نقش دارند اشاره می کنیم :
- فناوری : بدون شک دولت الکترونیک موضوعی است که بر بستر یک فناوری پیشرفته، فرصت ظهور پیدا می کنند . در این میان گسترش پایگاه های داده یکپارچه ای که توسط آن می توان هر فردی را به طور یگانه شناخت، نقش مؤثرتری را دارد .
- سرمایه گذاری گسترده : تأسیس دولت الکترونیک به هیچ وجه ارزان نیست. به خصوص هزینه های ابتدایی آن بسیار بالاست . این عنوان نیز مانند عنوان قبلی از گلوگاههای تحقق یک دولت الکترونیک هستند که گذشتن از این دو، راه را برای شکل گرفتن دولت الکترونیک هموار می سازد.
- قوانین راه گشا : جا افتادن فرهنگ استفاده از دولت الکترونیک نیاز به تصویب قوانینی دارد که اعتبار خدمات این دولت را به رسمیت بشناسد و قابل استناد بودن مدارک دولت الکترونیک را مجاز بداند. به عنوان مثال یکی از مفاهیمی که در دولت الکترونیک مصداق پیدا می کند، امضای دیجیتال است. این نوع امضاها در آینده، در مبادلات الکترونیکی تحت رسانه ای که در دولت الکترونیک استفاده خواهد شد، همان نقشی را بازی خواهند کرد که امروزه امضاهای معمولی بازی می کنند. به هنگام استفاده از امضای یجیتال باید قئانینی برای تطبیق امضاها وجود داشته باشد تا هم جلوی سوء استفاده گرفته شود و هم افراد جامعه، اطمینان خاطر را برای استفاده از آن داشته باشند.
موانع و مشکلات استفاده از دولت الکترونیک :
یکی از مهم ترین اهداف دولت الکترونیک ، فراهم آوردن شرایطی برای مشارکت همه مردم در دولت و فعالیت های آن است. در همین راستا تحقیقات و گزارش های مختلفی در نقاط گوناگون دنیا ارائه شده است که به برخی از آنها به عنوان شاهدی بر این مدعا اشاره می شود :
1- موانع جغرافیایی : بعضی از مناطق به صورت سنتی، مناطقی روستایی و کشاورزی هستند. فراهم کنندگان اینترنت هم به این مناطق که شاید اشتیاقی از سوی خودشان هم برای دسترسی به اینترنت وجود ندارد، اقبالی نشان نمی دهند.
2- موانع اقتصادی : اقشار کم درآمد از پس هزینه های استفاده از اینترنت بر نمی آیند. کمترین امکانات استفاده از اینترنت، یک رایانه شخصی و یک خط اتصال به اینترنت است، که تهیه آنها هزینه ی قابل توجهی می طلبد. شاید به نظر برسد که هزینه استفاده از اینترنت، مانع جدیی بر سر راه استفاده از دولت الکترونیک نیست. ولی باید به این نکته توجه کرد که مخاطب دولت الکترونیک همه اقشار مردم هستند و وجود عده ای که مانع اقتصادی مهم ترین علل عدم دسترسی آنها به اینترنت است قابل انکار نیست.
3- موانع زبانی : حضور اتباع خارجی که با زبان رسمی منطقه آشنا نیستند ، مانع سوم است . در سطح کلی تر بعضی از خدمات دولت الکترونیک مربوط به اتباع کشورهای دیگر است. برقرار کردن رابطه با این گونه افراد و مشکلاتی که بر سر ترجمه موارد موجود است ، نیز جزء موانع زبانی محسوب می شود .
4- مانع ناشی از افراد معلول و ناتوان : چون بخشی از مخاطبان دولت الکترونیک این گونه افراد هستند باید این مورد را نیز به حساب آوریم. علاوه بر این در منبعی دیگر، از موانعی مانند کم سوادی به عنوان مشکلات فراگیر شدن استفاده از اینترنت یاد شده است.
یکی از مزایای دولت الکترونیک عدم تبعیض بین افراد، هنگام ارائه خدمات است. در حالت ایده آل، با بهره گرفتن از دولت الکترونیک، دیگر مسائلی مانند رانت خواری و پارتی بازی وجود نخواهد داشت و می توان تا حدودی به تحقق عدالت امید وار بود اما مشکل اساسی که پیش می آید شکافی است که بین مردم از جهت دسترسی یا عدم دسترسی به منابع دولت الکترونیک وجود دارد . مشکل دیگر در زمینه شناسایی افراد حین استفاده از خدمات دولت الکترونیک است. خدمات مختلف دولت الکترونیک مانند مالیات، خدمات بهداشتی، قوانین مهاجرت و غیره به مقداری عملیات تشخیص هویت نیاز دارد. عملیات دقیق شناسایی جلوی سوء استفاده از امکانات دولت الکترونیک را نیز می گیرد. به هر حال جلب اعتماد عمومی مردم نسبت به توانایی دولت الکترونیک برای حفظ امنیت اطلاعات و پیشگیری از سوء استفاده، عنصری کلیدی در راه مؤفقیت دولت الکترونیک است. برای حل این مشکل ، راه حلی که در یکی از منابع به آن اشاره شده بود، به کارگیری کارت های تصدیق بود.
این کارت ها مشابه کارت های شناسایی با امکانات خاص خود هستند مثل این که بتوان کارت خوان های مربوطه را به راحتی، حتی روی رایانه های شخصی نیز نصب کرد .
به طور کلی در راه ایجاد دولت الکترونیک چالش هایی وجود دارد که به طور اختصار می توان به برخی از آنها اشاره کرد:
- عدم احساس نیاز به وجود دولت الکترونیک
- ناتوانی در مرزبندی اطلاعات محرمانه وغیر محرمانه
- هزینه های سنگین ایجاد ، نگهداری و توسعه شبکه های اطلاع رسانی و پایگاه های اطلاعاتی
- نبود یا کمبود نیروهای متخصص فناوری اطلاعات در برخی از کشور ها- مشکلات مرتبط با چگونگی حفاظت از اطلاعات شخصی افراد
- چگونگی تحلیل مجدد خدمات دولتی به منظور استفاده از دولت الکترونیک
- نحوه ارائه کلیه اطلاعات مورد نیاز مشتریان
مشکلات پیاده سازی دولت الکترونیک
از نظر فنی برای پیاده سازی دولت الکترونیک مشکلات جدی وجود دارد. اگر بخواهیم نگاهی به مهم ترین مشکلات موجود در راه پیاده سازی یک دولت الکترونیک بیندازیم این عنوان ها جل نظر می کنند:
- سرمایه گذاری زیاد : دولت الکترونیک سرمایه گذاری اولیه فراوانی را طلب می کند و بازگشت سرمایه نیز سریع نیست به همین علت خطر گام نهادن در این راه نخستین مانع در راه تحقق است.
- امنیت اطلاعات : این مسألهتا کنون چندین بار با عنوان های مختلف در این مقاله مطرح شده است که نشان دهنده اهمیت آن است. یک نکته در این مورد که تا کنون مطرح نشده، مرزبندی بین اطلاعات محرمانه و غیر محرمانه است. به عبارت دیگر دولت الکترونیک بعضی از اطلاعات را باید بدون محدودیت در اختیار شهروندان ودیگر مخاطبان خود قرار دهد .در ضمن دسته ای از اطلاعات باید برای برخی از مخاطبان غیر قابل دسترسی باشد. تعریف و مشخص کردن این مرزبندی ها خود ،کار مشکل و دقیقی است. ضمن این که پس از تعریف این مرزبندی ها، پیاده سازی یک سیستم با آن مشخصات نیز کار دشواری است.
- پایگاه داده های گسترده : با توجه به حجم اطلاعات مورد استفاده در دولت الکترونیک، تصور این که این اطلاعات را بتوان روی یک سیستم یکپارچه نگهداری کرد، غیر ممکن به نظر می رسد. با در نظر گرفتن این مسأله مشکلات زیادی در راه استفاده از پایگاه داده های گسترده وجود دارد. هنگامی که یک سیستم می خواهد اطلاعاتی را که از یک کاربر گرفته و ذخیره کند باید اطلاعات را به مقاصد مختلفی ارسال نماید.
مزایای دولت الکترونیک
گام نخست در فرایند ایجاد دولت الکترونیک ، امکان استفاده آزاد و آسان از اطلاعات برای شهروندان است. این گام در تمامی کشور هایی که در این مسیر قدم گذاشته اند مشترک است. برخی از کشور های پیشرفته حتی قبل از ایجاد شبکه جهانی، اقدام به ایجاد مجموعه های الکترونیک غنی از اطلاعات به دوایر مختلف دولتی کرده و آن را به روش های مختلف در اختیار شهروندان قرار داده اند. امروزه بیشتر سازمان های دولتی در کشور های غربی، دارای سایت مستقل اینترنتی هستند که در ضعیف ترین حالت ، اطلاعات و قوانین جاری سازمان را در اختیار شهروندان قرار می دهند. در برخی دیگر از کشور ها نیز این مجموعه به صورت یک سایت مادر که حاوی پیوند هایی به زیر مجموعه های دولتی است، وجود دارد و شهروند با ورود به این سایت می تواند راه خود را تا جزئی ترین خدمات موجود، به راحتی انتخاب کند.
مزایای دولت الکترونیک عبارتند از :
1- دسترسی مستقیم به اطلاعات و خدمات مالی
2- ارتباط مستقیم با مقامات دولتی
3- صرفه جویی در زمان ، حمل ونقل ، ساعات کار ، هزینه های خدمات و منابع انرژی
4- افزایش کارایی عملیات دولتی
5- ارائه خدمت به شهروندان به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته
6- امکان ارائه خدمات در هر مکان
نماد های دولت الکترونیک
نماد های دولت الکترونیک نشان دهنده این است که یک دولت الکترونیک می تواند چه بخش ها و چه افرادی را با یکدیگر مرتبط سازد .
1- رابطه موسسه دولتی با شهروند : مهم ترین و گسترده نوع کاربرد دولت الکترونیک، رابطه دولت با شهروند و بالعکس است . رابطه دولت با شهروند شامل ارائه اطلاعات مناسب به افراد، در اختیار قرار دادن فرصت ها، پرداخت قبض های مختلف و غیره می شود. این نوع رابطه با شهروند، به ایجاد تغییراتی در زندگی افراد منجر می شود.
2- رابطه دولت با دولت : این نوع رابطه بین دولت ها بدین خاطر است که معمولا سازمان های دولتی، متکی به دیگر نمایندگان دولتی هستند و تعامل الکترونیک بین آنها، از اهمیا خاصی برخوردار است. در رابطه با دولت در بیشتر موارد نیاز به دسترسی مستقیم به پای گاه های اطلاعاتی وجود دارد.
3- رابطه دولت با کسب و کار : این نوع رابطه نخستین رابطه ای بود که توسعه پیدا کرد، بنابراین به نیازهای خاصی از جامعه کسب و کار توجه می شود. این خدمات چند وجهی هستند.